Kompyuterning audio va video sistemalari - Informatika va AT - Referatlar

Kompyuterning audio va video sistemalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

137.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Multimedia 2. Tovushli texnologiyalarni ta`minlovchi kompyuter vositalari 3. Tovush sintezatori moduli 4. Akustik tizimlar 5. Mikrofon va ovoz kuchaytirgich 6. E NT asosidagi videomonitorlar 7. Monitor e kranining o`lchami 8. Raqamli va uzluksiz monitorlar 9. Vertikal (kadrli) yoyish 10. Monitorlarning o`tkazish qobiliyati 11. Monoxromli monitorlar 12. Rangli monitorlar 13. Monitorlarning ergonomikligi 14. Suyuq kristalli indikatorlardagi videomonitorlar 15. Videonazoratchilar (Videoaadapterlar)

www.arxiv.uz 1. MULTIMEDIA Multimedia - bu kompyuter texnologiyasining turli xil fizik ko`rinishta ega bo`lgan (matn, grafika, rasm, tovush, animaciya (xayvonlar tasviri), video va sh.o`.) va yoki turli xil tashuvchilarda mavjud bo`lgan (magnit va optik disklar, audio- va video-lentalar va h.k.) axborotdan foydalanish bilan bog`liq soxasidir. ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/ mn/darslik/album/album/km/26______.JPG Multimedia (multimedia - ko`p muxitlilik) vositalari bu apparat va dasturlar to`plani bo`lib, u insonga o`zi uchun tabiiy bo`lgan juda turli-tuman muxitlarni: tovush, video, grafika, matnlar, animaciya va b. ishlatgan holda kompyuter bilan muloqat qilish imkonini beradi. Multimedia foydalanuvchiga fantastik dunyoni (virtual haqiqiy) yaratishda juda ajoyib imkoniyatlarni yaratib beradi, bunda foydalanuvchi chekkadagi sust kuzatuvchi rolini bajarmasdan, balki u erda avj olayotgan xodisalarda faol ishtirok etadi; shu bilan birga muloqat foydalanuvchi uchun odatlangan tilda - birinchi navbatda tovushli va videoobrazlar tilida bo`lib o`tadi. Multimedia vositalariga quyidagilar kiradi: ma`lumotlarni audio - (nutqli) va videokiritish va chiqarish qurilmalari; yuqori sifatli tovushli (sound) va video - (video) platalar, videoqamrash platalari (video grabber), ular videomagnitofondan yoki videokameradan tasvirni oladi va uni SHK ga kiritadi; yuqori sifatli kuchaytirgichli, tovush kolonkali, katta videoekranli akustik va videoqabul qiladigan tizimlar, hozirdayok keng tarqalgan skanerlar (chunki ular kompyuterga bosma matnlarni va rasmlarni avtomatik kiritish imkonini beradi); yuqori sifatli printerlar va plotterlar. 2. TOVUSHLI TEXNOLOGIYALARNI TA`MINLOVCHI KOMPYUTER VOSITALARI Tovushli platalar (kartalar)

www.arxiv.uz Tovushli platalar (Sound Blaster) turli xil tovushli signallarni: musiqa, nutq, shovqinli e ffektlarni yaratish, yozish va e shitish uchun ishlatiladi. Tovushli yaratish rejimida plata xuddi musiqa asbobi kabi harakat qiladi. Tovushli plata yordamida yaratiladigan musiqa sintezlangan musiqa deyiladi. Tovushin eshitish rejimida plata raqamli audiopleyerga o`xshab ishlab, u xotiradan o`qilgan raqamli signallarni analogli tovushli signallarga o`zgartiradi. Tovushli yozish rejimida plata tovushli signallarni keyinchalik ularni kompyuter xotirasiga yozish uchun raqamlashni amalga oshiradi. Funkcional jihatdan plata bir nechta modullarni o`z ichiga oladi: • tovushni yozish va eshitish moduli; • tovushni sintezlovchi modul; • interfeyslar moduli. Tovushni yozish va eshitish moduli tovushli raqamlash uchun uzluksiz- raqamli o`zgartirgichni ishlatadi. Ikkala holla ham tovush sifatiga o`zgartirgichlarning razryadliligi sezilarli ta`sir etadi. Raqamlash qanday amalga oshiriladi? Uzluksiz-raqamli o`zgartirgichda analogli tovushli signal qatiy aniqdangan ketma-ket vaqt oraliqlari (diskretlash oraliqlari) orqali o`lchanadi, uning amplitudasining ulchangan qiymatlari daraja bo`yicha kvantlanadi (signalning yaqin yotgan diskret qiymatlari bilan almashtiriladi) va mos ikkilik kodlari bilan identifikaciyalanadi. Uzluksiz-raqamli o`zgartirgichning o`tkazish qobiliyati raqamli kodni o`zgarishiga olib keladigan uzluksiz (analog) signalning eng kichik o`zgarishiga teng, ya`ni u o`zgartirgichning razryadliligi bilan aniqlanadi, negaki kodning razryadliligi qanchalik yuqori bo`lsa, signalning turlicha diskret qiymatlari shunchalik ko`p bo`ladi va mos ravishda uzluksiz signal amplitudasining kichik oraliqlarini ana shu kod bilan aks ettirish mumkin.

