Компьютер графикасининг турлари - Informatika va AT - Referatlar

Компьютер графикасининг турлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

400.5 KB

Ko'chirib olish

Компь ю тер графикасининг турлари Режа : КИРИШ Компь ю тер графикасининг турлари Машина графикаси Пассив ва интерактив машина графикаси Компьютер графикасининг турлари ва унинг туркумлари График қиёфа ва экспликация КОМПЬЮТЕР ГРАФИКАСИНИНГ ТЕХНИК– ДАСТУРИЙ АСОСЛАРИ Компьютер графикасининг техник –дастурий ва информацион асослари ҳамда унинг туркумлари Компьютер графикасидан фойдаланишнинг асосий қоидалари ва уни қўллаш соҳалари КОМПЬЮТЕРДА ТАСВИР, ФОРМАТ ВА КЎРИНИШ График форматларни мослаш График форматлар График форматларни таққослаш ва уларга қўйиладиган талаблар РАСТРЛИ ГРАФИКА Компьютер графикаси замонавий асослари Растрли (нуқтали) графика Линиатура, динамик диапазон Тасвир параметрлари ва файл ҳажми орасидаги боғланиш ВЕКТОРЛИ ГРАФИКА Векторли графика Векторли графиканинг математик асослари Безье чизиқлари Векторли ва растрли графика орасидаги муносабат ГРАФИКАДА РАНГ ВА УЛАРНИНГ МОДУЛЛАРИ Ранг тушунчаси. Рангни бошкариш системалари

RGB ранг модули CMYK ранг модули Ранг палитраси Сканерлар MICROSOFT WINDOWS МУ Ҳ ИТИДА КОМПЬЮТЕР ГРАФИКАСИ Paintbruch муҳаррири Paint график муҳаррири Paint дастурининг ойнаси, асбоблар панели ва менюси Адабиётлар 2

КИРИШ Р еспубликамиз мустақилликка эришгандан сўнг малакали мутахассислар тайёрлашга катта эътибор бериб келинмоқда. Юкори малакали мутахассис кадрлар тайёрлаш бевосита таълим муассаларининг моддий–техника ва ахборот базасини мустахкамлаш, юқори сифатли ўкув адабиётлар, дарсликлар, электрон ўқув қўлланмалар ва маъруза матнларини яратиш, электрон кутубхоналар ташкил этиш билан боғлиқдир. Кейинги йилларда Республикамизда компьютер ва информацион технологияларини ривожлантириш борасида бир неча чора тадбирлар ишлаб чи қ илмо қ да. Жумладан республикамиз мактаблари, ўқув юртлари ва муассаса ларини компьютерлаштириш кенг йўлга қўйилмоқда . Бироқ давлат тилида ёзилган ва информатика асосларига доир адабиётлар етарли эмас. Бу муаммо, мавжуд компьютерлардан самарали фойдаланишда, информатикага ва компьютер графикасига оид билимларни кенг омма орасида ёйишда қийинчиликлар туғдиради. Шуни назарда тутиб, компьютер графикаси билан иш бошловчилар учун етарли маълумотларни ўз ичига олган ушбу қўлланма фойдаланувчилар эҳтиёжини маълум даражада қондиради. Тажриба шуни кўрсатадики, компьютер графикаси билан ишлашни ўрганишни бошлаган фойдаланувчилар ШЭҲМ қурилмаларининг тузилиши билан танишмасдан туриб ўз билимларини мустақил чуқирлаштира олмайдилар. Компьютер графикаси геометрик жисмлар, шакл ва тамоилларнинг математик моделлари ҳамда уларни намойиш этиш усуллари тўғрисидаги фан сифати қаралиши мумкин. Компьютер тасвирларига бўлган қизиқиш уларда жуда катта ҳажмдаги маълумотлар сақланиши билан изоҳланади: тасвирларни яққол намойиш этиш имконияти мавжуд бўлиб, уларни ташкил этиш учун ахборот технологиялари соҳасида махсус билимлар талаб қилинмайди. Компьютер графикаси дастлаб кесмалар ёрдамида чизиш, кўринмас чизиқларни ўчириш, мураккаб сиртларни акслантириш усуллари, сояларни 3

шакллантириш, ёритилганликни ҳисобга олиш тамоиллари сифатида мустақил йўналиш бўлиб пайдо бўлган. Бу йўналиш векторли графикани ривожлантиришга хизмат қилди. Кейинчалик уч улжовли (3D) графика йўналиши пайдо бўлди. Ҳозирги кунда компьютер графикасининг қўлланиш соҳалари анча кенгайди, яъни уни кенг тадбиқ қилиш имкониятлари пайдо бўлди. Нат ижада компьютер графикаси фаолияти дастурлаш ва компьютер техникаси билан боғлиқ бўлмаган мутахассисларнинг иш воситасига айланди. Компьютер графикасининг янги йўналишларидан бири ҳақиқий тасвирларни шакллантиришнинг услуб ва тамоилларини ишлаб чиқишга бағишла нади . Компьютер графикаси илм ва фаннинг барча соҳаларида, айниқса иқтисодий кўрсатгичларни таҳлил қилишда муваффақиятли қўлланиши мумкин. Компьютер графикаси информатика соҳасида ўрганиладиган кўпгина фанлар ўқув режаларининг ажралмас қисми бўлиб ҳисобланади. Ҳозирги даврда компьютер графикаси қуйидаги:  Информатика, информацион технологиялар  Информатика ва дастурлаш  Иқтисодиётда информацион технологиялар ва тизимлар  Интерактив дизайн  Компьютер тармоқлари  Интернет асослари ва E – mail (электрон почта) ва бошқа курсларнинг предмети ва таркибий қисми ҳисобланади. Берилган маълумотларни таҳлил қилишда, олинган натижаларни кўргазмали тарзда кўрсатиш ва тақдимот (презентация) учун материаллар тайёрлашда, тасвирларни қайта ишлашда, янги мураккаб композициялар яратишда замонавий компьютер графикаси кенг қўлланилади. 4

Компьютер графикаси курсининг вазифаси қуйидагилардан иборат:  ўқувчиларга ҳозирги замон компьютер графикаси бўйича назарий ва амалий билим кўникмасини ҳосил қилиш;  фойдаланувчиларнинг ҳозирги замон компьютер графикаси воситалари ва уларни ишлатилишини ўзлаштиришларига эришиш;  компьютер графикасининг технологик тузилишини ва ҳар хил тақдимот материалларини тайёрлаш намойиш этишни ўрганиш;  ҳозирги замон компьютер графикасидан ўзининг ўқув соҳаси ва профессионал фаолиятида фойдаланишни билиш;  компьютер графикасининг техникавий воситалари ва замонавий программаларидан фойдаланишни билиш. Ушбу қулланмада компьютер графикасининг нуқтали (растрли), объектли (векторли) ва фрактал турлари ҳақида бошланғич тушунчалар келтирилган. 5

КОМПЬ Ю ТЕР ГРАФИКАСИНИНГ ТУРЛАРИ 1. Машина графикаси 2. График қиёфа ва экспликация 3. Пассив ва интерактив машина графикаси 4. Компьютер графикасининг турлари ва унинг туркумлари Машина графикаси Ҳеч кимга сир эмаски фан техника тарақиёти жамиятимизни информацион жамиятга айлантирмоқда. Бу жамиятда фаолият кўрсатувчиларнинг аксарият қисми ахборотларни ишлаб чиқиш , сақлаш, қайта ишлаш ва амалга ошириш билан банддирлар. Маълумки бундай ишларни замонавий компьютерларсиз амалга ошириш қийин. Улардаги маълумотларни қайта ишлашни машина графикаси ёрдамида амалга ошириш фойдаланувчига катта қулайликлар туғдиради. Машина графикаси деганда объектларнининг ҳажм моделларини яратиш, сақлаш, ишлов бериш ва ЭҲМлар ёрдамида уларни намойиш этиш тушинилади. К омпьютер графикаси янги информацион технологиялар орасида тўхтовсиз ривожланиб бораётган йўналишлардан бири ҳисобланади. Бундай ривожланиш техника соҳасида ҳам, дастурий воситалар соҳасида ҳам кўзга ташланмоқда. Бу дастурий маҳсулотлар намойиш графикасига, геометрик моделлаштиришга, график интерфейсларни лойиҳалашга, анимация (ҳаракатланувчи тасвирлар)га ва кўзга кўринувчи (визуал) ҳаракатни қуришга имкон беради. График қиёфа ва экспликация Электрон графикани тузиш ва уни тушуниш учун графика элементлари м а ъноси ва уларни турли ҳолатларда қўшишни ўрганиш муҳим ҳисобланади. 6

Тасвирлашнинг график усули ёки график тил – бу фикрни ифодалашнинг фазовий тасвирлаш ёки шартли равишда текисликда акс эттириш усулларининг тўпламидир. График тасвирлашнинг намуналари – геометрик фигуралар, турли ҳариталар, иқтисодий анализ диаграммалари, корхоналарнинг ташкилий – структуравийсемалари ва бошқалар бўлиши мумкин. Ақлий тасаввур ва қийматлар тўпламини ифодаловчи чизмаларни тузиш жараёни графиклаштириш дейилади, унинг натижаси эса – графика дейилади. Графика икки элементга бўлинади: график қиёфа ва экспликация. График қиёфа – чизмалар тўплами бўлиб, улар ўзаро боғланишлари билан биргаликда тушунилади. Экспликация – график образ моҳиятини очиб берувчи шартли белгилар т ў плами. Г рафик образ – символ, геометрик шакл кўринишида бўлиши мумкин. График экспликация уч қисмга бўлинади: геометрик, идеографик ва хусусийлашган. Идеографик экспликация – шартли белгилар, фигурали, чизиқли, фонли ва бошқалар маъносини тушинтиради, бу шартли белгилар графика элементларига аниқ бир маъно бағишлайди. Геометрик экспликация – координата ўқлари, шкалалар, масштаблар дир . Улар ёрдамида геометрик қиёфаларгеометрик ҳусусиятларга эга бўлади, чунки бу воситалар ёрдамида геометрик юзалар хоссаларидан фойдаланилади. Ҳусусийлашган экспликация – сарлавҳалар, тушунтиришлар (сонлар ва белгилар) бўлиши мумкин. Тушунтиришлар графиканинг ушбу билимлар доирасида қандай жой эгаллаганлигини кўрсатади ва тил нуқта назаридан графиканинг энг зарурий элементи ҳисобланади, чунки усиз графика ҳеч қандай маъно касб этмайди. 7

