O’quv web-kontentlari yaratishning dasturiy vositalari O’quv jarayonida axborot-kommunikatsiya va interaktiv texnologiyalardan foydalanish - Informatika va AT - Referatlar

O’quv web-kontentlari yaratishning dasturiy vositalari O’quv jarayonida axborot-kommunikatsiya va interaktiv texnologiyalardan foydalanish

Yuklangan vaqt:

25.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3260 KB

Ko'chirib olish

O’quv web-kontentlari yaratishning dasturiy vositalari O’quv jarayonida axborot- k ommunikatsiya va interaktiv texnologiyalardan foydalanish Reja: 1. Web-1, WEB 2.0 va WEB 3.0 texnologiyalari. 2. veb-servislar, AJAX, veb-sindikatsiya (RSS va Atom texnologiyalari asosida). 3. veb mash-up (iste’molchi meshaplar, ma’lumotlar meshapi, biznesmeshaplar), teglar, folksonomiya, Popfly Space, Microsoft Silverlight. Asosiy matn: Web 1.0. texnologiyalari - bu butun jahon turini uning o’n yil mobayinidagi faoliyatini aks ettiruvchi holatini bayon etuvchi termin, uning husussiyatlari. veb-sahifalarning static mazmuni, content veb-sahifani yaratuvchilai tominidan yaratilgan va to’ldirilib borilgan; 2) freymli vyorstka; 3) sahifalarni razmetkalshuvining past sifati, o’pincha matn UseNEt konferensiyalaridan, boshqa manbalardan shundayligicha olinib, <pre> teglariga burkab, saytlarga quyilgan; 4) Faqat bitta brouzer qo’llab quvatlovchi teglarni keng qo’llanilishi

5) ko’pincha fizik yoki ichiga o’rnatilgan stillyarning qo’llanilishi, kamdan kam ichiga o’rnatilgan va jadvallar bilan bog’langan stillyardan. 6) Sayt dizayni aniq akslanishi mumkin bo’lgan tavsiya etilgan brauzer versiyasi va monitor ruhsati haqida ma’lumotni ko’rsatish. 7) Mehmon kitoblar, forumlar, chatlar — bu teskari aloqa uskunalari va ularga interaktivlikni berish. 8)Axborotni yig'ish uc’un grafik va matnli informerlarni qo’llash (ob- havo, dollar kursi va hokazo.)

AJAX, Ajax (e ɪ d ʒ æks, inglizchadan. Asynchronous Javascript and XML — «asinhron JavaScript va XML») — veb ilovalarning interfaol foydalanuvchi interfeyslariga tuzilishiga shunday yondashuvki, natijada brauzer berilganlari bilan veb server bilan almashinuvini ta’minlas amalga oshiriladi. Web sindikatsiya-Turli sahifalarda yoki web-sahifalarda RSS va Atom texnologiyalarini qo’llab, audio va video-axborotlarni bir vaqtda tarqatish. Coursera.org sayt-sifatli va bepul ta’lim olish portali.Khanacademy.org sayt - sifatli va be’pul ta’lim olish portali.www.udemy.org sayt-sifatli va be’pul ta’lim olish portali.Scorm - masofaviy o’qitishning standarti. Tin Can API distansion o’qitish standarti (yoki Experience API). AISS-masofaviy o’qitishning standarti. Web 2.0. ning zamonaviy rivojlanish bosqichi-social media. Web 2.0. texnologiyalarida foydalanuvchi bilimlarini tekshirishning student-student” tekshirishning tashkil etilganligi. Tin Can APIni qo’llashga qulayliklari: 1) Ta’lim jarayoni haqida ma’lumot yig’ishga yordam beradi(on-line va offline usulida); 2) SCORM standarti cheklovlarini oldini oladi Tin Can API-distansion ta’lim sohasida dasturlar spesifikatsiyasi, u o’z navbatida barcha turdagi o’quv mashg’ulotlarini yozish va kuzatish orqali o’quv tizimlariga o’zaro muloqot etishga yordam beradi. Web 1.0-*uning tashkil etilishining birinchi o’n yilligida Butun Dunyo turining holatini bayon etuvchi umumiy termin, www ning birinchi versiyasi. Mesh-up-berilganlarni bir nechta manbalardan integratsiyalashgan uskunaga birlashtiradigan web ilova. Veb-meshup- (so’zma so’z tarjimasi “aralashtirish” – axborot manbasi sifatida to’liq yoki bir qismi sifatida boshqa servislarni qo’llaydigan va foydalanuvchiga ish uchun yangi funksionallik beruvchi servis. AJAX-AJAX (abreviaturasi quyidagi so’zdan olingan «Asynchronous Javascript And Xml») – sahifani qayta yuklamay serverga murojaat qilish texnologiyasi. AJAX so’z terminini Djis Djeyms Garret taklif qilgan, u birinchi bo’lib 'AJAX' terminini asinhron JavaScript + XMLuchun kiritgan. Teglar-HTMl

tilida web sahifa yaratishga oid belgi ko’rinishidagi buyruq, kod yozishda foydalaniladi. Web servislar- (veb hizmatlar) — HTTP protokoli buyicha kirishga ruhsat etilgan tarmoqli ilovalar, ta’sir qilish protocoli sifatida XML formatiga asoslangan berilganlar formatlari (RPC, SOA va shunga o’hshashlar) qo’llaniladi. Web texnologiyalarininig dasturlariha PHP, Piton, Html, Front Page, Web Page Maker, Front Page, Dreamwear. Word Press, Moodle, eFront, Sava, Open LMS va boshqalar kiradi kiradi. LMS-learning managment system so’zidan olingan bo’lib, ta’limni boshqaeeuvchi tizimlar deb tushuniladi. Ta’limni boshqaarish uchun o’quv kontenti, unda fanlar nomi, har bibirga oid ma’ruzalar matnlari, testlar, glossaariy, adabiyotlar beriladi. Birinchi ma’ruzani o’zlahtirgandan so’ng talaba ikkinchi ma’ruzaga o’tadi. Buning uchun u testni ijobiy bahoga echsa bo’ldi. Aks holda o’sha ma’ruzani boshqatdan o’zlashtirishga to’g’ri keladi. CourseLab dasturini yuklab, internet orqali kod olib, uni ishga tushirish mumkin. Bundan so’ng esa, elektron kurs yaratiladi. Kursga oid testni ham dasturda yaratib, on-layn rejimida ishlashini amalga oshirish mumkin. Keyingi elektron darslik yaratuvchi dastur SunRavBookOffice dasturi, uning orqali on-layn rejimda ishlovchi elektron darslikni yaratish mumkin. Uning haqida materiallar keltiramiz. SUNRAV BOOKOFFICE DASTURI YORDAMIDA ELEKTRON KITOB YARATISH Bu dasturda elektron kitob va qo’llanma yaratiladi. Bu dasturning texnik xujjatida dasturni ishlatishning batafsil bayonini o’rganish mumkin. Dasturni o’rnatish Avval dasturni internetdan yuklab olish kerak. Uning uchun mahsus internetdagi bu dastur haqidagi ilova va matnlarni topib, uning ustidan ya’ni gipermurojat ustidan sichqoncha bilan chertish kifoya. Kompyuterga yuklangandan so’ng, uni o’rnatish zarur. Uning uchun yuklangan fayl ustidan ikki marta chertish kifoya, (bookoffice_rus.exe) va ko’rsatmaga rioya qilinadi.

Birinchi bo’lim kitob fayllarini SunRav BookEditor dasturida ochishga yordam beradi. Ikkinchi va uchinchi bo’limlar paket dasturlariga yorliqlarni ishchi stolda yaratadi, unda CHM kitoblarni yaratish uchun dastur yuklanadi. Yuklanishning natijasida ishchi stolda ikkita yorliq amalga oshiriladi: SunRav BookEditor – elektron kitoblarni yaratish uchun dastur. SunRav BookReader – kitoblarni o’qish uchun dastur. Dasturning bosh oynasi SunRav BookEditor dasturining piktogrammasini ikki marta cherting. Undan so’ng dasturning oynasi paydo bo’ladi: MAZMUN Bu blokda kitobning mazmunini shakllantirish amalga oshiriladi. Kitobning tarkibi shakllantiriladi. MENYU Kitoblar bilan ishlashda amallarga o’tishda qo’llaniladi: ochish, soxraneniesaqlash, import-boshqa dasturiy vositalardan materiallarni, animatsiyalar va rasmlarni olish, eksport-yaratilgan materiallarni boshqa masofaviy va dasturiy vositalarga qo’yish, pechat (chop etish). SARLAVHA Matn muharriri ko’rinishiga ega. Xar bir sahifa boshida sarlavhaning mazmuni paydo bo’ladi. TAHRIRLAGICH Dasturning eng bosh elementi hisoblanadi. Unda kitob saxifalarining mazmunini yaratish va taxrilash amalga oshiriladi. FILTR Butun mazmunni emas, qandaydir qismini ko’rsatishga mo’ljallangan. PASTKI KOLONTITUL Sarlavhaga o’xshash, lekin mazmuni xar bir sahifaning pastida ko’rinadi. Kitobning yaratilishga o’tamiz. Birinchida sarlavha va pastki kolontitulni aniqlaymiz. Uning uchun matnli taxrilagichlarni Sarlavha va Pastki kolontitulni qo’llaymiz.

Elektron kitobning asosiy elementlaridan biri-mazmun. U kitobning mantiqiy tarkibini aniqlaydi. Dasturni ishga tushirishdan keyin bizda bitta bo’lim bor. Uning nomi “ Новый раздел ”-yangi bo’lim. Bo’lim nomini o’zgartirish uchun, uning ustidan sichqoncha ko’rsatkichi bilan chertish va F2, tugmasini bosish kerak, yangi nomni kiritib, ENTER tugmasi bosiladi. Bo’lim nomidan chapda bayroqcha, bu bo’limni kitobda ko’rsatish kerak yoki yo’qligini aniqlaydi. Eng yuqori sathdan yangi bo’limni qo’shish uchun, Shift+Ctrl+Ins tugmalarini bosiladi. Navbatdagi bo’limga qism bo’limni qo’shish uchun, bo’limni (razdelni) tanlab, Ins tugmasi bosiladi. Bo’limni ko’chirish, boshqa joyga o’tkazish uchun kerakli joyga oddiy kuchirishdan foydalaniladi. Endi bobning mazmunini shakllantirishga o’tamiz. Buning uchun Taxrilagichga chertamiz, matnni kiritishni boshlaymiz. Taxrilagich bilan ishlash, MicrosoftWord ® dasturi redaktorida ishlashdan kam farq qiladi. Barcha klavishalarning birikmasi ishlaydi ("issiq klavishalar"), ularga Ctrl+X, Ctrl+C, Ctrl+V, Ctrl+B, Ctrl+I va boshqa birikmalarni misol qilish mumkin. Matnni formatlashtirish redaktorning yuqori qismida joylashgan instrumental panel yordamida amalga oshiriladi. Muallifda ishlangan materiallarni bor deb hisoblash mumkin: Microsoft Word ® dasturining matnlari, rasmlari. SunRav BookEditor ularni qo’llashga yordam qiladi. Kursorni yaratilayotgan kitobning siz qo’ymoqchi bo’lgan joyiga qo’ying. Вставка , bo’limini tanlang va keyin – xujjatning qanday ko’rinishini (turini) qo’shish mumkinligiga qarab, bo’limini tanlang. • Risunok – PNG, GIF, JPG, BMP, ICO, EMF, WMF formatli rasmlarni quyish uchun qo’llaniladi. • Fayl –RTF, HTML, xujjatlarni matn xujjatlarga import qilish uchun. Agar kompyuterda Microsoft Office ® paketi o’rnatilgan bo’lsa, unda bu paketning Microsoft Word ® , Microsoft Excel ® va boshqa dasturlar fayl formatlari ruxsat etiladi, ya’ni ishlatilishi mumkin bo’ladi. • Flash – flesh animatsiyani qo’shish uchun.