www.arxiv.uz Shunday qilib, raqamlash sifati va mos ravishda raqamlangan audioaxborotning keyinchalik eshitilishi boshqa sharoitlar bir xil bo`lganda o`zgartirish razryadliligiga va diskretlash chastotasiga bog`liqdir: • o`zgartirish razryadliligi signalning dinamik diapazomini aniqlaydi; • diskretlash chastotasi tovushli signal chastotalar diapazonining yuqori chegarasini aniqlaydi. Raqamlangan signal (uning ikkilik kodi) mashina xotirasiga yoziladi. Raqamlangan tovushni eshitishda (tanlashda) Raqamli o`zgartirgichning o`tkazishi ikkilik kodlar ularning mos signallarining diskret qiymatlari bilan, keyin ularni kuchaytirish va akustik tizim orqali eshitish uchun, almashtiriladi. O`zgartirgichlarning razryadliligi (va mos ravishda tovushli platalarning ham) turli xil bo`ladi, eng ko`p tarqalgani 8 va 16 razryadlisi. Obrazli atama, 8 razryadli platalar o`rtacha kassetali magnitofonlar uchun, 16 razryadlilar esa ixcham-disklardagi audiotizimlar uchun xos bo`lgan eshitilish sifatini ta`minlaydi. 3. TOVUSH SINTEZATORI MODULI Tovush signalni sintezlash uchun ikki asosiy usul ishlatiladi: • chastotali modulyaciya yoki FM-sintez yordamida sintezlash; • to`lqinlar jadvali (Ware Table) yoki jadvalli WT-sintezdan foydalanib sintezlash. Tovushni FM-sintezlash operatorlar deb ataladigan maxsus tovush generatorlarini ishlatib amalga oshiriladi. Operatorda ikkita asosiy e lementni: fazali modulyator va e guvchi generatorni ajratish mumkin. Fazali modulyator ovozning chastotasini (balandligini), e guvchi generator e sa uning amplitudasini (yaxshi e shitilishini) aniqlaydi. Turli musiqa asboblarida signal amplitudasi turlicha. Masalan, fortepyanoda istalgan klavishani bosganda signal amplitudasi tez ortadi (attack), keyin birmuncha pasayadi (decay), bundan keyin nisbatan qisqa bir tekis uchastka (sustain) bo`ladi va nihoyat, amplitudaning etarlicha syokin so`nishi (release) amalga oshadi. Signalning yuqorida aytilgan fazalari aynan shu eguvchi generator

www.arxiv.uz bilan bajariladi, u bu fazalarning inglizcha atamalarining birinchi harflari bo`yicha ko`pincha ADSR generatori deb ataladi. Umumiy holda, bir asbobning tovushini e shitib ko`rish uchun ikkita operator etarli: - birinchisi tashuvchi chastotaning tebranishini, ya`ni asosiy tovushni generaciyalaydi; - ikkinchisi - modulyaciyalovchi chastotani, ya`ni obertonni generaciyalaydi. Lekin zamonaviy tovush platalari bir nechta tovushlarni amalga oshirishga qodirdir, masalan, 18 ta operatorli sintezator 9 ta turli xil tovushni o`ziga o`xshatishi mumkin. To`g`ri, ko`pchilik 16 razryadli tovush platalari 4 operatorli sintezatorni (masalan,Yamaha OPL 3) ishlatadi. FM usul bilan sintezlangan tovush odatda qandaydir «metall» tusga ega, ya`ni haqiqiy musiqa asbobining tovushiga o`xshamaydi. WT-sintez yuqori sifatliroq eshitilishni ta`minlaydi. Bu sintezning asosida oldindan yozilgan va xotirada saqlanayotgan musiqa asboblarining yangrash namunalari (MIDI fayllar) yotadi. Bu tipdagi sintezatorlar (masalan Yamaha OPL 4) DEQQ ga «tiqilgan» platadagi yoki SHK diskida saqlanayotgan musiqa asboblarining yangrash namunalarini manipulyaciya qilish yo`li bilan musiqa yaratadi. YAxshi tovush platalari 8 Mbaytgacha termalarni saqlash va ishlatish imkonini beradi. Diskdan yuklanadigan termalarni ishlatishda yaxshi plata 1 Mbaytdan kam bo`lmagan sig`imli TEQQ ga ega bo`lishi kerak. Ishlatiladigan MIDI fayllar to`plamini (massivini) ko`paytirishga imkon beradigan jadvalli kengaytirgichlar ham chikarilmoqda. Interfeyslar moduli o`z ichiga musiqa asboblari interfeysini, odatda MIDI (Musical Instrument Digital Interface) ni va tovushni mos formatda e shitib ko`rish vositalarini oladi. Bundan tashqari, unga bitta yoki bir nechta CD-ROM diskovodlarining interfeyslari kirishi mumkin. Bu model orqali CD-ROM ni ishlatish, modem orqali so`zlash va o`zining shaxsiy kompyuter musiqasini amalga oshirish mumkin.

