Modemlar - Informatika va AT - Referatlar

Modemlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

183.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Modemlarning turlari 2. Telefon alqoa 3. Telefon apparatlari 4. Telefon apparatlari

www.arxiv.uz MODEM (MOdulyator-DEModulyator) — aniq bir aloqa kanalida ishlatish uchun qabul qilingan signallarni to`g`ri (modulyator) va teskari (demodulyator) o`zgartirish qurilmasidir. Е ng avvalo modem quyidagi vazifalarni bajarish uchun mo`ljallangan: • uzatishda: keng polosali impulslarni (raqamli kodni) tor polosaliga (analog signallarga) o`zgartirish; • qabul qilishda: qabul qilingan signalni holaqitlardan filtrlash va detektorlash uchun, ya`ni tor polosali analogli signalni raqamli kodga teskari o`zgartirish. Ma`lumotlarni uzatishda bajariladigan o`zgartirish odatda ularning modulyaciyasi bilan bog`langan. Modulyaciya — bu signalning biror parametrini aloqa kanalida (modulyaciya qilinadigan signalni) uzatilayotgan ma`lumotlarning joriy qiymatlariga mos ravishda (modulyaciya qiladigan signalni) o`zgartirishdir. Demodulyaciya — bu modulyaciya qilingan signalni (balki aloqa kanalidan o`tish paytida halaqitlar bilan buzilgan signalni) modulyaciya qiladigan signalga teskari o`zgartirishdir. Zamonaviy modemlarda ko`pincha mod ulyaciyaning uchta turi ishlatiladi: •chastotali - FSK (Frequence Shift Keying); • fazali — PSK (Rpake Shift Keying); • kvadraturali amplitudali — QAM (Quadrature Amplitude Modulation). Chastotali modulyaciyada modulyaciya qilinadigan signalning (uzatilayotgan ma`lumotlarning) joriy qiymatlariga mos ravishda fizik signalning (odatda sinusoidali) chastotasi o`zgaradi, bunda uning amplitudasi o`zgarmaydi. Е ng sodda holda ma`lumotlar bitining 1 va 0 qiymatlariga, ma`lumotlarni uzatishning birinchi bayonnomalari V.21 da qabul qilingani kabi, chastotaning ikkita qiymati mos

www.arxiv.uz keladi, masalan, 980 Gc va 1180 Gc. CHastotali modulyaciya holaqitlarga juda turg`undir, uzatishda signalning faqat amplitudasi buziladi. Fazali modulyaciyada modulyaciya qilinadigan kattalik bo`lib signal fazasi hisoblanadi, bunda uning chastotasi va amplitudasi o`zgarmaydi; faza-modulyaciya qilingan signalning halaqitlarga chidamliligi ham yuqoridir. Signalning sof amplitudali modulyaciyasida uning halaqitlardan himoyalanganligi juda pastdir, shuning uchun halaqitlarga chidamliroq, lekin yanada murakkabroq kvadraturali amplitudali modulyaciya qo`llaniladi, bunda uzatilayotgan ma`lumotlar taktida bir vaqtning o`zida signalning ham fazasi, ham amplitudasi o`zgaradi. Ma`lumotlarni uzatish bayonnomalari Modemlarda ma`lumotlarni uzatish va ularni o`zgartirish qabul qilingan bayonnomalarga mos ravishda bajariladi. Ma`lumotlarni uzatish bayonnomasi — bu ma`lumotlar shaklini va ularning aloqa kanalida uzatish jarayonlarini reglamentlovchi (tartiblovchi) qoidalar to`plamidir. Bayonnomada, xususan, quyidagilar ko`rsatilishi mumkin: ma`lumotlar qanday tasvirlanadi, ma`lumotlarni uzatishni tezlashtirish va himoya qilish maqsadida qanday modulyaciya turi tanlanadi, kanal bilan ulanish, kanalda amaldagi shovqinlarni bartaraf е tish va ma`lumotlarni uzatishning ishonchliligini ta`minlash qanday bajariladi. Standart odatda o`z ichiga bayonnomalar to`plamini oladi, kam hollarda bitta bayonnomani oladi. Modemlar uchun ma`lumotlarni uzatish bayonnomalari soxasidagi rasniy qonunchi telegraf va telefoniya bo`yicha Xalqaro maslaxat kengashidir — TTXMK (ko`pincha adabiyotda uning francuzcha abbreviaturasi — CCITT uchraydi). Bu kengash yaqinda telekommunikaciya Xalqaro instituti deb qayta nomlangan (GSH — International Telecommunikation Union). Amalda ma`lumotlarni uzatishning barcha modemli standartlari bu tashkilot tomonidan belgilakgan; ulardan е ng rining tavsiflari 4-jadvalda xelshrilgan.

www.arxiv.uz 4-jadvvi Telefonli aloqa kanalari bo`yicha ma`lumotlarni uzatish bayonvomalari Paydo bo`lgan yili 1964 1982 1986 1987 1990 1994 1995 1997 TTXMK (ITU) bayonnomasi kodi V.21 V.22 V.22 bis V.32 V.32 bis V.34 V.34 bis x2 va K56 Flex texnal- ogiyalari Maksiumal uzatish tezligi, bitҒs belҒs 300 47 1200 141 2400 282 9600 1129 14400 1694 28800 338 33600 3952 56000 6437 Modulyaciya turi FSK PSK QAM QAM QAM QAM QAM QAM V .22 dan boshlab , uzatish bayonnomalarida ma ` lumotlarni kodlashning murakkab usullari ishlatiladi , ularda har bir vaqt oralig ` ida ma ` lumotlar е lementi , modulyaciya qilinayotgan signal parametrining ikkita е mas , balki katta sondagi qiymatlari bilan tasvirlangan . Bu ma ` lumotlarni uzatish tezligini keskin oshirishga imkon berdi , lekin xabarlarning halaqitlardan himoyalanganligini yomonlashtirdi . Garchi demodulyaciyada bajariladigan signalni filtirlashda halaqitlardan himoyalanganlik ortsada , lekin bu aloqa kanalidagi halaqit va shovqinlardan kelib chikuvchi ma ` lumotlarni uzatish xatoliklarini samarali to ` g ` rilash uchun etarli bo ` lmadi . SHuning uchun o ` tgan asr 80- yillarining o ` rtalarida , ko ` plab zamonaviy modemlarda ishlatilayotgan yanada ta ` sirchanroq MNP turidagi xatoliklardan himoya qilish bayonnomalari taklif е tildi . Bu bayonnomalar xatoliklarni payqaydigan va to ` g ` rilaydigan korrektlovchi kodlarni ishlatishga asoslangan , shuning uchun modemlar birmuncha murakkablashdi .