Шундай қилиб графика – бу махсус, фикран яхлит хаёлий ғояларнинг икки ўлчовли (ёки уч улчовли) тасвирда ифодаланган график қиёфаси ва унинг экспликациясидир. Пассив ва интерактив машина графикаси Машина графикасини пассив ва интерактив бўлакларга ажратиш мумкин. Расмларни алфавит – рақамли зарбли чоп этиш қурилмаларидан қоғозларга чиқариш мумкин. Бунда расм маълум нуқталарга бир хил белгиларни қоғоз сатҳига тушуриш орқали, ранг тафовути эса баъзи жойларга шу белгиларни бир неча марта уриб (тўқ ранг), бази жойларда бир марта тушуриб (оч ранг) ҳосил қилинади. Тасвирларни бундай усулда ҳосил қилиш пассив машина графикасига тегишлидир. Интерактив машина графикасида тасвирнинг ҳолати, унинг шакли, мазмуни, ўлчамлари ва ранги монитор экранида интерактив қурилмалар ёрдамида динамик равишда узлуксиз ўзгартирилиб, бошқарилиб турилади. Компьютер графикаси илм ва фаннинг барча соҳаларида, айниқса иқтисодий кўрсатгичларни таҳлил қилишда муваффақиятли қўлланилиши мумкин. Замонавий шахсий компьютерларда ҳосил қилинадиган графикларнинг барчаси амалий жиҳатдан қараганда интерактивдир. Компьютер графикасининг турлари ва унинг туркумлари Компьютер графикаси уч турга бўлинади: растрли (нуқтали ёки пикселли) графика , векторли ( объектли ) графика ва фрактал графика. Улар бир – биридан монитор экранида тасвирланиши ва қоғозда босиб чиқарилиши билан фарқланади. Растрли графика . Растрли графикада тасвир нуқталар(қоғозда), пикселлар (нуқталар экранда шундай деб аталади) ёрдамида ҳосил қилинади. Табиийки, 8

нуқталар сони қанча кўп бўлса (улар зич қилиб жойлаштирилса), унга асосланган расм, шакл, график ва ҳоказолар шунча аниқ кўриниб туради. Шу муносабат билан экраннинг рухсат этиш қобилияти тушунчаси киритилган бўлиб, унда горизонтал ва вертикал йўналишлардаги нуқталар сони муҳим аҳамятга эга ва у экраннинг рухсат этиш имконияти дейилади. Одатда , бундай курсатгич 640х480, 800х600, 1024х768 ёки булардан юқори пикселларда берилади. Тасвир ўлчови рухсат этиш қобилияти билан боғлиқдир. Бу параметр dpi (dots per inch – нуқталар сони зичлиги) билан ўлчанади. Экран диагнали 15 дюмли (1 дюм =2,54 см) мониторда тасвир ўлчови 28х21 см ни ташкил қилади. Буни ҳисобга олсак, 800х600 пикселли монитор экранининг тасвирлаш қобилияти 72 dpi га тенг бўлади. Демак , компьютер хотирасидаги рангли тасвир кўп жой олишини тушуниш қийин эмас. Мисол учун 10х15 см ли расм тахминан 1000х1500 пикселлардан иборат бўлади. Агар ҳар бир рангли нуқтани тасвирлаш учун 3 bayt хотира ишлатилиши ҳисобга олинса, битта ўртача катталикдаги расмнинг ўзи хотирада тахминан 4 млн bayt жойни эгаллайди. Бундай маълумот, хусусан, Интернет саҳифаларини яратишда эътиборга олиниши зарур. Шунинг учун ҳам ҳозирги кунда яхши мултимедиа дастурларни видеороликларни яратиш учун оператив хотираси 128 Mbaytдан кам бўлмаган ва, мос равишда тезлиги катта бўлган компьютерлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Демак, растрли графика билан ишлаш учун юқори унимли компьютер талаб қилинади. Растрли графиканинг камчилиги сифатида шуни айтиш мумкинки, тасвирни масштаблаштириш (катталаштириш, кичиклаштириш) жараёни натижасида нуқталар ўлчови катталашиши билан тасвир аниқлиги ёмонлашиши мумкин ва хатто , тасвир таниб бўлмайдиган даражада ўзгариши мумкин. Растрли графика электрон (мултимедиа ) ва матбаа нашрларида кенг қўлланилади. Нашрларда турли иллюстрацияларни яратишда, отатда, сканер 9

орқали олинган рақамли фато ёки видеокамера ёки рассом лойиҳачи томонидан тайёрланган тасвирлардан фойдаланилади. Ш унинг учун растрли графикада таҳрир қилувчи дастур воситалар идан кенг фойдаланилади. Б у дастурлар одатда, тасвирларнинг аниқроқ кўринишда бўлишини таъминлайди. Векторли графика . Векторли графикада тасвирнинг асосий элементи сифатида чизиқ қаралади. Чизиқ сифатида тўғри чизиқ ёки эгри чизиқ олиниши мумкин. Растрли графикада бундай чизиқлар нуқталар (рикселлар) ёрдамида яратилса, векторли графикада эса тасвирларни яратишда нуқтага нисбатан умумийроқ бўлган чизиқлардан фойдаланилади ва шунинг ҳисобига тасвирлар аниқроқ кўринишга эга бўлади. Векторли графиканинг афзаллик томони тасвирнинг хотирада камроқ жой олишидир, чунки бу ҳолда хотирада жой чизиқ ўлчовига боғлиқ бўлмаган равишда бўлади. Бунинг сабаби хотирада чизиқнинг ўзи эмас балки уни ифодаловчи формула ёки параметрлар сақланишидадир. Вектонли графиканинг ихтиёрий тасвири чизиқлардан ташкил топади ва оддий чизиқлардан мураккаблари ҳосил қилинади. Кўпинча векторли графикани объектга мўлжалланган дейиш мумкин. Чунки бунда, масалан, учбурчак ҳосил қилиш учун 3 та чизиқ (кесма)дан фойдаланилса, пирамида ҳосил қилиш учун учбурчаклардан фойдаланибгина ҳосил қилиш мумкин. Векторли графикани ҳисобланадиган графика деб ҳаматаш мумкин, чунки тасвирни (объектни) экранга чиқаришдан аввал унинг координаталари ҳисобланади ва мос нуқталар ҳосил қилинади. Векторли графиканинг математик асосини геометрик фигураларнинг ҳоссаларини ўрганиш ташкил этади. Маълумки. Нуқта текисликда 2 та ( х ,у ) координатаси билан, т ўғри чизиқ каноник кўринишида y = kx + b (бунда k ва b ихтиёрий сонлар), кесма эса мос равишда бошланғич ва охирги нуқтасини бериш билантасвирланади. Эгри чизиқлар ҳам мос равишда ўз тенгламаларига эга. 10

Векторли графика асоссан илл ю страциялар яратиш учун йўналтирилган. Векторли графика реклама агентликларида, лойиҳалаш буюроларида, нашриётларда ва бошқа жойларда кенг қўлланилади. Векторли графика билан ишлайдиган дастурларга мисол сифатида Adobe Illustraratot , Macromedia Freehand ва Corel Draw ларни келтириш мумкин. Фрактал графика ҳам ҳисобланувчи графика бўлиб, унинг вектор графикадан фарқи шундаки, бунда ҳеч қандай объектлар компьютер хотирасида сақланмайди. Чунки тасвирлар тенгламалар ёки уларнинг тизимларида ҳосил қилинади. Шунинг учун ҳам хотирада тенгламаларгина сақланади. Тенгламаларга оид параметрлар ўзгартирилиши натижасида турли тасвирлар ҳосил қилинади. Фрактал графика математик ҳисоблашлар асосида тасвирларни автоматик яратиш учун қўлланилади. Шунинг учун ҳам унинг асоси сифатида расм, шакл, тасвир ҳосил қилишнинг дастурлаш усули танланган. Бу графика одатда, турли жараёнларни моделлаштириш, таҳлил қилиш, турли қизиқтирувчи дастурлар яратишда кенг қўлланилади. Компьютер графикасининг қуйидаги туркумларини ажратиб кўрсатиш мумкин:  Тижоратга оид;  Намойишларга оид;  Муҳандисликка оид;  Илмий  Кўргазмавий;  Анимацион. Тижоратга оид графика электрон жадвалларда ёки берилган базасидаги ахборотларни акс эттириш учун хизмат қилади. Бу ахборотлар компьютер 11

монитор экранида график, гистограмма, диаграмма ва х оҳлаган бошқа кўринишларда акс эттирилиши мумкин. Бунда графиклар матн изоҳлари ва маълум жойларда шартли белгили изоҳлар билан таъминланади. Тижорат графикасига тегишли бўлганамалий дастурларпакети тасвирни экранда тезда ва қулай ифодалашга қаратилган, чунки тижоратчининг асосий мақсади ахборотларни қайта ишлаш жараёнидаги ўзгаришларни тезда муҳокама қилиб, тегишли қарорлар қабул қилишдан иборат. Намойиш қилиш графикаси – матн, схема, эскиз каби ҳужжатларнинг машинавий тасвирини ҳосил қилиб уни намойиш этишга тайёрлаш учун хизмат қилади. Бу ерда энг асосий вазифа – юқори сифатли ва чиройликўринишдаги тасвирлар ҳосил қилишдан иборат. Бу турдаги графиканинг энг афзал томони шундаки, ундаги тасвирлар тўплами ва кўринишини ўзгартириш мумкин. Муҳандислик (инженерлик) графикаси – бундай графика чизмачилик, лойиҳалаш ва конструкторлик ишларини автоматлаштиришда кенг қўлланилади. Инженерлик графикаси анализ, синтез, моделлаштириш, чизмачилик, бошқариш ва шу каби лойиҳалаш ишларини автоматлаштиришнинг ҳамма босқичларини ўз ичига олади. Илмий графика – илмий изланишлар учун хизмат қилади ва географик, физик, биологик ва бошқа жараёнларни тадқиқ қилишда қўлланилади. Илмий графиканинг энг асосий мақсадиилмий изланишларда ҳосил бўладиган ахборотлпрни визуаллаштириш – кўзга кўринарли шаклда ифодалашдир. Шунингдек, илмий изланишлар натижаларини керакли шаклда диаграммалар, ҳариталар, жадваллар ва турли математик формулалар шаклида тасвирлашда ишлатилиши мумкин. Кўргазмавий графика – намойиш ва тижорат графикаларининг ривожи бўлиб, шу иккала графика имкониятларининг йиғиндисини ташкил этади. Бу графика айрим графикаларни слайдлар кетма – кетлигидан иборат слайдфилм қилиб яратиб, сўнгра уни маълум вақт ичида экранда кетма – кет кўргазма шаклида намойиш этади. Ҳар бир слайднинг экрандаги тасвири овоз ва визуал 12

