Маълумотлар базасини бошкариш тизимлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.1376953125 KB

Ko'chirib olish

Маълумотлар базасини бошкариш тизимлари Режа: 1. Асосий тушунчалар 2. МББТда ишлаш технологияси 3. АСС ESS МББТ

Маълумотлар базаси ҳозирги кунда алоҳида аҳамият касб этган. Бизнинг кундалик турмушимизда учрайдиган нарсаларнинг барчаси қайсидир маълумотлар базасида қайд қилинади. Маълумотлар базаси билан ишлай олиш компьютер билан ишлай олишнинг муҳим омилларидан ҳисобланади, буни уддасидан чиқа олганлар эса, фикримизча, ҳеч қачон ишсиз қолмайдилар. Маълумотлар базаси Маълумотларни сақлаш - компьютернинг муҳим вазифаларидан бири ҳисобланади. Маълумотлар базаси эса бу жараёнда иштирок этувчи энг муҳим омил саналади. МББТ – (маълумотлар базасини бошқарувчи тизим) маълумотлар базаси ҳосил қилиш, уларни тўлдириш ва қайта ишлашни амалга оширувчи тизимдир. МББТда қўлланилувчи файл ҳам ҳар қандай файл каби 2 қисмдан: файл номи ва кенгайтмасидан ташкил топади, файлларнинг кенгайтмалари файллар типини аниқлайди. Файл номи хохлаган ҳарф, рақам ва бошқа белгилардан (дефисдан ташкари) ташкил топиши мумкин, файл номи ҳарф билан бошланиши ва бўш позиция (пробел)ларга эга бўлмаслиги керак. Хозирги кунда кўплаб МББТлар қўлланилмоқда, уларнинг асосий қисми махсус тил сифатида яратилган. Бу тизимларни яхши ўзлаштирган фойдаланувчи ўзи учун қулай дастурлар яратиши, МБлар устида амалларни бажара олиши мумкин. Бундай тизимлар сарасига Cli рр er , Р arad о x , Fо x Р r о тилларини кўрсатиш мумкин. Маълумотлар базасининг структураси Маълумотлар базаларининг (МБ) аксарият кўпчилиги жадвалсимон тузилишга эга. Жадвалсимон тузилишда керакли маълумотлар қатор ва устунларнинг кесишиши билан аниқланади. МБ да устунлар - майдонлар , қаторлар - ёзувлар дейилади. Майдонлар МБ структурасини ташкил қилса, ёзувлар эса унда сақланувчи маълумотни ўзида акс эттиради.  МБ структурасини яъши ташкил этиш учун, ҳеч қандай маълумоти йўқ бўш базани тасаввур қилиш лозим. Базада маълумот йўқ бўлишига

қарамасдан, унда барибир маълумот бор. Бу маълумот МБнинг структураси, яъни майдонлар тўпламидир. Улар бу базага нима ва қандай ҳолатда ёзилишини аинқлаб беради. Оддий маълумотлар базалари Оддий базаларни махсус дастурий воситаларсиз ҳам тузиш мумкин. Файл маълумотлар базаси бўлиши учун ундаги ахборот структура майдонга эга бўлиш лозим ва шундай форматланган бўлиши керакки қўшни майдонларнинг таркиби осон ажралиб туриши лозим. Оддий базаларни Блокнот каби матнли редакторда хам ҳосил килиш мумкин, яъни оддий матнли файл маъсус форматланганда маълумот базаси бўла олади. Матнли маълумотлар базаларини икки хил форматлаш мумкин: 1) берилган ажратувчи билан; 2) фиксацияланган майдон узунлиги билан.  Бундай матнли МБ базаси соддалигига қарамасдан Мбни бошқариш тизимлари бундай файлларни импорт қилиш ва уларни "ъақиқий" МБ га айлантириш имконини беради. Агар ташкилотда МБ бошқариш тизимси йўқ бўлса, маълумотларни матнли файлларда сақлаш мумкин, кейинчалик эса бундай тизим пайдо бўлганда, маълумотлар йўқолмайди ва уларни мувоффақият билан импорт қилиш мумкин. Майдонлар МБ структурасининг асосий элементлари — бу майдонлардир. Улар бир қанча хусусиятларга эга. Майдонга қандай ахборот киритиш мумкин ва ундаги ахборот билан қандай вазифа бажара олиш мумкинлиги майдон хусусиятларига боглиқ.  Масалан, НАРЪ майдонида жойлашган маълумотларни қўшиш йўли билан маълум бир натижа олишимиз мумкин. Лекин ТЕЛЕФОН НОМЕРИ деб номланган майдондаги маълумотларни (телефон номерлари ракам билан ёзилган бўлса ҳам) қўшиш мумкин эмас. Демак бу майдонлар турли хусусиятларга эга ва ҳар хил типларга таалуқлидир.