www.arxiv.uz 4. AKUSTIK TIZIMLAR Akustik tizimlar (kolonkalar) multimedia tizimining majburiy bo`lmagan, lekin borligi ma`qo`l bo`lgan tashkil etuvchisidir, ularni ishlatganda tovushli axborotni qabul qilish birmuncha yaxshilanadi. ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/ mn/darslik/album/album/km/262_____.JPG Kompyuterli akustik tizimlar, odatda, maxsus Hi-Fi tizimlaridan pastroqdir, lekin eshitib ko`rish sifati ularda etarlicha yaxshidir. Akustik tizimlar passiv va aktiv bo`ladi. Passiv akustik tizimlar sozlangan kuchaytirgichga (odatda 4 vattli, har bir kanalga 2 vattdan) va yaxshi eshitilishli rostlagichga ega bo`lgan tovush platalariga ulanishi mumkin. Aktiv akustik tizimlar kuchaytirgich bilan jixozlangan va tovush platasining chiziqli chiqishiga ham, uning kuchaytirgichining chiqishiga ham ulanishi mumkin. Kolonkaga sozlangan kuchaytirgich uchun tok manbai ichki akkumulyator yoki ta`minot bloki bo`lishi mumkin, ular o`z navbatida ham ichki, ham tashqi bo`lishi mumkin. Yaxshi eshitilishli rostlagichdan tashqari, aktiv kolonkalar, odatda, 3 qutbli ekvalayzerga egadir. Shuni hisobga olish kerakki, tovush platasining chiziqli chiqishiga maishiy audiokompleks kuchaytirgichining chiziqdi kirishi ulanishi mumkin. 5. MIKROFON VA OVOZ KUCHAYTIRGICH Agar biz audioadapter urnatgan bulsak, tabiiyki unga ovoz kuchaytirgichni kalonkalarini ulash kerak. Ovoz kalonkalarini 2 xil turi mavjud: passiv va faol . Ularning asosiy farki shundaki , passiv kalonkalarda kuchaytirgich bulmaydi va audioadapterning chikish kuchlanishi kalonkalar ovoz kuchaytirgichiga modifikaciyasiz keladi. Standart xolatda ishlash uchun bunday kalonkalar yaraydi.

www.arxiv.uz Ayni xolatda ovozni sozlash uchun yoki audioadapterda tugridan tugri urnatish yoki damsturiy vosita yordamida foydalaniladi. Faol kalonkalarda audioadapterdan keluvchi signal ichki uz kuchaytirgichi yordamida kuchaytiriladi. Passiv kalonkalar uchun ovoz kuchaytirgichlarning kuvvati audioadapterning kuchaytirgich kuvvati ,ilan belgilanadi. Audioadapterda ovoz, musiqa yoki shovqin yozish uchun (MPC standarti talabi bo`yicha) mikrafonni ulash nazarda tutilgan . Komp`yuterni maxsus komponentlar to`plami yordamida takomillashtirish ( Upqrade Kits). Multimediada foydalanadigan komp`yuter tizimini takomillashtirish uchun qanday imkoniyatlar mavjud? Bu quyidagilarga bog`lik. Birinchidan, biz qanday multimedia ilovalari bilan ishlamoqchimiz, Ikkinchidan bizda qanday texnik qurilmalar mavjud va nixoyat, biz qanday moliyaviy mablag`ga egamiz? Agar biz videotasvirni raqamli shaklda qayta o`zgartirmoqchi va so`ng taxrir qilmoqchi bo`lsak, u holda Video Orerlay adapterni urnatishimiz va cho`ntagimizni yaxshiroq kavlashga tug`ri keladi. Albatta biz har bir aloxida komponentning sifatiga e`tibor berishimiz kerak. VIDEOSISTEMA

