Маълумотлар базасини яратишда ташкилий ишлар - Informatika va AT - Referatlar

Маълумотлар базасини яратишда ташкилий ишлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

20.17578125 KB

Ko'chirib olish

Маълумотлар базасини яратишда ташкилий ишлар Режа: 1. Маълумотларни ташкил қилиш 2. Маълумотларни мантиқий ташкил этиш 3. Файллар модели 4. Файллар модели маълумотларининг тузилмалари

Маълумотларни ташкил қилиш Ҳисоблаш техникасиниинг ривожланиши натижасида ундан фойдаланишнинг икки асосий йўналиши ташкил топди: Биринчи йўналиш-қўлда бажарилиши, жуда кўп вақтни олувчи ёки умуман қўлда бажаришни имконияти бўлмаган ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун ҳисоблаш техникасидан фойдаланишдир. Иккинчи йўналиш – ҳисоблаш техникаси воситаларини автомат ёки автоматлаштирилган ахборот тизимларида қўлланилишидир. Кенг маънода ахборот тизими дастурий комплексдан иборат бўлиб, унинг вазифаси компютер хотирасида ахборотни ишончли сақлаш, ахборотни берилган махсус иловаларга кўра ўзгартириш, фойдаланувчилар учун қулай ва енгил ўзлаштириладиган интерфейсларни тақдим этишдир. Одатда бундай тизимлар билан иш олиб боришда катта миқдорда хотира талаб қилинади. Ахборотни ўзи эса етарлича мураккаб структурага эгадир. Ахборот тизимларининг классик намуналарига банк тизимлари, авиатсия ва темир йўл билетларини, меҳмонхона жойларини олдиндан резервлаш тизими ва ҳ.к. киради. Иккинчи йўналиш биринчисига нисбатан анча кеч пайдо бўлган. Сабаби, ҳисоблаш техникасининг ривожланиши тарихига кўра дастлабки компютерлар чегараланган имкониятларга эга бўлган. Ахборотни ишончли ва узоқ вақт сақлашни ишончли усули бу электр токи ўчгандан сўнг сақлаб турувчи хотираларни мавжудлигидир. Одатда тезкор хотира бундай имкониятга эга эмас. Ташқи хотира сифатида магнит ленталари ва барабанлари қўллангани билан уларнинг сиғими, имкониятлари ҳам чегараланган эди. Қаттиқ дискларни ихтиро этилиши билан биринчи навбатда ахборот компютер тизимларини барпо этишга имкон беради. Машина муҳитида маълумотларни ташкил этиш икки - мантиқий ва физик босқичлар билан тасвирланади. Маълумотларни бевосита машина (ташувчиси)да жойлаштириш усулини белгилайди. Маълумотларни замонавий амалий дастурлар воситаларида ташкил этишнинг бу босқичи

фойдаланувчининг аралашувисиз автоматик равишда таъминланади. Амалий дастурлар ва универсал дастур воситаларида фойдаланувчи, қоида тариқасида, маълумотларни мантиқий ташкил этиш ҳақидаги тушунчалар билан оператсия бажаради. Маълумотларни мантиқий ташкил этиш Машина ―ташувчиси‖ да маълумотларни мантиқий ташкил этишда фойдаланаётган дастур воситалари ва машиначи муҳитида маълумотларни қандай юритишга боғлиқ. Маълумотларни ташкил этишнинг мантиқий усули маълумотлар тузилишининг фойдаланилаётган тури ҳамда дастур воситалари орқали таъминланадиган модел шакли билан белгиланади. Маълумотлар модели - ўзаро боғланган маълумотлар тузилиши ва улар устида бажариладиган оператсиялар мажмуидир. Модел шакли ва унда фойдаланиладиган маълумотлар тузилишининг тури МББТ ( маълумотлар базаларини бошқариш тизими) ёрдамчи модел ёки маълумотларни ишлашнинг амалий дастури яратиладиган дастурлаш тизими тилида қўлланувчи маълумотларни ташкил этиш ва ишлаш контсептсиясини акс эттиради. Қайд этиш лозимки, айнан бир ахборотни машинага жойлаштириш учун турли ҳил маълумотлар тузиш, ишлатиш мумкин. Улардан бирини танлаш ахборотлар базасини яратаётган фойдаланувчи ихтиёрида бўлиб, кўплаб олимлар, жумладан мавжуд техник ва дастурий таъминланганликка боғлиқ, автоматлаштирилаётган вазифанинг мураккаблиги, ахборот ҳажми билан белгиланади. Маълумотлар модели қуйидаги таркибий қисмдан иборат: Фойдаланувчининг маълумотлар базасига муносабатини намойиш этувчи маълумотлар тузилмаси. Маълумотлар тузилишида бажарилиш мумкин бўлган оператсиялар. Улар кўриб чиқилаётган маълумотлар модели учун маълумотлар тилининг