• Audio/Video – audio va video-fayllarni qo’llash uchun. Bu fayllarni Microsoft Windows ® ichiga qo’yilgan media o’ynagich (Windows Media Player ® ) va sistemaga quyilgan kodeklar amalga oshiradi. • GIF animatsiya – GIF formatida animatsiyani qo’yish uchun. • OLE ob’ekt – ixtiyoriy OLE ob’ektini qo’shish uchun. Bo’lim matniga tashqi xujjatlardan tashqari, qo’shimcha elementlarni qo’shish mumkin: Gipermurojaatlar Bu elektron kitobning eng bosh elementlaridan biri. Murojaatlar bitta bo’limdan ikkinchi bo’limga o’tishga yordam beradi. Axborotni suzib chiquvchi oynalarda ko’rsatishga yordam beradi, testlashtirish jarayonini ishga tushirishga imkon beradi (tTester dasturi yordamida), sahifa internetini ochishga, boshqa dasturlarni ishga tushirish imkonini beradi va boshqalar. Jadvallar Jadvalni to’g’ridan tog’ri ishlatishdan tashqari bobni formatlash uchun qo’llash mumkin. Buning uchun ramkasiz jadvallar qo’llaniladi. Simvol Ixtiyoriy simvolni shriftlarning turli to’plamidan quyish imkoniga ega. Foydalanuvchida kerakli shrift bo’lmasligidan qo’rqmaslik kerak – elektron kitob bilan birgalikda kerakli shriftlarni tarqatish mumkin. Gorizontal chiziq Sahifa kengligida oddiy gorizontal chiziq. Sahifani uzish CHop etishda qo’llaniladi. Element Windows boshqaruvining bir necha standart elementini quyishga yordam beradi, bular matn muxarriri, taxrilash satri, tugma, tanlash tugmasi, radio tugma, ro’yxat, tushuvchi ro’yxat, radio tugmalar guruxi. Ichiga kiritilgan skriptli tilni qo’llab, (to’rtdan bittasini: Pascal, JScript, C++, VBasic) foydalanuvchi amallariga reaksiyasini dasturlashtirish mumkin bo’ladi, buning bilan sahifalarni

jonlashtiriladi. Bunday “jonli” sahifalarni qo’llash sohasi juda ham ko’p. Misol uchun, matn, kalkulyatorni programmalashtirish mumkin va boshqa ishlarni bajariladi. Nashr Dastur kitoblarni turli formatlarda yaratishga yordam beradi. RTF Matnli formatlarning eng ko’p tarqalgani. Matnni, tasvirni, murojaatni formatlashtirilishiga yordam beradi. Bu formatda xujjatlarni o’qish/taxrirlash uchun Microsoft Windows ® taqdim etayotgan WordPad ® yoki Microsoft Word ® dasturida amalga oshirish mumkin. Bu formatning kamchiligi bo’lib, kitob bo’yicha navigatsiyani yo’qligi hisoblanadi. CHM Mazmun bo’yicha bu qisilgan HTML sahifalarning to’plami. Ma’lumotnoma tizimi sifatida dasturiy ta’minot tarkibida ishlatiladi. Misol sifatida SunRavBookEditor va SunRav BookReader dasturlaridan ma’lumot olish hisoblanadi. Bu formatning aosiy imkoniyatlari: elektron kitobning katta bo’lmagan o’lchovi; indeksli va to’liq matnli qidiruvni qo’llash. EXE kitob Bu eng ko’p tarqalgan va qulay format. Bu formatning imkoniyatlari: ko’rish uchun o’qish uchun dastur kerak emas – u kitobning o’ziga ichiga joylashib bo’lgan; elementlarni dasturlashtirishni kiritgan; indeksli va to’liq matnli qidiruvni qo’llash hollarida barcha formatlashtirishni to’liq saqlaydi. Kamchiliklari: yagona kamchiligi – faylning o’qish uchun ichiga kiritilgan dastur hisobiga juda ham katta bo’lishi. HTML Saytga yaratilgan materialni qo’yishni amalga oshiradi. HTML sahifalarning, tasvirlarning va bir necha xizmatchi fayllarning mazmun daraxtini yaratish mumkin bo’lgan to’plami sifatida qaraladi. HTML kitoblarning ikki xil turini yaratish mumkin: freymlar bilan va freymlarsiz. Birinchi holda mazmun chap yoki

o’ng freyimda joylashgan. HTML kitobini freyimlarsiz yaratish holida mazmun asisy sahifa matniga joylashadi. DOCX Microsoft Word ® Microsoft Word ® - eng mashhur matn muxarririning asosiy formati. Sozlanuvchi format SHablonlar formatiga ko’ra, ruxsat etilishida (dostupda) ixtiyoriy formatda xujjatlarni yaratishi mumkin. TXT Matn (plain text) formatlashtirishdan tashqari oddiy matn. PDF PDF formati xamkorlik ish bajarishdagi xujjatlashtirishda, xujjatlarni almashuvida standart hisoblanadi. Bunday xujjatlarni o’qish va ularni bu formatda saqlash keng tarqalgan va bepul uni yuklab ishlatish mumkin. PDF xujjatlarni yaratish imkoniyati SunRav BookOffice taxririyatidagin mavjud. Elektron kitobni nashr qilish uchun, Экспорт , menyusidan fayl tipini tanlab, saqlash papkasini tanlanadi, fayl nomi kiritiladi va OK tugmasi bosiladi. Proekt(loyiha) faylini saqlash esdan chiqmaslik kerak – Ctrl+S. Dasturning bosh menyusining ko’rinishi qo’yidagicha: DASTURNING BOSH MENYUSINING KO’RINISHI: Содержание Введение Работа с книгой Работа с разделами (главами) Работа с текстом Печать Настройка программы Клавиши управления Техническая поддержка Регистрация Наши разработки Qo’llanilishi va ahamiyati SunRav BookEditor dasturi turli elektron kitoblar va darsliklarni yaratish uchun mo’ljallangan. Ixtiyoriy kitob cheklanmagan boblar bo’limlar va qism bo’limlaridan iborat. Dasturning imkoniyatlari • Vizual effektli matn (turli xil shriftlar, qalin, egma, pasti chizilgan, o’chirilgan simvollar, simvol ustida chiziqli, past satri va yuqori satrli va boshqalar). • Matn stillyari bilan ishlash.

• Paragraflar o’z ichiga nomerlangan/markirovkalangan alfavit ro’yxatlarini, bordyurlarni, fonni berilgan rangini, tekislashni, abzatslardan joy qoldirishni, satr aro intervallarni va boshqalarni olishi mumkin. • Tasvirlarni va ixtiyoriy OLE-ob’ektlarni qo’llash • Jadvallarni qo’llash. Jadvallar bir biriga o’rnatilgan bo’lishi mumkin. • Audio- va video- fayllarni qo’llash. • GIF animatsiyalarni qo’llash. • Windowsning turlicha standart elementlarini qo’llash: knopkalar, ro’yxatlar, chiquvchi ro’yxatlar, radioguruxlar va boshqalar. • HTML va RTF formatiga bo’limlarni eksport va import qilish. • Tanlangan direktoriyadan HTML, RTF, TXT formatli xujjatlarni import qilish. • Agar sizda MS Office, o’rnatilgan bo’lsa, unda siz kitoblaringizni (dan) (ga) MS Office: DOC, XLS va boshqalarga fayllarni qushimcha import va eksport qilishingiz mumkin bo’ladi • CHM formatli fayllar bilan ishlash: bu formatdan kitoblarni import qilish va bu formatga kompilyasiya qilish. Dastur yordamida ma’lumot fayllarini dasturlaringiz uchun yaratish mumkin. • Murojaatlar kitob bo’yicha navigatsiyani amalga oshirish uchun, turli xujjatlar va dasturlarni ishga tushirishga yordam beradi. • SunRav TestOfficePro bilan integratsiya? Siz kitobingizda testlarga murojaаtlar qilishingiz va foydalanuvchi kitobdan foydalanishda, materiallarni o’qishda testlarni ishlashi, testdan o’tishi mumkin. • Kitobni ochilishi (srb kengaytmali faylni) BookEditor dasturi oynasiga provodnikdan topish orqali amalga oshiriladi. • SunRav BookReader dasturida kitobni tez ko’rilishi. Vazifasi va ahamiyati SunRav BookEditor dasturi turli xil elektron kitoblarni va darsliklarni, o’quv qo’llanmalarni taxrirlash uchun mo’ljallangan. Ixtiyoriy kitob boblar, juda ko’p bo’limlar va paragraflardan iborat bo’lishi mumkin.

Dasturning imkoniyatlari • Vizual effektlar bilan matn (turli xil shriftlar, qalin, egma, pasti chizilgan, chizib tashlangan, simvollar, simvol ustida chiziqli, past- satrli va usti – satrli va boshqalar). • Matn stillyari bilan ishlash. • Paragraflar mazmunan: nomerlangan/ markirlangan/ alfavit ro’yxatlarni, bordyurlarni, fonning berilgan rangini, tekislash, matnga otstuplar, satr orasida interval va boshqalarni qo’yishga imkoni bor. OLE ob’ektlarini va tasvirlarni qo’llanilishi Windowsning turli standart elementlarini qo’llash: knopkalar, ro’yxatlar, qalqib chiquvchi oynalar va boshqalarni. Jadvallarni qo’llanilishi. Jadvallar ustmaust quyilishi mumkin. • Audio va video-fayllarni qo’llanilishi. • GIF animatsiyaning ro’yxatlari, radio guruxlari va boshqalar. • HTML va RTF formatiga bo’limlarning eksporti va importi • Tanlangan direktoriyadan HTML, RTF, TXT formatlarning importi. • Agarda sizda MS Office o’rnatilgan bo’lsa, siz unda qo’shimcha import va eksport qilishingiz mumkin bo’ladi, ya’ni ularni (dan) (ga) MS Office: DOC, XLS va boshqalardan boshqalarga. • CHM formatli fayllar bilan ishlash: bu formatdan kitoblarni import qilish va bu formatga kompilyasiya qilish. Dastur yordamida ma’lumot fayllarini dasturlaringiz uchun osongina yaratish mumkin. • Murojaatlar kitob bo’yicha navigatsiyani osonlashtirishi mumkin va turlicha xujjat va dasturlarni yuklashi mumkin. • SunRav TestOfficePro paketi bilan integratsiya? Kitobingizda testlarga murojaat o’rnatishingiz mumkin, keyin uning yordamida. • (srb kengaytmali) kitobni ochish provodnikdan BookEditor dasturning bosh oynasiga tashib olish orqali o’tkazish. • SunRavBookReader dasturida yaratilgan kitobni tez ko’rish. • Yangi kitobni yaratish

• Kitob xossalari • Eksport • Import • EXE kitob kompaniyasi • Kitobni upakovkasi • BookReaderda kitobni ko’rilishi • Shriftlar • Servis bo’yicha imkoniyatlar Yangi bo’limni yaratish Yangi bo’limni (razdelni) yaratish uchun, vkladkadan Главная / Раздел bo’limini chertish kerak yoki Alt+Ins tugmalarni bosamiz. Keyin yangi bo’lim nomini kiriting.va Enter tugmasini bosing. Bo’limni taxrilash: Bo’lim nomini o’zgartirish uchun: 1. Bo’limni tanlanadi. 2. Главная/Раздел vkladkasiga cherting yoki F2 tugmani bosiladi. Keyin bo’limning yangi nomini kiriting va Enter tugmasini bosiladi. Bo’limning Idsini o’zgartirish uchun: 1. Bo’limni tanlanadi. 2. Ctrl+F2 tugmalarni bosiladi. Keyin bo’limning yangi Idsini bosing va Enter tugmasini bosiladi. BookReader dasturi uchun ixtiyoriy bo’limni yashirish/ko’rsatish ( скрыть / показать ) mumkin bo’ladi. Bo’lim ko’rinishini o’zgartirish uchun: 1. Bo’limni tanlanadi. 2. Bayroqchani bo’lim nomidan chapda bayroqchani o’rnatiladi yoki olib tashlanadi Bo’limni o’chirish Bo’limni uchirish uchun: 1. Bo’limni tanlanadi. 2. Главная/Раздел vkladkasiga sichqoncha bilan chertib, kiriladi.