www.arxiv.uz Videoterminal videomonitordan (displeydan) va videonazoratchidan (videoadapterdan) tashkil topgan. Videonazoratchilar SHK ning sistemali blokini tarkibiga kiradi (bosh platani raz`yoniga o`rnatiladigan videokartada joylashgan), videomonitorlar esa bular SHK ning tashqi qurilmalaridir. 6. ENT ASOSIDAGI VIDEOMONITORLAR Videomonitor, displey yoki oddiygina monitor ekranda matnli va grafik axborotni aks ettirish qurilmasidir (qo`zg`almas SHK larda elektronnur trubkasi (ENT) ekranida, ixcham SHK larda esa suyuq kristalli tekis ekranda). Monitor tarkibiga quyidagilar kiradi: E NT paneli, yoyish bloki, videokuchaytirgich, manba bloki va b. 7. MONITOR EKRANINING O`LCHAMI ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/monitor/ display.jpg Monitor ekranining o`lchami odatda uning diaganali kattaligi bilan dyuymlarda beriladi: IBM ga mos tushuvchi SHK larda ekranlarning quyidagi tipik o`lchamlari qabul qilingan: 12, 14, 15, 17, 20 va 21 dyuym. Eng ko`p tarqalgan o`lchani - 14 dyuymli, lekin 1996 yiddan boshlab 15 dyuymli monitorlarni sotish ancha ko`paydi. Xakmkatan ham, 15 dyumli monitorlar ishda sezilarli darajada qulay va sog`liq uchun zararsizroqdir (operator ekrandan uzoqroq o`tiradi), lekin ular birmuncha qimmatroqhamdir. 8. RAQAMLI VA UZLUKSIZ MONITORLAR Hyp bilan boshqariladigan signal ko`rinishiga bog`liq ravishda monitorlar uzluksiz va raqamli bo`ladi. ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application

www.arxiv.uz Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/ mn/darslik/album/album/monitor/N_I_E230.JPG Uzluksiz monitorlarda boshqarish buriladigan potenciometrlar asosida, raqamli monitorlarda e sa knopka asosida amalga oshiriladi. Raqamli monitorlarda ko`p darajali ekranli menyu qulay quriladi, oldindan o`rnatilgan grafikli rejimlar ishlatiladi, lekin uzluksiz monitorlar ekranda tasvirni yaxshi sifat bilan, katta miqdorlardagi nimranglar va rangli tuslar bilan o`ta yuqori sifatli standartlarda shakllantirish imkonini beradi (masalan, raqamli monitorlarda 16,7 mln rangli tuslarni qo`llovchi True Color standarti shinalarning katta razryadi kerakligi uchun hozircha ishlatilmayapti). 9. VERTIKAL (KADRLI) YOYISH Monitorning muhim tavsifi uning kadrli yoyishining chastotasidir. Ekranda 25 Gc chastotali tasvirlar (kadrlar) almashinishi ko`z bilan uzluksiz harakat kabi qabul qilinadi, lekin bunda ko`z ekranning miltillashidan tez charchaydi. Tasvirning yuqori turgunligini ta`minlash va ko`z charchashini kamaytirish uchun zamonaviy yuqori sifatli monitorlarda kadrlarni almashish chastotasi 70-75 Gc dan past bo`lmagan holda ushlab tug`iladi; bunda satrli yoyish chastotasi 40-50 kGc kattalikka erishadi va videosignallarni yaxshi chastota polosasi ta`minlanadi - bu videomonitorning videonazoratchi bilan mos kelishiga sabab bo`ladigan muhim kattalikdir (tasvirni ravshanligi bo`yicha). Tasvirning turg`unligiga erishish uchun kadrli yoyish chastotasi kattaligining o`zi ham videonazoratchi bilan moslashtirilishi lozim. Bu jihatdan barcha monitorlarni 3 guruhga bo`lish mumkin: ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/ mn/darslik/album/album/monitor/t220.gif • qayd qilingan chastotali monitorlar, ular faqat bir tasvirlash rejimini tutib turadi; • bir nechta qayd qilingan chastotali monitorlar, ular bir nechta qayd qilingan tasvirlash rejimlarini tutib turadi;

www.arxiv.uz • multichastotali monitorlar, ular videonazoratchiga avtomatik ravishda sozlanadi va ko`p sonli videorejimlarni tutib turadi (masalan, mos ravishda 50-120 Gc va 30- 60 kGc kadrli va satrli yoyish chastotali multichastotali monitorlar). Satrli yoyish camp bo`yicha va camp oralab bo`lishi mumkin, so`ngti holatgisi yuqori o`tkazish qobiliyatini olish imkonini beradi, lekin haqiqiy kadrli chastotani ikki marta kamaytiradi, ya`ni ekranning miltillashini oshiradi. Shuning uchun satrli yoyish afzalroqdir (ikkala rejimda ham ishlaydigan monitorlar ham bor yuqori o`tkazish qobiliyatini olish kerak bo`lganda satr oralab yoyish ulanadi). 10. MONITORLARNING O`TKAZISH QOBILIYATI Videomonitorlar odatda ikki rejimda: matnli va grafikli rejimlarda ishlashi mumkin. Matnli rejimda monitor ekranidagi tasvir tovush generatori bilan shakllantirilib kengaytiriladigan ASCII to`planining belgilaridan tashkil topgan (psevdografika belgilarini ishlatilgan holda foydalanib tuzilgan oddiy rasmlar, gistogrammalar, ramkalar bo`lishi mumkin). Grafikli rejimda ekranga alohida mozaik (naqshinkor) elementlardan - piksellardan (pixel-picture element) shakllantirilgan murakkab sxemalar va chizmalar va harflarning turli xil shrifgli va o`lchamli yozuvlari, videotasvirlar chiqariladi. Monitorlarning yuqori o`tkazish qobiliyati eng avvalo grafikli rejimda kerak va piksel o`lchani bilan bog`liqdir. O`tkazish qobiliyati monitor ekranida gorizontal va vertikal bo`yicha ujoylashtiriladigan piksellarning maksimal soni bilan o`lchanadi. O`tkazish qobiliyati monitor tavsiflariga ham va xattoki yuqori darajada, videonazoratchi tavsiflariga ham bog`liq bo`ladi. Zamonaviy monitorlarning o`tkazish qobiliyatini standart qiymatlari: 640x480, 800x600, 1024x768, 1280x1024, 1600x1200, lekin amalda boshqa qiymatlar ham bo`lishi mumkin. SHuni ta`kidlash joizki, o`tkazish qobiliyati qanchalik katta bo`lsa, multichastotali monitorlarda kadrli yoyish