асосини ташкил этади. Яхши маълумотлар тузилмасининг ўзигина етарли эмас. Маълумотларни аниқлаш тили (МАТ) ва маълумотлар билан амаллар бажариш тили (МБАБ)нинг турли оператсиялари ёрдамида бу тузилма билан ишлаш имконига эга бўлиши зарур. Яҳлитликни назорат қилиш учун чеклашлар. Маълумотлар модели унинг яҳлитлигини сақлаш ва ҳимоя қилишга имкон берувчи воситалар билан таъминланиши зарур. Қуйида шундай чекланишларнинг намуналари келтирилган: а) ҳар бир (кичик дарахт) узелга эга бўлиши керак. Маълумотларнинг иерархик базаларида дастлабки узелсиз (туғма) узелларни сақлаш мумкин эмас. б) маълумотларнинг реляцион базасига нисбатан бир ҳил кортёжлар бўлиши мумкин эмас. Файл учун бу чеклаш барча ёзувларнинг ягоналигини талаб этади. Файллар модели Файллардан марказлашган холда бошқарув тизимига ўтилиши тарихий қадам ҳисобланади. Амалий дастурлаш нуқтаи назаридан файл ташқи хотиранинг номланган соҳаси ҳисобланиб, бу соҳада маълумотларни ёзиш ва ўқиш имкониятлари яратилган бўлади. Ташқи хотирани тақсимлаш, ташқи хотиранинг мос манзилларида файл номларини акс эттириш ва маълумотларга рухсатли киришни таъминлаш файлларни бошқариш тизими вазифасига киради. Биринчи навбатда файллар матн маълумотларини сақлаш учун қўлланилади: ҳужжатлар, дастур матнлари ва ҳ.к. Бундай файллар одатда турли матн редакторлари орқали шаклланади ва йиғилади. Матн файлларининг структураси оддий тузилишда бўлади. Файл тизимлари нуқтаи назаридан объектли файллар оддий структурага эга бўлиб – ёзувлар ва байтлар кетмакетлигидан иборат бўлади. Дастурлаш тизими файллар структурасига мураккаб ва махсус объект модули структураси талабларни

