Obektga yo’naltirilgan dasturlash tushunchasi - Informatika va AT - Referatlar

Obektga yo’naltirilgan dasturlash tushunchasi

Yuklangan vaqt:

01.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

23.3642578125 KB

Ko'chirib olish

Obektga yo’naltirilgan dasturlash tushunchasi Reja: 1. Inkapsulyasiya, polimorfizm, vorislik; 2. Sinf ochiq intereysini aniqlash ; 3 . Obektga yo’naltirilgan dasturlash tushunchasi; 4 . Konstruktorlar va destruktorlar

1. Inkapsulyasiya, polimorfizm, vorislik Ob’yektga yo’naltirilgan dasturlash (OYD) – bu dasturlashga yangi bir yondashuvdir. Hisoblash texnikasining rivojlanishi va yechilayotgan masalalarni tobora murakkablashuvi dasturlashning turli modellarini (paradigmalarini) yuzaga kelishiga sabab bo’lmoqda. Birinchi kompilyatorlarda (masalan, FORTRAN tili) dasturlashning funksiyalardan foydalanishga asoslangan prosedura modelini qo’llab quvvatlagan. Bu model yordamida dastur tuzuvchi bir nechta ming satrli dasturlarni yozishi mumkin edi. Rivojlanishning keyingi bosqichida dasturlarning strukturali modeli paydo bo’ldi va ALGOL, Pascal va C tillari kompilyatorlarida o’z aksini topdi. Strukturali dasturlashning mohiyati – dasturni o’zaro bog’langan proseduralar (bloklar) va ular qayta ishlaydigan berilganlarning majmuasi deb qarashdan iborat. Ushbu model dastur bloklari keng qo’llashga, GOTO operatoridan imkon qadar kam foydalanishga tayangan va unda dastur tuzuvchi o’n ming satrdan ortiq dasturlarni yarata olgan. Yaratilgan dasturni prosedurali modelga nisbatan sozlash va nazorat qilish oson kechgan. Murakkab masalalarni yechish uchun dasturlashning yangi uslubiga zarurat paydo bo’ldiki, u OYD modelida amalga oshirildi. OYD modeli bir nechta tayanch konsepsiyalarga asoslanadi. Berilganlarni abstraksiyalash – berilganlarni yangi turini yaratish imkoniyati bo’lib, bu turlar bilan xuddi berilganlarning tayanch turlari bilan ishlagandek ishlash mumkin. Odatda yangi turlarni berilganlarning abstrakt turi deyiladi, garchi ularni soddaroq qilib “foydalanuvchi tomonidan aniqlangan tur” deb atash mumkin. Inkapsulyasiya – bu berilganlar va ularni qayta ishlovchi kodni birlashtirish mexanizmidir. Inkapsulyasiya berilganlar va kodni tashqi ta’sirdan saqlash imkonini beradi. Yuqoridagi ikkita konsepsiyani amalga oshirish uchun C++ tilida sinflar ishlatiladi. Sinf termini bilan Ob’yektlar turi aniqlanadi. Sinfning har bir vakili (nusxasi) Ob’yekt deb nomlanadi. Har bir Ob’yekt o’zining alohida holatiga ega bo’ladi. Ob’yekt holati uning berilganlar-a’zolarning ayni paytdagi qiymati bilan

aniqlanadi. Sinf vazifasi uning funksiya-a’zolarining sinf ob’yektlari ustida bajaradigan amallar imkoniyati bilan aniqlanadi. Berilgan sinf ob’yektini yaratish konstruktor deb nomlanuvchi maxsus funksiya-a’zo tomonidan, o’chirish esa destruktor deb nomlanuvchi maxsus funksiya–a’zo orqali amalga oshiriladi. Sinf ichki berilganlarini murojaatni cheklab qo’yishi mumkin. Cheklov berilganlarni ochiq (public), yopiq (private) va himoyalangan (protected) deb aniqlash bilan tayinlanadi. 2. Sinfochiqintereysinianiqlash Sinf, shu turdagi ob’yektning tashqi dunyo bilan o’zaro bog’lanishi uchun qat’iy muloqot shartlarini aniqlaydi. Yopiq berilganlarga yoki kodga faqat shu ob’yekt ichida murojaat qilish mumkin. Boshqa tomondan, ochiq berilganlarga va kodlarga, garchi ular ob’yekt ichida aniqlangan bo’lsa ham, dasturning ixtiyoriy joyidan murojaat qilish mumkin va ular ob’yektni tashqi olam bilan muloqotni yaratishga xizmat qiladi. Yaratilgan ob’yektlarni, ularni funksiya–a’zolariga oddiygina murojaat orqali amalga oshiriluvchi xabarlar (yoki so’rovlar ) yordamida boshqarish mumkin. Keyinchalik Windows xabarlari bilan adashtirmaslik uchun so’rov termini ishlatiladi. Vorislik – bu shunday jarayonki, unda bir ob’yekt boshqasining xossalarini o’zlashtirishi mumkin bo’ladi. Vorislik orqali mavjud sinflar asosida hosilaviy sinflarni qurish mumkin bo’ladi. Hosilaviy sinf ( sinf–avlod ) o’zining ona sinfidan ( sinf-ajdod ) berilganlar va funksiyalarni vorislik bo’yicha oladi, hamda ular satriga faqat o’ziga xos bo’lgan qirralarni amalga oshirishga imkon beruvchi berilgan va funksiyalarni qo’shadi. Ajdod sinfdagi himoyalangan berilgan-a’zolarga va funksiya-a’zolarga ajdod sinfda murojaat qilish mumkin bo’ladi. Bundan tashqari, hosilaviy sinfda ona sinf funksiyalari qayta aniqlanishi mumkin. Demak, vorislik asosida bir-biri bilan “ona-bola” munosabatidagi sinflar shajarasini yaratish mumkin. Tayanch sinf termini sinflar shajarasidagi ona sinf sinonimi sifatida ishlatiladi. Agar ob’yekt o’z atributlarini (berilganlar-a’zolar va funksiyalar– a’zolar) faqat bitta ona sinfdan vorislik bilan olsa, yakka ( yoki oddiy) vorislik