www.arxiv.uz chastotasi shunchalik past bo`ladi, lekin har qanday holatda ham u 65 Gc dan pasaymaydi (masalan, Sony Multiscvan 20 sf II moni-torida 640x480 o`tkazishda kadrlar chastotasi - 150 Gc, 800x600 da - 120 Gc, 1024x768 da - 100 Gc, 1280x 1024 da - 80 Gc va 1600x 1200 da - 67 Gc). ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/ mn/darslik/album/album/monitor/nokia.JPG Videonazoratchi tavsiflaridan o`tkazish qobiliyatiga va monitor ekranidagi tasvir sifatiga uning videoxotirasi sig`imi ko`proq ta`sir etadi. O`tkazish qobiliyatini va ekrandagi tasvirning tiniqligini aniqlaydigan monitorning o`zining muhim tavsifi monitor ekrani lyuninoform donchasi (nuqtani-dot pitch) o`lchamidir: nuqta qanchalik kichik bo`lsa, tabiiyki, tiniqlik shunchalik yuqori bo`ladi va ko`zlar shunchalik kam charchaydi. Nuqta kattaligi zamonaviy monitorlarda 0,23 dan 0,28 mm gacha bo`ladi. Qatiy aytganda, nuqtaning diametri emas, balki nuqtalarning markazlari orasidagi masofa ahamiyatga egadir. Shuni hisobga olish kerakki, katta nuqtali monitorlarda yuqori o`tkazish qobiliyatiga erishish mumkin emas. Masalan, diagonali 14 dyuym bo`lgan ekran 265 mm kenglikka ega bo`ladi, gorizontal bo`yicha 1024 ta nuqtali o`tkazish qobiliyatini olish uchun nuqta o`lchani 265/1024q0,22 mm dan oshmasligi kerak, aks holda piksellar qo`shilib ketadi va tasvir tiniq bo`lmaydi. IBM PC kompyuterlari bilan birgalikda ham rangli, ham monoxrom monitorlar tiplari ishlatilishi mumkin. 11. MONOXROMLI MONITORLAR Monoxromli monitorlar rangli monitorlarga qaraganda bir-muncha arzonroq, tiniqroq tasvirga va yuqori o`tkazish qobiliyatiga ega, «qo`l rangni» o`nlab tuslarini aks etgirish imkoniyatini beradi, inson salomatligi uchun zararsizroqdir. SHuning uchun ko`plab malakali dasturchilar aynan ularni afzal ko`radilar. Monoxromli monitorlar ichida quyidagilar boshqalariga nisbatan ko`proq ishlatiladi:

www.arxiv.uz • bevosita boshqariladigan monoxromli monitorlar, ular matnli va psevdografik belgilarni aks ettirishda yuqori o`tkazish qobiliyatini ta`minlaydi, lekin ular alohida piksellardan tashkil topgan grafik tasvirlarni shakllantirish uchun mo`ljallanmagan; ular faqatgina monoxromli videonazoratchilar bilan birgalikda ishlaydi; • kompozitli monoxromli monitorlar, ular rangli grafikli adapter bilan birgalikda ishlaganda ham belgili, ham grafikli ma`lumotlarni yaxshi sifat bilan aks etgirishni ta`minlaydi (lekin, tabiiyki, ko`proq monoxrom: yashil yoki tiniq sariq rangli tasvirni beradi). 12. RANGLI MONITORLAR Hamma boy ranglar gammasini uzatish imkonini beradi (65536 tagacha rangli tuslarni - High Color standarti) va shuning o`zi hamma gapni aytib turibdi. Rangli monitorlar sifatida quyidagilar ishlatiladi:  kompozitam rangli monitorlar va televizorlar, ular rangni ham, grafikani ham ta`minlaydi, lekin ancha past o`tkazish qobiliyatiga egadir;  rangli RGB monitorlar grafikani ham, rangni ham yuqori o`tkazish qobiliyatiga ega bo`lgan eng yuqori sifatlidir (RGB - qizil-yashil-havo rang, bu rangli xabarlarning har biri uchun o`zining simi ishlatiladi, kompozitlida esa - uchala rang signali bitta sim bo`ylab boradi); ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/ Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/km/rang modeli.JPG  RGB-monitorlar rangli grafikli nazoratchi bilan birgalikda ishlaydi. Uch tipdagi videomonitorlar: CD (Color Display), ECD (Enhanced CD) va PGS (Professional Grafics System) keng qo`llaniladigan IBM PC ning rangli monitorlari standartini aniqlaydi, lekin hozirda ulardan faqat oxirgisi e`tiborga loyiqdir. Hozirgi vaqtda qo`llanilayotgan nimranglarni yaxshi uzatadigan monitorlardan eng katta o`tkazish qobiliyatiga «paper white» tipidagi qora-oq tasvirli, monoxromli kompozitli monitorlar ega (ko`pincha stol nashriyot

