logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Informatika va AT
  4. Maрle 7 тизимида малумотлар турлари

Maрle 7 тизимида малумотлар турлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

125 KB
Ko'chirib olish
www.arxiv.uz Режа 1. Ma р le -тили ва унинг синтаксиси 2. Заҳирага олинган сўзлар 3. Ифодалар ва улар билан ишлаш 4. Ифодаларни баҳолаш ва ҳисоблаш 5. Ифодаларнинг кетма-кетлиги 6. Ма ъ лумотларнинг оддий турлари 7. Сонлар ва сонли константалар 8. Ўзгарувчиларнинг турлари ва номлари (идентификаторлари) www.arxiv.uz Ma р le -тили бир вақтнинг ўзида ҳам тизим билан мулоқот қилиш ( кириш ) тили ҳам дастурлаш тили бўлиб ҳисобланади . Математик масалаларни дастурлаш бўйича Ma р le- тили энг кучли дастурлаш тилларидан биридир . Ma р le- тилнинг алфавити 26 лотин ҳарфлари 10 араб рақамлари ва 32 махсус символлардан иборат . Махсус символларга арифметик операторлар +,-,*,/, даражага кўтариш белгиси * ва бошқалар киради. Махсус символларга қуйидаги тилнинг синтаксиси элементлари ҳам киради:   % — аввалги амалнинг натижасини сақловчи тизим ўзгарувчиси;   : — ҳисоблаш натижасини чиқаришни тўхтатиб турадиган ифода фиксатори;   ; — — ҳисоблаш натижасини чиқаришни та o минлайдиган ифода фиксатори; ;   # — дастурий изоҳнинг кўрсаткичи;     &#34; — сатр чеклагичи (масалан, &#39;string&#39;);   := — ўзлаштириш оператори (масалан, х:=5);   : ; — бўш оператор;   :: — ўзгарувчи турининг кўрсаткичи (масалан, n::integer ёки z::complex);   \ — тескари бўлиш белгиси, контекстга боьлиқ ҳолда вазифаси ўзгариб туради.   Заҳирага олинган сўзлар Заҳирага олинган сўзлардан шартли ифодалар, цикллар, процедуралар, ва бошқарувчи командаларни ҳосил қилиш учун фойдаланилади. Ma р le 7 тизимида 42 та заҳирага олинган сўз бор (3.1-жадвал). 3 - 1- жадвал and break By catch description do done el if else end error export fi finally for www.arxiv.uz from global if in intersect local minus mod module next not od option options or proc quit read return save stop then to try union use while   Ифодалар ва улар билан ишлаш Maрle 7 умуман олганда математик ифодалар билан иш кўрувчи тизимдир. Математик ифодалар математик қонунлар ва ўзгартириш қоидаларига асосан баҳоланиши ва ўзгартирилиши мумкин. Масалан ифодаларни соддалаштириш функцияси simplify кўплаб математик ифодаларни соддалаштириши мумкин: > restart:simplify(sin(x)^2+cos(x)^2);1 > simplify((x^2-2*x*a+a^2)/(x-a)); x a ёки математик нотацияда > ; restart ( ) simplify  ( ) sin x 2 ( ) cos x 2 1 >       simplify   x2 2xa a2 x a x a Ифодаларни киритиш Enter клавишасини босиш билан тугалланади. Бунда киритиш маркери сатрнинг ҳар қандай позициясида бўлиши мумкин, сўнггида туриши шарт эмас. Агар киритишни янги сатрга ўтказиш керак бўлса Sh ift ва Enter клавишалари биргаликда босилади. Сессиянинг сўнггидан ҳисоблаганда биринчи, иккинчи ёки учинчи ифодани чақириш учун битта, иккита ёки учта % белгиси ишлатилади: www.arxiv.uz > a:b:c: > %; c > a:b:c: > %%; b > a:b:c: > %%%; a > 3+6: > %; 9 > %%+5; 14 Жорий ҳужжат билан ишлашни тугаллаш учун киритиш сатрига киритилган quit, done ёки stop командалардан бирини бажариш етарли .   > stop; Ифодаларни баҳолаш ва ҳисоблаш Ma р le 7 ифодани учратганда уни баҳолайди , я o ни ҳисоблаш имкониятларини ўрнатади . Агар ифода скаляр ўзгарувчи бўлса унинг қиймати чиқариш ячейкасида кўрсатилади . Мураккаброқ турдаги ёки аниқланмаган ўзгарувчиларнинг қийматлари эмас , фақат номлари қайтарилади . Ҳар хил турдаги ифодаларни баҳолаш учун кўплаб функциялар мавжуд . Уларнинг асосийлари қуйидигилар :   eval (array) — array массивнинг ҳисобланган қийматларини қайтаради ; www.arxiv.uz   evalf(expr, n) — ехр r ифодани ҳисоблайди ва натижани ўнли нуқтадан кейин n та рақам бўлган сирьалувчи нуқтали сон кўринишида қайтаради ;   eval hf( ехрг ) — ехр r ифодани ҳисоблайди ва натижани ишлатилаётган комп p ютерга тегишли аниқликда қайтаради ;   evalf(int(f, x=a..b)) — аниқ интегрални (f,x=a. .b) баҳолайди ва қийматини қайтаради ;   evalf(Int(f, x=a..b)) — инерт функция билан берилган Int(f,x=a. .b) аниқ интегрални баҳолайди ва қийматини қайтаради ;   evalf(Int(f. x=a..b, digits, flag)) — Юқоридагига ўхшаш , лекин аниқ интегралнинг қийматини ўнли нуқтадан кейинги рақамлар сони digits ва ҳисоблаш усулининг спецификацияси flag билан биргаликда қайтаради ; evalm(mexpr) — mexpr матрицавий ифоданинг қийматини ҳисоблайди ва қайтаради ;   evalb(bexpr) — мантиқий ифоданинг қийматини ҳисоблайди ва қайтаради ;   evalc(cexpr) — комплекс ифоданинг қийматини ҳисоблайди ;   evalr ( ехр r, ampl) — интервалли ифодаларнинг қийматини баҳолайди ва ҳисоблайди ( функция библиотекадан чақирилиши керак );   shake(expr, ampl) — интервалли ифодани ҳисоблайди . Агар evalf функциянинг n параметри берилмаган бўлса у n=10 деб ҳисобланади . Ифодаларда константалар ( масалан Pi, exp(1)) ва функциялар ( масалан , exp, ln, arctan) ишлатилиши мумкин . Комплекс ифодаларда (mexpr) комплекс операндалардан ( а + I*b) ташқари одатдаги математик функциялар (3.1- жадвал ) ҳам ишлатилиши мумкин : 3.1-жадвал sin cos tan CSC sec cot sinh cosh tanh csch sech coth arcsin arccos arctan arccsc arcsec arccot arcsinh arccosh arctanh arccsch arcsech arccoth exp In •sqrt * abs conjugate polar argument signura csgn Re Im Ei LambertW dilog surd www.arxiv.uz Ифодаларни баҳолаш ва ҳисоблашга мисоллар: > eval(sin(1)); sin(1) > evalf(sin(1)); .8414709848 > evalf(sin(1),2); .84 > evalhf(sin(1)); .841470984807896505 > A:=[[2,5],[7,3]]; A := [[2, 5], [7, 3]] > eval(A); [[2, 5], [7, 3]] > evalm(10*A+3);      23 50 70 33 > B:=[[1,2],[3,4]]: > evalm(A&*B);       17 24 16 26 > evalm(A/B);       7 2 -1 2 -19 2 11 2 > 4<7; 4 < 7 > evalb(4<7); true > readlib(shake):evalr(min(2,sqrt(3))); 3 www.arxiv.uz Ифодаларнинг кетма - кетлиги