deyiladi. Agar ob’yekt o’z atributlarini bir nechta ona sinflardan olsa, to’plamli vorislik deyiladi. Polimorfizm – bu kodning, bajarilish paytidan yuzaga keladigan holatga bog’liq ravishda o’zini turlicha amal qilish xususiyatidir. Polimorfizm – bu faqat ob’yektlar xususiyati bo’lmasdan, balki funksiyalar-a’zolar xususiyatidir va ular xususan, bitta nomdagi funksiya-a’zoni, har xil turdagi argumentlarga ega va bajaridagan amali unga uzatiladigan argumentlar turiga bog’liq bo’lgan funksiyalar uchun (o’rnida) foydalanish imkoniyatida namoyon bo’ladi. Bu holatga funksiyalarni qayta yuklash deyiladi. Polimorfizm amallarga ham qo’llanishi mumkin, ya’ni amal mazmuni (natijasi) operand (berilgan) turiga bog’liq bo’ladi. Polimorfizmning bunday turiga amallarni qayta yuklash deyiladi. Polimorfizmning yana bir ta’rifi quyidagicha: polimorfizm – bu tayanch sinfga ko’rsatgichlarning (murojaatlarning), ularni virtual funksiyalarni chaqirishdagi turli shakl (qiymatlarni) qabul qilish imkoniyatidir. C++ tilining bunday imkoniyati kechiktirilgan bog’lanish natijasidir. Kechiktirilgan bog’lanishda chaqiriladigan funksiya-a’zolar adreslari dastur bajarilishi jarayonida dinamik ravishda aniqlanadi. An’anaviy dasturlash tillarida esa bu adreslar statik bo’lib, ular kompilyasiya paytida aniqlanadi ( oldindan bog’lanish ). Kechiktirilgan bog’lanish faqat virtual funksiyalar uchun o’rinli. C++ tili ob’yektga yo’naltirilgan dasturlash prinsiplarini qo’llab quvvatlaydi. Bu prinsiplar quyidagilardan iborat: 1. Inkapsulyasiya 2. Voris lik 3. Polimorfizm Inkapsulyasiya. Agar muxandis ishlab chiqarishda diod, triod yoki rezistorni ishlatsa, u bu elementlarni yangitdan ihtiro qilmaydi, balki do’kondan sotib oladi [9]. Demak, muxandis ularning qandaytuzilganligiga e’tiborini qaratmaydi, bu elementlar yaxshi ishlasa yetarli. Aynan shu tashqi konstruksiyada ishlaydigan yashirinlik yoki avtonomlik xossasi inkapsulyasiya deyiladi.

Vorislik. Yangi ob’yekt yaratilayotgan bo’lsa, ikkita variantdan biri tanlanadi: mutlaqo yangisini yaratish yoki mavjud modelning konstruksiyasini takomillashtirishdir. K o’ pincha 2-variant tanlanadi, demak, ba’zi xususiyatlari o’ zgartiriladixolos. Bu narsa vorislik prinsipiga asos soladi. Yangi sinf oldin mavjud b o’ lgan sinfni kengaytirishdan h osil b o’ ladi. Bunda yangi sinf oldingi sinfning merosx o’ ri deb ataladi. Polimorfizm. Poli – ko’p, morfe – shakl degan ma’noni bildiradi. C++ tili bir xil nomdagi funksiya turli ob’yektlar tomonidan ishlatilganda turli amallarni bajarish imkoniyatini ta’minlaydi. Polimorfizm – shaklning ko’p xilligidir. Dasturda ishlatiladigan h ar bir o’ zgaruvchi o’ z toifa s iga ega va u q uyidagilarni ani q laydi: 1. Xotiradagi o’lchovini; 2. Unda sa q lanayotgan ma’lumotlarni; 3. Uning yordamida bajarilishi mumkin bulgan amallarni. C++ tilida dasturchi o’ziga kerakli ixtiyoriy toifani hosil qilishi mumkin. Bu yangi toifa ichki toifalarning xossalari va ularning funksional imkoniyatlarini o’zida ifodalaydi. Yangi toifa sinfni e’lon qilish orqali tuziladi. Sinf bu – bir-biri bilan funksional bog’angan o’zgaruvchilar va usullar (funksiyalar) to’plamidir. Masalan: Mushuk nomli sinf tuzmoqchimiz. Bu yerda uning yoshi, og’irligi kabi o’zgaruvchilar va miyovlash, sichqon tutish kabi funksiyalardan ishdatiladi. Yoki Mashina sinfi g’ildirak, eshik, o’rindiq, oyna kabi o’zgaruvchilar va xaydash, to’xtatish kabi funksiyalardan iborat. Sinfdagi o’zgaruvchilar – sinf a’zolari yoki sinf xossalari deyiladi. Sinfdagi funksiyalar odatda o’zgaruvchilar ustida biror bir amal bajaradi. Ularni sinf usullari (metodlari) deb ham ataladi. Sinfni e’lon qilish uchun class so’zi , { } ichida esa shu sinfning a’zolari va usullari keltiriladi. Masalan: class non { int ogirlik ; int baho ;