эффектлар билан қўшиб олиб борилиши мумкин. Бундан ташқари, тай ё р графикни таҳрир қилиш имконияти ҳам мавжуд. Анимацион графикада - ранг билан ишлашдаги муваффақиятлар муҳандислик графикасидаги уч ўлчовли объектларни моделлаштиришдаги ютуқлар билан (масалан реклама эълонлари ва телекўрсатувдаги бир тасвир ичига иккинчисини киритиш) қўшиб уйғунлаштирилган. Машина графикаси – бу компьютер ёрдами да объект шакллари, унинг моделини яратиш ва сақлаш учун хизмат қилувчи компьютер графикасининг бир бўлими. Компьютерда турли график тасвирларни ҳосил қилиш мумкин, бироқ улар бир – биридан фарқланади, чунки ҳозирги замон компьютерлари ўтган асрнинг 90 – йилларидаги тизимларга нисбатан шаклларни аниқ тасвирлаш имкониятига ва махсус дастурлар билан кенгайтириладиган тизимларга эга. Инрефаол графика – компьютер графикасининг энг асосий бўлимларидан бири бўлиб, унда фойдаланувчи тасвирни динамик бошқариш имкониятига эга бўлади, яънитасвирнинг шакли, ўлчамлари ва монитор юзасидаги рангларни ўзаро тасир қилувчи мослама (клавиатура ёки сичқонча) ёрдамида бошқаради. Компьютер графикасида аниқ ва мавҳум объектлар тасвирини яратиш ва бу тасвирларни икки кўринишда кузатиш мумкин:  Кузатувчи қўзғалмас бўлиб, олдидаги объектни хоҳлаганича айлантириб кузатиши мумкин – бу панорама эффекти  Объект кўзғалмас бўлиб, кузатувчи унинг атрофида айланиб томоша қилиши мумкин – бу камера эффекти. Интерфаол графика яратилгандан кейин у телевидения ва фотографияда тасвирни яратиш ва тайёрлашдаги энг асосий техник мосламалардан бири бўлиб қолди. 13

КОМПЬЮТЕР ГРАФИКАСИНИНГ ТЕХНИК –ДАСТУРИЙ АСОСЛАРИ 1. Компьютер графикасининг техник –дастурий ва информацион асослари ҳамда унинг туркумлари 2. Компьютер графикасидан фойдаланишнинг асосий қоидалари ва уни қўллаш соҳалари Компьютер графикасининг техник –дастурий ва информацион асослари ҳамда унинг туркумлари Умумий ҳолда графикадаги тасвирлар икки хил кўринишда: икки ўлчовли ёки уч улчовли шаклда бўлади. Икки ўлчовли графиканинг дастурий таъминоти (x, y) координата системасида юза тасвирини ҳосил қилиш имкониятини беради. Бу 2D кўринишдаги тасвирдир. Уч ўлчовли графиканинг дастурий таъминоти текис экранда (x, y, z) ( 3D ) координаталари системасида тасвирларни ҳосил қилиш имкониятини беради. 4 D графиги вақт системасида уч ўлчовли тасвирдир. Шунингдек 2,5 D туридаги тасвир ҳам мавжуд. Бу 2D кўринишли тасвир бўлиб, 3D тасвирининг баъзи бир ҳусусиятлари билан тўлдирилган (масалан, устунли диаграммада ҳар бир устун юғонлиги ҳам кўриниб туради. График воситаларнинг асосий (дастурий, техник, информацион) ҳусусиятларининг компьютер графикасининг ҳар бир синфига тегишли бўлган хоссаларини маълум базавий функциялар тўпламини ажратиб олишга мўлжалланган дастурий таъминотларининг алоҳида белгилари билан танишиб чиқамиз. Тижорат графикаси дастурий таъминотининг базавий функциялар тўпламига қуйидагилар киради:  икки ёки уч ўлчовли берилган сонлар массиви;  ҳар бир координата ўқидаги матн белгилари; 14

 акс эттириладиган ахборот учун умумий бўлган матн изоҳи;  ўлчов бирлигининг номи ва шакли. Кўпчилик интеграллашган (йиғма) амалий дастурлар пакетлари график воситаларнинг ушбу синф функцияларини ўз ичига олган. Берилган икки ўлчовли координаталар соҳасида x ва y ўқлари билан боғланган ҳолда ёки уч ўлчовли x, y, z фазовий координаталари берилади. 2D туридаги графиканинг хиллари: айланма диаграмма – Pie ; чизиқли график – Line ; устунли гистограмма – Bar ; устунли бўлакли гистограмма – Stacred Bar ; min ва max қийматли диаграмма – HI – LO ; зонали диаграмма – Area ; x ва y ли диаграмма – x – y . 2D туридаги бундай графикларни жадвал процессорларининг энг содда вариантларида ҳам ҳосил қилиш мумкин : SC3, SC4, MS Excel, Lotus 1/2/3 ва ҳоказо . Компьютер графикасида кенг қўлланиладиган амалаий дастурлар пакети қуйидагилар: Adobe Photoshop, Adobe Illustrator; PC Paint Brush;. Юқорида келтирилган амалий дастурлар пакетларининг энг кейинги версиялари, масалан Corel Draw 8, 10 ва 11 лар 3D графикаси билан ишлайди, уларда “расм чизиш асбоблари” кенгайтирилган: яратиш воситалари, махсус филтрлар, фон учун тайёр тасвирлар кутубхонаси ва ҳоказолар мавжуд. Инженерлик графикасининг икки асосий функцияси мавжуд: - объектни конструкциялаш; - объект ёрдамида турли хил ҳаракатлар ҳосил қилиш. 15

Бундай бўлиниш икки ва уч улжамли координаталар системаси консепсиясига олиб келади. Кўргазмавий графика тижорат ва намойиш графикаларининг базавий функциялари тўпламидан иборат ва у қуйидаги уч хил масалани ечишга имкон беради:  графика ва диаграммалар билан ишлаш;  тасвирларни таҳрирлаш, сақлаш ва қўйиш;  кўргазма материалларини режалаштириш ва тайёрлаш. Бундай синфдаги дастурий таъминотга қуйидагиларни киритиш мумкин: Microsoft PowerPoint; FreelancePlus; HarvardGraphies; Hollywood ва ҳ оказо . Анимацион графика қўйидаги масалаларни ҳал этади:  керакли 3D объектини моделлаштиради ва конструкциялайди, уни мураккаблаштирилган ҳолда ҳар хил шароитда ишлатиб кшради;  яратилган каркасли объектнинг юзасини қоплаш учун кутубхонадан тайёр материални олиш ёки уни ўзи яратиш (текстурани) имкониятини туғдиради;  илгари яратилган моделларни фазода жойлаштириш, бошқача айтганда, яратилган объектлар учун саҳна, иш жойини ҳосил қилиш;  объектларни матнлар билан боғлаб чиқиш;  ёритиш ҳарактерини аниқлаш, ёруғлик манбаларини жой – жойига қўйиш, камерани саҳнага жойлаштириш;  кадрлар кетма – кетлигини аниқлаш ва кадрдан кадрга силжишни таъминлаш;  якка кадрни ёки бир неча кадрларнинг ранглар жилосини, ёруғлигини, сояларини, қараш бурчагини, объектларни ўзаро жойлашишини ва кадрдран кадрга ўзгаришини назарда тутган ҳолда намойиш этиш; 16

 якка иасвир ёки олинган кадрлар кема – кетлигини экранда фильм сифатида намойиш этиш. 3D анимацион графикаси амалий дастурлар пакетидан ташқари ( 3D Studio Topas ва бошқалар) 2D амалий дастурлар пакетлариҳам мавжуд ( Flash, Limena, Animator PRO ). Буларда тасвирнинг дастлабки ва охирги кадрларини ҳосил қилинади, қолган оралиқ кадрлар эса автоматик равишда яратилади. Компьютер графикасидан фойдаланишнинг асосий қоидалари ва уни қўллаш соҳалари Компьютер графикаси қўлланиладиган асосий соҳалар сифатида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин:  Графикларни чизиш .  Географик, табиий ёки иқтисодий ҳодисаларни, ўзаро чегарадош мамлакатлар, вилоятлар, ўлкаларининг аниқ ҳаритасини тасвирлаш.  Чизмачилик ва конструкторлик ишларини автоматлаштириш .  Моделлаштириш ва мултипликация .  Турли технологик жараёнларни бош қ ариш – ҳ аётий масалаларни интерактив режимда намойиш этиш . Технологик жараённинг энг керакли нуқталарига ўрнатилган дастлабки ахборот манбаи бўлган ўлчагичлардан келаётган ахборотлар қийматини визуал идрок қилиш.  Канселярия ишларини автоматлаштириш ва чоп этишнинг электрон усули.  Реклама ва санъат – қандайдир фикрни ифодалаш ва эстетик ёқимли тасвирлар орқали жамоа диққатини тортиш. Назорат учун саволлар 1. 2 D турдаги графиканинг базавий функциялари нималардан иборат? 17

2. 3 D турдаги графиканинг базавий функциялари нималардан иборат? 3. Компьютер графикасини қайси соҳаларда қўллаш мумкин? 18

КОМПЬЮТЕРДА ТАСВИР, ФОРМАТ ВА КЎРИНИШ 1. График форматларни мослаш 2. График форматлар 3. График форматларни таққослаш ва уларга қўйиладиган талаблар График форматларни мослаш Web – саҳифалар яратишда турли хилдаги иллюстрациялар ишлатиб турилади. Уларга қуйидагилар киради: логотип, тугма, баннер. Ҳаракатланувчи тасвир, фототасвир, диаграмма ва графиклар. Оддатда график файллар катта ўлчамга эга бўлади. Масалан BMP, TIFF ёки PCX форматларидаги график файллар самарасиз кодланади ва тасвирни тўғри етказишга керакли ўлчамдан ҳам катта ўлчамга эга бўлиши мумкин. Фойдаланувчиларнинг катта қисми тармоққа модемлар орқали уланади. Фойдаланувчи модемларининг провайдерлар билануланиш тезлиги чегараланганлиги сабабли бундай график файллардан фойдаланиш мақсадга мувоффиқ эмас, чунки саҳифалар юкланиш вақти чўзилиб кетади. Саҳифаларни тармоқда нашр қилишга тайёрлаш жараёнида – иллюстрация ҳажмини максимал даражада камайтириш лозим, чунки график файллар ҳажми саҳифанинг умумий ҳажмини белгилайди, бу эса ўз навбатида унинг юкланиш тезлигига таъсир қилади. Тармоқдаги графиканинг юкланиш вақтини қисқартириш учун график файлларни зичловчи (сиқувчи) жуда кўп сонли технологиялар ишлаб чиқилган. График маълумотларни зичловчи технологиялар икки хилга бўлинади: тасвир сифатини йўқолишига олиб келадиган ва тасвир сифатини сақлаб қолувчи. Зичлаш технологиясининг биринчи тмпм бу жараён вақтида график файлларнинг баъзи маълумотларини йўқотади, бу билан у тасвир сифатига зарар етказади; иккинчи хилда эса тасвир сифатига таъсир кўрсатмаган ҳолда 19