Ma р le 7 якка ифодалардан ташқари уларнинг кетма - кетлиги билан ҳам ишлаши мумкин . Ифодаларнинг кетма - кетлиги деб бир - биридан вергул билан ажратилган ва фиксатор (: ёки ;) билан тугалланган ифодаларнинг қаторига айтилади , масалан : > x,y,z,x-y,24.8,sin(Pi/6); x, y, z, x-y, 24.8, 1/2 Кетма-кет ифодаларни автоматик равишда форматлаш учун махсус оператор $ қўлланилади. Ушбу оператордан кейин ифодалар сони ёки уларни форматлаш чегаралари берилади: > x,y,z,x-y,24.8,sin(Pi/6); x, y, z, x-y, 24.8, 1/2 > x+y$3; x+y, x+y, x+y > $1..7; 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 > (n**3)$n=0..6; 0, 1, 8, 27, 64, 125, 216 > Y2[i]$i=1..7; , , , , , ,Y2 1 Y2 2 Y2 3 Y2 4 Y2 5 Y2 6 Y2 7 Ифодалар кетма-кетлигини ҳосил қилиш учун seq функциясидан ҳам фойдаланиш мумкин: > seq(cos(a),a=1..6); cos(1), cos(2), cos(3), cos(4), cos(5), cos(6) > evalf(seq(cos(a),a=1..6)); .5403023059, -.4161468365, -.9899924966, -.6536436209, .2836621855, .9601702867 > seq(cos(a*2.),a=1..6); www.arxiv.uz -.4161468365, -.6536436209, .9601702867, -.1455000338, -.8390715291, .8438539587 > evalf(seq(f(2.*180/Pi),f=[sin,cos,tan,loq,exp])); .9970697311, .7649804839e-1, 13.03392377, loq(360./Pi), .5840926569e50 > evalf(seq(f(30.*Pi/180),f=[sin,cos,tan,loq,exp])); .5000000002, .8660254037, .5773502695, loq(.1666666667*Pi), 1.688091795 Ма ъ лумотларнинг оддий турлари Сонлар ва сонли константалар Maрle 7 оддий (0,1,284,-67 ), рационал (3/4б-56/789 ), мантиссаси ва тартибига эга бўлган ҳақиқий (1.23Е5, 123.4567Е-10) сонлар билан ишлайди. Ўнлик нуқтанинг мавжудлиги ҳақиқий соннинг белгиси бўлиб ҳисобланади. Сонлар билан амалларга мисоллар қуйида келтирилган: > -98+(-734/47); -5340/47 > -98.+(-734)/47; -113.6170213 > 1/5; 1/5 > 1./5; .2000000000 > 1/5.; .2000000000 > 52./3E18; .1733333333e-16 > sqrt(-2.7)+3; 3.+1.643167673*I www.arxiv.uz Келтирилган мисоллардан сонларни киритиш ва чиқариш қуйидаги хусусиятларга эга эканлиги кўриниб турибди:   мантиссанинг бутун қисмини каср қисмидан ажратиш учун нуқтадан фойдаланилади;   нол мантисса кўрсатилмайди (сон ажратувчи нуқтадан бошланади);   комплекс сонларнинг мавҳум қисми мавҳум бирнинг символи I га кўпайтирилган ҳолда кўрсатилади ( I =1 ) . Ҳақиқий сондаги ўнли нуқтадан кейин чиқариладиган рақамлар сонини тизим ўзгарувчиси Digits ёрдамида бошқариш мумкин: > Digits:=2:5./9; .56 > Digits:=25:5./9; .5555555555555555555555556 Сатр константалари тескари апострофнинг ичига олинган ихтиёрий символлардан иборат бўлади: > z[1,2]=solve(a*z^2-8,z),`Тенгламани ечиш.Бу сатр константаси`; Ma р le тизимининг ядросига қуйидаги константалар бириктирилган:   false — мантиқий қиймат &#34;ёльон&#34;;   gamma — Эйлер константаси, 0.5772156649...;   infinity — мусбат чексизлик (манфий чексизлик -infinity кўринишида берилади);   true — мантиқий қиймат &#34;рост&#34;;   Catalan — Каталана константаси, 0.915965594...;   I — мавҳум бир(-1 дан квадрат илдиз);   Pi = 3.141...  