3. Bo’limni uchirilishini tasdiqlanadi. Bo’limning eksporti Bo’limni turli xil formatlarga eksport qilish mumkin: matnli (Yunikodli ham bunga kiradi), RTF, HTML, Word. Bo’limni eksport qilish uchun: 1. Bo’limni tanlanadi. 2. Раздел bo’limida Экспорт bo’limini bosiladi yoki Shift+Ctrl+E tugmasini bosiladi. 3. Eksport uchun fayl tipini tanlanadi. 4. Fayl nomini kiritiladi va OK tugmasini bosiladi. Bo’limni chop etilishi Berilgan navbatdagi bo’limni chop etish uchun, menyudan Раздел / Раздел / Печать ...bo’limini tanlanadi. Nima chop etilishini ko’rish uchun, menyuning qo’yidagi bo’limini tanlanadi: Раздел / Раздел / Предварительный просмотр Bo’limlarni saralash Bo’limlarni saralash uchun: 1. Agar saralash barcha qism bo’limlar, paragraflar bilan kerak bo’lsa, unda menyudan Раздел / Сортировать / Рекурсивно buyrug’ini tanlanadi. 2. Keyin menyudan Раздел/Сортировать/По возрастанию yoki Раздел/ Сортировать/По убыванию buyruqlarini tanlang. Berilganlarni o’sish yoki kamayish tartibida saralashga qarab, tanlanadi. Juda muxim! Sortirovkadan voz kechish mumkin emas! SHuning uchun saralashdan oldin faylning rezervli kopiyasini saqlanishini tavsiya qilinadi. Bo’lim foni Fon rangini Yoki bo’lim rasmini o’rnatish uchun: 1. Главная / Формат / Фон . vkladkadan bo’limni tanlang yoki Shift+Ctrl+B tugmalarni bosiladi. 2. Xosil bo’lgan dialogda fon rangini tanlanadi. 3. Fon rasmni va uni sahifada joylashuvini tanlanadi.

4. Buni tasdiqlash uchun OK tugmasini bosiladi. Shunga o’xshash fonni kopiya qilishni ko’riladi. Kalit so’zlar Har bir bob uchun o’zining kalitli so’zlar to’plamini berish mumkin. Kalit so’zlar asosida kitobda qidiruvni tez amalga oshirish mumkin, buni SunRav BookReader dasturida amalga oshirish mumkin. Kalitli so’zlar yoki so’z birikmalarni kiritish uchun, ularni kiritishning pastki satrida Ключевые слова sohasiga kiritiladi. Aloxida so’zlar va so’z birikmalari vergullar bilan ajratilishi kerak. • Glavnaya • Vstavka • Murojaatlar • Podskazki (Aytib beruvchi, ko’rsatib turuvchi yordamlar) • Elementlar hossalarini taxrirlash • To’g’ri yozishni tekshirish • Avtoalmashuv Kitobni chop etilishi Butun kitobni chop etish uchun, Ctrl+Pni bosing yoki qo’yidagi amallarni bajariladi Печать/Печать. Nima chop etilishi kerakligini bilmoqchi bo’linsa, qo’yidagi menyu punktini tanlanadi. Печать/Предварительный просмотр. Bo’limni chop etish Navbatdagi bo’limni chop etish uchun, Ctrl+Alt+P klavishalar bosiladi yoki Pechat knopkasini Раздел bo’limida tanlanadi. Oldindan ko’rish uchun Раздел bo’limida Предварительный просмотр buyrug’ini tanlanadi. Mazmunni chop etish Kitobning mazmunini chop etish uchun, menyuning qo’yidagi bo’limini tanlanadi, Печать/Печать содержания va qo’yidagi tugmalarni bosiladi Alt+P. Hosil bo’lgan dialogli oynada chop etish parametrlarini taxrirlash mumkin:

• Qog’oz chetidan otstuplar (Qoldirib ketish joyga o’lcham). Millimetrning yuzdan bir ulushidan o’lchanadi. • Sarlavha. CHop etiladigan xujjatning nomi. • SHrift, mazmun chop etiladigan shrift. • Параметры н o мерации страниц – sahifalarni nomerlash raqamlash parametrlari (sahifalarni nomerlash yoki boshqalar, matnning joylashuvi va matnning o’zi). CHop etishni boshlash uchun Печать tugmasini bosiladi. Dasturning ba’zi sozlovlarini o’zgartirish uchun, sozlovlar oynasini ochish zarur. Dasturning ba’zi sozlovlarini o’zgartirish uchun, sozlovlar oynasini ochish zarur. Buning uchun qo’yidagi tugmalarni bosiladi: Ctrl+Shift+F2. Hosil bo’lgan vkladkalar oynasida qo’yidagi bo’limlar paydo bo’ladi: Основные Asosiy Внешний вид –Tashqi ko’rinishi HTML and CHM Редактор - Taxrirlagich Klavishi Действие Fayl Ctrl+N Yangi kitobni yaratish Ctrl+O Yangi kitobni ochish Ctrl+S Kitobni saqlash Shift+Ctrl+S Yangi nom bilan kitobni saqlash Shift+Ctrl+P ZIP arxivga kitobni upakovka qilish Ctrl+E Kitobni eksport qilish Shift+Alt+I Papkani import qilish Shift+Alt+I CHM fayldan import qilish Ctrl+P Kitobni barchasini chop etish Alt+P Kitob mazmunini chop etish

F4 SunRav BookReader dasturida kitobni ochish F10 Kitob hossalarini ko’rsatish F9 Kitobni bajariladigan (exe) faylga kompilyasiya qilish Alt+X Dasturni yopish Правка Ctrl+Z Oxirgi buyruqni rad etish Shift+Ctrl+Z Oxirgi buyruqni qaytarish Ctrl+X Windows almashinuv buferiga ajratilgan matnni kesish Ctrl+S Windows almashinuv buferiga ajratilgan matnni nusha qilish Ctrl+M Windows almashinuv buferidagi mavjud narsani matnga qo’yish. Ctrl+A Butun matnni ajratish Shift+Alt+B Zakladka qo’yish Ctrl+F Kitob bo’yicha qidiruv Ctrl+R Qidirish va almashtirish Вставка Shift+Alt+P Tasvirni qo’yish Shift+Alt+F Faylni quyish

Alt+BkSpace Murojaat bo’yicha orqaga qaytish

Ctrl+F5 Birinchi bobga qaytish F5 Keyingi bobga qaytish F6 Oldingi bobga qaytish Ctrl+F6 Oxirgi bobga qaytish Shift+Ctrl+Alt +E Barcha mazmunni ochish Shift+Ctrl+Alt +C Barcha mazmunni yopish Справка F1 Dastur bilan ishlashga ma’lumotni ko’rsatish Ctrl+F1 “Dastur haqida” oynani ko’rsatish Texnik qo’llab quvvatlash amalaga oshiriladi: • Saytdagi mahsus shakldan: http://www.sunrav.ru/support.html • Novosibirskdagi telefon orqali: (383) 355-48-23 Tex. Qo’llab quvatlashga telefon qilsangiz, albatta ko’rsating: • Dastur versiyasini. • Windows veriyasini (bunda servis-papakalrni inobatga oling, agar ular o’rnatilgan bo’lsa albatta). • Muammoning to’liq bayonini. Agarda muammo aniq bir kitobda amalga oshirilsa, uni xat bilan jo’natish lozim (ZIP yoki RAR arxivida). Tex. Qo’llab quvatlash hizmatiga murojaat qilishdan oldin, sizda bu SunRav BookOffice dasturining ohirgi versiyasi o’rnatilganligiga ishonch hosil qiling. O’rnatilgan versiyani bilish uchun Справка vkladkasidan aniqlash mumkin. Navbatdagi versiyaning nomerini saytda Загрузить bo’limida bilish mumkin: http://www.sunrav.ru/download.html Registrasiyalanmagan versiyasida 10 tadan ko’p bo’lmagan bo’limlari bilan ishlash imkoni bor. Dasturning registratsiya qilinmagan versiyasi dasturni birinchi ishlatgandan so’ng 45 kun ishlashi mumkin. Ligotali lisenziya esa barcha o’quv tashkilotlarga beriladi. Bolalar internatlariga, mehribonlik uylariga litsenziya bepul

beriladi. Dasturni to’liq registratsiya qilish bo’yicha to’liq ma’lumot qo’yidagi saytda berilgan: http://www.sunrav.ru/order.html Registratsia qilgan foydalanuvchilar qo’yidagi imkoniyatlarga ega bo’ladilar: • Elektron pochtadan registratsiya kalitini va uni o’rnatish bo’yicha yo’riqnomani. • Hujjatlarning to’liq komplektini va litsenziya sertifikatiga ega bo’ladi. Texnik qo’llab quvvatlashga ega bo’ladi. • Yangi mahsulotlar bo’yicha operativ axborotga ega bo’ladi. • SunRav BookOffice • SunRav BookEditor Содержание Введение Работа с книгой Работа с разделами (главами) Работа с текстом Печать Настройка программы Клавиши управления Техническая поддержка Регистрация Наши разработки tTester Rasmda SunRavBookOffice dasturinng rus versiyasining menyysi ko’rsatilgan. SunRav TestOfficePro Testlarni yaratish uchun dasturlar paketi, ularni amalga oshirish va natijalarni ishlab chiqish uchun test dasturlar paketi. SunRav TestOfficePro yordamida ta’lim muassasalarida (oliy o’quv yurtlarida, kollejlarda, maktablarda) turli fanlar bo’yicha bilimni aniqlash uchun va ta’lim berish maqsadlarida qo’llaniladi. Tashkilotlar va korxonalar hizmatchilarning attestatsiyasini amalga oshirishlari mumkin. U o’z ichiga qo’yidagi dasturlarni oladi: tMaker – testlarni yaratish uchun dastur; • tTester – testlashtirishni amalga oshirish uchun dastur ; • tAdmin – foydalanuvchilarni uzoqdan turib administrasiyalash uchun va testlashtirish natijalarini bilish uchun: Maktab programmasi fanlari uchun, oliy ta’lim fanlari bo’yicha psixologik, professional kasbiy testlashtirish teslarini paket yordamida yaratish mumkin. Tetslarda turli shriftlarni, sxemalarni, formulalarni, audio va video fayllarni, HTML hujjatlarni, OLE hujjatlarni amalga oshirish mumkin. Savol va javoblarni

to’liq baholash mumkin: ularga ruhasat etiladi-shriftlar, tekislash, abzaslar, ro’yhatlar, yuqori va pastki indekslar va boshqalar. Barcha axborot kriptografiya usullari bilan shifrlanadi. Dastur interfeysi –ko’p tilli. Dastur sayti: http://www.sunrav.ru/testofficepro.html SunRav WEB Class SunRav WEB Class paketi Internet/Intranet tarmog’i vositasida testlashtirishni tashkil etishga mo’ljallangan. Barcha ma’lumot (testlar, testlar bo’limlari, natijalar va boshqalar) Berilganlar Omborida saqlanadi (BO). SunRav WEB Class orqali qo’yidagilarni amalga oshirish mumkin: • Bo’limlarga testlarni tashkil etish. • Foydalanuvchilarni registratsiya qilish. • Registratsiyadan o’tgan foydalanuvchilarga va registrasiya qilmaganlarga ham testlashtirishni o’tkazish. • Tetslashtirish natijalarini ko’rib turish. • Berilgan test bo’yicha reyting natijalarini ko’rib chiqish. • Berilganlar omborida testlashtirishning natijalarini saqlash. Dastur sayti: http://www.sunrav.ru/webclass.html SunRav Software SunRav Software – ta’lim va biznes uchun dasturlarning yaratuvchisi. Bu yaratuvchining dasturlari asosida oliy ta’lim muassasalarida, korxonalarda va tashkilotlarda 2000chi yildan buyon testlashtirish amalga oshiriladi. Ko’p foydalanuvchilarning takliflariga ko’ra, dasturlar paketlari planli rivojlanmoqda. Internetda siz klient va foydalanuvchilarning ba’zilarini bu yaratuvchi haqida fikrlarini o’qishingiz mumkin. Bugungi kunda SunRav Software dasturlari kompyuter testlashtirishning va elektron kitoblarni, qo’llanmalarni yaratishning kuchli uskunasi hisoblanadi. Bitta kompyuter yoki mobil qurilmalardan Internet, local tarmoq foydalanuvchilari uchun dastur testlashtirish va o’qitish masalalarini tashkil etish uchun qo’llaniladi. Barcha pastda keltirilgan dasturlarni oldindan tanishish uchun bepul yuklab olish mumkin. SunRav TestOfficePro