график файлларни зичлайди. Формат ва график файлларни зичлаш технологиясини тўғри танлаб, бошланғич тасвир сифатини бузмаган ҳолда 10- 50 мартагача кичрайтириш мумкин, яъни зичланган ва зичланмаган тасвирлвр орасидаги фарқни инсон кўзи билан аниқлаб бўлмайди. Ҳозирги кунда компьютер тармоқларида икки асосий формат қўлланилади: GIF ва JPEG (ёки JPG ). Бу график форматларда иллюстрацияланган саҳифаларни барча кенг тарқалган браузерлар тушинади ва тўғри тасвирлайди. Бу форматларнинг ҳар бири ўз устунликлари ва камчиликларига эга, бу уларнинг қўлланиш соҳасини аниқлайди, улар орасидаги фарқни тушуниш ўз навбатида сайт саҳифаларини график безаш ишларини осонлаштиради. График форматлар GIF (Graphics Interchange Format) график формати – компьютер тармоғидаги энг кенг тарқалганграфик формат, у тармоқда биринчи бўлиб пайдо бўлган. Тармоқдаги рангли тасвирлар ва фонларнинг кўп қисми GIF формати файлларидир (1-расм) 1-расм GIF тасвирни зичлашга имкон беради, тасвирларни ранг палитраси 256 ёки ундан камроқ рангни сақлайди. Бу зичлаш жараёни сифатга таъсир қилмайди, яъни зичлашдан кейин олинган тасвир бошланғич тасвир каби бўлади. Агар тасвир 256 дан ортиқ рангга эга бўлса, уларнинг сони чегараланган қийматгача қисқартирилади. Шуни такидлаш лозимки, ранглар сонини қисқартириш босқичида тасвир сифатига зарар етказилиши мумкин. GIF да бошланғич тасвирни зичлашда файлнинг ўлчамини фақатгина палитрадаги ранглар сонини 2 дан 256 гача чегараланган ҳолда кичрайтириш 20

мумкин. Шундай қилиб, GIF чегараланган сонли ранглардан таркиб топганграфик файлларни зичлашда қўлланилса, жуда яхши натижаларга эришилади. Бу график формат тармоқда логотип, матн, диаграмма, график ва чизмаларнинг тасвирини тақдим қилишда жуда катта имкониятга эга. GIF форматининг икки варианти мавжуд: GIF 87 а ва GIF 89 а . У ишлаб чиқарувчилар Lempel, Ziv, Welch фамилияларининг биринчи ҳарфлари билан номланган LWZ зичлаш усулини қўллайди. GIF 89 а формати GIF 87 а формати стандартига тўғри келади. Бундан ташқари, рангнинг тиниқлиги ( transparency ), сатрлараро юкланиш ( interlased ) ва анимация каби янги имкониятлар билан тулдирилган. Рангнинг тиниқлиги орқали ҳар қандай фонга қўйса бўладиган ихтиёрий тасвирлар яратиш мумкин. GIF89a да оддий анимациянинг қўлланилиши тасвирлар кетма – кетлигини берилган вақт оралиғида циклик қайтариши мумкин. JPEG (Joint Potographic Experts Group) график формати кўп рангли тасвир файлларини тармоқда ишлатиш учун мулжалланган бўлиб, фойдаланиш даражаси бўйича иккинчи ўринда турувчи график формат ҳисобланади (2-расм). 2-расм. JPEG ранг палитраси 16 777 216 ( True Color ) тагача бўлган рангни сақлайдиган тасвирларни зичлаш имкониятини беради. Бундай зичлаш (сиқиш) тасвирнинг сифати йўқолиши ( lossy compression ) ҳисобидан содир бўлади. JPEG да бошланғич тасвирни зичлашда “зичлаш даражаси”ни жуда кенг чегараларда бошқариш мумкин. Бу форматда “сиқиш даражаси” тасвир сифатини ёмонлашувига олиб келишини ёдда тутиш керак, зичлаш 21

даражасиқанча юқори бўлса тасвирнинг кўриниши бошланғич тасвирга нисбатан шунча кўп ямонлашади. Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, JPEG жуда кўп рангларни, майда рангли деталларни сақловчи фототасвирларнинг сифатли график файлларрини зичлаш учун мос келади. Бу формат кўп ҳолларда тармоқда сифатли тасвирлар ва иллюстрацияларни тақдим қилиш учун қулай ҳисобланади. Авсуски, JPEG рангларнинг тиниқлигини қўлламайди, бу эса унинг қўлланиш соҳасини қисқартиради. PNG график формат Web – саҳифаларда тасвир ва графикларни жойлаштириш учун махсус яратилган сиқиш формати бўлиб Deflate сиқиш алгоритмидан фойдаланилади. Бу формат GIF ва JPEG форматларининг афзаллик томонларини ўзида мужассамлаштирган. TIF график формат Aldus компанияси томонидан PhotoStyler дастури учун ишлаб чиқилган бўлиб “тегли тасвирлайдиган файл” маъносини англатади. Бу график формат етарлича мураккаб бўлса ҳам унинг структураси маълумотларни ёзиш ва тасвирни кенгайтиришда катта имкониятга эга. Тасвирнинг рақамли маълумотларини ифодаловчи барча ахборотларбошқа кўпгина формат файллари сингари унинг бошланғич қисмида эмас, балки махсус блокларда, тасвир параметрларининг ички белгилашларида сақланади. PCX график формат Zsoft фирмаси томонидан ишлаб чиқилган ва Paintbrush ҳамда PhotoFinish дастурларида қўлланилади. Бу график файлининг тузулиши содда ва ранглар палитра ҳажми бўйичачегараланган бўлишига қарамасдан яқин вақтгача оммабоп саналиб келинган. BMP график формати Windows операцион тизими учун Microsoft фирмаси томонидан ишлаб чиқилган. У фавқулотда содда структурани ифодалайди ва унча катта бўлмаган пиктограмма – тасвирларнинг намойиш этилишини изоҳлаш учун хизмат қилади. Ушбу график формат интерфейсларда кенг қ ў лланилади. График форматларни таққослаш ва ула рга қўйиладиган талаблар 22

GIF ва JPEG график форматлари билан ишлашда қўйидагиларни ёдда тутиш муҳимдир. Натижаланувчи GIF файл ўлчами палитрадаги ранглар сонига боғлиқ. Палитрадаги ранглар сони қанча кам бўлса, зичлаш (сиқиш) дарачасини шунча катта бериш мумкин ва якуний файл ўлчами ҳам шунча кичик бўлади. Натижаланувчи JPEG файл ўлчами тасвирнинг майда деталлар билан тўлдирилганлигига боғлиқ бўлади. Улар қанча кўп бўлса, сиқиш даражасини шунча катта бериш мумкин, бунда якуний файл ўлчами ҳам шунча кичик бўлади. Ҳеч қачон JPEG да тасвирнинг оралиқ вариантларини сақламанг, нусхаларни бошқа форматларда сақланг. Бирор бир ўзгартириш керак бўлса, уша нусхаларни ишлатиш лозим бўлади. Ҳеч қачон тасвирни GIF дан JPEG га ва аксинча, ўтказманг. Бундай ҳаракатларда тўғри зичлаш имконияти камаяди, тасвирнинг ва ранг беришнинг ямонлашуви юз беради. Чекли сондаги ранглардан фойдаланилган, бироқ бир хил рангли соҳаларнинг катталиги ва бир рангдан иккинчисига ўтишда чегараларнинг аниқлигини сақловчи тасвирларни GIF технологияси орқали зичлаш JPEG дагига қараганда яхшироқ ва натижавий файллар кичик ўлчамда бўлади. Агар бундай тасвирлар JPEG да зичланса (сиқилса) ранглар хира бўлади ва натижавий файллар ўлчами каттароқ бўлади. Кўп сонли майда деталлардан ташкил топган фототасвирлар ва плутонли тасвирларни JPEG технологияси орқали сиқиш GIF дагига қараганда яхшироқ ва натижавий файллар кичик ўлчамда бўлади. Агар бундай тасвирлар GIF да сиқилса ранглар хира бўлади ва натижавий файллар ўлчами каттароқ бўлади. 23

График файлларни сиқишниосонлаштириш учун махсус иловалар мавжуд бўлиб, улар сифатни юқотмаган ҳолда график файллар ҳажмини кичрайтириш имконини беради. Назорат учун саволлар 1. График форматнинг моҳияти нима? 2. JPEG график форматининг авзалликлари нимадан иборат ? 3. GIF ва JPEG график форматларининг бир – биридан фарқи нимада? 4. T IF ёки TIFF график формат ни изоҳлаб беринг 24

РАСТРЛИ ГРАФИКА 1. Компьютер графикаси замонавий асослари 2. Растрли (ну қ тали) графика 3. Линиатура, динамик диапозон 4. Тасвир параметрлари ва файл ҳ ажми орасидаги бо ғ ланиш Компьютер графикаси замонавий асослари 50-йилларда катта Э Ҳ М ли компьютерларда мониторга графика ва шаклларни бера бошланган. Шундан бошлаб информатиканинг махсус бўлими компьютер графикаси фани пайдо бўлди. Бу фан дастурий аппаратли комплекслар ёрдамида тасвирларни хосил қилиш, қайта ишлаш усулларини ўрганади. У тасвирларнинг барча кўринишлари ҳ амда экранда ҳ осил бўладиган ҳар хил форма (шакл)ларни ўз ичига олади. Замонавий компьютерларни графикасиз тасаввур этиш қ ийин. У компьютер технологиясининг барча со ҳ аларига (табобат–медицинада компьютер томографияси), илмий изланишларга – жисмлар тузилишларини визуаллаштириш (абстрактлаштириш), вектор майдонлари, компьютер алгебраси ва ҳ оказоларга кириб келган. Компьютер графикасини тасвирларини ҳ осил қ илишнинг усулларига қ араб 3 гуру ҳ га ажратилишини кўриб ўтгандик: 1- Ну қ тали , растрли (ростровая ) графика 2- векторли графика 3- фрактал (фрактальная ) графика Замонавий компьютерларда 3 ўлчамли (фазовий) графика мавжуд бўлиб, у ну қ тали ва векторли графика чатишмасига асосланган. Компьютер графикасини мониторнинг рангли ёки рангли эмаслигига караб, о қ - қ ора ёки рангли графикага ҳ ам ажратиш мумкин. Шунингдек, унинг функционал жи ҳ атдан ишлатилишига қ араб: 25