www.arxiv.uz tizimlarida ishlatiladi); ularning SVGA tipidagi videoadapter bilan birga ishlagandagi o`tkazish qobiliyati 1600x 1200 pikseldan ortadi. 13. MONITORLARNING ERGONOMIKLIGI Monitorning ergonomikligi o`lchamlar, og`irlik, dizayn kabi tavsiflarning muvaffaqiyatli tanlanganligi bilan ham, monitorning inson salomatligi uchun zararsizligi bilan ham belgilanadi. Elektromagnit nurlanishlar va elektrostatik maydonning inson organizniga ta`siri quyida himoya filtrlarini ko`rib chiqishda to`liq bayon qilingan. Bu erda shuni ta`kidlash joizki, yuqori chastotali radionurlanish kattaligi monitorni yoyish chastotasi ortishi bilan kattalashadi, lekin yaxshi ekranlashtirishda sezilarli kamayadi; elektrostatik maydon uchun birinchi bog`liqlik ahamiyatga ega emas. ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/ mn/darslik/album/album/monitor/sony.JPG Hozirda asosan LR tipidagi (Low Radiation) past darajadagi nurlanishli, ba`zi birlari esa elektrostatik maydondan ekranni himoyalovchi monitorlar (AS - Anti Static tipidagi monitorlar) ishlab chiqarilmaydi, lekin ular o`lchash va testlash bo`yicha SHveciya milliy kengashi tomonidan ishlab chiqilgan MPR standarti Specifikaciyalarini kanoatlantirishi lozim. Birinchi MPR I Specifikaciyasi asosan elektromagnit maydon uchun: 1-400 kGc oraliqdagi chastota uchun me`yorlarni o`rnatdi, ikkinchi MPR II elektrostatik maydon uchun ham kengaytirildi, lekin unda elektromagnit maydon uchun ham jiddiy qattiq me`yorlar o`rnatilgan; hozir MPR II hamma yuqori sifatli xonadon monitorlari uchun de facto (amaldagi) standarti bo`lib qoldi. ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/ mn/darslik/album/album/km/ekran.JPG Professional monitorlar uchun yanada talabchanroq xalqaro ikkita TSO 92 va TSO 95 standartlari mavjud, ular turli xil nurlanishlar va maydonlarning ruxsat etilgan kattaliklarini ham, monitorning elektr ta`minotini boshqarish rejimlarini -ham belgilaydi.

www.arxiv.uz E nergiyani tejash tizimiga G tipidagi (Green) monitorlar e gadir. Ular DPMS (Display Power Managment Signaling) Specifikaciyalarini kanoatlantirishi lozim, u monitorni aktiv ishlashdan chiqarish usulini bosqichlar bo`yicha ta`riflaydi: • on (ish rejimi - 100-200 Vt); • standy (kutish rejimi - energiyani istemol qilish 30 Vt dan ortiq emas); • suspend (ishni to`xtatish - 8 Vt dan ortiq emas); • off (uzish). Monitorlarning boshqarish tavsiflari ichida quyidagilarni ta`kidlash kerak: • tekis (15 dyuym va undan yuqori diagonalli monitorlarning ba`zi bir modellarida) yoki qabariq ekranning (birinchi variant afzalroq: tasvirni katta to`g`ri to`rtburchakligi, kichik aks etgan shu`lalar) borligi; Monitorlarning ba`zi bir modellarining ekranlari maxsus aks etgan shu`lalarga qarshi qoplamaga ega; • VESA Specifikaciyasi hisobiga monitorlarda apparat yo`li bilan DDC (Display Data Channel) uzatish kanaliga amalga oshiriladigan Plug&Play standartini ta`minlash. DDC monitor - adapter teskari aloqasi kanali hisoblanadi: u bo`yicha monitor o`zining markasi, kompaniya ishlab chiqaruvchi, seriyali nomeri, o`zi ishlay oladigan chastotalar va rejimlarni «xabar» qiladi. Bu ma`lumotlar bo`yicha monitor ishining optimal rejimi avtomatik tanlanadi. Hozirgi vaqtda ko`p sonli firmalar katta miqdordagi turli monitorlarni taklif etmoqdalar, lekin ularning turlarini rasm qiluvchilari Samsung, Daewoo va Sony firmalaridir (diagrammaga qarang), lekin haqiqatda keyingi yillarda Gold Star (LG Electronics) va View Sonic firmalari yaxshi monitorlarni etkazib bermoqda. 14. SUYUQ KRISTALLI INDIKATORLARDAGI VIDEOMONITORLAR ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/ mn/darslik/album/album/monitor/T54A_black.gif Suyuq kristalli indikatorlardagi monitorlar (SKI, LCD - Liquid Cristal Display) bu raqamli tekis monitorlardir. Bu monitorlar maxsus, me`yoriy (normal) sharoitlarda shaffof suyuqlikni ishlatadi, bu suyuqlik aniq bir elektrostatik maydon kuchlanganligida kristallanadi, bunda uning