Bu testlarni yaratish testni o’tkazish va natijalariga ishlov berish dasturi. Bu dastur local tarmoqda va tarmoqqa ulanmagan kompyuterda qo’llanishi mumkin, bunda dasturni o’rnatmasdan ham ishlash mumkin, dasturni kompakt-diskdan, flash-to’ldiruvchidan amalga oshirish mumkin. Savollarning borishi tasvir, animatsiya, audio - roliklar bilan amalga oshirilishi mumkin. • Test topshiruvchining bilimiga qarab, adaptive test bu dastur orqali amalga oshiriladi. • Personificirlashgan hisobotlarni yaratish. • Testlashtirishni aktivligini ta’minlash. SunRav WEB Class Testlarni yaratish, Online testlashtirishni amalga oshirish va o’quv materiallarga ruhsat berish uchun dasturlar to’plami. • Butun dunyo veb-foydalanuvchilarning foydalanishi uchun on-line testlarni yaratish. • Elektron o’rgatuvchi kurslarni ishlab chiqish. • Internet orqali talaba va o’quvchilarni testdan o’tkazish. • Masofaviy hizmatchilarni, maxsus hususiyatli qismlarning hizmatchilarini o’qitish va attestasiyadan o’tkazish. SunRav BookOffice Elektron kitoblar va darsliklarni yaratishning dasturlar paketi foydalanuvchilarning harakatiga javob beruvchi "tirik" kitoblarni yaratishga imkon beradi. • Kitobni parol bilan himoya qilish. • Kitobning mazmuni daraxtsimon ko’rinishi. • Youtubeni ham ichiga kiritgan holda grafika, audio va videolarni qo’llash. • EXE kitoblarni yaratish, PDF, HTML, CHM... da exsport qilish. • Elektron kitobga testlarni qo’yish imkoniyati. SunRav PostOffice Bilmoqchimisiz: • Pochtada qachon va kimga jo’natma qilgansiz? • Aynan nima jo’natilganini?

• Sizning pochta jo’natmangiz qanday darajada turishini? • Manzilgacha u etib bordimi? Konvertlarni chop etasiz va unga juda ko’p vaqt ketadimi? Unda juda osongina PostOffice dasturidan foydalanish mumkin. SunRav TestOfficePro 1. Serverda papkalarni yaratish mumkin: //Severname/Tests – tetslar uchun papka //Severname/Groups – testlashtirish natjalarini saqlash papkasi, unda, Servername server nomi 2. Papkada //Severname/Groups foydalanuvchi guruhlari uchun papakalarni yaratish mumkin. Misol uchun: //Severname/Groups/Group 1 //Severname/Groups/Group 2 //Severname/Groups/Group 3 va boshqalar. 3. Papkada //Severname/Tests testlar bo’limlari uchun papakalarni yarating. Misol uchun: //Severname/Tests/English //Severname/Tests/Mathematics //Severname/Tests/Physics //Severname/Tests/Psychology va boshqalar. и т . д . 4. tTester dasturini foydalanuvchi kompyuterlariga o’rnatiladi. 5. tTester dasturrni ishga tusshiring. 6. Dasturni sozlash dialogini uchun F2 tugmasini bosiladi, buning uchun dastur sozlovini ochish uchun parol kerak bo’ladi. Parol avtomatik tarzda 123. 7. Группы пользователей bo’limini tanlanadi. 8. Maydonda pastda papkaga yo’lni kiritiladi. Bizning holda bu //Severname/Groups/. 9. Bayroqni belgilanadi “Использовать начальную папку дb групп”: 10. Разделы тестов vkladkani tanlanadi 11. Maydonda pastda testlar papkasiga yo’lni kiritiladi. Bizning holda //Severname/Tests/. 12. Использовать начальную папку дb разделов bayroqni belgilanadi: 13. OK tugmasini o’zgarishlarni tasdiqlashga bosiladi.

Foydalanuvchi kompyuteri sozlangan. Testlarni yaratish Testni yaratish uchun qo’yidagini amalga oshiriladi: 1. SunRav TestOfficePro paketini o’qituvchi yoki administrator kompyuteriga o’rnatiladi. 2. tMaker – Пуск /SunRav TestOfficePro 6/tMaker dasturini ishga solinadi. 3. Bir necha savollarni beringlar yoki testni import qilinadi 4. Test parametrlarini sozlash uchun F10 tugmasini bosiladi. 5. Kerakli parametrlarni kiriting yoki o’zgartiring. Test nomini kiritishni unutmang. O’zgarishlarni tasdiqlash uchun OK tugmasini bosiladi. 6. Menyuda qo’yidagilarni tanlang Файл | Сохранить как ... va bo’limning ikkinchi Начало bosqichida yaratilgan papkalardan biriga testni saqlanishi lozim. Bizning holda bu qo’yidagi papka bo’ladi //Severname/Tests/English. Test tayyor. Foydalanuvchilarni yaratish. Dasturni ishga tushiring Foydalanuvchilarni yaratish uchun? Keyingi vazifalarni bajariladi: tAdmin – Пуск /SunRav TestOfficePro 6/tAdmin dasturini ishga tushiriladi. 1. Dasturni ishga tushirish uchun parol kerak bo’ladi. Avtomatik tarzdagi parol bo’sh, faqat sekingina Enter klavishani bosing. Keyinroq parolni almashtirish mumkin bo’ladi. 2. Agar bu dasturning birinchi ishga tushirilishi bo’lsa, unda startdan so’ng darrov, bitta ham guruh yaratilmagan degan ma’lumot paydo bo’ladi. Unda далее tugmasini bosing va 5 qadamga o’tiladi. 3. Menyuning bo’limini tanlanadi: Группа|Добавить группу. 4. Papkani tanlashning standart dialogi hosil bo’ladi. Начало Bo’limining 3 qadamida yaratilgan Papkalardan birini tanlang va О ni bosiladi. Bizning holimizda bu //Severname/Groups/Group pakpa bo’lishi mumkin. Guruhlar ro’yhatidan endigina yaratilgan gruppani(guruhni) tanlanadi.

5. Menyusidan punktni tanlanadi - Пользователь | Новый пользователь ... yoki Ctrl+N tugmalarni bosiladi. 6. Yangi foydalanuvchini yaratish dialogi paydo bo’ladi. Kerakli maydonlarning barchasini to’ldirilishi kerak (parol bo’sh bo’lishi mumkin). 7. Yangi foydalanuvchini qo’shish uchun Добавить , knopkasi bosiladi. 8. Kerak bo’lsa qadamlarni boshqa foydalanuvchilarni yaratish kerak bo’lsa, qaytariladi. Izoh: registrasiyadan o’tmagan versiya 3 tadan ko’p bo’lmagan va 10ta foydalanuvchilar bilan ishlashga imkon beradi holos. 9. Barcha foydalanuvchilar yaratilgandan so’ng, qo’yidagi Закрыть knopkani bosiladi. 10. Yangi foydalanuvchilar foydalanuvchilar ro’yhatida paydo bo’ladi. SunRavBookOffice dasturi SUNRAVBOOKOFFICE - bu elektron darslik yaratuvchi dastur bo’lib, uni internetdan tug’ridan tug’ri fayllarini yuklab olib, ishga tushirishimiz mumkin. Exe faylni ishga tushirganimizda ikkita dastur kompyuterga yuklanadi va ularning har birining yorlig’i kompyuter ekranida faollashadi. SunRavBookOffice dasturi ikkita dasturdan iborat bo’lib, uning ichiga ikkita dastur kiradi: SunRavBookEditor va SunRavBookReader dasturidir. SunRavBookEditor dasuri bizga elektron darslikni yaratish imkoniyatini beradi. Uning yordamida kitobning bo’limlarini kiritishimiz mumkin, har bir bo’limga oid rasmlarni, matnlarni mahsus qism bo’limlardan quish imkoniga ega bo’lamiz. SunRav BookEditor dasturi-barcha dasturlar kabi o’zining bosh menyusiga ega. Dasturni yuklagadan so’ng, biz tugma orqali, yangi dasturning birinchi menyusiga kiramiz:

« Сохранить »-Sohranit-kitobni avtomatik tarzda saqlash, bo’limlar va boblardan iborat kitobni saqlash uchun qo’llaniladi. “ Сохранить как »-Sohranit kak-kitobni yangi n о m bilan saqlash. « Экспорт »-Eksport-kitobni eksport qilish mumkin, « Создать »-Sozdat-yangi kitob yaratish, « Открыть »-Otkrit-kitobni ochish, « Последние документы »-Posledniy dokumenti-ohirgi hujjatlarni ko’rish, “ Импорт »-Import-fayllarni, video, audiolarni yuklab olish, « Печать »-Pechat- kitobni chop etish, « Свойства »-Svoystva-kitobning hususiyatlari, qancha hotiradan joy egallaganligi va boshqalar. Elektron kitobni bu bo’lim orqali BookReaderga ishga tushirish mumkin. Rasm 1. SunRavBookEditor dasturining piktogrammali yorlig’ining ko’rinishi. Endi bu dasturning tahrirlagich dasturi SunRavBookEditor dasturiga kirib, kitobni yaratishni o’rganamiz. Buning uchun dasturning bosh menyusi va ishchi maydonida ishlashni o’rganiladi. Bu dasturning o’ziga hos bosh menyusi bor, u

qo’yidagi bo’limlardan iborat: Главная Вставка Раздел Таблица Сервис Справка Bu birinchi standart panel. Glavnaya bo’limida kattaroq menyu joylashgan, bu dasturda mavjud menyularning eng asosiy bosh menyusi hisoblanadi: Раздел Razdel) Буфер обмена (Bufer obmena) Шрифт (Shrift) Абзац (Abzats) Правка (Pravka) Стили (Stili) Формат (Format) Rasm-2. SunRavBookOffice dasturining SunRavBookEditor dasturining bosh menyusidagi Главная -Glavnaya menyusi. Endi bu menyuning bo’limlari va ularning vazifalarini o’rganamiz. Раздел - Razdel menyusi: Раздел -Razdel menyusi orqali elektron kitobning boblari va bo’limlari, qism bo’limlari yaratiladi. Bu bo’limda « Новый »-Noviy razdel-yangi bo’lim yaratish tugmasi, bo’lib yoki bobni nomini o’zgartirish tugmasi « Переименовать » “Pereimenovat”-nomini o’zgartirish, « Удалить раздел »- “Udalit razdel”-bo’limni uchirish, « Новый подраздел »-” Noviy podrazdel” –yangi qism-bo’lim tashkil qilish, yani bob yoki bo’lim qism bo’limlarini tashkil qilish uchun qo’llaniladi. Rasm 3. Главная -Glavnaya bo’limining Razdel-Bo’lim bo’limi. Keyingi menyu « Буфер обмена »-Bufer obmena: « Вырезать »-Virezatkesish, « Копировать »-Kopirovat-nusha qilish, « Вставить »-Vstavit-quyish tugmalar kerakli mazmun, « Раздел »-razdel-bo’lim, qism-bo’limlarni nusha qilish, kesish va quyish mumkin.

Rasm 3. « Глвная »-Glavnaya bo’limining « Буфер обмена »- Bufer obmena- bo’limi. Keyingi menyu « Шрифт »-Shrift bo’limi, unda shrift turini, harflar kattaligini, yozma, qallinlashgan, egma shriftlarni hamma sonni darajali, indeksli yozish, harflarga rang berish, matnga fon berish mumkin, sonlarni va matnni tekislash kabi imkoniyatlari bor. Keyingi menyu “ Абзац ” =Abzats bo’limi Word dasturida matnga, jadvalga nisbatan bajargan amallarni bajaradi, absatsni belgilash, matnni tekisash, satrlar orasiga interval quyish va boshqa imkoniyatlari inobatga olinadi. Rasm-4. Abzats bo’limining ko’rinishi. Keyingi « Правка »-Pravka bo’limida Microsoft kompaniyasining Word dasturida uchraydigan « Найти »- Nayti-biror so’z yoki matnni qidirib topish va « Заменить »-Zamenit-boshqa so’z va matn bilan o’zgartirish, almashtirish, « Выделить всё »-Videlit vse-barcha matnni belgilash, blokka olish vazifasini bajaradi. Rasm 5. Pravka bo’limining ko’rinishi.