Муҳандислик графикаси; Илмий графика; WEB графика; Компьютер босмахонаси; Уйинлар графикаси каби бўлимларга ажратиш мумкин. Компьютер ва теле–кино технологияси натижасида янги со ҳ а компьютер графикаси ва анимацияси пайдо бўлди. Компьютер графикаси натижасида маълумотларни тасвирлашнинг графикаси деган тушунча ҳ осил бўлмокда. Фундаментал фанлар - математика, физика, химия, статистика, дастурлаш ва бошқалар фанлар натижаларининг энг илғор ғояларига асосланган компьютер графикаси маълумотларни фойдаланувчига қулай ва қизиқарли қилиб етказишда бир инструмент бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун компьютер графикасини янги информацион технологияларнинг бир қ исми деб тушуниш керак. Растрли (ну қ тали) графика Растрли (ну қ тали) графикада тасвирлар ну қ талардан ҳ осил қ илинади. Шунинг учун унинг асосий тушунчаси – “рухсат” (бир бирлик узунликка тўғри келадиган ну қ талар сони) бўлиб, уни қ уйидаги шакллари мавжуд: Оригиналга рухсат Экран тасвирига рухсат Қ о ғ озга чи қ аришга рухсат Оригинал (асл)га рухсат 1 дюймдаги ну қ талар билан ўлчаниб, компьютерга киритилаётган тасвир сифати шартларига, файл катталигига, ра қ амлаштириш ( кодлаштириш , оцифровка) усули (таянч шаклни ҳ осил қ илиш усули) ва бош қ а параметрларга бо ғ лик бўлади. Тасвирлаш сифатига қ уйилган талаб қ анча катта бўлса оригинал (асл)га рухсат катта бўлади. Экран тасвирига рухсат деганда биз монитор (экран) да ҳ осил бўладиган тасвирнинг парметрларини тушинамиз. Тасвир нусхасини экранда ҳ осил қ илувчи оддий ну қ та пиксел дейилади. 26

Пиксел катталиги экран тасвирига рухсат, оригинал (асл)га рухсат ва улар орасидаги масштабга боғлиқ. Диагонали 20-21 дюймли экранларга 640х480, 800х600, 1024х768, 1280х1024, 1600х1200, 1600х1280, 1920х1200, 1920х1600 нуқтали стандарт экран тасвирига рухсат берилган. Экрандан нусха олиш учун (қоғозга оддий принтерда чиқариш учун) 72 dpi , рангли ёки лазерли принтерда тасвир ҳосил қилиш учун 150-200 dpi фотоэкспонентловчи қурилма учун 200-300 dpi рухсат бериш кифоя. Линиатура, динамик диапазон Қ атти қ қ о ғ оз ҳ амда экранда ҳ осил қ илинадиган растрли тасвир ну қ талари катталиги аслни растрлаш параметрига бо ғ лик. Аслни растрлашда чизи қ лар сеткаси ўтказилади ва ҳ осил бўлган ячейкалар растралар элементларини хосил қ илади. Растр сеткаси частотаси 1 дюймдаги чизи қ лар сони билан ўлчаниб, линиатура деб аталади. 1 дюймдаги чизиқлар сони =lpi . Растр нуқтаси катталиги ҳар бир элемент учун алоҳида бўлиб, ёруғлик тони интенсивлигига боғлиқ. Интенсивлик қанча катта бўлса, растра элементи зичроқ тўлдирилган бўлади, яъни ячейкага абсолют қора ранг туғри келса у растр нуқта катталиги растр элементи катталиги билан бир хил бўлади. Демак, 100% тулдирилган. Абсалют оқ рангли 0% тўлдирилган бўлади. Амалда тўлдириш 3% дан 98% гача бўлиши мумкин. Растр элементлари марказлари орасидаги бўшликларни камайтириш орқали бир хил рангли, масалан, қора рангни ҳосил қилиш мумкин. Бу усулни амплитудали модуляциялаш деб аташади. Частотали модуляциялаш усулида тон интенсивлиги ёнма-ён жойлашган бир хил ўлчамли нуқталар орасидаги масофа ўзгариши билан тартибга солинади. Бошқача қилиб айтганда, частотали модуляцияланган растрларда 27

ҳар хил интенсивлик растр ячейкаларда бошқа-бошқа сонли нуқталар мавжуд бўлади. Частотали модуляция усули оптимал усул бўлиб, тасвирлар ани қ ро қ ҳ осил бўлади. Стахастик растрлар усули деб аталувчи растрлашда тасвир частотали модуляцияга қараганда аниқроқ ҳосил бўлади. Бу усулда муайян растр ячейкасида талаб қилинадиган тасвирни ҳосил қилиш учун нуқталар сони ҳисобланади. Кейин эса ячейка ичида шу нуқталар оралиқлари бир хил бўлмаган холда жойлаштирилади. Шунинг учун бу усулда растр линиатураси тушунчаси ўз кучини йуқотади. Бу усул билан ишлаш учун махсус ресурслар мавжуд бўлиши керак ва у полиграфияда қўлланилади. Тон интенсивлиги (ёру ғ лиги) 256 бос қ ичдан иборат б ў лади. Ю қ ори бос қ ич инсон кўзига таъсир қ илса, паст бос қ ичда тасвир яхши ҳ осил бўлмайди. 256 бос қ ичга эришиш учун растр ячейкаси катталиги 256=16х16 ну қ та бўлиши керак. Графикада қуйидаги боғланишлар кўп қўлланилади; N- тон интенсивлиги босқичи сони, dpi-чиқарувчи қурилма рухсати, lpi- растр линиатураси. Одатда лазерли принтерлар учун 65-100 lpi, газеталар учун 65-85 lpi, журнал ва китоблар учун 85-133 lpi, тижорат-рекламалар учун 133- 300 lpi линиатура ўрнатилади. Динамик диапозон. Тонли тасвир сифатини динамик диапозон (D) деган тушунча ор қ али ани қ лаш мумкин. Бу тушунчани оптик зичлик ҳ ам деб аташ мумкин . Одатда оптик муҳитлар учун (ёруғлик ўтказувчи) динамик диапозон 0 дан 4 гача, ёруғликни қайтарувчи текислик учун 0 дан 2 гача бўлади. Тасвир параметрлари ва файл ҳ ажми орасидаги бо ғ ланиш Растрли графика бўйича ҳ осил қ илинадиган тасвирлар ю қ ори ани қ ликда ва ранглар жилосидан фойдаланган бўлишлигини талаб қ илинади. Аммо 28

бундай тасвирларни ани қ лигини оширувчи “ижозат ” нинг катталашуви файл ҳ ажмини кескин ошишига олиб келади. Масалан, 10х15 сантиметрли фотосурат 200-300 dpi ижозатли тасвир TIFF форматда 4 мбайт ҳ ажмга эга. А4 форматли рангли сурат 120-150 мбайт бўлади. Растрли тасвирларни масштаблаштириш . Агар махсус чоралар кўрилмаса растрли тасвирларни катталаштириш тасвирни асл ҳ олатини бузилишига олиб келиши мумкин. Чунки растрли графикада тасвирни ани қ сондаги ну қ талар (пикселлар) ҳ осил қ илади. Шаклни катталаштирганда ну қ талар сонини ошириш мумкин бўлмаганлиги сабабли баъзи бир бузилишлар ҳ осил бўлиши мумкин. Бу хол рўй бермаслиги учун маълум сонли ижозатли аслни олдиндан ра қ амлаштириш керак бўлади. Бу усулга ухшаш бош қ а усул, яъни маълум диапозонда пикселлаштириш эффектини камайтирувчи стахастик растрлашни қў ллаш керак бўлади ва ни ҳ оят масштаблаштиришда интерполяция усули, орали қ ну қ таларни қ ўшиш ор қ али тасвир катталигини кўпайтириш, кенг қў лланилади. 29

ВЕКТОРЛИ ГРАФИКА 1. Векторли графика 2. Векторли графиканинг математик асослари 3. Безье чизиқлари 4. Векторли ва растрли графика орасидаги муносабат. Векторли графика Растрли графикада тасвир элементи сифатида нуқта (пиксел) олинса, векторли графикада ҳам чизиқ тушунчаси мавжуд, аммо унда чизиқ кетма-кет жойлашган нуқталар йиғиндиси ҳисобланади. Растрли графикада чизиқ узунлиги қанча катта бўлса ундаги нуқталар сони ҳамда файл ҳажми катталашади. Векторли графикада эса чизиқ катталиги (узунлиги) файл ҳажмига таъсир этмайди, чунки векторли графикада чизиқ ҳар қандай объект каби ўз хоссасига эга ва бу хоссалар компьютер хотирасида сақланади. Чизиқ ҳоссалари: формаси (тўғри, эгри); қалинлиги; ранги; чизиш шакли (узлукли, узлуксиз) ва ҳоказо. Агар чизиқ ёпиқ бўлса уни тўлдирилиши, соҳани бошқа объект билан қопланиши (тур, карта,) ҳамда соҳа ранги каби ҳоссалари мавжуд. Тугун деб аталувчи икки нуқта орасидаги чизиқ кесма бўлади. Тугун ҳам ўз ҳоссасига эга. Векторли графиканинг математик асослари Векторли графика асосий элементларини кўриб чи қ айлик. 1. Ну қ та . Бу объект текисликда координата бошига нисбатан икки сон ( x,y ) билан ани қ ланади. 30