www.arxiv.uz shaffofligi qutblanish va yorug`lik nurlarining sinish koefficientlari o`zgaradi. Ana shu effektlar tasvirni shakllantirish uchun ishlatiladi. Tuzulish jihatdan bunday displey ikkita elektr o`tkazuvchan shisha plastina ko`rinishda bajarilgan bo`lib, ularning orasiga ana shunday kristallanadigan suyuqdikning juda yupqa qatlami joylashtiriladi. Bunday ekranlarni orqa yoki yon tomondan yoritish uchun yoruyutik manbai sifatida, odatda, sovuq katodli flyuorescent lampalar yoki elektrolyuninescentli panellar ishlatiladi. SKI aktiv va passiv matricali bo`ladi. ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/ mn/darslik/album/album/km/sk.JPG Passiv matricada ekranning har bir elementi (piksel) koordinatali boshqaruvchi shaffof simlarning kesishgan joyida tanlanadi, aktiv matricada esa ekranning har bir elementi uchun o`zining boshqaruvchi tranzistori bor, shuning uchun ularni ba`zida TFT-ekranlar deb ataladi (TFT - Thin Film Transister, yupqa plyonkali tranzistor). Aktiv matricali displey murakkabroq va qimmatroqdir, lekin yaxshiroq sifatni ta`minlaydi: yuqori dinamiklik, utkazish qobiliyati, tasvirlarni aniq- ravshanligi va yorqinligi. Monoxromli displeylar bilan bir qatorda so`nggi vaqtlarda rangli displeylar ham keng ishlatilmoqda. Rangli displeylarda har bir piksel 3 ta alohida qims pikseldan (R, G va V) t ashkil topib, ularning har biri mos ranglarning yupqa yorug`lik filtrlari bilan qoplangan. Uchta ranglardan har biri uchun yorqinlikning 64 ta gradaciyasi maksimal shakllantiriladi, bu oxir oqibatda 26200 ta rangli tuslarni aks ettirish imkoniyatini beradi. Ranglarning o`zlari etarlicha chuqur va yorqindir. SKI dagi monitorlarning asosiy afzalliklari: O`lchamlari va og`irligi: monitor qalinligi SKI ekrani va yoritish qurilmasi qalinligi bilan emas (u kichikdir), balki korpus qalinligi bilan aniqlanadi, yana og`irlikning katta qismi ham korpusga to`g`ri keladi.

www.arxiv.uz SKI dagi monitorlarning energiya nste`mol qilshi ENT lardagi monitorlarga nisbatan sezilarli kamdir, masalan, ENT dagi monitor o`rtacha 150 Vt, SKI dagi monitor esa 30 Vt gacha iste`mol qiladi. Ergonomikligi. SKI dagi monitorda inson sog`ligi uchun zararli bo`lgan elektromagnit nurlanishlarning hamma ko`rinishlari deyarli yo`qdir. Uning jiddiy kamchiligi - hozircha yuqori narxdaligidir. SKI-displeylar yana tashqi tegishlarni yoktirmaydi, xususan, barmoqlar bilan ekranga doimiy tegish rangli popuklarning paydo bo`lishiga olib keladi. Bu klassdagi zamonaviy videomonitorlarning ma`lumotlarni tasvirlash sifati ENT dagi monitorlarnikiga nisbatan ba`zida yomon emas. 15. VIDEONAZORATCHILAR ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/ Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/km/video plata.JPG Videonazoratnilar (videoadapterlar) bevosita monitorlarni va ularning ekraniga ma`lumotlarni chiqarishni boshqaradigan ichki tizim qurilmasidir. Videonazoratchi o`z ichiga quyidagilarni oladi: ENT ni boshqarish sxemasi, rastrli xotira (ekranda bo`lib o`tadigan ma`lumotlarni saqlovchi va AX da videobufer maydomini ishlatadigan xotira), DEQQ ning almashadigan mikrosxemalari (belgilar matricalari), kiritish-chiqarish portlari. Videonazoratchining asosiy tavsiflari: ish rejimlari (matnli va grafikli), ranglarning amalga oshirilishi (monoxromli va rangli), ranglar soni yoki nim ranglar soni (monoxromlida), o`tkazish qobiliyati (monitor ekranida gorizontal va vertikal bo`yicha adreslanadigan piksellar soni), buferli xotiradagi saxifalarning sig`imini va soni (saxlfalar soni - bu eslab qolinadigan matnli ekranlarning soni