Pravkadan so’ng « Стили »-Stili bo’limi keladi. Uning yordamida matnni turli stillyarga o’tkazish mumkin, huddi Word 2013 dasturidagi stillyar bo’limiga o’hshash. Rasm-6. SunRavBookEditorda stillyar bilan ishlash. Bu bo’lim Glavnaya menyusining eng ohirgi bo’limi bo’lib, uning yordamida Fon, Zalivka va boshqa tugmalardan iborat bo’lib, ularni elektron kitob mazminida qo’llashga imkon yaratdi. Vstavka bo’limi: Endi Vstavka bo’limining bo’limlari va ularda ishlash imkoniyatlarini o’rganamiz. Vsavka bo’limida Svyazi, Vstavka bo’limlari mavjud. Ularni yahshi o’rganish uchun har bir bo’limni alohida o’rganamiz. Rasm-5. Bu rasmda Svyazi nomli bo’lim ko’rsatilgan. Rasmdan ko’rinib turibdiki, bu bo’limda kitobning bob va bo’limlariga giperssilka qo’yish, “ Закладка »-Zakladka-bob yoki qism bob, bo’limga biror qushimcha axborot qo’yish, « Подсказка »-Podskazka-esga tushirishga eslatma quyish, « Автозамена »-Avtozamena-biror narsani, matnni boshqa matn bilan avtomatik almashtirish amalga oshiriladi. Rasm-6. « Вставка »-Vstavka bo’limining « Вставка »-Vstavka bo’limi.

« Раздел »-Razdel bo’limi 5ta bo’limdan iborat. Ular qo’yidagilardir: » Раздел »-Razdel, « Переместить »-Peremestit, « Выбрать »-Vibrat, « Сортировать »-Sortirovat, « перейти »-Pereyti. « Раздел »-Razdel bo’limida: » Экспорт »-Eksport-tayyorlangan elektron darslikni MTTga q щэ yi-h, eksport qilish,” Предварительный просмотр »-Predvaritelniy prosmotr – oldindan darslikni o’rib chiqish, « Печать »-Pechat-elektron kitobni chop etish. Rasm-7. Razdel bo’limining ko’rinishi. « Раздел »-Razdel bo’limida « Экспорт »-Eksport, Oldindan ko’rish, Pechat bo’limlari mavjud. Kitobni eksport qilish, chop etishdan oldin ko’rish va chop etish imkoniyatlari bu erda joylashgan. Rasm-8. Peremestit bo’limi. « Переместить »-Peremestit bo’limida « Вверх »-Vverh-yuqoriga, « Вниз »Vniz-pastga, « Влево »-Vlevo-chapga, « Вправо »-Vpravo-o’nga tugmalari orqali turli ob’ekt va matnlarni bir joydan ikkinchi joyga siljitish mumkin. Rasm-9. Vibrat bo’limi. « Выбирать »-Vibrat-tanlash bo’limida kerakli bob va bo’limlarni tanlsh mumkin, yoki barcha boblarni tanlanganligini rad etish imkoniyatidan foydalaniladi. « Сортировать »-Sortirovat bo’limida Po vozrastaniyu-o’sish

tartibida, « По убыванию »-Po ubivaniyu-kamayish tartibida, « Сортирвать по ID » -Sortirovat po ID -ID bo’yicha saralash, « Сортировать по алфавиту »-Sortirovat po alfavitu-alfavit bo’yicha saralash. « Перейти »-Pereyti bo’limida turli strelkalardan foydalanib, orqaga o’tish mumkin, bu kitob bilan ishlashda kerak bo’ladi. Rasm-10. “Cjhnbhjdfnm”-Sortirovat bo’limi. Rasm-11. « Перейти »-Pereyti bo’limi. Keyingi bo’lim Tablitsa-jadval hisoblanadi. Uning ko’rinishidan elektron kitob qancha bo’limlardan iboratligini ko’rish mumkin: « Раздел без имени »- nomi yo’q bo’lim, « Ячейкалар »-Yacheyki, « Таблица »-Tablitsa. Nomi yo’q bo’limda jadval hossalari o’rnatiladi, jadvalni bo’lish, jadvalni textga o’tkazish va saralash amallarini bajarish mumkin. « Ячейки »-Yacheyki bo’limida esa yacheykalarni birlashtirish, ularni bo’lish, avtomatik tarzda tekislash, aylanishsiz kabi tugmalari mavjud. Tablitsa bo’limida esa jadvalni qo’yish, ajratish, jadvalni uchirish kabi vazifalarni bajarish imkoniyatlari mujassam. Rasm-12. Yacheyki bo’limining rasmi. Rasm-13. Nomi yo’q bo’limda jadval hususiyatlarini o’rnatish mumkin, jadvalni bo’lish va berilganlarni saralash kabi vazifalar amalga oshiriladi.

Rasm-13. Rasm-15. Rasm-14. Yacheyki bo’limining rasmi. Rasm-14 yacheykalar bilan ishlashni amalga oshiradi, ularni birlashtirish, bulish, avtomatik tarzda tekislash, aylantirmaslik imkoniyatlari va unga mos tugmalari mavjud. “ Таблица »-Tablitsa bo’limida Rasm-15 jadval bilan ishlash imkoniyatlari beriladi, jadvalni quyish, jadvalni ajratish, jadvalni uchirish imkoniyatlarini bajaradi. « Сервис »-Servis bo’limida qo’yidagi bo’limlar bor: « Правописание »-Pravopesaniye-tug’ri imloni tekshirish, Statistika Pravopisaniye bo’limida, Servis bo’limida Png form а tli rasmlarni qo’yish, kontekstli spravka, Set align tugmalari mavjud. « Выделенный текст »-Videleniy tekst-ajratilgan matnda ajratilgan matnni sarlav ч aga, kalitli so’zlarga, yangi bo’limga q щэ yish imkoniyatlari bor. « Фон содержания »-Fon soderjaniyamazmun foni turli ranglar berish mumkin. « Тема »-Tema-mavzu, bu erdan kitobga mavzu tanlash mumkin, yani mavzularning shabloni tanlanadi. « Справка »Spravka bo’limida ham bir necha bo’limlarni chertib, turli funksiyalarni bajarishimiz mumkin: Rasm-16. Spravka bo’limining rasmi.

Endi elektron darslikni yaratishga o’tamiz. Buning uchun avval elektron darslikning boblari, ularning bo’limlari va nomlarini aniqlab, dasturga kiritiladi. Rasm-17. SunRavBookOffice dasturining SunRavBookEditor dasturida elektron darslik yaratishda Noviy razdel bo’limini nomini o’zgartirishdan boshlanadi. Uni « Контекст меню »-Kontekst menyu-« Переименовать »- Peremenovat-Yangi nom berish-buyruqlarini qo’lab, amalga oshiramiz. Yuqoridagi dasturning oynasida joylashgan « Новый раздел »-Noviy razdel bo’limini belgilab, kontekst menyudan « Переименоват »-Pereimenv а t bosiladi va « Новый раздел »-Noviy razdel nomi Kirish nomi bilan almashtiriladi. Keyin esa bu bo’limni nusha qilib, pastga Ctrl+V tugmani bosib ko’paytirib olamiz, qo’yamiz, pastda hosil bo’lgan bo’limlarning nomini yuqoridagi usuldan foydalanib, nusha qilamiz, qo’yamiz va nomini o’zgartiramiz. Kitobning mundarijasidagi bo’limni belgilab, keyin Vstavka-Fayl buyrug’ini bajarib, kerakli fayl tanlanadi, endi bobni bosilsa, unga oid matn paydo bo’ladi, matnni *.rvf kengaytmasiga o’tkazish maqsadga muvofiq, rasmalarni ham shunday formatga o’tkazish mumkin. Matnni *.html formatiga o’tkazish maqsadga muvofiq.

Rasm-18. Yaratilgan elektron kitobning ko’rinishi. Bu yaratilgan elektron darslikning Kirish, 1 bob, 2 bob, 3 bob, Hulosa nomli bo’limlari va harbiriga oid qism-bo’limlari, tekst va rasmlari, animatsiyalari SunRavBookReader dasturida o’qitiladi, SunRavBookReaderda Varaqlash bo’limlari, dasturda Avtoprokrutka, mavjud. Shunday qilib, biz elektron darslikni yaratishni o’rgandik. Uni saqlaymiz va bu kitobni avtoprokrutka-avtomatik aylantirish orqali aylantiriladi, unga dasturda o’qish va ovoz berib, o’qish ham amalga oshiriladi. Endi yaratilhan elektron darslikni SunRavBookReaderda o’qitiladi. Yani SunRavBookOffice dasturining ikkinchi dasturi SunRavBookReader. Bu dastur yordamida yaratilgan *.srb elektron darslik Fayl-Otkrit buyrug’I orqali ishga tushiriladi. Shunday qilib, bu dasturda ochilgan elektron kitobni dasturning bo’limlaridan foydalanib, Avtoprokrutka - kitobni avtomatik varaqlash, « Листать »--Listat-varaqlash amallarini bajarish mumkin. Rasm-19. SunRavBookOffice dasturining SunRavBookReader dasturining ko’rinishi.

Endi bu ikkinchi dasturning bo’limlari va ularda ishlash bo’yicha batafsil ma’lumot beraylik. Rasm-20. SunRavBookReader dasturining bosh menyusi. Rasm-21. SunRavBookReader dasturining bosh menyusi qo’yidagilardan iborat: Glavnaya Servis Spravka. -Bu tugma ichiga juda ko’p bo’limlarni o’z ichiga olgan. Uni bossak, beshta bo’lim ochiladi, ularni ish jarayonida qo’llash maqsadga muvofiq. Ularning ichiga “ Открыть »-Otkrit-elektron darslikni ochish. « Недавние »- Nedavniye-yaqin vaqtda ochilgan hujjatlar. « Печать »-Pechat-elektron darslik materiallarini chop etish. « Предпросмотр »-Predprosmotr-oldindan ko’rish. « Выход »-Vihod-bu dasturdan chiqib ketish. Rasmdan ko’rinib turibdiki, bu bo’limda « Параметры »Parametri bandi ham mavjud. Rasm-22. Endi « Параметры »-Parametri bandini ko’ramiz, uning orqali sozlovlarni o’rnatilishi mumkinligini rasmdan ko’rish mumkin.

Dasturning keying ш bosh menyudan so’ngi bo’limlarida to’htalamiz: Rasm 23. Parametri bandining ko’rinishi va asosiy sozlovlari. Standart panelning ko’rinishida Rasm-24 asosiy menyularning piktogrammalarini ko’rishimiz mumkin. Bu menyu: « Файл »-Fayl, « Вид »-Vid, « Раздл »-razdel bo’limlaridan iborat. Fayl menyusi Rasm-25 da ko’rsatilgan. Rasm-25. « Файл »-Fayl bo’limida « Открыть »-Otkrit bo’limi bo’lib, uning yordamida elektron darslik qaerda joylashgan bo’lsa, o’sha joyga o’tib, uning fayli tanlanadi.

Rasm-26. SunRavBookReader dasturining « Вид »-Vid bo’limi ko’rinishi. Bu bo’limda -elektron kitob matnini to’liq ekranda ko’rsatadi. Dasturning bu bo’limi yordamida elektron kitobni to’liq ekranda, shriftni kattalashtirilgan holatda, el у ktron kitobning harflarini kichiklashtirilgan holda ekranda ko’rsatish mumkin, bundan tashqari bu bo’limda Avtoprokrutka-kitobning kerakli bandining matnini avtomatik varaqlab, unga tezlik ham o’rnatish mumkin, ekranda ko’rsatish imkoni mavjud. Listat-qo’l ko’rinishdagi piktogrammali bo’lim esa, o’z navbatida qo’l rasmli piktogramma bilan kitob bandidagi matnni varaqlashga, matn bo’yicha harakat qilish imkonini beradi. « Увеличить шрифт »- “Uvelichit shrift” bu lupa orqali matn harflari o’lchovini kattalashtiriladi, Umenshit shrift esa-matn harflari o’lchovini kichiklashtiradi. Keyingi bo’lim « Раздел »-Razdel, bu bo’limda ham bir necha piktogrammalar mujassam, ularning o’ziga hos vazifalari bor.