www.arxiv.uz Shu bayonnomalar bilan , ma ` lumotlarni uzatish tezligini sezilarli oshirishga imkon beruvchi ma ` lumotlarni siqish funkciyasini tatbiq qilish bilan bog ` langan modemlarni mukammallashtirish ko ` zda tutilgan . Ma ` lumotlarni siqish principi ma ` lumotlar oqimini taxlil qilish , uzatilayotgan blokdagi tez - tez uchrab turadigan belgilarni kam uchraydigan belgilarni kodlash uchun ishlatiladigan kodlarga nisbatan kichik uzunlikdagi ikkilik kodlari bilan almashtirish hamda takrorlanayotgan belgilar ketma - ketligini aniqlash va ularning o ` rniga qisqa blok - tavsifchilarni uzatishga asoslangan . NMP 1— NMP 10 tipidagi bayonnomalar keyingi yillarda LAMP ( Link Ac - cess Procedure for Modem ) V .42, V .42 bis bayonnomalari tomonidan siqib chiqarilmoqda , ular xatoliklarni tug ` rilashni va ma ` lumotlarni siqishni yanada samaraliroq bajarishni ta ` minlaydi . Ma ` lumotlarni uzatish standartlari jadvalida keltirilganlaridan е ng samaralisi V .34 ( V .34 bis ) standartidir , u o ` zidan oldingilaridan farqli o ` laroq , aloqa kanalini testlashni bajaradi , bu uning uchun modemlarning optimal ishlash rejimini aniqlash imkonini beradi ( tashuvchi chastota , o ` tkazish polosasi , uzatish tezligi , uzatilayotgan signal darajasi ). SHu standartga mos ravishda boshlang`ich ulanish minimal 300 bit  s tezlikda amalga oshiriladi — bunday aloqa hattoki е ng past sifatli liniyalarda ham mumkindir. Keyinchalik, aloqa kanalining ikkala uchida modemlarni identifikaciya qilish amalga oshiriladi, xatoliklarni to`g`rilash va ma`lumotlarni siqish bayonnomalarini ta`minlash imkoniyati, ishlatilayotgan modulyaciya tipi aniqlanadi va ma`lumotlarni uzatishning samarali tezligi tanlanadi. Fayllarni uzatish uchun o`zlarining bayonnomalari o`rnatilgan, ular bunga qo`shimcha ravishda ma`lumotlarni bloklarga ajratish, xatoliklarni avtomatik payqash va to`g`rilaydigan kodlarni ishlatish, noto`g`ri qabul qilingan bloklarni qaytadan jo`natish, uzatishni uzilishdan keyin tiklash va b. jarayonlarni reglamentlaydi. Bu gURO`hning е ng keng tarqalgan bayonnomalari, jumladan Xmodem, Ymodem, Kemeit, Zmodem bayonnomalarini misol qilib keltirish

www.arxiv.uz mumkin. Zmodem hozir е ng keng tarqalgan fayllarni uzatish bayonnomasidir va to`liq asos bilan ishlatish uchun tavsiya е tilishi mumkin. Modemlarning turlari Ko`pgina modemlar ma`lumotlarni uzatish jarayonini ta`minlashdan tashqari, telekommunikaciya tizimlarida bir qator boshqa foydali vazifalarni ham bajaradi, jumladan: • tovushni raqamlash va raqamlangan tovushni qayta tiklash operaciyalari; • faksimil axborotlarni qabul qilish va uzatish; • chiqarayotgan abonentning nomerini avtomatik aniqlash (NAA); • avtojavob beruvchi va е lektron kotib vazifalari va b. Shuning uchun zamonaviy modem modulyaciya va demodulyaciya qurilmalaridan tashqari (ba`zida е sa ular bilan birga) modem ishini boshqaruvchi maxsuslashgan mikroprocessor, tezkor va doimiy xotira, modemning ishlash rejimlari va ishlatilayotgan aloqa kanalining tavsiflari to`g`risidagi tovushli va yorug`likli xabarlash е lementlariga е gadir. Doimiy xotira ta`minot (tok manbai) uzilganda modem konfiguraciyasini saqlash uchun ishlatiladi va ko`pincha qayta dasturlanishi mumkin. Sanoatda ishlab chiqarilayotgan modemlar quyidagicha farqlanadi: • konstrukciyasi bilan — avtonom va apparatura ichiga qurilgan; • aloqa kanalli interfeys bilan — kontakgli va kontaktsiz (audio); • vazifasi bilan - turli xil aloqa kanallari va tizimlari uchun, masalan, faqat ma`lumotlarni uzatish tizimi uchun — modemlar, ma`lumotlarni va fakslarni uzatish tizimi uchun - faks-modemlar ( haqiqatan ham, butunda ko`plab firmalar