www.arxiv.uz bo`lib, ularning istalgan biri bevosita adreslash yo`li bilan monitorda aks etgirishga chiqarilishi mumkin), belgi matricasining o`lchani (monitor ekranida belgini shakllantiradigan, matricaning satr va ustunidagi piksellar miqdori), tizimli shina bilan qiymatlar almashish tezligini belgilovchi qiymatlar shinasining razryadliligi va b. Videoxotira sig`imi - muhim tavsifdir, u xotirada saqlanayotgan piksellarning miqdorini va ularning atributlarini ../../AppData/Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/km/2421____.JPG aniqdaydi. Piksel atribugining razryadliligi, o`z navbatida, xususan, pikselni aks ettirishda hisobga olinadigan nim ranglarning yoki rangli tuslarning mumkin bo`lgan maksimal sonini aniqdaydi (masalan, 65000 rangli tusni (High Color standarti) aks ettirish uchun har bir atribut ikki baytli xususiyatga, 16,7 mln ta rangli tusni aks ettirish uchun esa (True Color standarti) - uch baytli xususiyatga ega bo`lishi kerak). Videoxotiraning kerakli sig`imini atribut baytlari miqdorini ekran piksellari miqdoriga ko`paytirib taxminan xisoblab chiqish mumkin). Masalan, monitorning o`tkazish qobiliyati 800x600 piksellar bo`lganda va True Color standartida videoxotira sig`imi 1440000 baytdan kam bo`lmasligi kerak, o`tkazish qobiliyati High Color standartida 1280x 1024 bo`lganda esa 4 Mbayt atrofida bo`lishi lozim. Umumqabul qilingan standart quyidagi videonazoratchilarni shakllantiradi: - Hercules - monoxromli grafikli adapter; - MDA - monoxromli displeyli adapter (Monochrome Display Adapter); - MGA - monoxromli grafikli adapter (Monochrome Graphics Adapter); - CGA - rangli grafikli adapter (Color Graphics Adapter); - EGA - yaxshilangan grafikli adapter (Enhanced Graphics Adapter); - VGA - videografikli adapter (Video Graphics Adapter), ba`zida uni ../../AppData/ Local/Documents and Settings/VASI/Application Data/Microsoft/Word/Documents and Settings/ZAF/Diplom_2005/ERKIN_AKA/Ofis

www.arxiv.uz texnikasi/mn/darslik/album/album/km/242_____.JPG videografikli matrica (Video Graphics Array) deb ataladi; - SVGA - yaxshilangan videografikli adapter (SuperVGA); - PGA - professional grafikli adapter (Professional GA). Hozirgi vaqtda amadda faqat VGA va undan yuqori tipdagi videonazoratchilar ishlatilmoqda. Videonazoratchilarga misollar: - videoxotira sig`imi 1-2 Mbayt bo`lgan VESA (VESA video-kartalari) tipidagi SVGA videonazoratchilari nimranglar va rangli tuslar yaxshi uzatilganda 1280x 1024 o`tkazish qobiliyatini ta`ninlaydi; - Twin Turbo - 128 M2 videonazoratchisi (videokarta) 2 Mbayt sig`imli (4 Mbaytgacha oshirish imkoniyati bilan) videoxotiraga, ikkita 64 razryadli ma`lumotlar shinasiga (bu PCI lokal shinasi bilan mos kelib, rangli tuslarning ranglilik rejimi 256 tadan 65000 tagacha o`zgarganda qiymatlarni 128-razryadli uzatishni pasaymaydigan tezlik bilan tashkil etishni ta`minlaydi) ega, videokarta istalgan amaliy dasturda tasvirni ekranda oniy chiziqli masshtablash vazifasiga egadir.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Skott Myuller «Модернизация и ремонт ПК» Izd - vo « Piter », 2001. 2. A . Jarov , «Железо» IBM 2000 Moskva : « MikroArt » 3. Borzenko A . « IBM PC устройство, ремонт и модернизация» M . 1995. 4. Web - server jurnal Komp`yuterra http://www.computerra.ru 5. A.Myachev « Периферийные устройства ЭВМ » Zaochniuy institut CP VNTO priborostroeniya . Moskva 1988. 6. www.uzedu.uz 7. www.tuit.uz

O'xshashlar

O’quv audio va video materiallarini yaratish va ishlov berish

Audio jihozlar

Sanoq sistemalari

Trenajor sistemalari. Trenajor sistemalari haqida umumiy tushuncha

Kompyuter operatsion sistemalari