ўрнатади. Объект модулининг мантиқий структураси файл тизимига номаълум бўлиб келади. Мантиқий структурани дастурлаш тизимининг дастурлари таъминлаб берадилар. Файллар тизимида ясси файл типидаги модел амалда бўлади. Бундай моделда машина ичи ахборотлар базаси(АБ) бир хил типдаги ёзувлардан тузилган ўзаро боғланмаган (мустақил) файллар билан чизиқли (бир босқич) тузилмаларининг йиғиндисидан иборат бўлади. Ҳар қандай ахборот тизимларининг асосини махсус тарзда тузилган – маълумотлар базалари ташкил этади. Маълумот базалари – маълумотлар тўпламини тақдим этишни ва ташкил этишни объектив шакли бўлиб(масалан мақола, ҳисоб-китоблар) бунда ушбу маълумотлар ЭҲМ орқали қидириб топиладиган ва ишлов бериладиган холатда тизимлаштирилган бўлишлари керак. Файл - ахборотни амалдаги сақлаш жойидир. Файл таркибида унинг структураси ва айнан маълумотларнинг ўзи жойлашган бўлади. Файл структураси ўзгармас холда бўлиб, ахборот(маълумотлар) файлга мурожаат қилинганда ўзгариб туриши мумкин. Структуранинг ташкил этувчи асосий бирлиги сифатида сақланувчи ёзувлар қабул қилинган. Сақланувчи ёзувлар майдонларни чегараланган тўпламидан иборат бўлиб қайсидир турларни (сонлар, сатр литерлари, сана, мантиқий қийматлар, пул бирлиги ва ҳ.к.) қийматини акс эттиради ва ўзгармас ёки ўзгарувчи узунликка эга бўлади. Файллар модели маълумотларининг тузилмалари Файллар модели маълумотларининг асосий тузилмалари(структуралари) - майдон, ёзув, файл ҳисобланади. Ёзув маълумотларини ишлашнинг асосий тузилма бирлиги оператив ва ташқи хотира ўртасидаги алмашув бирлиги ҳисобланади. Майдон -маълумотларни ташкил этишнинг оддий бирлиги бўлиб, ахборотнинг алоҳида, бўлинмас бирлиги реквизитга мос келади.

Ёзув -мантиқан боғланган реквизитларга мос келувчи майдонлар йиғиндисидир. Ёзувнинг тузилиши ўз таркибига кирувчи ҳар бир оддий маълумотга эга майдонлар таркиби ва кетма-кетлиги билан белгиланади. Файл -алоҳида майдонларда мазмунга эга бўлган бир хил тузилишдаги кўплаб ёзув нусхаларидир. Ёзув нусхаси майдонларнинг конкрет мазмунини ўз ичига олган ёзувларни акс эттиради. Файл ёзуви тузилишида майдон ягона мазмунга эга ва гуруҳли маълумотлар мавжуд эмас (қуйида қаранг: иерархик ва тармоқли моделлар ҳақидаги бўлим) бўлади. Ҳар бир ёзув нусхасида ягона ёзув калити бир хил бўлади. Умумий ҳолларда ёзув калитлари икки хил кўринишда бўлади: дастлабки (бирламчи) ва иккиламчи калит. Дастлабки калит (ДК) -ёзувни маъно жиҳатидан бир хиллаштирувчи бир ёки бир неча майдонлар. Агар дастлабки калит бир майдондан иборат бўлса у оддий дейилади, агар бир неча майдонли бўлса - турли таркибли калит ҳисобланади. Иккиламчи калит (ИК) - дастлабкидан фарқли ўлароқ, шундай майдонки, унинг мазмуни файлнинг бир неча ёзувларида такрорланади, яъни у ягона бўлмайди. Агар дастлабки калитнинг мазмуни бўйича фақат битта ёзув нусхаси топилса, иккинчи калит бўйича бир неча нусха топилиши мумкин. Маъулмотларнинг санаб ўтилган тузилиши бир қатор МББТда қўлланилади. Бу эса ушбу тушунчани маълум маънода универсаллаштиради. Индексатсиялаш . Калит билан файл ёзувларига киришнинг самарали воситаси индексатсиялашдир. Индексатсиялашда индексли қўшимча файл яратилади. У маълумотлар файли калитининг барча мазмунини тартиблаштириб ўзида сақлайди. Индексли файлда ҳар бир калит мазмуни учун маълумотлар файлининг тегишли ёзувига мўлжалланган кўрсатгич бўлади. Ҳажми асосий файлда кичик индексли файл мавжуд бўлганда берилган калит бўйича қидирилаётган ёзув тез топилади. Маълумотлар