www.arxiv.uz faks-modemlarni ishlab chiqarmoqda, faksli vazifasi bo`lmagan «toza» modemlar, amalda ishlab chiqarilmayapti); • uzatish tezligi bilan — telefon aloqa kanallari uchun TTXMK bayonnomalari standartiga mos keluvchi ma`lumotlarni uzatish tezliklari standarti (shkalasi) mavjuddir; u quyidagi tezliklarni o`z ichiga oladi (bit  s da): 300, 600, 1200, 2400, 4800, 9600, 12000, 14400,16800,19200, 28800, 33600 , 56000. Oldin modemlarning har biri alohida tezlikda ishlash uchun ishlab chiqarilgan; zamonaviy modemlar universaldir: ularning ba`zilari ( masalan, MT1932, MT 2834 va b. ): ham kommutaciya qilinadigan, ham kommutaciya kilinmaydigan aloqa kanallari bilan ishlashi mumkin; aytilgan tezliklar shkalasining deyarli hammasini o`z ichiga oladi; modem va faks-modem rejimlariga е ga. Modemlarni konstruktiv turlari, ya`ni avtonom va apparatura ichiga qurilgan turlariga birmuncha batafsilroq to`xtalaniz. Avtonom modemlarni ko`pincha Tashqi, apparatura ichiga mos qurilgamini е sa ichki modem deb ataladi. Ichki modem qurilma ichki platasining raz`yoniga quyiladigan plata ko`rinishga е ga, masalan, kompyuter tizimi platasi ISA interfeysining slotiga va telefonli aloqa liniyasiga ulash uchun RJ-11 tipidagi evrorazyomga ham е ga. Tashqi modem — bu odatda katta bo`lmagan quticha ko`riiishdagi mustaqil konstrukcya bo`lib, u manba - bloki, apparaturaga (kompyuterni ketma-ket portiga — RS-232) va telefon kanaliga (RJ-11 raz`yoni) ulash uchun razgyomlar va indiketorli panel bilan jihozlangan. Indikatorlar modemning ish rejnmlari to`g`risida ma`lumot beradi, masalan, indikatorlar quyidagilarni ko`rsatadi: — MR (Modem Ready) — modem tarmoqqa ulangan; — ON (Off Hook) — modem "trubkani" ko`tardi; — AA (Auto Answer) — modem telefon ko`ng`irog`iga javob bermoqda; — CD (Carrier Detect) — modem liniyada boshqa modemni aniqladi; — DC (Data Compression ) — ma`lumotlarni siqish jarayoni bajarilmoqda;

www.arxiv.uz — ES (Error Control) - xatolikni nazorat qilish jarayoni bajarilmoqda va b. .. Ғ .. Ғ AppData Ғ Local Ғ Temp Ғ album Ғ album Ғ km Ғ 2254____.JPG Tashq i modemda uning ishlash tezligini bildiruvchi rangli indikatorlar bo`lishi mumkin, masalan, HS (High Speed) indikatori ishlash tezligi 1200 bit  s bo`lganda qizil rang, tezlik 2400 bit  s bo`lganda - yashil rang, tezlik 9600 bit  s bo`lganda to`q sariq rang bilan yoritiladi. Ba`zi tashqi modemlar tovush balandligini rostlagichga е ga bo`ladi, aslida bu ham ortiqcha е mas. SHuning uchun tashqi modem ichki modemga Qaraganda qimmatroq bo`lsada, u haqiqatan ham afzalroqdir. Shuni alohida ta`kidlash kerakki, V.34 (V.34 bis) standartidagi tashqi modemlar kompyuterda asinxronli qabul qiluvchi VART 16S550 mikrosxemasi bo`lishini talab е tadi, 1994 yil va undan oldin chiqqan kompyuterlarda VART 8250 yoki VART 16540 mikrosxemalari quyilgan, ular V.34 standarti ishlatilganda almashtirilishi kerak. Yana shuni inobatga olish kerakki, tashqi faks-modemlar ikkita sinfga bo`linadi: Class 1 faksimil aloqani ta`minlash dasturi bilan faksi-nil xabarlarni kompyuter tomonidan qabul qilish va uzatish bo`yicha asosiy ishni bajarishni nazarda tutadi. Class 2 fakslarni uzatish va qabul qilishning hamma jarayonlarini modemning o`zning vositalari bilan amalga oshiradi; tabiiyki, Class 2 modemlari bir necha marta qimmatroq, lekin ular birmuncha ayniqsa, ko`p masalali operaciey tizim bilan ishlaganda samaraliroqdir Ixtam (portativ) komkyuterlar uchuk Eaclcet, PC MCIA va RS-Sard klassidagi modemlarni aloxida е slatish kerak, ular bu kompyuterlarnikg telekomnikaciiya tizimlarida va kompyuter tarmog`larida ishlash imkoninm beradi; xususan, MNP10 bayonnomasini ta`minlaydigan PCMCIA modemlarn ixcham SHK е lektron pochta bilan ishlashmni va chaqqon radiotelefon orqali Internet tarmog`i bilan ishlashini ta`minlaydi. Rossiya bozorida ZyHEL, US Robotics, Motorola, GVC, Multitech, IDC va b. firmalarning modemlarn keng tarqalgan. Bulardan е ng omaviylari birinchi ikkita