void yasash ( ); void yopish ( ); void eyish ( ); } Sinfni e’lon qilishda xotira ajratilmaydi. Sinf e’lon qilinganda kompilyator faqat shunday (non) sinf borligini, hamda unda qanday qiymatlar (ogirlik, baho) saqlanishi mumkinligini, ular yordamida qanday amallarni (yasash, yopish, yeyish) bajarish mumkinligi haqida xabar beradi. Bu sinf ob’yekti hammasi bo’lib 4 bayt joy egallaydi (2 ta int). 3. Obektga yo’naltirilgan dasturlash tushunchasi Ob’yekt sinfning biror bir nusxasi hisoblanadi. C++ tilida toifalarga qiymat o’zlashtirilmaydi, balki o’zgaruvchiga o’zlashtiriladi. Shuning uchun to’g’ridan-to’g’ri int = 55 deb yozib bo’lmaganidek non.baho=1200 deb ham bo’lmaydi. O’zlashtirishda xatolikka yo’l qo’ymaslik uchun oldin non sinfiga tegishli patir ob’yektini hosil qilamiz keyin esa unga kerakli qiymatlarni beramiz. Masalan: int a; // butun toifali a o’zgaruvchisi, ob’yekti non patir; // Endi non sinfining real ob’yekti aniqlanganidan so’ng uning a’zolariga murojaat patir.baho = 1200; patir.ogirlik = 500; patir.yasash ( ) ; Sinfni e’lon qilishda quyidagilardan foydalaniladi: public - ochiq private – yopiq

Konstruktorlar va destruktorlar Sinfning barcha usul va a’zolari boshlang’ich holda avtomatik ravishda yopiq bo’ladi. Yopiq a’zolarga esa faqat shu sinfning usullari orqaligina murojaat qilish mumkin. Ob’yektning ochiq a’zolariga esa dasturdagi barcha funksiyalar murojaat qilishi mumkin. Lekin sinf a’zolariga murojaat qilish ancha mushkul ish hisoblanadi. Agar to’g’ridan to’g’ri: non patir; patir.baho = 1200; patir.og’irlik = 500; deb yozsak xato bo’ladi. A’zolarga murojaat qilishdan oldin uni ochiq deb e’lon qilish kerak: # include < iostream.h > class non {public: int baho; int ogirlik; void yasash ( ); }; void main ( ) { non patir; patir.baho = 1200; patir.ogirlik = 500; cout <<“men olgan patir” <<patir.baho <<“so’m”<<endl; cout <<“uning og’irligi =”<<patir.og’irlik <<endl ; }

Adabiyotlar: 1. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darsligi, Toshkent.: Aloqachi 2013 y. 2. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darslik, Toshkent, “O’quv ta’lim metodikasi” 2015 y. 3. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1 4. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2 5. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3 6. Савельев И. В. Сборник вопросов и задач по общей физик е . М.: АСТ. Астрель. 2005. С.320. 7. К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “ Физика курси” дарслиги, Тошкент, 2010 й. 8. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.496 (1том) 9. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.416 (2том) 10. Трофимова Т.И. Курс физики.М.Высшая щкола 1999.С.543 Интернет сайтлар: 1. www.ziyonet.uz ; 2. www.estudy.uz ; 3. www.fizika.uz ; 4. www.elearning.uz ; 5. www.bilim.uz ; 6. www.edx.uz ; 7. www.my.estudy.uz ; 8. www.conrsera.org.uz ;

O'xshashlar

Obektga yo’naltirilgan dasturlash tamoyillari

Ob’ektli dasturlash asoslari ob’ektga yo’naltirilgan dasturlash (dasturlash)

Ob'еktga yo’naltirilgan dasturlash vositalarini MBni boshqarishda qo’llash

Dasturlash tillari. Bеysik (paskal) dasturlash tili. Dasturlash tillarining turkumlanishi

Ko‘rsatkichlar (dasturlash)