Rasm-27. « Раздел »-Razdel bo’limi. Bu erda elektron darslik bo’yicha harakat qilish mumkin, yani orqaga va oldinga tugmalari, elektron darslikning barcha asosiy menyudagi bo’limlarini yig’ib olish yoki teskarisi yayqatib yuborishi -« Добавить заметки »- Dobavit zametku yoki izohni qo’shish, kitob marnining orasida izoh qo’shish imkoniyatini beradi. Servis menyusi: mumkin.

Servis menyusida bir necha bo’limlar mavjud. Bu bo’limlarni ishga tushirib, elektron darslikning umumiy shablonlarini o’zgartirish, rang berish mumkin, bunda dasturda inson ko’ziga putr etkazmaydigan ranglar mujassam etilgan, bu esa dasturning puhta yaratilganligi va dasturning dizayni ham ancha o’ylab keyin yaratilganligi, dasturning sifati yuqoriligidan dalolat beradi. Rasm-28. Servis bo’limidagi shablaonlarning ko’rinishi. Rasm-29. Spravka bo’limi. Spravka bo’limida « Содержание »-Soderjaniye-kitobning mazmunini ko’rsatishga bo’lim, Dastur haqida-kim bu dasturni yaratgan, uning versiyasi, yili haqida ma’lumot, « Описание книги »-Opisaniye knigi-kitobning bayoni, SaytSanRavSoftWare-bu SunRavSoftWare saytiga kirib, dasturni yangilab olish imkonini beradi, on-line rejimda ishlashga va on-line rejimda, internetda kerakli manbalardan kitobda foydalanish imkonini beradi. Bu degani kerakli audio, video, rasm va boshqa manbalardan foydalanish maqsadga muvofiq. Rasm-30. SanRavSoftWare sayti manzili.

INSTRUMENTAL DASTURLAR VA ILOVALAR Instruental dasturlar – keyinchalik chop etishni maqsad etgan “qog’oz shaklida” hamda namoyish qilishni inobatga olgan multimediali asosdagi turli rusumli o’quv qo’llanmalarni yaratishga mo’ljallangan dasturiy vositalar. Ular kompyuter texnologiyalarida mutahassis bo’lmaganlar uchun mo’ljallangan. Bu dasturlarning qo’llash interfeysi qulay bo’lgani uchun foydalanuvchilardan dasturlash kunikmalari talab etilmaydi. Instrumental dasturlarga qo’yidagilar kiradi: · Konstruktorlar-tayyor elektron materiallardan elektron qo’llanmalarni va ma’lumotlarni, interaktiv testlarni yaratishning mahsus dasturiy majmualari hisoblanadi. · Tahrirlagichlar – elektron materiallarni o’zlarini yaratish va ishlov berishga dasturlar: grafikli, ovozli, videomateriallar va boshqalar. · MS Office vositalari –o’z ichiga turli tahrilagichlarni (matnlarni, jadvallarni, va berilganlarni hamda boshqalarni) oluvchi, taqdimot va saytlarni yartuvchi konstruktorlarni o’z ichiga qamrab oluvchi Microsoft kompaniyasining dasturiy mahsulotlari majmuasi. Bu komplekt har bir kompyuterga o’rnatiladi, keyin o’quv materiallarni o’z muhitida yaratadi. Endi ba’zi instrumental dasturlarni ko’rib chiqamiz. 1. Wondershare QuizCreator Wondershare QuizCreator kompaniyasining ishlanmasi flesh-testlarni dasturlash bo’yicha bilimlarga ega bo’lmagan foydalanuvchilarga dasturchilarni jalb etmay test yaratishning kuchli vositasi hisoblanadi. Bu dasturning qo’yidagi imkoniyatlari mavjud: • Zamonaviy dizayn. • Diakritik ishoralarni qo’yish imkoni borligi. • Oddiy taxrir etish hamda testlashtirish jarayonini boshqarish imkoniyatining mavjudligi (masofaviy ham). • Flash, word, excel, webda saqlash imkonining mavjudligi. Tayyor testlarni deyarli barcha kompyuterlarda qo’llash mumkin. Ularning ishi ayniqsa agarda

dasturning demo-rusumining ishlash vaqti tugagan bo’lsa. WQC dasturining bo’lishiga bog’liq emas. • Testlashtirish natijalarining detal kuzatuvi va statistika haqida detal ma’lumot berishi. • Turli test topshiriqlarni yaratish imkonining mavjudligi, eng mashhurlaridan boshlab, ularga ko’p tanlovli testlar hamda tog’ri javobni tanlash testlari kiradi va “Click Map” original topshirig’i bilan imkoniyati yakunlanadi. • Testga rasmlarni, ovoz, videolavhalarni, formulalarni qo’yish imkoniyatining mavjudligi • Randomizatsiya (savollarni aralashtirish). • Falsifikatsiya va testlanuvchi tomonidan turli ayorliklardan himoyalash. • Vaqtni cheklash imkoniyati mavjudligi. Bu dasturning yagona kamchiligi, uning narhidadir - $149.95. Lekin bir oy davomida dasturning demo-versiyasini internetda tortib olib, test topshiriqlarni istalgancha yaratib, ularni ingliz tilini o’qitishda qo’llah mumkin. Dasturni qo’yidagi saytdan yuklash mumkin : http://www.wondershare.com/pro/ quizcreator. html Topshiriqlarga misollarni qo’yidagi saytdan ko’rish mumkin: http://teachingmethods.ru/Wondershare.html (1) и (2) 2. Quizpress http://www.solrobots.com/quizpress/index.html Zamonaviy dastur 7 hil testlarni yaratish imkoniyatini beradi: multiple choice, true/false, cloze, texte/title, short answer, fill in the blanks, essay. Ishlab chiqilgan testlar jpg, gif, png, formatida rasmlarni swf, formatida fayllarni hamda audio va videolarni (flv) qo’yish imkoniyatiga ega. Fayllarni o’z ichiga olishi mumkin. Testdan o’tgandan so’ng test natijalari chop etilishi yoki berilgan adresga jo’natilishi mumkin. Ming afsuski, dasturning bepul versiyasining imkoniyatlari chegaralangan. “Kop tanlovli” testda topshiriqda savollar soni 5dan ko’p bo’lmaydi. Lekin dasturning narhi, wondrshare quiz creator dasturiga qaraganda

arzon va 49 dollarga teng. Internetda bu dastur yordamida yaratilgan testlarga misollar keltirilgan. 3. EclipseCrossword – qo’llaniladigan yangi so’zlar va ta’riflar asosida crossword yaratishni avtomatlashtiruvchi bepul dastur. Ularni keyin chop etishni maqsad qilgan krosswo rdlarni yaratish imkoniyatiga ega instrumental dastur. Dasturni saytdan yuklash mumkin::http://www.eclipsecrossword.com. 4. Contentgenerator (http://www.contentgenerator.net/) – berilgan dastur asosida interakitv testl topshiriqlarining ikki hilini yaratish mumkin: "ko’p tanlovli test" va "mosliklar testi". Bu dastur orqali ikki hil testni yaratishga misollar? (1) va (2) 5. Tanida Quiz Builder http://www.quiz-builder.com/samples.html Bu dasturning kamchiligi video fayllarni qo’yish mumkin bo’lmaganligi va dasturning tajriba nushasi 15 kun bilan chegaralangan. Bu dasturning boshqa hususiyatlaridan biri dasturni boshqa dasturlar bilan bir qatorga qo’yilishini talaba etadi: Wondershare va Free Quiz Maker. Topshiriqlarga misollar internetda keltirilgan, saytga kirib, ko’rib chiqish mumkin. 6. Webquestions 2.0 – keynchalik nashr etishni maqsad qilgan, 4 hil test topshiriqlarni yaratishni o’z ichiga qamrab olgan bepul dastur. Dasturni qo’yidagi sayt orqali o’rnatish mumkin: http://www.aula21.net/webquestions/ Bu dastur asosida yaratilgan misol: 7. Free QuizMaker - http://www.ispringsolutions.com/free-quiz-maker Bepul dastur test topshiriqlarining uch turini yaratish imkonini beradi: "tog’rinoto’g’ri", "ko’p tanlovli tanlov", "bir tanlash ". Bunda yuqorida aytilgan

har bir test turiga rasm, manzara, audio va video o’rnatish mumkin. Intuitiv tushunarli interfeys test topshiriqlarni qisqa vaqt mobaynida yaratishni o’z ichiga oladi. Zamonaviy dizayn, diakritik ishoralarni qo’llab quvatlash, testlashtirish natijalarini qulay kuzatish, statistika haqida batafsil kuzatuv, randomizasiya (savollarni aralashtirib yuborish) va boshqa funksiyalar test topshiriqlarini yaratishni amalga oshiruvchi eng qulay dasturlaridan biri sifatida qaraladi. Test topshiriqlariga misollar internetda keltirilgan. 8. Keyinchalik chop etishga mo’ljallangan testlarni yartishni maqsad qilib olgan test topshiriqlarini yaratuvchi dasturlar. Berilgan dasturlar turli topshiriqlarni yaratishda katta yordamga ega.  The EasyTestMaker – on-layn rejimda turli test topshiriqlarni yaratish imkonini beruvchi dastur. Bu dastur asosida qo’yidagi ko’rinishdagi testlarni yaratish mumkin: 1. multiple choice 2. fill in the blanks 3. matching 4. short answer 5. true and false Easy Test Maker muallifga shuning bilan qulayki, muallif savollarni va javoblarni bir vaqtda chop etadi, dastur esa topshiriqga qarab, avtomatik ravishqa uni berkitadi yoki topshiriqga mos qilib ko’rinishini o’zgartiradi. Elektron ko’rinishda testni yartgandan so’ng, uni chop etish mumkin. Tayyor test PDF shaklga aylanadi. O’zingizning test topshiriqlaringizga o’tgandan oldin, ro’yhatdan o’tish zarur: http://www.easytestmaker.com/default.aspx Schoolhouse Test 3

Dastur maqsadi – savollarning berilganlar bazasi bilan ishlashni ihchamlashtirish mumkin, testlarni yaratish va natijalarni tekshirishni maksimal avtomatlashtirish mumkin. Bunda hech qanday on-layn topshiriqlarni yratish uchun hech qanday imkoniyatlar yo’q. Ddastur faqat ish natijalarini chop etilishini inobatga oladi va testlarni PDF shaklda amalga oshirilishini inobatga olgan.  http://www.teachers-direct.co.uk/resources/wordsearches/index.aspx O'rgatuvchi videosi internetda bor: Task Magic instrumental dastur. Berilgan dastur on-layn rejimida turli testlarni yaratilishini o’z ichiga olgan. Test turlari ichida moslashuvchanlikka, rasmlarni qo’llash imkoni bo’lgan testlar, katta ahamiyatga ega. Kerakli axborotni mos maydonlarga kiritgandan so’ng, dastur o’zi mustaqil bir necha topshiriqlar ko’rinishlarini generatsiya qiladi. Ularni keyin chop etish mumkin. Misollarni internetdan ko’rishingiz mumkin bo’ladi. Task Magic Platformalar: • http://www.armoredpenguin.com/crossword • http://worksheets.theteacherscorner.net/make-your-own/wordscramble/ word-scramble-form.php Bu dastur yordamida qisqa vaqt mobaynida anagrammalar yaratish mumkin, keyinchalik topshiriqni chop etish yoki nashr qilish. • http://worksheets.theteacherscorner.net/make-your-own/fill-in-the-blank/ - cloze test • http://worksheets.theteacherscorner.net/make-your-own/telling-time/ - soat siferblatini yaratish • http://worksheets.theteacherscorner.net/make-yourown/crossword/ crossword-puzzle-maker.php - krosswordlarni yaratish • http://www.worksheetworks.com/math/numbers/skip-counting.html • http://www.worksheetworks.com/math/numbers.html • http://www.worksheetworks.com/puzzles/crossnumber.html • http://www.worksheetworks.com/puzzles/wordsearch.html