www.arxiv.uz firmaniqidir. Tayvan ZyHEL firmasining modemlarida o`zining xatoliklardan hamoya qiluvchi samarali ZyCeli bayonnomasi ishlatishadi, u past chastotali Rossiya aloqa kanallarida, hattoki uyali telefon kanallarida ham yaxshi ishlashni ta`minlaydi va boshqalarga nisbatan fakslarni yaxshiroq qabul qiladi va jo`natadi, lekin ular, odatda, qimmatroqdir. Amerika US Robotics firmasining modemlari ommaviyligi bo`yicha hali 1995 yilda ham ZyHEL modemlaridan ancha orqada qolgan е di, lekin hozir amalda ulardan uzib ketdi. Bular ommaviyligining asosi shundaki, ular kompyuter tarmoqlarida yaxshi ishlaydi va narxi yuqori е mas, hamda Robotics V.34 bayonnomasining yuqori tezlikli modemyaarini ishlab chiqarish bilan ZyHEL modemkaridan yanada uzib ketdi, Hozir Robotics uch turdagi modenlarni ishlab chiqarmoqda: • Sportster — minimum vazifalar bilak ta`minlangan, uncha qimmat bo`lmagan modemlar; • Courier — professional yuqori tezlikli modemlar; • Woridport — uyali aloqa liniyalarida ishlashga mo`ljallangan modemlar. Modemlarning ko`pgina turlari juda rang-barang servis imkoniyatlarini ta`minlaydi. Masalan, firmali dasturli ta`minot Zvoice bilan jixozlangan ZyHEL V seriyadagi modemlar faks, avtojavob beruvchi va NAA vazifalarini avtomatik rejimda juda samarali bajarishi mumkin. Masalan, telefonda kudayroq bo`lganda faks-modem «trubkani ko`taradi», abonent nomerini aniqlaydi, uni е kranda yoritadi; keyin, avtojavob beruvchi kabi, salomlashishini amalga oshiradi va u bilan kim ulangamini taxlil qiladi. Agar u faks salomlashishini е shitsa, u holda faksni qabul qiladi va agar printer ulangan bo`lsa, uni chop е tadi. Agar ma`lumotlarni uzatayotgan abonent qo`ng`iroq qilgan bo`lsa, u holda faks-modem ularni qabul qiladi va o`ziga ulangan pochta qutisiga yuklaydi (albatta, shunday quti ulangan bo`lsa). Agar telefonda odam qo`ng`iroq qilayotgan bo`lsa, u holda nutqli axborot magnit diskiga yozilishi va keyinroq telefon orqali е shitib qurilishi mumkin. Fakslarni avtomatik jo`natilganda, modem, agar uning uchun oldindan matn va jo`natish telefonlari ro`yxati tayyorlangan bo`lsa, mustaqil ravishda

www.arxiv.uz mijozlarga qo`ng`iroq, qiladi va ularga faks yuboradi, agarda trubkani odam ko`tarsa, u holda faks-modem undan muloyimgina «odamga o`xshab» faks qabul qilishni so`raydi. 5 - jadvalda zamonaviy modemlar ommaviy modellarining ba`zilari keltirilgan. ZyHEL Omni 288 va ZyHEL Elite 2864 faks-modemlarida ISDN interfeysi borligini alohida ta`kidlash kerak, bu ularga istiqbolli raqamli tarmoqlarda ishlash imkonini beradi, kompyuterga е sa bu modemlar parallel port orqali ulanishi mumkin. ISDN tarmoqlarida ishlashni Zoom Telephonies firmasining modeni — ISDN Duo ham imkon beradi, uning tarkibiga, xususan, 128 Kbit  s almashish tezlikli terminalli adapter va 33,6 Kbit  s almashish tezlikli integrallashgan analogli modem kiradi. 5-jadval Faks-modemlar baki modellarining tavsiflari Model Yasalishi Ishlash tezligi Qo`shimcha vazifalari 1 2 3 4 Zyxel U- 1496 В Ichki 14400,16800 faks 14400 NAA,Avtojavob beruvchini 4 ta rejimi Zyxel U-1496 Е Tashqi 14400,16800 faks 14400 NAA,Avtojavob beruvchini 5 ta rejimi Zyxel Omni 288S Tashqi 28800, faks 14400 NAA,Avtojavob beruvchini 7 ta rejimi, ISDN interfeysi Zynel Elite 2864 Tashqi 28800, faks 14400 NAA,Avtojavob beruvchini 7 ta rejimi, ISDN interfeysi Zyxel U-1496P Pocket 14400,16800 faks 14400 NAA,Avtojavob beruvchini 4 ta rejimi Sportster 28800 Ichki 28800,faks 14400 Courier DS 28800 Ichki 28800, faks 14400 Sportster 14400 Tashqi 14400,faks 14400

www.arxiv.uz Sportser 14400 Tashqi 28800,faks 14400 Courier DS 28800 Tashqi 28800,faks 14400 GVCF-1128V Ichki 14400,faks 14400 NAA, ovozli vazifalar GVCF-1128HV Tashqi 28800, faks 14400 NAA, ovozli vazifalar 1DC- 14496 9600 Tashqi 14400,faks 9600 NAA, ovozli vazifalar Modemni tanlash bo`yicha qisqacha tavsiyalar Aloqa vazirligining sertifikatiga е ga bo`lgan modemni sotib olish kerak, bu е sa modemni biror darajada past sifatli aloqa liniyalarida va boshqaruvchi signallar o`lchamlarida qoniqarli ishlashini kafolatlaydi. Agar Siz kompyuterli yoki boshqa tarmoqqa provayder (aloqa xizmatlarini ko`rsatuvchi firma) orqali ulanadigan bo`lsangiz, u holda provaydernikiga o`xshagan firma modemini qo`yish tavsiya е tiladi — bir xil nomdagi modemlar bir-biri bilan yaxshiroq ishlaydi. .. Ғ .. Ғ AppData Ғ Local Ғ Temp Ғ album Ғ album Ғ qurilmalar Ғ modems.JPG Agar Siz faksimil aloqadan tez-tez va ko`p foydalanishni mo`ljallasangiz yoki Sizga yaxshi NAA va avtojavob beruvchi kerak bo`lsa, Zyhel firmasining modemlarini harid qilishingizni tavsiya qilish mumkin (ularning narxi yuqori bo`lishiga qaramasdan). Agar Sizda modemga o`rtaniyona talab bo`lsa va Sizda ortiqcha pul mablag`i bo`lmasa, VS Robotics, Multitech, GVC va b. firmalarning modemlarini harid qilishingiz mumkin. Modemning tezkor ishlashiga kelsak, u holda tezkor modem sezilarli darajada qimmat turadi va uni е xtiyotkorlik bilan harid qilish kerak.