2. Тўғри чизи қ . Унинг тенгламаси y=kx+b . k ва b параметрларига қ ийматлар бериб, Декарт координаталар системасида ихтиёрий сонли тўғри чизи қ ларни ҳ осил қ илиш мумкин. 3. Кесма. y=kx+b тенглама билан ифодланади ва уни учун k ва b параметрлардан ташқари кесманинг бошланғич x 1 ва охирги x 2 ну қ таларини бериш керак. 4. Иккинчи даражали эгри чизи қ . Бу чизиқларга парабола, гипербола, эллипс, айлана, яъни иккинчи тартибли тенгламалар билан ифодаланувчи чизиқлар киради. Унинг тенгламаси қ уйидаги кўринишда бўлади: 0 5 4 3 2 2 1 2       a y a x a xy a y a x Иккинчи тартибли чизиқлар буқилиш нуқталарига эга эмас. Тўғри чизиқлар иккинчи тартибли чизиқларнинг ҳолидир. Демак иккинчи тартибли чексиз эгри чизиқни ифодалаш учун 5 та параметрни бериш кифоя. Агар эгри чизиқ кесмасини ҳосил қилиш керак бўлса яна иккита параметр қўшилади. Учинчи тартибли эгри чизиқлар. Бу чизиқларнинг иккинчи тартибли чизиқлардан фарқи шундаки, уларда буқилиш нуқталри бўлиши мумкин. Масалан 3x y функция координата бошида буқилиш нуқтасига эга. Учунчи тартибли чизиқларнинг айнан шу ҳусусияти, уларни табиий объектларни ифодалашда асос қилиб олишга имкон беради. Биринчи ва иккинчи тартибли чизиқлар учунчи тартибли чизиқнинг хусусий ҳолидир. Учинчи чизиқларни умумий ҳолда қуйидагича ифодалаш мумкин: 0 9 8 7 6 2 5 2 4 2 3 2 2 3 1 3           a y a x a xy a y a x a xy a y x a ya x Шундай қилиб учунчи тартибли чизиқни ифодалаш учун 9 та параметр, унинг кесмасини ифодалаш учун эса 11 та параметр ишлатилади. Безье чизиқлари 31

Учинчи тартибли эгри чизиқларни берилган ҳоссаларга асосан чизиш унчалик қийин бўлмаган зерикарли иш. Векторли графикада улар ўрнига Безье чизиқлари (эгриликлари ) деган шакллар кўп ишлатилади. Чунки Безье чизи қ лари учинчи тартибли эгри чизикларнинг энг содда ҳ олидир. Безье эгриликларида 8 та параметр қ атнашади. Безье эгриликлари бир жуфт ўринма деб аталувчи чизи қ ларга асосланган. Бу чизи қ лар узига хос ричаг ролини ўйнайди. Векторли ва растрли графика орасидаги муносабат Растр графикасида 2 та камчилик мавжуд: 1) Маълумотларнинг ҳ аддан таш қ ари кўп жой эгаллаши; 2) Сифат бузилишига олиб келинувчи масштаблаштириш; Унинг яхши томони- ю қ ори даражали, бадиий тасвирни ҳ осил қ илиш. Векторли графикада растрли графикадаги ҳар иккала камчилик бартараф этилган бўлиб, тасвирнинг даражаси анча пастдалигидадир. Ю қ ори даражали тасвирни векторли графикада ҳ осил қ илиш анча қ ийинчиликларга эга. Анча мураккаб бўлган шакллар ҳам (минглаб объектлар мавжуд бўлган) тезкор хотирада бир неча ун ёки юз Кбайтни ҳосил қилиши мумкин. Масштаблаштиришда чизикларнинг узунлиги ўзгарган билан унинг қалинлиги ўзгармай қолади. Қалинлиги чизиқ хоссаси сифатида машина хотирасида жойлашган. Демак, катталаштирганда хотира ўзгаришсиз колади. Векторли графика картография, САПР, автоматлаштирилган архитектура проектлари ва бош қ аларда кўпро қ ишлатилади. ГРАФИКАДА РАНГ ВА УЛАРНИНГ МОДУЛЛАРИ 1. Ранг тушунчаси. Рангни бош қа риш системалари 2. RGB ранг модули 32

3. CMYK ранг модули 4. Ранг палитраси 5. Сканерлар Ранг тушунчаси. Рангни бошкариш системалари Компьютер графикасида ранг маьлумот тушунувчанлигини ошириш учун воситадир. Рангни инсон мияда ёру ғ лик о қ имини та ҳ лил қ илиш натижасида хис қ илади. Ёру ғ лик о қ ими 3 спектрал ранглар ( Қ , Я, К - қ изил, яшил, кўк) комбинацияларининг таралишидан ҳ осил бўлади. Компьютер графикасининг элементларини яратиш ва қ айта ишлашда график маълумотларнинг ҳар хил қ урилмаларда асл ҳ олатда бўлишлиги талаб этилади. Компьютер графикасининг қайта ишлаш по ғ оналарида рангларнинг мос тушишини рангни бошкариш системалари назорат қ илади. Бундай тизимлардан бири CMS ( CMS - Color Management System ) дир. Профиль. Ҳар бир қурилма ўзининг ички имкониятларига қ араб ўз усулида ранг чи қ аради. Турли хил қурилмаларда рангларнинг мослигини таъминлаш учун улар шахсий профилига эга бўлиши керак, қ айсики қурилмалар ва ани қ бир ранг модулларида рангнинг фар қ ини ифодалайди. Колибровка. Ҳар бар платформалар ва дастурларда бир хил ишловчи, ҳар хил қурилмаларда бир хил ишловчи рангни бошқариш системаси мавжуд эмас. Лекин бу турдаги системаларга CMS я қ ин ҳ исобланади. Илк бор colerunc номи остида CMS ни Apple фирмаси операцион системага киритди. У Macentosh компьютерлари сферасида нашрга тайёрлаш, нашр қ илиш ва полиграфияда муваффа қ иятли хизмат қ илди. Window операцион системаларида Kodak фирмасининг Color Matchung Module номи остида CMS тизимлари ишлатилади. 33

RGB ранг модули RGB ранг модули аддетив ҳ исобланади, яъни ихтиёрий рангни 3 асосий- қ изил (red), яшил (green), кўк (blue) рангларнинг йи ғ индиси сифатида ҳ осил қ илинади. У компьютер графикасида электрон тасвирларни яратиш ва ўзгартириш учун хизмат қ илади. Асосий рангнинг компонентини бош қ а компонентга қ ўшганда ёру ғ лик таратиш кучаяди. Уч компонентни қ ўшганда эса ахроматик кул ранг ҳ осил бўлади. Агар нурафшонликни оширсак о қ рангга я қ ин ранг ҳ осил бўлади. CMYK ранг модули CMYK ранг модули субтрактив ҳ исобланади. Уни кўпрок график маълумотларни нашр қ илишда ишлатилади. CMYK компонентларини о қ рангдан асосий рангларни айириш натижасида ҳ осил қ иланади : Мовий, ҳаворанг (cyan) = оқ – қизил = кўк + яшил Сариқ (yellow) = оқ – кўк = қизил + яшил Тўқ қизил (Пунпурный) (magenta) = оқ – яшил = қизил + кўк. Бу метод оригинал тасвирн чоп этишда рангларнинг табиий қабул қилинишига мос келади. Ҳаворанг, тўқ қизил ва сариқранглар қўшимча ҳисобланади, чунки улар асосий рангларни тўлдиради. Амалда қўшимча рангларни бир – бири билан қўшга нда қора рангни бермайди. Шунинг учун рангли модулга яна бир компоне нт – қора ранг киритилган. Натижада рангли модул аббревиатурасида тўртинчи ҳарф пайдо бўлди: CMYK ( Cyan, Magenta, Yellow, Black ). К омпьютер тасвирни полиграфик ускунада чоп этиш учун рангларни CMYK модули компоненталарига мос келувчи таркибларга ажратиш керак. Бу жараён рангларни ажратиш дейилади. Оқибатда ҳар бир компонентнинг оргинал тўртта тасвири ҳосил қилинади. Ранг палитраси. 34

Электрон ранг палитраси компютер графикасида қў лланилиши бўйича рассом палитрасига ўхшаш, яъни у ўзида кўп рангларни са қ лайди. Электрон палитра таркиби бир рангни ўзида саклайдиган ячейкалардан иборат. Палитра ани қ бир ранг модулини қў ллайди. Унинг рангларини эса бу модул асосида яратилган ранглардан иборат бўлади. Интернет учун яратилаётган тасвирлар хавфсиз палитралардан фойдаланилади. Чунки яратилаётган график маълумот минимал ҳ ажмда ва тармо қ даги қурилмаларда тасвир ўз аслини йу қ отмаслиги зарур. Шунинг учун хавфсиз палитра 216 рангни ўзида саклайди. Сканерлар Ра қ амли ну қ тали тасвирларни асл нусхадан олиш қурилмаларга асосан сканерлар ва ра қ амли фотокамералар киради. Тасвирларни “ қў лнинг ўзидан” олиш учун махсус график планшетлар қў лланилади. Уларда фойдаланувчи махсус электрон қ аламларда тасвирни чизади. Сканерлар тасвирни қ абул қ илиб олишига қ араб 2 гуру ҳ га бўлинади. Улардан биринчиси электрон фотокўпайтувчи (ФЭУ), иккинчиси қурилмалар билан зарядли ало қ а қ илувчи (ПЗС) сканерлар. Фотокўпайтувчи сканерларни барабанли ҳ ам дейилади. Бу қурилма ичида шаффоф барабан б ў либ, унга асл нус ҳ а ўрнатилади. Кейин барабан катта тезликда айланади. Сканерловчи головка айланувчи барабан ўқигача ҳаракатланиб ўзидан нур таратади. Қ айтувчи ва ўтиб кетувчи ёру ғ лик кўпайтувчига тушади. Фотокўпайтувчида йи ғ илган зарядлар (ра қ амли қ иймат) ю қ ори зарядли алмаштиргич ёрдамида ра қ амли шаклга алмаштирилади. (Шундай қ илиб суратлар сканерланади). Шу турдаги сканерларда шу хилда сканерлаш амалга оширилади. ПЗС сканерларида эса ФЭУ дан фар қ ли равишда бир қ аторга тизилган кремний элементларидан ташкил топган фото қ абул қ илувчи бўлади. Ундаги ҳар ёру ғ лик сезувчи элементлар унга тушган фотонларни йи ғ увчи ҳ исобланади. Сканерлаш ва қ тида жорий тасвирнинг ёр қ инлигига пропорционал сондаги зарядлар матрица ҳ осил бўлади. ПЗС да бир қ аторга 35

тузилган элементлар тасвирга параллел қ адамма- қ адам ҳаракатлантирилади. ПЗС нинг динамик диапозони ФЭУ дан кичик б ў лади. Компьютер графикасида сканернинг динамик диапозони му ҳ им ҳ исобланади. Ра қ амли фотокамералар асосида ПЗС 2 ўлчовли элементлардан тузилган матрица ётади. Электрон нашрлар ва фотокамерани профессионал даражада қў лланмаса, матрицада 1,5 миллион элементлар бўлса етарли. Проффесионал камераларда эса матрица элементлари 2 миллиондан кам бўлмаслиги керак. Проффессионал қурилмаларда эса 2,5-3 миллион элемент ишлатилади. Улар ёрдамида ра қ амлаштирилган тасвирларни полиграфик нашрларни тайёрлашда ишлатиш мумкин. График планшетлар асосида 2 ўлчовли координатлаштирилган электрон тур ётади. Ундаги ҳар бир элемент электрон қ аламдан сигнал олиб қурилмага сигнал юборади. Бундай сигналларга ну қ та координаталари, қ алам босими, чизиш тезлиги ва бош қ алар киради. Сўнг сигналлардан дастурий алмаштириш ор қ али олинган маълумотлар экранда ўз аксини топади. График планшет қ алам, аэрограф, яъни қ аламлар ор қ али чизиш ва бош қ а кўпчилик имкониятларни беради. 36