$Хар қандай майдоннинг асосий хусусияти бўлиб унинг узунлиги ҳисобланади. Майдон узунлиги рамзий белгилар билан ифодаланади. Майдонга қанча маълумот жойлашиши унинг узунлигига боглиқ. Рамзий белгилар битта ёки иккита байтлар билан кодланади, шунинг учун шартли равшда майдон узунлигини байтларда ўлчаш мумкин. Майдоннинг ноёб хусусиятларидан бири — унинг номидир. Битта маълумот базаси бир хил номдаги икки майдонга эга бўла олмайди, чунки компьютер уларнинг таркибидан адашиб кетади. Аммо майдоннинг номидан ташқари — имзо деб номланган яна бир хусусияти бор. Имзо — устуннинг сарлавхасини ифодаловчи аъборотдир. Агар имзо берилмаган бўлса ъам, уни майдон номи билан алмаштирмаслик лозим. Турли майдонларга, масалан, бир хил имзо бериш мумкин. Бу компьютерни ишига халақит бермайди, чунки майдонлар турли номларга эга бўлиб қолмоқда. Турли типдаги майдонлардан ҳар хил мақсадда фойдаланилади ва улар турли хусусиятларга эгадир. 1. Матнли майдоннинг асосий хусусияти унинг хажмидир. 2. Рақамли майдон рақамли маълумотларни киритиш учун хизмат килади. У ҳам ўлчамга эга, лекин рақамли майдонлар ҳар хил бўлади, масалан, бутун ва хақиқий сонларни киритиш учун. Охирги ҳолатда майдон ўлчамидан ташқари соннинг ўнлик қисмини ўлчами ҳам бўлади. 3. Вақт ёки санани киритиш учун майдонлар сана\вақт кўринишига эгадир. Икки хил қийматга эга бўлган логик маълумотларни киритиш учун эса (Ха ёки Йўқ, 0 ёки 1 ва ҳ.к.) маъсус тип— логик майдон ъизмат қилади. Бундай майдоннинг ўлчами 1 байтга тенг, чунки логик қийматни ифодалаш учун бу етарлидир. 4. Майдоннинг Пуллик деб номланган типи алохида ахамият касб этади. Унда қандай маълумотлар сақланиши номидан аёндир. Пул суммаларини рақамли майдонда ҳам сақласа бўлади, лекин пуллик форматда улар билан ишлаш қулайроқдир. Бу ҳолатда компьютер сонларни пул бирликлари$

билан бирга тасвирлайди, сўм ва тийинларни, фунт ва пенсларни, доллар ва центларни ажратади, хуллас, улар билан нозик муомала қилади. 5. Замонавий МБ ўзида фақат рақам ва ҳарфларнигина эмас, балки сурат, мусиқали клип ва видеоёзувларни сақлаш мумкин. Бундай обектлар учун мўлжалланган майдон — ОLE объекти майдони деб аталади. 6. Матнли майдон ўлчамининг чегараланганлиги (256 символдан ортиқ эмас) — унинг камчилигидир. Агар майдонга узун матн киритиш лозим бўлса, ўзида 65535 рамзий белги сақловчи МЕМО типидаги майдондан фойдаланилади. МЕМО майдонининг афзалиги— маълумотлар майдонда эмас, бошқа жойда сақланади, майдонда эса матн манзилини кўрсатувчи маълумот жойлашган. 7. Хисоблагич — қизиқарли майдондир. Бир кўринишда бу майдон оддий рақамли майдонга ўъшайди, аммо у автоматик ўсиб бориш ъусусиятига эгадир. Агар базада шундай майдон бўлса, унга янги ёзув киритилганда, олдинги ёзувга нисбатан бир бирликка юқорироқ сон автоматик равишда киритилади. Бу майдон ёзувларни номерлашда қулай. Куйида майдонларнинг алоҳида ъусусиятлари билан танишиб чиқамиз.  Майдонлар маълумотлар базасида аъборот бирликларини сақлаш учун ишлатилади. Майдон номи Майдон номи ҳарф, рақам ва тагига чизиш белгиси (_) дан ташкил топиши мумкин. Биринчи белги ҳар доим ҳарф бўлиши керак. Белгили (матнли) майдонлар Белгили (матнли) майдонлар турли ҳарф, рақам, бўш ўрин (пробел) ва маъсус белгилардан ташкил топиши мумкин. Рақамли майдонлар Рақамли майдонларда арифметик операцияларда ишлатиш мумкин бўлган барча рақамли ифодалар сақланади ва у 19 тагача белгидан ташкил топиши мумкин. Рақамли майдонларга фақат рақамлар, “+” ва “-” белгиларини киритиш мумкин.