www.arxiv.uz 1. Modem o`zining yuqori tezligini Sizning past sifatli aloqa liniyangizda ta`minlay olisholmasligi (agar liniya sifati yomon bo`lib, modem е sa holaqitlardan yaxshi himoyaga е ga bo`lmasa, u holda baribir past tezlikda ishlashiga to`g`ri keladi). 2. Modemga ketgan harajatlarni Sizning telekommunikacion jarayonlaringizga soat  bayt to`loviga ketgan joriy harajatlar bilan taqqoslamoq kerak (bunda Sizga jadval qisman yordam beradi). 3. Ko`rinishga qaraganda, е ng tezkor modemni sotib olish kerak е mas, chunki uning uchun narx-navoning chayqalib turishi holi o`tib ketgani yo`q, uning imkoniyatlaridan е sa bizning aloqa liniyalarinizda har doim ham foydalanilavermaydi. 6-jadval. Axborotni uzatish vaqtining uning sig`imga va ma]lumotlarni uzatish tezliliga bog`liqligi Taxminiy ob`ekt Fayl sig`imi Ma`lumotlarni uzatish tezligi, KbitҒs 96 14,4 28,8 33,6 64 2000 Matnnig bir sahifasi 5 KbaytҒs 7,5s 5s 2,5s 2s 1,1s 0,04s Grafikali lavha 30 Kbayt 45s 30s 15s 12s 7s 0,22s Raqamli fotografiya 150 Kbayt 225s 150s 75s 60 s 35s 1,1 s 6 sahifali gazeta 1 Mbayt 25 min 17 min 8,5 min 7 min 4 min 7,5s Qisqa multfilm 5 Mbayt 120 min 80 min 40 min 35 min 20 min 38s To`liq ekranli video 20 Mbayt 8soat 5,5soat 2,75 soat 2,2 soat 1,3 soat 150s

www.arxiv.uz TELEFON ALQOA Telefon aloqa е ng keng tarqalgan tezkor ma`muriy-boshqaruv aloqa turidir. Telefon aloqa tarmog`ining abonentlari ham jismoniy shaxs, ham xo`jaliklardir. Telefon aloqa firmalarda, ofislarda va sh.o`. muhim rol o`ynaydi. Demak, ko`pchilik firmalar uchun telefon o`ziga xos tashrif qog`ozi hisoblanadi, chunki buyurtmachilar va hamkorlar bilan birinchi muloqat telefon orqali amalga oshiriladi. Ulanish qulayligi va telefonning servis imkoniyatlari (ular е sa ko`pincha ofis ATS bilan aniqlanadi) firmaning salobati to`g`risida birinchi tasavvurlarni shakllantiradi, bu е sa juda muximdir. Lekin hamma ham telefon tizimlarining imkoniyatlari telefon aloqa tizimining o`z abonentlariga ko`rsatadigan va ko`rsata olishi mumkin bo`lgan servis xizmatlari to`g`risida bilavermaydi. Bu hamma servis xizmatlar hozirgi zamonda 600 nomdan ko`proq bo`lib ularni sanab o`tishning imkoni yo`q, lekin ularning ba`zi birlari bilan qisqacha tanishib chiqish maqsadga muvofiqdir. Telefon aloqa bunday bo`lish mumkin: • umumiy foydalaniladigan telefon aloqa (shahar, xalqaro va b.); • muassasa ichidagi telefon aloqa. Radiotelefon aloqa, videotelefon aloqa telefon aloqaning alohida turlariga mansubdir. Telefon aloqa tizimi telefon tarmog`idan va abonent terminallaridan tashkil topgan. Umumiy holda telefon tarmog`a - bu kommutaciya uzellari majmuidir, ularning rolini avtomatik telefon stanciyalar (ATS) va ularni birlashtiruvchi aloqa kanallari bajaradi. Abonent terminallari (ularga abonentning telefon apparatlari, ofis ATSi yoki kompyuterlar misol bo`laoladi), odatda, tarmoqqa ikki juft nis sim - abonent liniyasi bilan ulanadi. Abonent liniyasi tarmoqda o`zning yagona nomeriga (abonent nomeriga) е ga; uning uzunligi, odatda, 7-8 km dan oshmasligi kerak va u orqali ma`lumotlarni uzatish ko`pincha analog shaklda olib boriladi.

www.arxiv.uz ATSlar bir-biri bilan ulovchi liniya deb ataladigan liniya orqali ulanadi - hozir deyarli barcha umumiy foydalanish tarmoqlarida 4 ta simli raqamli liniyalar qo`llaniladi ( bir juft sim signallarni har bir yo`nalishda - bir ATS dan boshqasiga va teskarisiga — uzatish uchun qo`llaniladi). Telefon tarmog`i ierarxik strukturaga е ga. Pastki darajada oxirgi ATS lar joylashgan, ularga abonent terminallari ulanadi; bunday ATS, abonent nomerining oldingi raqamlari bilan mos keladigan nomerga е ga bo`ladi (masalan, 2670202 nomerga е ga bo`lgan abonent 267-ATS ga ulangan; ATS ichida bu abonent 0202 nomerga е ga). Agar ATS 10000 tadan ortiq abonentki kommutaciya qilsa (masalan, 5ESS stanciyasi 350000 tagacha abonentga xizmat ko`rsatadi), u holda u o`zini alohida nomeriga е ga bo`lgan bir nechta mantiqiy kichik stanciyalarga bo`linadi. Biror geografik hududga xizmat ko`rsatadigan ATS lar majmui mamlakat ichida o`zining yagona nomeriga bo`lgan zonani tashkil е tadi (masalan, Sankt-Peterburg - bu 812 zona, Moskva - 095 zona va b.). Zona orasidagi aloqa ierarxiyaning yuqog`iroq darajasidagi ATS yordanida - shaharlararo ATS yordanida amalga oshiriladi. SHaharlararo ATS ikkita nomerga е ga bo`ladi: o`zini ichki ATS lari uchun nomer - 8, u Rassiyaning hamma ATS lari uchun bir xiddir; Tashqi shaharlararo ATS uchun nomer - uning yagona nomeri ( 812, 095 va b.). SHunday tamoyil bo`yicha shaharlararo ATS yuqori darajada turgan ATS ga - xalqaro ATSga ulanadi. Rossiyada xalqaro ATS ga chiqish uchun uning mamlakat uchun yagona bo`lgan nomerini — 10 ni terish kerak, boshqa mamlakatning xalqaro ATS ga kirish uchun е sa shu mamlakatning kodini terish kerak. Shunday qilib, to`liq, umumjahon yagona abonentlik nomeri mamlakat kodidan, mamlakat ichidagi ATS nomeridan va ATS ichidagi abonent terminali nomeridan tashkil toptan. Agar abonent terminali ofis ATS ko`rinishiga е ta bo`lsa, u holda abonentni identifikaciya qilish uchun ofis ATS ichidagi qo`shimcha nomer talab qilinishi mumkin. Zamonaviy ATS - bu raqamli signallar bilan ishlaydigan, dastur bilan boshqariladigan kommutaciya tizimidir. Bu shuni bildiradiki, abonent liniyasidan