z ,1 2        ,2 2 a  2 2 a Тенгламани ечиш, .Бу сатр константаси www.arxiv.uz Ушбу рўйҳатда натурал логарифмнинг асоси e кирмаган. Унинг ўрнида exp (1.) ишлатилади: > exp(1),exp(1.); exp(1), 2.718281828 Ўзгарувчиларнинг турлари ва номлари (идентификаторлари) Ma р le 7 тизимида ўзгарувчилар бутун сонли ( (integer), рационал (rational), ҳақиқий (real), комплекс (complex), сатр (string), символ (математик ифода), рўйҳат ва ҳ.к. турларда бўлиши мумкин. Ўзгарувчиларнинг турини яққол кўрсатиш учун қуйидаги конструкция ишлатилади: name::type бу ерда name — ўзгарувчининг номи (идентификатор) , type — ўзгарувчининг тури. Ўзгарувчиларнинг номлари (идентификаторлари) ҳарф билан бошланиши ва ягона бўлиши керак. Идентификаторнинг узунлигига ам a лда чеклашлар йўқ (аниқроқ айтганда у 524 275 символдан ортмаслиги керак. Номлар тескари апострофнинг ичида ҳам иберилиши мумкин: > f1:=45;f2:=88.9;f3:=`O&#39;zgaruvchi`; := f1 45 := f2 88.9 := f3 O&#39;zgaruvchi > `f1`;`f2`;`f3`; 45 88.9 O&#39;zgaruvchi www.arxiv.uz Идентификаторларда бош ва кичик ҳарфлар бир биридан фарқ қилади, масалан f 1 ва F 1 ҳар хил ўзгарувчилардир. Номларни ягоналикка текшириб кўриш учун ?name (бу ерда name — танланган ном) командаси бажарилади. Агар бунда ма o лумотлар ойнаси очилса демак бу ном қаердадир ишлатилган ва ундан фойдаланиш мақсадга мувофиқ эмас. Ўзгарувчиларга конкрет қийматларни бериш учун ўзлаштириш символи &#34;:=&#34; дан фойдаланилади, масалан:   n:=1;   х :=123.456 ;   у :=17/19 ;   name:=&#39;Piter&#39; ;   expr:=2*Pi/3 ;   V:=[1.2,3] – v ўзгарувчига сонлар рўйҳати [1,2,3] берилади ; М :=[[1,2.3].[4,5. б ]] - М ўзгарувчи икки ўлчамли массивни ўзлаштиради ;     f :=х->х^2 – f ўзгарувчига f(x)=x^2 функциянинг қиймати берилади. Ифодаларнинг ўнг тамони ўзгарувчиларнинг турини белгилайди.   Айрим ҳолларда ўзлаштиришни бекор қилиш зарур бўлади, масалан: > x:=10; := x 10 > int(x^2,x); Error, (in int) wrong number (or type) of arguments Бу ерда x ўзгарувчи олдиндан қиймати 10 га тенг бўлган бутун сонли ўзгарувчи сифатида аниқланганлиги сабабли интегрални ҳисоблаб бўлмади . Ўзгарувчидан аниқланишни олиб ташлаш учун қуйидаги ифодадан фойдаланамиз : > x:=&#39;x&#39;; := x x Демак ўзгарувчининг номини апострофнинг ичига олиш ундан аниқланишни олиб ташлар экан. Энди интегрални ҳисоблаш мумкин: > int(x^2,x); www.arxiv.uz 1 3 x 3 Ўзгарувчидан аниқланишни олиб ташлаш учун x:=evaln(x) ифодадан ҳам фойдаланиш мумкин: > x:=345; := x 345 > x:=evaln(x); := x x > d   x n x x ( )n 1 n 1 Бир йўла ҳамма ўзгарувчиларнинг қабул қилган қийматларини бекор қилиш учун restart командасидан фойдаланилади.

O'xshashlar

Электрон туловлар тизимида ахборотларни химоялаш
MathCAD тизимида содда ҳисоблашларни бажариш
Интернет хизмати турлари
Ахборот технологиялари турлари
Компьютер графикасининг турлари