• http://www.mes-english.com/flashcards.php - turli mavzulardan tayyor flesh-kartalarhttp://www.mes-english.com/worksheets/ • http://www.discoveryeducation.com/freepuzzlemaker/? CFID=252258&CFTOKEN=14324551 • http://www.mes-english.com/flashcards/countries.php http://www.toolsforeducators.com/ - bu sayt turli topshiriqlarni taklif etadi, ularni grammatika va leksikada qo’llash mumkin bo’ladi. • http://www.eslactivities.com/picturebingo.php# • http://www.eslactivities.com/crossword.php • http://www.info-esl.com/index.php?cmd=CrossWordGenerator • http://www.123listening.com/worksheetmakers/ • http://www.allthetests.com/quiz30/quizbedingung.php • https://quizegg.com/ - testlarni yaratish platformasi. Misol. • http://en.educaplay.com/. Платформа дb создания тестов. (web 2.0) • http://www.abcya.com/third_grade_computers.htm • On-layn testlarni yaratishga 12 ta platforma: http://www.quizcreator.com/blog/2009/09/free-online-quiz-creator-software- create-onlinequizzes/ Front page dasturi - web-sahifa va elektron darslik yaratuvchi dastur Front Page dasturi. Bu dastur yordamida web-sahifa va elektron darslik yaratish mumkin. Front Page dasturiga kirish uchun avval uni o’rnatish kerak, fayllar ro’yhatidan *.exe faylni ishga tushiramiz va undan Dalee tugmasini bosib, dastur o’rnatilishini kutamiz. Keyin dasturning kalitini qo’yishga oid oyna faollashadi, serial faylni fayllar ro’yhatidan topib, fayldagi kalit raqamlarni oynadagi mahsus kalit raqamlari joylariga ketma-ket kiritamiz. Keyin Dalee va Gotovo tugmalari bosiladi. Front page dasturi elektron darslik va web sahifalar yaratuvchi dastur. Bu dastur o’z bosh menyusiga ega. Dasturni o’rnatgandan so’ng, unga quydagi amallarni bajarib, dasturni ishga tushiramiz: Pusk-Vse Programmi-Microsoft Office-Microsoft Front Page

Dasturni faollashtirilgandan so’ng, bosh menyusi qo’yidagicha: Fayl Tahrir Ko’rinish Format Servis Jadval Berilganlar Ramkalar Oyna Ma’lumotnoma Endi web sahifa yoki elektron darslik yaratish uchun kitobning yoki web sahifaning asosiy tugmalarini va ularni bosganda chiqishi zarur bo’lgan matnlarni ko’z oldimizga keltirib olamiz, tasavvur qilishimiz kerak. Yani Mening oilam nomli web sahifani yaratish uchun bu tugmaga mos mening oilam nomli oilangiz haqidagi, uning tarkibi, kattaligi haqidagi fayl bo’lishi mumkin. Mening otam, Mening onam, Mening Akam, Mening opam, Mening Haqimda nomli tugmalar va ularga mos matnlar my family. Htm, my father.htm, my mother.htm, my brother. Htm, my sister.htm, about myself.htm fayllari bo’lishi kerak, ularda matnga mos mazmun yozilishi shart. Elektron darslik yaratish uchun Kirish, 1 Bob, 2 Bob, 3 Bob, Hulosa nomli fayllar va ularga mos interaktiv tugmalar yaratiladi. Interfaol tugmalarga mos kirish.htm, 1Bob.htm, 2 Bob.htm, 3 Bob.htm fayllari yaratilishi zarur. « Вставка Веб - компонент »- Vstavka Veb component-« Интерактивная кнопка »-Interaktivnaya knopka buyruqlari orqali interfaool tugmalar yaratiladi, tugmalar shablonlaridan rangi yoqqan tugmani quyiladi va Tekst knopki sohasiga tugma matni kiritiladi. Misol uchun, « Введение »-Kirish, « Обзор »-Obzor bo’limiga kirib, undan papkaga joylashtirilgan fayllar orasidan kirish.htm faylini bog’lasak va « Выбрать рамку »- Vibrat ramku sohasidan biz tanlagan shablondagi ramkaga matn qaerda chiqishi kerak bo’lsa, o’sha sohani ramk а dan tanlaymiz. Natijada bu tugmaga giper murojaat bog’lanadi. Tugmani bosilsa, uning matni biz tanlagan ramkada faollashadi. Shu tariqa barcha tugmalarni qo’yib, matnlar bilan bog’lab chiqamiz, interfaol tugma va ramkaning bosh qismiga yuguruvchi satrni o’rnatamiz. Vstavka- begushaya stroka tugmasini bosib, Test degan sohaga matnni kiritamiz va Ok tugmasini bosamiz. Bu vazifalarni Konstruktor bo’limida amalga oshiramiz. Yugur г vchi satrni amalga oshirish uchun esa, Prosmotr tugmasini bossak, yuguruvchi satr amalga oshiriladi.

Endi qisqacha bu dasturdan foydalanish va uning yordamida veb sahifa yaratishni tushuntiramiz. « Файл Создать Веб узел группы Share Point» - Fayl Sozdat Veb uzel gruppi Share Point. Bu yerdan esa Obzorga kiramiz. Obzor-Moy kompyuter-D disk-English group papkasini D diskda yaratamiz, keyin esa Otkrit buyrug’ini bosamiz. Bu papka ekranda ochiladi. Keyin esa « Мастер Веб узла обсуждений »master Veb uzla obsujdeniy tugmasini bosib, OK tugmasi bosiladi. Kein 7 marta « Далее »-Dalee tugmasi bosiladi б 8-chi martada ohirdagi tugmani belgilab, web sahifaning index.htm faylining ramkasining 3 ta ramkali kurinishini tanlaymiz, buning uchun « Оглавление рядом с текущей строкой »“Oglavleniye ryadom s tekushey strokoy” bosiladi. Keyin esa « Далее »- Dalee va « Готово »-Gotovo tugmalari bosiladi. Natijada ekranda bir necha papkalar va htm kengaytmali fayllar paydo bo’ladi. Bir boshdan *.htm kengaytmali fayllarni ochib, ulardagi matnlarni Ctrl+A tugmasini bosib, keyin esa Del tugmasini bosib, sohalarni tozalaymiz va u erga matn kiritib, matnni nom bialn saqlaymiz: *.htm nom beramiz. Shu tariqa boshqa fayllarni ham ochib, ularning

sohalarini matndan va jadvallardan tozalaymiz, keyin esa mos mazmunli matnni kiritib uni *1.htm nom bilan saqlaymiz. Shunga o’hshash boshqa htm kengaytmali fayllarni ham ochib, matn va tekstlarni ochib, ularni tozalab, *3. Htm nom bilan saqlaymiz, shu tariqa barcha fayllar mazmuni tozalanadi, yangi mazmun kiritiladi va u nom bilan saqlanadi: *4.htm. Shu tariqa barcha fayllar o’zgartirilib, yangi nom bilan saqlanadi. Har bir faylni ochish uchun web sahifada unga mos tugma bo’lishi kerak, interfaol tugmani « Вставка - Веб Компонент - Интерактивная кнопка »Vstavka-Veb component-Interaktiv knopka tugmalarini bosib, amalga oshiriladi. Endi veb sahifada yoki elektron kitobni yaratilishida eng nozik bo’lgan, asosiy tugmalarni matnlar bilan bog’lashni, yani ramkani tanlab unga giper murojaat o’rnatishni ko’rsatamiz. Misol uchun, web sahifadagi my family.htm faylini My Family tugmasi bilan bog’lash uchun, unga bosib, Vstavka-veb kmponent-Interaktiv knopkadan keyin tugma kurinishi va tekst knopki sohasiga knopka nomi, giper murojaat sohasiga esa, Obzor-papka nomi-fayl nomi.htm knopkaga mos faylni topib, o’rnatamiz, natijada bu fayl giperssilka yani gipermurojaat sifatida knopkaga bog’lanadi. Shu tariqa barcha knopkalarni yaratib, ularga matnlarni bog’laymiz. Keyin barcha tugmalarga matnllar bog’langandan so’ng, « Файл просмотреть в обозревателе »-Fayl-prosmotret v obozrevatele – Intrnet Explorer buyruqlari amalga oshiriladi. Veb sahifa yoki elektron darslik brouzerdda ishga tushiriladi. Veb sahifani ishga tushirishda brouzerni blokirovkadan holis qilish lozim. Shu tariqa siz « Мастер создания обсуждений » master sozdaniya obsujdeniy orqali veb sahifa va elektron darsliklarni yaratishingiz mumkin. CourseLab — bu qulay dasturiy vosita bo’lib, u o’z navbatida e-learning, texnologiyalar qatoriga kiradi. Bu vosita rossiyalik WebSoft kompaniyasining dasturchilari orqali yaratilgan. Rasmda pastda masalalar panelida ohirda qizil rangli piktogramma CourseLab dasturiga qarashli.

Elektron testlashtirishning texnologiyalari allaqachon G’arbda ta’lim sohasini egallab olgan. Endi bizda ham oliy o’quv yurtlarida xususiy tashkilotlar, oliy o’quv yurtlari xodimlarning, o’quvchilarning haqiqiy bilimlarini, kvalifikatsion jihatlarini aniqlash va sinash uchun shunday vositalaridan foydalanib kelinmoqda. Bular qatoriga Moodle o’quv platformasi, test dasturlaridan EasyQuizy, MyTest, Potato hamda kurs, test yaratuvchi CourseLab dasturi kiradi. CourseLab dasturi ko’rib turibsizki, juda ko’p raqobatchilarga ega, lekin bu dasturiy ilova juda ko’p imkoniyatlarga ega. Misol uchun, ilova rus tiliga tarjima qilingan interfeysiga va bu dasturga qarashli dokumentatsiyaga va dasturiy mahsulotning keng tadbiq qilinishiga ega. Ilovaning asosiy qo’llanishidan maqsad shundaki, unda juda ko’p va turli elektron o’quv qo’llanmalarni yaratishga, bu dastur bilan on-line treninglarni o’tkazish mumkin, xizmatlar va tovarlar uchun interaktiv ma’lumotlar kitobini yaratish, so’rovlarni o’tkazishni, taqdimotlarni amalga oshirishni, murakkab protseduralar asosida yo’l-yurtkichlarni ishlab chiqishni va boshqa ishlarni bajarish imkoniyatlari bor. CourseLabni pulsiz yuklab olish mumkin, uni internetdan topish qiyinchilik sodir etmaydi. Qo’yidagi rasmda CourseLab dasturining asosiy menyusi keltirilgan.

Bu dasturning bosh menyusi juda sodda, xuddi eski stilda yaratilgan tuyulsada, bu dasturda mavjud imkoniyatlar ancha perspektiv jarayonlarni amalga oshirishga yordam beradi. Utilitaning tashqi ko’rinishi uncha jiddiy o’ylantirib amalga oshirilgan bo’lmasada: bosh menyu, menyu polosasi va uskunalar panelidan iborat. Dasturning tashqi ko’irinishi eskirgan ko’rinishga ega bo’lsada, uning bajaradigan ishiga bu hech qanday ta’siri yo’q. CourseLab dasturida kurslarni ham yaratishadi: avval foydalanuvchi birinchi bo’lib, saqlanadigan mahsulotning ya’ni proektning shahobchasini ko’rsatadi, keyin proektning(loyihaning) umumiy tarkibi uchun shablon variantini foydalanuvchi ko’rsatishi zarur. Tarkib o’z navbatida lentali slaydlar ko’rinishida zastavka va o’quv-uslubiy (yoki imtixon) qismidan iborat.