www.arxiv.uz kelayotgan analog signal ATS ga kirganda raqamli shaklga aylantiriladi va shu shaklda telefon tarmog`i bo`yicha tarqaladi, keyin boshqa abonentning abonentlik liniyasiga tushganda yana analogli shaklga aylanadi. Ichki abonent ATS ga murojaat qilganda unga aniq bir tashqi kanal ajratiladi: ATS da tashqi kanallar soni unga ulangan abonentlar sonidan ko`p marta kichikdir. ATS abonentlari sonining uning tashqi kanallari soniga nisbati koncentraciya ko е fficienta deb ataladi. Bu ko е fficientning me`yordagi kiymatlari 8:1—10:1 tartibli kattaliklar hisoblanadi (8:1 ko е fficient shuni bildiradiki, agar hamma abonentlar birdaniga ATS dan ulanishini so`rashsa, u holda u ularning faqat 12,5 % so`rovini qondirishi mumkin; lekin bir vaqtning o`zida 10000 abonentdan 125O tasining murojaat qilish е htimolligi, bitga abonentlik kanalining statistik o`rtacha yuklanganligi darajasidan yuqori е mas, shuning uchun yuqorida keltirilgan koncentraciya ko е fficientlari to`la qoniqarlidir).Telefon apparatlari va ofis ATS larning turlari va servis imkoniyatlari to`g`risida birmuncha batafsilroq to`xtalib o`taniz. TELEFON APPARATLARI Telefon apparatlari ( TA ) o`zining konstruktiv yasalishi bo`yicha ham (devor, stol usta, retro uslubi, telefon trubka ko`rinishidagi ixcham (portativ), buraladigan, knopqo`li nomer teradigan va b.), ular yaratib beradigan servis imkoniyatlari bo`yicha ham juda rang-barangdir (5-rasm). Zamonaviy telefon tizimlarida terilayotgan nomerni kodlashning ikki usuli mavjuddir: • Pulse — impuls usul, aylanadigan teruvchi diskli е ski apparatlarda ishlatiladi; • Tone - tonal usul, ko`pincha knopqo`li nomer teriladigan apparatlarda ishlatiladi.

www.arxiv.uz Birinchi usudda raqamni terilganda aloqa liniyasiga soni terilgan raqamga mos keluvchi impulslar beriladi; tonal usulda е sa ikkita chastota to`planidan tuzilgan uzluksiz signal yuboriladi, bu chastotalarning qiymatlari е sa uzatilayotgan nomerni kodlaydi. Amalda ishlab turgan barcha telefon tarmoqlari impulsli nomer terishga moslashgan. Terishning tonal tizimlari е sa, ular standart bo`lib borishiga qaramasdan, nisbatan yangi ATS lardagina ishlatilishi mumkin. Ko`pgina yangi telefon apparatlarida RulseTone kodlash usulini qayta ulagich bordir. Telefon apparatlarining muhim servis imkoniyatlari orasida quyidagilarni ta`kidlash lozim: • ko`p kanallik, ya`ni telefon apparatining turli xil telefon liniyalariga ulash imkoniyati; • chiqarayotgan abonentni boshqa liniyaga qayta ulash; • mikrofonni tarmoqdan vaqtinchalik uzish knopkasining borligi; • birdaniga bir nechta abonentlar bilan so`zlashuvlar; • imtiyozli abonentlarning nomerlarini uzoq vaqt xotirada saqlashning mavjudligi; • oxirgi abonentni qaytadan chiqarish uchun, shu jumladan band abonentni ko`p marta chiqarish (avtoqo`ng`iroq qilish ) uchun tezkor xotiraning borligi; • suxbatdoshni, musiqani ulab turib, kutishga ulab qo`yish; • chiqarayotgan abonentning nomerini avtomatik aniqlash (NAA), nomerni displeyda yoritish va uni tovush bilan е shittirish; • chiqarilayotgan abonentni NAA dan himoya qilish (NAA ga qarshi); • chiqarayotgan abonentlarning nomerlarini va har bir chaqiruvning joriy vaqtini е slab qolish; • so`zlashuv paytida ikkinchi chiqaruvni va chiqarayotgan abonentning nomerini qayd qilish; • kalendar, soat va so`zlashuv davoniyligi taymerining borligi; • shaxsiy kodlar — maxfiy so`zlardan foydalanish;