файлида ёзув кўрсаткичи ёрдамида ушбу ёзувга бевосита йўл очилади. Индексатсиялаш фақат дастлабки эмас, балки иккиламчи калит бўйича ҳам амалга оширилиши мумкин. Файллар модели маълумотларини мантиқий ташкил этишни тасвирлаш. Маълумотларни мантиқий ташкил этишни тасвирлашда ҳар бир файлга ягона ном берилади ва унинг ёзувлар тузилмаси тасвирланади. Ёзувлар тузилмаларини тасвирлаш ундаги майдонлар ва уларнинг ёзув ичидаги жойлашув тартибини ўз ичига олади. 2 - жадвал. ПОСТ «Товарларни йетказиб бериш» файлнинг тузилиши Товарларни йетказиб бериш - ПОСТ номли файл Майдон Калит белгиси Майдон ҳажми Белги (ном) Номлани (реквизит) Типи Узунлиги Аниқлиги НПС КТОВ ДАТП КОЛТ ЕИ СТ Етказиб берувчи номи Маҳсулот коди Етказиб бериш санаси Маҳсулот миқдори Ўлчов бирлиги Маҳсулот баҳоси ИК, ДК ИК, ДК ИК, ДК ------ ----- ----- рамз рамз сана сон рамз сон 10 4 8 8 4 6 0 2 Ҳар бир майдон учун қисқартма кўрсаткич файл номи( ёзув ичидаги майдон идентификатори), майдон ҳажми сақланаётган маълумот тури,

майдон узунлиги ва рақамли маълумотларнинг аниқлиги белгилаб олинади. Ёзувнинг ягона дастлабки калити вазифасини ўтовчи майдонлар учун калит белгиси кўрсатилади. Машиначи АБни тасвирлашда файлнинг тузилишини дастлабки ва иккиламчи калитлар кўрсатилган жадвал шаклида тасаввур этиш мумкин. 2 - жадвалда «Етказиб бериш» файли ёзувининг тасвирланиши мисол қилиб кўрсатилган. Бу ерда ёзувнинг дастлабки килити турли таркиблидир, чунки реквизит белгилар НПС, КТОВ, ДАТП йиғиндиси муайян етказиб беришни аниқлайди. Товарларни етказиб беришнинг миқдорий тавсифи реквизит асослар КОЛТ, СТ билан тасвирланади.

Қисқа хулосалар Ахборот тизимларининг классик намуналарига банк тизимлари, авиатсия ва темир йўл билетларини, меҳмонхона жойларини олдиндан резервлаш тизими ва ҳ.к. киради. Машина муҳитида маълумотларни ташкил этиш икки -мантиқий ва физик босқичлар билан тасвирланади. Амалий дастурлар ва универсал дастур воситаларида фойдаланувчи, қоида тариқасида, маълумотларни мантиқий ташкил этиш ҳақидаги тушунчалар билан оператсия бажаради. Ахборотни машинага жойлаштириш учун турли ҳил маълумотлар тузиш, ишлатиш мумкин. Улардан бирини танлаш ахборотлар базасини яратаётган фойдаланувчи ихтиёрида бўлиб, кўплаб олимлар, жумладан мавжуд техник ва дастурий таъминланганликка боғлиқ, автоматлаштирилаётган вазифанинг мураккаблиги, ахборот ҳажми билан белгиланади. Файл тизимлари нуқтаи назаридан объектли файллар оддий структурага эга бўлиб – ёзувлар ва байтлар кетма-кетлигидан иборат бўлади. Дастурлаш тизими файллар структурасига мураккаб ва махсус объект модули структураси талабларни ўрнатади. Файл-ахборотни амалдаги сақлаш жойидир. Файл таркибида унинг структураси ва айнан маълумотларни ўзи жойлашган бўлади. Файллар модели маълумотларининг асосий тузилмалари(структуралари) - майдон, ёзув, файл ҳисобланади.

O'xshashlar

Маълумотлар базасини химоялаш

Маълумотлар базасини ишлатиш

Маълумотлар базасини бошкариш тизимлари

Маълумотлар базасини асосий тавсифлари

МББТ муҳитида маълумотлар базасини лойиҳалаштириш