MICROSOFT WINDOWS МУ Ҳ ИТИДА КОМПЬЮТЕР ГРАФИКАСИ 1. Microsoft Windows операцион тизими 2. Paintbruch муҳаррири 3. Paint график муҳаррири Microsoft Windows-кўп масалали, кўп дарчали, тизимли муҳитдир, фойдаланувчининг ривожланган графикли интерфейсни билан таъминланган тизимли муҳитидир. MS DОS операцион тизим устидан тузилган графикли қобиқдир. Бу қобиқнинг графикли интерфейси фойдаланувчи учун комфорт шароит яратади ва дастур ва маълумотлар билан уларнинг график тасвири орқали мулоқот қилиш имкониятини беради. Microsoft Windows асосий функцияларидан ташқари муҳим график имкониятларга эга бўлиб мураккаб геометрик объектлар, расмлар, фрагментлар ва тасвирлар яратиш имкониятига эга. Бунинг учун Microsoft Windows тизим билан биргаликда бериладиган стандарт иловалар билан таъминланган бўлиб, фойдаланувчинининг турли хил график эхтиёжларини ўоидира олади. Microsoft Windowsнинг стандарт иловаларида келтирилган график ресурсларига Paintbrugh ва paint муҳаррирлари киради. Paintbruch муҳаррири Paintbruch муҳаррири рангли бир дарчали график муҳаррири бўлиб, мураккаб расмлар яратиш имконини беради. Бу муҳаррир турли хил асбоблар тўпламига эга бўлиб, туғри ва эгри чизиқлар, туғри бурчаклар, кўп бурчаклар, эллипслар ва ш.у. чизишлар учун мулжалланган. Асбоблар ичида эхтиёрий расмлар чизиш, деталларни турли хил рангларга буяш учун асбоблар мавжуд. Расмларни Windows нинг шрифтларидан фойдаланиб, матн билан тулдириш имконияти ҳ ам бор. Расмларни тузатиш, ўзгартириш, бўлакларни рангини 37

ўзгартириш, ту ғ ри бурчак ва расмнинг ихтиёрий қ исмини кесиб олиш ва қў йиш асбоблари ва имкониятлари мавжуд. Paintbruch расмлари ВМР типидаги файлларда са қ ланиб растрлидир, яъни улар майда тўрт бурчаклардан тузилган. Расм деталларини шакли, ранги бўйича растр элементи ани қ лигида тузатишлар киритиш мумкин. Расмнинг растрли формати турли хил иловалар ҳ ужжатларига қў шиб қў йишга қ улай. Paintbruch да кенг тар қ аган РСХ-файллар юкланиши ва са қ ланиши мумкин. Paintbruch расмларнинг камчилигига расмнинг айрим деталларини ажратиб олиб та ҳ рирлаш ишларида ишлатиш мумкин эмаслигидир. Бундан таш қ ари расмни растли усулда ифодаланиши шунга олиб келадики, қ ийши қ ва эгри чизи қ лар етарлича силли қ бўла олмайди. Paint график муҳаррири Paint график муҳаррири оддий тасвирларни яратиш, к ў риб чиқиш, таҳрирлаш учун хизмат қилади. У кичик матнларни қўшиб қўйиши ва сканердан олинган тасвирларни таҳрирлаш имкониятини беради. Расм чизиш ва тахрирлаш учун маълум жойни қирқиб олиш, ластик, заливка, ранг танлаш, қалам, чутка, пуркагич, чизиқ, эгри чизиқ, туғри бурчак, кўп бурчак, эллипс учун намуналар тўплами бор. Масалан, чизиқ асбобида ҳар хил қалинликдаги чизиқлар чизиш имконияти мавжуд. Палитра панели 28 хил рангдан иборат бўлиб чизиш ва фонни буяшда фойдаланилади. Бундан таш қ ари “Палитранинг ўзгартиринг” буйру ғ идан фойдаланиб 48та рангдан биттасини танлаш ҳам да шахсий рангни чи қ ариш мумкин. “Правка” менюсида қ уйидаги буйруклар жойлашган: “Очистить Рабочее поле”, “Отменить” (охирги инструмент билан қ илинган ишни бекор қ илади), “Выделение фрагмента” (Фрагмент ажратиш), “Копирование выделенного фрагмента” (ажратилган фрагментдан нусха кўчириш), “Вставить” 38

командасини ишлатиб ҳ ам бир неча бор кўчириш мумкин), “Перемещение выделенного фрагмента” (ажратилган фрагментни қ айта жойлаш), “Удаление фрагмента” (фрагменти учириш). “Рисунок” менюси ажратилган фрагментни расмда қ айта ишлашни ва эффектлар олишни таъминлайди. Унда расмни қ исиш, кенгайтириш ва буриш, рангларини ўзгартириш ва масштабни ўзгартиришлар таъминланган. Paint график муҳарририда яратилган расмни бош қ а файлларга нусха олиш ва объектлар жорий қ илиш билан бо ғ ли қ буйру қ лар ор қ али кўчириш мумкин. Бош қ а амалий программаларга нусхаланган расмни фа қ ат учириб ташлаш мумкин, лекин ўзгартириш мумкин эмас. Жорий қ илинган расмни амалий программалар билан ишлаганда учириш мумкин. Бошка документлар билан ало қ а ўрнатилганда бошлан ғ ич файлдан расмни ўзгартириш ало қ а ўрнатилган документда автоматик янгиланиш жараёнига сабаб бўлади. Paint ни ишга тушириш учун “Главное меню” дан “Программы” нинг “Стандартные” сидан топиб ишлатамиз. Paint нинг ойнасидан катта қ исмини чизиш майдони ташкил этади. Ундан чап томонда - “набор инструментов” тугмалари жойлашган “Набор инструментов” нинг тугмалари ёрдамида ҳ ар хил расм чизиш ва та ҳ рирлашни таъминлайди. “Параметры” нинг чап томонида ҳ озирги тасвирнинг ранги ва фони кўрсатилган. Программани ишга тушгандан кейин тасвирнинг ранги қ ора ва ойнанинг ранги эса о қ рангда ўрнатилади. Paint дастурида сич қ онча кўрсаткичининг шакли қ айси асбобдан фойдаланаётганига бо ғ ли қ равишда ўзгариб туради. Paint дастури ўйланган расмни чизиш имкониятини берувчи бир қ атор асбобларга эга. Тасвир ҳ осил қ илиш жараёни қ уйидаги боскичлардан иборат. 1. Олдин асбобни танлаш керак. Бунинг учун асбоблар тўпламидаги мос тугмачани ишлатиш етарли. Ҳ ар бир асбоб маълум бир турдаги объектларни ҳ осил қ илишга мўлжалланган, масалан, ту ғ ри чизи қ ларни ясаш 39

учун “линия” - (line) асбобидан, ёки, агар сиз тўғри тўрт бурчак ясашни ҳ о х ласангиз, “прямоугольник”- (rectangle) дан фойдаланилади. Тугманинг қ айси ма қ садда хизмат қ илиши унинг устидаги тасвирдан тушуниш мумкин. Агар, асбобга қ аралганда, унинг нимага хизмат қ илишини ани қ лай олмасангиз, унинг устига сичқончанинг кўрсаткичини оборилса бунда шу за ҳ отиёк кичкина катакчада “подсказка” чи қ ади. 2. Керакли асбобни танлашдан кейин чизи қ нинг қа линлигини , муй қ алам шаклини ёки тўғри тўрт бурчакнинг турини танлаш керак бўлади. Буни асбоблар тўпламининг тагида жойлашган махсус со ҳ ада қ илиш мумкин. 3. Кейин тасвир рангини танлаш керак. Бунинг учун сич қ ончани палитрадаги керакли ранг устида ишлатилади. 4. Фоннинг рангини танлаш; айрим асбоблар, масалан, тўғри тўрт бурчак ёки эллипс чизилаётган шакл фонининг ранги билан тўлдириши мумкин. Фоннинг рангини танлаш учун сич қ онча кўрсатигичини керакли палитра устига жойлаштириб “сич қ онча” нинг ўнг тугмасини босилади. Paint дастурида ҳужжатни ҳужжатга киритиш йўллари Paint программасини биринчи бор са қ лаб қ ўйиш учун, “Файл” менюсининг “сохранить” ёки “сохранить как” буйру ғ ини танланади. Шундан сўнг экранда “сохранить как” нинг муло қ от ойнаси чи қ ади. Бу о й нада кенгаювчи руйхат ор қ али тасвирни са қ лаб қў йиш форматларидан бирини танлаш мумкин. Керакли форматнинг номида сўнгра эса “сохранить” тугмасида сичқончани босилади, тасвирни о қ - қ ора ҳ олатда са қ лаб қў йиш учун “монохромный рисунок” ни танланади, “16 цветной рисунок” формати тасвирни чегараланган рангларда са қ лаб куйиш имконини беради “356 цветной рисунок” формати мумкин бўлган рангларни сезиларли кенгайтиради, лекин расм дискда 16 хил ранг форматида са қ лашга қ араганда 2 марта кўп жой эгаллайди. 40