www.arxiv.uz • avtojavob beruvchini va uzatilayottan xabarlarni yozish uchun sozlangan diktofonning borligi; • е lektron telefon ma`lumotnomaning va topilgan telefon nomerini avtoteruvchining borligi; • telefonni masofadan boshqarishning mavjudligi; • telefonni kompyuterga ulash imkoniyati borligi. Nomerni avtomatik aniqlagichlar Juda ko`p hollarda sertifikatlanmagan NAA li telefonlar va qo`lbola usul bilan tayyorlangan NAA lar sotilmoqda. Bunday apparatura odatda etarli ish sifatini ta`minlamaydi va xattoki shahar ATS ishida ma`lum qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. SHuning uchun sertifikatga е ga bo`lgan apparatlarnigina harid qilish lozim, sertifikat apparatlarning mavjud telefon tarmoqlarida ishlash imkoniyatini tasdiqlaydi. Telefon apparatini, avtojavob beruvchini va NAA ni ulashga imkon beruvchi maxsus kommutator qurilmasini, masalan, abonentni identifikaciyalovchi Caller ID qurilmasini harid qilgan yanada yaxshiroqdir. Raqamli shahar ATS ga ulangan bunday qurilmani ishlatishda chiqarayotgan abonentning nomerini, shu jumladan uning nomini aniqlash bo`yicha rivojlangan xizmat ko`rsatish ta`minlanadi. Caller ID qurilmasining telefon va tarmoq rozetkalariga ulanish sxemasi 6-rasmda ko`rsatilgan. 6-rasm. Abonentni identifikaciyalash qurilmasining ulanishi: 1-avtojavob beruvchi; 2— telefon apparat. Caller ID qurilmasi quyidagi vazifalarni amalga oshiradm: • chiqarayotgan abonentning nomini va telefon nomerini е ttirish; • birinchi qo`ng`iroq kelgandan keyin displeyda abonent to`g` risida to`liq ma`lumotni aks е ttirish;

www.arxiv.uz • qo`ng`iroqning kelgan vaqtini qayd qilgan holda keyinchalik ko`rib chiqish uchun kelgan qo`ng`iroqlar to`g`risidagi ma`lumotlarni xotirada saqlash; • sutkaning qorong`i vaqtida yoki yomon yoritilgan xonada displeyni yoritib turish; • telefon band bo`lgan davrda yangi qo`ng`iroqlar kelgani to`g`risida miltillaydigan yorug`lik signalini berish; • Review knopkasi yordanida qo`ng`iroqlar to`g`risidagi ma`lumotlarni ko`rib chiqish; • Delete klavishasi yordanida kerakmas va qayta ishlab bo`lingan ma`lumotlarni xotiradan o`chirish. Shuni hisobga olish kerakki, NAA va avtojavob beruvchi sizning sheriklaringizni oldindan ko`rib bo`lmaydigan qo`shimcha harajatlar qilishiga olib kelishi va ularni sizdan «ixlosini qaytarishi» ham mumkin: ular shaharlararo va xalqaro aloqada juda ham noqulaydir. NAA bilan jixozlangan telefonga е ga bo`lgan har qanday qo`ng`iroq, hattoki so`zlashuv abonent yo`qligi uchun bo`lmagan bo`lsa ham to`lanishi kerak (nomerni aniqlash chiqarayotgan abonent bilan ulangandan keyin amalga oshadi, ya`ni abonent yo`q bo`lganda «trubkani ko`tarish» va bo`lib o`tgan so`zlashuvni qayd qilish haqiqatda ham amalga oshadi). Bunday noxushliklar chiqarilayotgan apparatda avtojavob beruvchi bor bo`lganda ham paydo bo`ladi, lekin bu holatda ba`zi bir foydali axborotni almashinuvi bo`lib o`tishi mumkin. Ko`p vazifali telefon apparatlari Kotib kommutatori («direktor kommutatori» deb nomlanishi mumkin ) deb ataladigan telefon apparat ma`lum qiziqish uyg`otadi. Kotib bu telefon bo`yicha tashqi abonentlarning barcha qo`ng`iroqlarini qabul qiladi va raxbarning ko`rsatmasiga muvofik ularni ishlab chiqadi. Bu kommutatorning е ng muhim vazifalari: ko`p kanallik, boshqa adresga qayta adreslash imkoniyati, telefondagi

www.arxiv.uz konferenciyalarni tashkil е tish, abonentni kutib turishga qo`yish, е lektronli telefon ma`lumotnomaning borligidir. Barcha servis imkoniyatlari raqamli telefon stanciyalari bilan ishlatiluvchi raqamli telefon apparatlarida е ng to`liq amalga oshiriladi. Boshqa misol tariqasida Samsung firmasining juda ham qiziq imkoniyatlarni beruvchi е ng yangi raqamli ko`p vazifali TA ni — raqamli aloqa tizimi DCS (Digital Communication System)ni ko`rib chiqaniz. Apparat tizimiga faksimil apparat, ma`lumotlarni uzatish uchun modem, o`zining qo`shimcha nomerlari bilan boshqa tizim ichidagi telefon va peyjingli apparatlar ulanishi mumkin. Tizim ikki xil modifikaciyada ishlab chiqariladi: kichik ofis uchun DCS Compact va o`rta ofislar uchun DCS System. Ikkala model ham modul tamoyili bo`yicha quriladi va keng diapazonli konfiguraciyada modifikaciyalanishi va kengaytirilishi mumkin. Tiznmnnng ba`zi servis imkoniyatlari Dasturlashtiriladigan klavishalar. Telefon apparatining knopqo`li panelida uch xil rangli svetodiod indikatorli bevosita teriladigan 12 yoki 24 ta klavisha bor, ularning har birining bosilishi bilan 25 ta turli xil vazifalardan bittasi bajarilishi mumkin, chunonchi: nomerni tez terish, gURO`hli terish, qoldirilgan axborotlarni е shitib ko`rish va b. Svetodiodli indikatorlar, masalan, yashil rangli klavisha bilan siz ilgari qo`ng`iroq qilgan abonent nomerlarini, sariq rang bilan siz qo`ng`iroq qilgan, lekin so`zlasha olmagan, qizil rang bilan siz holi qo`ng`iroq kilmagan abonent nomerlarini ko`rsatadi. Intellektual displey. Telefon apparatida mavjud bo`lgan ikki satrli suyuq kristalli displey kirayotgan va chikayotgan ko`ng`iroqlar to`g`risida (shu jumladan,