Санали майдонлар Сана майдонлари ўзида календарь саналарини сақлайди ва ҳар доим 8 узунликка эга. МББТ да маънога эга бўлмаган санани киритиш мумкин эмас. Логик (мантиқий) майдонлар Логик майдонларда логик “рост” ёки “ёлгон”ни билдирувчи фақатгина битта белги сақланади. МББТ да T ва Y ҳарфларини (катта ва кичик ҳарфларда) “рост” ва N ва F ҳарфларини “ёльон” сифатида киритиш мумкин. Логик майдонлардаги ёзувлар доим “F” ёки “T” белгилари кўринишида ифодаланади. Хотира (изох) майдонлари Хотира майдонлари матнли ахборотни ўзида сақлайди. Барча ёзувлар учун матн алохида файлда сақланади. Хотира майдонлари 10 та белгидан иборат қилиб ўрнатилади, лекин ҳар бир ёзувнинг узунлиги маълумот киритилаётган вақтда аниқланади ва 64 Кб хажмгача етиши мумкин. МББТ ЭЛЕМЕНТЛАРИ Ишчи ўзгарувчилар МББТда ишчи ўзгарувчилар аъборотларни ЭЪМ ъотирасида вактинчалик сақлаб туриш учун қўлланади. Ишчи ўзгарувчилар RETURN, RELEASE ALL ёки CLEAR MEMОRY каби командалар бажарилганда ўчириб юборилади. Ўзгарувчиларнинг номлари ҳарф, рақам ва тагига чизиш белгиси (_) дан ташкил топиши мумкин. Биринчи белги ҳар доим ҳарф бўлиши керак. Ўзгарувчи номи 10 тагача белгидан ташкил топади. Масалан, CLIРРER МББТ бир вактнинг ўзида 2048 тагача ўзгарувчини сақлаб туришга ижозат беради. Ўзгарувчиларни бу тизимда “=” белгиси ёки STОRE ... TО командаси орқали ъосил қилиш мумкин: ST О RE 0 T О Num , T ъ tal , C о st New_stiь = 2000 Ўзгарувчиларни сақлаб қуйиш SAVE T О командаси билан бажарилади .

Ишчи ўзгарувчиларнинг қўлланилиш доираси Ишчи ўзгарувчиларни глобал ( Р UBLIC) ёки локал ( Р RIVATE) ўзгарувчилар сифатида э ъ лон қилиш мумкин . Глобал ўзгарувчилар сифатида э ъ лон қилинмаган ўзгарувчилар локал деб қабул қилинади . Глобал ( Р UBLIC) ўзгарувчиларни барча дастур ва процедураларда , локал ( Р RIVATE) ўзгарувчиларни эса фақат э ъ лон қилинган дастур ёки процедурада ишлатиш мумкин . Массив ўзгарувчилари Ишчи ўзгарувчилар бир ўлчамли массивлар сифатида э ъ лон қилиниши мумкин , битта массив битта ўзгарувчига тенг кучли . Массив чегараси мавжуд ЭЪМ ъотира ъажмига кўра аниқланади . Ыуйида келтирилган DECLARE командаси 10 та элементдан иборат массивни э ъ лон қилиш учун ишлатиляпти : DECLARE massiv [10] Массивнинг ъоълаган элементига квадрат кавс орқали мурожаат қилиш мумкин: F О R n=1 T О 10 ? massiv [n] NEXT Операторлар МББТ тизимлари 4 ъил операторлар туридан фойдаланади:  Математик - арифметик амалларни бажаради;  Мулоқот - икки ифодани таққослаб логик “рост” ёки “ёльон” натижаларини қайтаради;  Логик - икки логик ифодани таққослаб логик “рост” ёки “ёльон” натижаларини қайтаради;  Белгили - икки ва ундан ортик белгили қаторларни таққослайди.