16 расмнинг хоналик формати сурат рангларнинг кенг спектрида са қ лаш имкониятини беради. Бундай суратлар дискда жуда кўп жой олади, лекин ранг беришни ю қ ори сифатини таъминлайди. Хатоларни тузатиш “Отменить” ва “Повторить” буйру қ лари Агар сиз кераксиз нарсани чизиб қ уйган бўлсангиз, ёки қ андайдир ноўрин тузишлар киритиб қ уйган бўлсангиз, Paint дастури бир, икки ва хаттоки уч қ адам ор қ ага қ айтиш имкониятини беради. Охирги ишни бекор қ илиш учун “Правка” менюсидан “Отменить” буйру ғ ини танланади. Агар шунгача бўлган операцияни бекор қ илиш лозим бўлса, “отменить” буйруғидан икки марта фойдаланинг. Учинчи ишни бекор қилишда ҳам шунга амал қилиш керак. “Повторить” буйруғи. Paint дастурида “Правка” менюсидан “Повторить” буйруғини танлаб “Отменить” буйруғи бажарилиши натижасини ҳам қ айтариб қ уйиши мумкин. Янги расм учун созлаш. Янги расм устида иш бошлашни олдидан режалаштирмай шунчаки бошлаш мумкин. Янги тасвирни яратишга кириша туриб қ уйидаги ҳ олларни назарда тутиш керак: фон ранги, сурат қ андай фонда жойлаши керак бўлган жилва; расм ўлчамлари; расм қ андай бўлиши керак - ранглими ёки рангсиз. Расмни ўлчами ва шакли. Суратни ўлчамини яратиш учун “рисунок” менюсидан “атрибуты” буйруғини танланг. Экранда муло қ от дарчаси ҳ осил бўлади. Расмни кенглиги ва баландлигини сизни кўпрок қ они қ тирадиган бирликларда кўрсатинг. Рангли ёки о қ - қ ора расм. Расм параметрларини атрибутлар муло қ от ойнасида созланаётган расм о қ - қ ора ёки рангли бўлишлиги кўрсатилади. Paint график муҳаррири расмнинг ишчи майдондан ҳам каттаро қ қ исмини кўриш имкониятини беради. Бунинг 3 та йули бор: 41

1.“Просмотреть рисунок” буйруғидан фойдаланиш. “Вид” менюсидаги бу буйру қ экрандан дарчанинг барча деталларини ва қ тинча олиб ташлайди, натижада расмни мумкин бўлган даражада кўриш имконияти бўлади. Агар расм экрандан кичик бўлса, тасвир марказга мўлжалланилади, агар у экранга тўлалигача си ғ маса Paint уни шундай жойлаштирадики, расм экраннинг ю қ ориги чап бурчагидан тўғри келади. 2. Асбоблар т ў плами, палитра ва ҳ олат сатрини экрандан олиб ташлаш. Тасвир учун иложи борича кўпро қ жой ажратиш учун, шу билан бирга уни та ҳ рирлаш имкониятига эга бўлиш учун, “Вид” менюсининг асбоблар тўплами. “Палитра” ва ҳ олат сатри буйру қ ларидан фойдаланинг. Асбоблар тўпламини олиб ташлаш расм чизиш со ҳ асини дарчанинг чап бурчагигача, палитрани ҳ олат сатригача, чизиладиган жойни дарчанинг остки чегарасигача кенгайтиради. 3. Дарча чегарасида айлантириш полосаси ёрдамида тасвирни суриб кўриш. Тасвир экранга си ғ май қ олганда, Paint дастури экранга суриб кўриш полосасини чи қ ариб, унинг ёрдамида катта расмнинг исталган жойини кўриб чикиш мумкин. Асбобларни танлаш учун асбоблар панелида унинг тугмасига ши қ иллатиш кифоя. Paint сизнинг ихтиёрингизга 16та асбоб та қ дим килади. Ихтиёрий соҳани ажратиш, ластик ва масштаб асбоблари тасвирни та ҳ рирлаш воситалари, бош қ а барча асбоблар расм солиш асбобларидир. 4. Paint дастури тахрирлаш воситаларига эга бўлиб, улар ёрдамида тасвирнинг айрим қ исмларини ўчириш, ҳамда расм қ исмларини кўриб чи қ иш ва та ҳ рирлаш учун танлаш мумкин. Ажратиш ва ихтиёрий қ исмини ажратиш асбоблари расм қисмларини ажратиш имкониятини беради. Расм бўлаги танлагандан сўнг, уни устида қ уйидаги операцияларни бажариш мумкин: 1. алмашув буферига кесиб олиш; 2. алмашув буферига нусхалаш; 42

3. ало ҳ ида диск файлига нусхалаш; 4. жорий расмни бош қ а жойга кўчириб ўтказиш; 5. берилган расм чегарасида нусхалаш; 6. уни расм бўйича нусхалаб кўпайтириш; 7. шакл ва ўлчамини ўзгартириш; 8. расм рангини ўзгартириш; 9. расм масштабини ўзгартириш ёки уни тузатиш; 10. агдариш, очиш ва ўчириш. Кўпчилик амалларни объект менюсининг буйрукларидан фойдаланиб бажариш мумкин. Бунинг учун объектга унг тугма ёрдамида ши қ иллатиш керак. Рангларни таҳрирлаш. Кундалик масалалар учун 28 рангли замонавий палитра етарли. Аммо ижодий ишлар қилиш учун Paintда исталган стандарт рангни 48 хил базавий палитранинг бирортаси билан алмаштириш имконияти мавжуд. Расмни чоп қилиш. Расмни чоп қилиш учун “файл” менюсининг “печать” буйруғидан фойдаланиши керак. “Печать” қисмида қ андай бетлар чоп қ илиниши, нечта нусха олиниши кўрсатилиб, ОК тугмасига сичқончанинг чап тугмаси босилади. Қуйида PAINT дастури ойнасини ва асбоблар панели ва менюси таркибини келтирамиз. 43

Дастур ойнаси қ уйидаги қ исмлардан иборат : НОМ САТРИ ( дастур белгиси , файл номи , дастур номи ва ойнанинг учта асосий тугмаларини кўрсатади ), меню сатри ( дастурнинг асосий буйру қ лар жойлашган меню ), ЁРДАМЧИ Қ УРОЛЛАР ( АСБОБЛАР ) ТУГМАЛАРИ САТРИ ( ёрдамчи қ уроллар тугмалари жойлашган ), ИШ СО Ҳ АСИ ( о қ вара қ ), РАНГЛАР ПАЛИТРАСИ ( ҳ ар хил ранглар кўрсаткичлари ), МАЪЛУМОТЛАР САТРИ ( қў шимча маълумотлар ). PAINT ЁРДАМЧИ КУРОЛЛАРИ (АСБОБЛАР) : Расмнинг ихтиёрий соҳасини танлаш Расмнинг квадрат соҳасини танлаш Расмнинг қ исмини ўчириш Расм қ исмини я қ инро қ кўриш (масштаб) Аввал ишлатилган рангни қ айта танлаш Чегараланган соҳани ранг билан буяш (тўлдириш) Қ алам ҳ олатида чизиш 44

Краска чуткаси ҳ олатида чизиш Краска балони ҳ олатида чизиш Матнни клавиатурадан киритиш Тўғри чизи қ лар чизиш Қ ийши қ чизи қ лар чизиш Туртбурчак соҳа чизиш Кўп бурчак соҳа чизиш Айлана чизиш Бурчаглари йўқ тўртбурчак чизиш РАНГЛАР ПАЛИТРАСИ Сич қ онча ёрдамида асосий ёки қ алам рангини (чап тугма) ва ёрдамчи ёки ко ғ оз рангини (ўнг тугма) ўзгартиришимиз мумкин. Бу дастур имкониятларидан тули қ фойдаланмо қ чи бўлсангиз у ҳ олда дастурнинг менюси билан танишимиз керак. Менюдаги буйру қ лар ҳ ам тугмаларга ўхшаб сараланиб гуру ҳ ларга бўлинган. ФАЙЛ МЕНЮ ГУРУ Ҳ И Создать - New (Ctrl + N) - Янги расм файлни яратиш Открыть - Open (Ctrl + O) - Эски файлни таҳрирлаш (ўзгартириш) учун очиш Сохранить - Save (Ctrl + S) - Файлни қилинган ўзгаришлар билан сақлаш 45

Сохранить как - Save as - Файлни қилинган ўзгаришлар билан янги ном остида сақлаш Параметры страницы - Page setup - Варақа ҳусусиятларини (размери, расм чегараларини колонтитулларини ва ҳоказо) кўриш ва ўзгартириш Печать -Print (Ctrl + P) - Расм файлни печатлаш (босмага чиқариш) Пареметры печати - Print setup - Расмни босмага чиқариш ПРАВКА МЕНЮ ГУРУҲИ Отменить - Undo (Ctrl + Z) - Охирги ҳаракатни бекор қилиш Повторить - Redo (Ctrl + Y) - Бекор қилинган ҳаракатни такрорлаш Вырезать -Cut (Ctrl + X) - Танланган расм қисмини хотирага қирқиб олиш Копировать - Copy (Ctrl + C) - Танланган расм қисмини хотирага нусхасини олиш Вставить - Paste (Ctrl + V) - Курсор турган жойга хотирадаги расм қисмини қуйиш Очистить всё (Del) - Танланган соҳани тозалалш ( ў чириш) Выделить всё (Ctrl + A) - Бутун расмни гуруҳга олиш Копировать в - Copy to - Танланган соҳа нусхасини бошқа файлга кўчириш Вставить из - Paste from - Бошқа файлдан расм қисмини кўчириш ВИД МЕНЮ ГУРУХИ Инструменты -Tools and Lines (Ctrl+T) - Ёрдамчи қ уроллар қ исмини экранга чи қ ариш Палитра (Ctrl+L) - Ранглар қисмини экранга чиқариш Строка состояния - Маълумотлар сатрини экранга чиқариш 46

Панель атрибутов текста - Матн ҳусусият лари қисмини экранга чиқариш Масштаб - Расмни кўриш масштабини ўзгартириш Просмотреть рисунок (Ctrl+F) - Расмни тайёр ҳолатини кўриш РИСУНОК МЕНЮ ГУРУ Ҳ И Отразить / Повернуть (Ctrl+R) – Айлантириш Растянуть / Наклонить (Ctrl+W) – Қийшайлантириш Обратить цвета (Ctrl+I) - Рангларни ў згартириш Атрибуты (Ctrl+E) - Файл ҳусусиятларини ўзгартириш Очистить (Ctrl+Shift+N) - Файл расмини тозалаш Непрозрачный фон - Рангсиз фон ПАЛИТРА МЕНЮ ГУРУ Ҳ И Изменить палитру - Асосий ранглар таркибини ўзгартириш 47

Адабиётлар 1. М.Арипов, А.Ҳайдаров, А.Тиллаев “Информатика асослари”. Тошкент . “Ўқитувчи”, 2002. 2. Ш.Раззоқов, Ш.Юлдошев , У.Ибрагимов “Компьютер графикаси”. Тошкент. “ Талқин ”, 2006. 3. http://www.ziyo.edu.uz 4. http:// www.qmii.uz 5. http://www.tuit.uz 6. http://www.graphics.cs.msu.su 7. http://www.techno.edu.ru 8. http://www.intuit.ru 48

O'xshashlar

Тармоқ турлари. Компьютер тармоқлари, топологиялари, ташкил қилиш асослари. Компьютер тармоқ тузилмаси

Компьютер технологиялари

Компьютер такдимотлари

Mаълумотларни график усулда кайта ишлаш технологиялари

Глобал компьютер тармоклари