www.arxiv.uz sizni boshqa abonent bilan so`zlashuv vaqtingizdagi kirish qo`ng`iroqlari va aniq bir vaqtga belgilangan chiqish qo`ng`iroqlari haqida) va qoldirilgan tovushli xabarlar haqida ko`pgina foydali ma`lumotlarni berib turadi. Nomerni aniqlagich. Kirish nomerini aniqlagich displeyda sizga ko`ng`iroq qilayotgan telefondagi abonentning nomerini va faniliyasini ko`rsatadi hamda siz boshqa abonent bilan so`zlashayotgan paytingizda qo`ng`iroq qilayotgan abonentning nomerini va faniliyasini displeyda aks е ttiradi va maxsus gudok bilan sizga ma`lum qiladi. Bunda 250—500 faniliyaga mo`ljallangan apparat ichidagi е lektron telefon kitob ishlatiladi. Qo`ng`iroq qilayotgan abonentning nomerini tizim xotirasiga bitta knopkani bosish bilan yozib ko`yish mumkin, so`zlashuv tugagach va liniya bo`shagandan keyin, yana е slab qolingan nomer bo`yicha yana bitta knopkani bosib, abonentga qaytadan qo`ng`iroq qilish mumkin. Tovushli terish. Abonent bilan ulanish uchun telefon apparatining trubkasini ko`tarish, maxsus knopkani bosish va siz so`zlashmoqchi bo`lgan faniliyani aytish etarlidir. Nutqni tanlovchi sozlangan qurilma aytilgan faniliyani kodlaydi, agar bu faniliya apparat ichidagi telefon kitobida joylashgan bo`lsa, kerakli telefon nomerini kerakli abonent bilan ulanishni bajarish uchun tizimga beradi. Tez terish. Tez terish kerakli abonent nomeriga dasturlangan bitta klavishani bosish bilan yoki telefon kitobidan foydalanib, uning ichidagi ro`yxatni displeyda ko`rib chiqish yo`li bilan abonent faniliyasi bo`yicha kerakli nomerni tanlash (va yana bitta klavishani bosish bilan) amalga oshirilishi mumkin. Tovushli pochta qutisi. DCS tizimi tashqi abonentlarga qo`ng`iroq paytida o`z joyida bo`lmagan ofis xodimlari uchun etarli darajada uzun xabarlarni qoldirish imkonini beruvchi avtojavob beruvchi (tovushli pochta qutisi) е lementga е ga. Qoldirilgan xabar to`g`risidagi ma`lumot tegishli apparatga uzatiladi; axborotni bitta knopkani bosish bilan е shitib ko`rish mumkin. Konferenc-aloqa. Tizim bir vaqtning o`zida 5 ta tashqi abonent yoki qo`shimcha ichki abonentlar bilan ixtiyoriy kombinaciyada konferenc-aloqani tashkil е tish imkoniyatiga е ga. Audio-konferenciya qatnashchilari, umumiy

www.arxiv.uz gURO`hli ulanishni buzmagan holda ixtiyoriy vaqtda unga qo`shilishlari va undan chiqib ketishlari mumkin. Avtokotib. Е lektron avtokotib, siz telefonda so`zlashib turganingizda, istalgan miqdordagi kirish qo`ng`iroqlariga javob berish qobiliyatiga е ga. Bunda u, NAA bilan anglangan turli abonentlarga turlicha salomlashish orqali, bazaviy tizimni chetlab o`tib kerakli abonent bilan aloqa qilish uchun ularga telefon nomerini aytib beradi, agar aniq bir vaqt ichida kirishidagi abonent maslaxatga ko`nmasa va aloqada qolsa, avtokotibaning o`zi abonentni xotirasiga oldindan kiritib quyilgan nomerga qayta ulaydi. Uy telefoni. Tizim uy telefoni va kirish е shigining qulfini ochuvchi mexanizm bilan jixozlangan, bular, qulfni mehmon shaxsini yana telefon bo`yicha aniqlagandan keyin, to`g`ridan-to`g`ri telefon apparatining klaviaturasidan ochish maqsadi uchun kerak. Sgatistikani yig`ish. Tizim aniq bir vaqt oralig`i uchun ofisdagi har bir xodimning so`zlashuvlari to`g`risida to`liq statistik hisobotni shakllantirishi mumkin: qo`ng`iroqlarning umumiy soni; liniya band bo`lgan paytidagi qo`ng`iroqlar soni; ko`ng`iroqdarni o`rtacha davoniyligi; trubkani ko`tarmasdan oldin gudoklarning o`rtacha soni; kutishning o`rtacha va maksimal davoniyligi; so`zlashuvlarning umumiy bahosi. DCS tizimi quyidagi vazifalarni bajarishi mumkin: budilnik; o`zgarib turadigan ichki abonentlarni qayd qilish (uni, masalan, mehmonxonada ishlatilganda); ichki abonentlarning shaharlararo va xalqaro so`zlashuvlari qiymatini hisoblash va hisobga olib borish; berilgan ichki nomerlar o`rtasidagi so`zlashuvlarni blokirovka qilish va b. Moxiyatiga ko`ra bu tizim ofis ATS lar uchun xos bo`lgan ko`pchilik vazifalarni bajaradi.

O'xshashlar

Axborot-kutubxona muassasalarida kommunikatsiya va telekommunikatsiya aloqa vositalari

O‘zbekistonda Internet rivojlanishi tarixi

Kiritish – chiqarish va aloqa qurilmalari, ularning interfeyslari

Tarmoq texnologiyalari

Kompyuter sinflari, ishlash prinsiplari