Xar bir slaydning mazmuni turlicha bo’ladi, utilita vstavka va ko’p elementlarning importini — avtofiguralarni (yulduzchalar, snoskalar (tashqariga chiquvchi matnlar yoki qalqib chiquvchi matnlar), ko’rsatgichli strelkalar va boshqalar.), tasvirlarni, matnli bloklarni, media-fayllarni va boshqa ko’p ob’ektlarni qo’llab quvvatlaydi. Loyihani saqlashdan oldin xar bir uning moduli uchun bayon qilinadi, bundan so’ng foydalanuvchi maxsus bayonni amalga oshiradi, bundan so’ng foydalanuvchi qo’llashi uchun CourseLabdan dasturiyuslubiy majmuaga ega bo’ladi. Xosil qilingan multimediali-interaktiv mazmunni, Adobe Flash Player orqali, JavaScript yordamida amalga oshiriladi. Web Page Maker dasturi Nazariy qism Web Page Maker dasturidan foydalanib elektron kontentni yaratish: Boshlang’ich shartlar: • Dasturdan foydalanish uchun talab qilinadigan bilim: Kompyuterda ishlashning boshlang’ich ko’nikmalari, Microsoft Windows tizimi, fayllar bilan ishlash, klaviatura va sichqonchadan foydalanish. • Web Page Maker dasturi uchun tashqi ob’ekt sifatida qaraladigan matnli fayllar, grafik fayllar, video va audiofayllar bilan ishlash alohida ko’rib chiqilishi mumkin. Web Page Maker elektron o’quv kurs redaktori quyidagi minimal konfiguratsiyaga ega bo’lishi kerak: • operatsion tizim Windows 2007, 2008, 2010 • Internet-brauzer Internet Explorer, Google Chrome va undan keyingi versiyalari • dotNetFx40_Full_x86_x64.exe Web Page Maker yordamida tayyorlangan o’quv modullarini namoyish qilish uchun kerakli kompyuter konfiguratsiyasi: • operatsion tizim Microsoft Windows 2007, 2008, 2010; • internet-brauzer Internet Explorer yoki keyingi turlari; • brauzerda JavaScript ishlashiga ruxsat berilgan bo’lishi kerak;

• brauzerda XML (Internet Explorer uchun Microsoft XML Parser versiyasi va keyingilari tavsiya etiladi). • dotNetFx40_Full_x86_x64.exe Web Page Maker dasturi Web Page Maker – foydalanishi sodda va ayni paytda imkoniyatlari keng dasturiy vosita bo’lib, Internet tarmog’ida, masofadan o’qitish tizimida, kompaktdiskda, umuman ixtiyoriy axborotlarni online- offline saqlagichda interaktiv veb sayt ko’rinishida o’quv materiallarini (elektron kurs), yaratishga mo’ljallangan. Web Page Maker dasturi asosiy imkoniyatlari: • WYSIWYG tizimida ko’rish va natijalarni olish mumkin bo’lgan ta’lim materiallarini yaratish, yuklab qo’yish va tahrir qilish. • Tuzuvchidan HTML yoki boshqa dasturlash tillarini bilishni talab qilmaydi. • Obe’ktiv yondashish har qanday murakkablikdagi ta’lim materiallarini yaratish imkonini beradi. • Senariylardan foydalanish murakkab ko’p «Obe’kt»li bog’liqliklarni yaratishni osonlashtiradi. • Ochiq obe’ktiv interfeys obe’kt va shablonlar kutubxonasi va foydalanuvchi yaratgan kutubxonalarni osonlikcha kengaytirish imkonini beradi. • Obe’ktlar animatsiyasi mexanizmiga ega. • Ta’lim kurslariga har qanday Rich-medianing har qanday turini — Macromedia®Flash®, Shockwave®, Java® va har qanday formatdagi videoformatdagi fayllarni joylashtirish imkonini beradi. • Musiqiy ketma-ketlik joylashtirish va sinxronlashning oson mexanizmlari. • Microsoft Office, PDF, jpg va boshqa formatidagi o’quv materiallarni joylashtirish imkoniyati. • Amallarni izohlashning oson tiliga ega.

• Elektron ta’lim kurslarini ko’rish uchun javaning bo’lishi talab qilinmaydi. Dasturni ishga tushirish uchun kompyuter ekranida Web Page Maker dasturi ilovasi yoki Pusk tugmachisida Web Page Maker dasturi faollashtiriladi. Dastur interfeys oynasining umumiy ko’rinishi Gorizantal menyu qatori quyidagilardan tashkil topgan: Fayl, Pravka, Vstavka, Format, Oformlenie, Spravka Asosiy uskunalar qatori: Гориз антал меню қ атори Асосий ускуналар қ атори Веб сайт мундарижа қ атори

№ Buyruq Vazifasi 1 . YAngi veb sayt oynasini yuklash 2 . Kompyuter xotirasidagi axborotlarni ochish 3 . Axborotlarni saqlash . Berilgan buyuruqlarni oldiga va orqaga qaytarish . Veb saytga mantli axborotlarni kiritish . Veb saytga foniga fon va rasmlarni joylashtirish . Veb sayt oynasiga piktogrammalarni o’rnatish . Veb sayt oynasiga to’rtburchak, aylana va ellips ko’rinishidagi tugmachalarni o’rnatish . Veb sayt oynasiga rang tanlash 0. Veb saytga gippersilka o’rnatish 1. Veb saytni holatini ko’rish

Veb sayt mundarija qatori: Veb sayt sahifalarini ko’rish Pedagogning shaxsiy va kasbiy veb saytini yaaratish uchun: 1. Web Page Maker dasturi ishga tushiriladi. 2. Veb sayt oynasiga rang, fon yoki shablon o’rnatish. Veb sayt oynasiga ranglar qo’yish Veb sayt oynasiga kompyuter xotirasidagi yoki dastur biblotekasidagi tayyor rasm va shablonlarni qo’yish.

3. Veb saytga kasbiy menyu qatorini o’rnatish. Buning uchun asosiy uskunalar qatoridan Panel navigatsii buyuruqidan o’zimizga maqul turi tanlanadi va OK tugmachasi bosiladi. Veb sayt oynasiga menyu qatorini o’rnatish Bunda quyidagi oyna ko’rinishiga ega bo’lamiz. Veb sayt oynasidagi menyu qatorini ustun yoki yoyma shaklda joylashtirish imkoniyatiga ega bo’lamiz.

Buning uchun hosil bo’lgan oynadan № Nomi va ko’rinishi Vazifasi 1. Parametrы menyu nomini o’zgartirish . Tekst berilgan menyu nomi matni o’lchami, ko’rinishini va rangini o’zgartirish . Format menyularning soni va ularning ustun yoki yoyma holda joylashtiri sh . Nostroyka menyularning ko’rinishi va ularning

bosilganda boshqa kurinishda namoish etish . Umumiy ko’rinishi Tanlanib OK tugmasi bosiladi. Sahifalarda ishlash va ularga o’quv materiallarni joylashtirish: Buning uchun dasturning Stranitsa menyuusidan Klonirovat bir-birlariga bog’lab chiqiladi. Natijada veb sayt oynasidagi menyular tanlashda boshqa o’quv materiallar stranitsa buyruqi tanlanadi va veb sayt oynasidagi menyular 2 3 намо й иш этилади. 1 1

4. Veb saytga matn, rasm, shakl, vidoe va boshka ma’lumotlarni joylashtirish. 1). Veb saytga matnli ma’lumotlarni joylashtirish uchun asosiy uskunalar qatoridagi yoki Vstavka menyusidan tekst buyuruqini tanlaymiz va kerakli matnli ma’lumotlar yoziladi yoki Word dasturida tayyorlangan axborotlar belgilab olinib kopirovat qilib tashlash mumkun. 2). Veb saytga rasm joylashtirish uchun Vstavka menyusidan izobrajenie buyuruqini tanlaymiz va kerakli rasmni tanlab sichqonchani ikki marta tezlik bilan bosib veb sayt oynasiga o’tkazishimiz hamda kerakli joyga siljitib joylashtirishmiz mumkun. Bunda iz faylov kompyuter xotirasidagi rasmlarni joylashtirish. Iz bibloteka dastur xotirasiga tayyor kiritilgan biblotekadagi rasmli fayllarni joylashtirish. 3). Veb saytga shakl joylashtirish uchun Vstavka menyusidan figura buyuruqini tanlaymiz va kerakli shaklni tanlab sichqonchani bir marta bosib veb sayt oynasiga o’tkazishimiz hamda kerakli joyga siljitish, kattalashtirib joylashtirishmiz mumkun. 4). Veb saytga video fayllarni joylashtirish uchun Vstavka menyusidan mediya buyuruqini tanlaymiz va kerakli formatdagi videoni tanlab sichqonchani

bir marta bosib veb sayt oynasiga o’tkazishimiz hamda kerakli joyga siljitish va kattalashtirishimiz mumkun. Topshiriq 1. Web Page Maker dasturi yordamida o’z faningiz bo’yicha elektron ta’lim kontentingizni yarating. KEYSLAR BANKI 1-Keys. Web Page Maker dasturini shaxsiy kompyuteringizga o’rnatish jarayonida uni kompyuteringiz xatolik borligini ma’lum qildi. Sizning xarakatingiz? Keysni bajarish bosqchilari: Keysdagi muammoni keltirib chiqargan asosiy sabablar va hal etish yo’llarini jadval asosida izohlang (individual va kichik guruhda). Muammo turi Kelib chiqish sabablari Hal etish yo’llari Web Page Maker dasturini o’rnatishda xatolik bor. Dastur to’lik ko’chirib olinmagan yoki dastur operatsion tizimga mos emas. Boshqa operatsion tizimli kompyuterga o’rnatib ko’rish.

2-Keys. Web Page Maker dasturida videolarni joylashtirganingizdan keyin uni dastur namoish etmadi, ya’ni dastur materialingizni ochmadi. Sizning xarakatingiz? Keysni bajarish bosqchilari: Keysdagi muammoni keltirib chiqargan asosiy sabablar va hal etish yo’llarini jadval asosida izohlang (individual va kichik guruhda). Muammo turi Kelib chiqish sabablari Hal etish yo’llari 3-Keys. Web Page Maker dasturida PDF materiallaringizni joylashtirganingizdan keyin uni dastur namoish etmadi, ya’ni dastur materialingizni ochmadi. Sizning xarakatingiz? Keysni bajarish bosqchilari: Keysdagi muammoni keltirib chiqargan asosiy sabablar va hal etish yo’llarini jadval asosida izohlang (individual va kichik guruhda). Muammo turi Kelib chiqish sabablari Hal etish yo’llari 4-Keys. Web Page Maker dasturida .gif formatli materiallaringizni joylashtirganingizdan keyin uni dastur namoish etmadi, ya’ni dastur materialingizni ochmadi. Bunda sizning harakatlaringiz? Keysni bajarish bosqchilari:

Keysdagi muammoni keltirib chiqargan asosiy sabablar va hal etish yo’llarini jadval asosida izohlang (individual va kichik guruhda). Muammo turi Kelib chiqish sabablari Hal etish yo’llari Adabiyotlar : 1. Evans V., Dooley J., Wright S. Information Technology. Express Publishing 2. Gromov YU.YU. Informatsionn ы e texnologii. Tambov 2015 3. Zaxarova I.G. Informatsionn ы e texnologii v obrazovanii. Moskva ACADEM'A 2003 4. David Watson and Helen Williams Computer Science//IGCSE is the registered trademark of Cambridge International Examinations. Buyuk Britaniya /Hodder Education. An Hachette UK Company London NW1 3BH 2014, 278p. 5. Stelle Cottrell, Neil Morris Study Skills Connected. Buyuk Britaniya /Palgrave Macmillan 2013, 183p. 6. Hartoyo. (2012). ICT in Language Learning.Semarang: PelitaInsani Printing and Publishing 7. R.R. Bokiyev, A.O. Matchanov, Informatika, “O’qituvchi”, Toshkent, 2010, 374 bet. 8. Usmonov A.I., Baxramov F.D. Kompyuter texnologiyalari asoslari. T., 2010

O'xshashlar

Tadqimot yaratishning zamonaviy vositalari va ta’lim jarayonida qo’llanilishi

Ta’lim jarayonida web texnologiyalaridan foydalanish

Axborot-kutubxona muassasalarida kommunikatsiya va telekommunikatsiya aloqa vositalari

Ta’lim jarayonidaa axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining o’rni va imkoniyatlari

O’quv animatsion lavha (rolik) larni tayyorlashning zamonaviy vositalari