Математик операторлар Ёзилиши Бажарадиган вазифаси + Ыўшиш - Айириш * Кўпайтириш / Бўлиш % Ыолдиқ ** ёки ^ Даражага кўтариш ( ) Сонлар тўпламини группалаш Колдиқ оператори бўлишдан колган қолдиқни беради, яъни агар бўлиш натижаси сифатида фақат қолдиқ керак бўлса “/” белгиси урнига “%” қўйилади. Математик операцияларни санали ифодалар устида ҳам қўллаш мумкин. Мулоқот операторлари Ёзилиши Вазифаси < Кичик ... дан > Катта ... дан = Тенг <>, #, ёки != Тенг эмас <= Кичик ёки тенг >= Катта ёки тенг Логик операторлар Ёзилиши “Рост” қайтаради, агар .AND. иккала ифода ҳам рост бўлса .ОR. иккала ифодадан биттаси рост бўлса .NОT. ёки ! иккала ифодадан биттаси ёльон бўлса $ 1-белгили ифода 2-белгили ифода таркибида мавжуд бўлса

Белгили операторлар Оператор Вазифаси + Иккита сатрни қўшиш учун ишлатилади. Ъар бир сатр сўнгидаги пробеллар ўз жойида колади. - Иккита сатрни қўшиш учун ишлатилади. Сатр сўнгидаги пробеллар қўшилган натижа оъирига олиб ўтилади Командалар Команда ками билан битта сўздан ташкил топади. Команда фойдаланувчи томонидан бериладиган қўшимча аъборотни талаб қилиши ҳам мумкин. Ыуйидаги USE командаси Ctud маълумотлар базасини очади: USE Ctud Командалар шарт бўлмаган бошқа сўз ва ибораларга эга бўлиши ҳам мумкин. Командалар қаторининг давоми (кўчириб ўтиш) CLIРРER, KARAT ва бошқа бир неча МББТларда командаларни кейинги қаторда давом эттириш учун биринчи қатор оъирига “;” белгиси қўйилади. Ъар бир қатор 256 тагача белги қабул қилиши мумкин. Белгили қаторни кейинги сатрда давом эттириш учун биринчи сатр сўнгига (”) , (+) ва (;) белгиларини қуйиш керак: @ 23,1 SAY “Давом эттириш учун”+; “хохлаган тугмачани босинг” Функциялар Функциялар сўз ва кавслардан ташкил топади. Кавслар ичига қўшимча аргументларни ёзиш ҳам мумкин. Ыуйидаги UРРER () функцияси юкори регистрларга ўтказилган аргументни қайтаради. ? U РР ER (“ firstname ”) FIRSTNAME

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсагасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997. 2. Каримов И.А. Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т.: Шарқ, 1998. 3. Ғуломов С.С. ва бошқалар. Иқтисодий информатика: Олий ўқув юртларининг иқтисодиёт мутахассисликлари учун дарслик. Т.: Ўзбекистон, 1999. 4. Ғуломов С.С. Экономика ва информатика. Т.: Меҳнат, 1991. 5. Информатика: Учебник. – 3-е перераб. изд. /под ред.проф. Н.В.Макаровой. – М.: Финанси и статистика, 2000.

O'xshashlar

АССESS маълумотлар базасини бошкариш тизими

MS Access маълумотлар базасини бошкариш тизимининг имкониятлари

Маълумотлар базасини химоялаш

Маълумотлар базасини ишлатиш

Mаълумотлар базасини бошкариш назарияси