Kompyuter grafikasi va uning turlari

Yuklangan vaqt:

16.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

163 KB

Ko'chirib olish

Kompyuter grafikasi va uning turlari Reja: 1. Kompyuter grafikasi haqida ma’lumot. 2. Kompyuter grafikasining turlari.

Fan va texnika taraqqiyoti jamiyatimizni informatsion jamiyatga aylantirdi. Bu jamiyatda faoliyat ko ’rsatuvchilarning aksariyat qismi axborotlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan banddirlar. Bunday ishlarni zamonaviy kompyuterlarsiz amalga oshirish qiyin. Ulardagi ma’lumotlarni qayta ishlash mashina grafikasi yordamida amalga oshirilsa foydalanuvchiga katta qulayliklar tug’diradi. Kompyuter grafikasi - bu model va tasvirlarni kompyuter yordamida hosil qilish, saqlash va qayta ishlash to ’g’risidagi fandir. Kompyuter grafikasi deganda odatda grafik ma ’lumotlarni kompyuter vositasida tayyorlash, qayta ishlash (qurish), saqlash va namoyish etish jarayonlarini avtomatlashtirish tushunilsa, grafik ma’lumot deganda ob’ekt modellari va tasvirlari tushuniladi. Kompyuter grafikasi jahonda yangi fundamental fan hisoblanib, o ’tgan asrning 90-chi yillarida paydo bo’ldi hamda fan va ishlab chiqarishning barcha sohasida kadrlar tayyorlab berishda o’ziga xos mustaqil ahamiyat kasb etdi. Maxsus dasturlar yordamida xuddi bir varoq oq qog ’ozga qalam yoki ruchka bilan har xil rasmlarni solish singari kompyuter ekranida sichqoncha yordamida rasm chizish, ya’ni tasvir yaratish, tuzatish va ularni harakatlantirish imkonini yaratdi. Bu dasturlar rasm solish programmalari yoki grafik redaktorlar bo’lib, ular yordamida rasmning elementlari boshqarib boriladi. Kompyuter grafikasining juda tez rivojlanib borishi va uning texnikaviy va dasturiy vositalarining yangilanib turishi ushbu kursni hamisha takomillashtirishga, bu sohadagi yangi yo’nalishlarni tinmay o’rganib borishni taqozo etadi. So’nggi yillarda bu sohada juda katta o’zgarishlar (siljishlar) yuz berdi, ya’ni 16 mln.dan ortiq rang va rang turlarini o’zida aks ettira oladigan displeylar, grafik axborotlarni kirituvchi moslama - skanerlar, dasturiy vositalar sohasida esa haqiqiy kompyuter dunyosini kashf qila oladigan amaliy dasturlar vujudga keldi. Kompyuter grafikasining uch turi mavjud bo ’lib, bular: rastrli , fraktal va vektorli grafikadir.

Rastrli grafika. Rastr tasvirlar to ’g’ri burchakli matritsa shaklida namoyon bo’lib, har bir yacheykasi rangli nuqtadan iborat. Rastr grafikasining asosi piksel ’ (nuqta) hisoblanib, u rang bilan ifodalanadi. Tasvir nuqtalar to ’plami sifatida akslanib ular qanchalik ko’p bo’lsa ko’rinish shunchalik tiniq va sifatli, fayl esa ko’p joy egallaydi. Ya’ni, aynan bitta tasvirning o’zi yuqori yoki past sifatli bo’lishi, o’lchov birligiga qarab nuqtalar ko’p yoki kam (odatda bir dyuymga nisbatan nuqtalar soni - dpi yoki piksellar soni - ppi bilan belgilanadi) bo’lishi mumkin. Rastr - bu nuqtalarning tartibli joylashuvidir. To ’ g ’ ri to ’ rtburchakli rastr . Rasm 1 Rasm 1 da elementlari to ’g’ri to’rtburchakdan iborat bo’lgan rastr tasvirlangan. Bunday rastrlar to ’ g ’ ri burchakli rastrlar deyiladi . Asosan shu turdagi rastrlar ko ’ p uchraydi . Shuningdek , boshqa geometrik shakllardagi rastrlar ham qo ’llanilishi mumkin. Masalan: uchburchak, oltiburchak (rasm 2).

a) Uchburchakli rastr b) Geksagonal rastr Rasm 2 Faqat ular quydagi talablarga javob berishi lozim: - hamma geometrik shakllar bir xil bo ’lishi kerak; - geometrik shakllar tekislik yuzasini ochiq joy qoldirmasdan va birbirini to ’smasdan to’liq qoplashi lozim. Rastrli tasvirlar har bir katagi ranglangan katakli qog ’ozni eslatadi. Piksel (inglizcha pixel – pic ture el ement) – rastrli tavirlarning asosiy elementi hisoblanib, tasvir aynan shu elementlardan tashkil topadi. Rastrli grafikani tahrirlaganda biz piksellarni tahrirlaymiz, ya ’ni ularning rangini o’zgartiramiz. Rastrli grafika asosan sifat sig’imi (razreshenie)ga bog’liq, chunki tasvirni ifodalovchi ma’lumot ma’lum bir o’lchamdagi to’rga bog’langan bo’ladi. Rastrli tasvir tahrirlanganda uning sifati o’zgarishi (odatda pasayishi), ya’ni tasvirni o’zini mas, balki u joylashgan to’rning o’lchamlari o’zgartirilib tasvirning aniqlik, tiniqlik darajasi o’zgartiriladi va fayl egallagan hajmi kamaytiriladi. Rastrli grafikani tasvirning sifat sig’imiga nisbatan past bo’lgan qurilma (printer)da chop ettirish rasm sifatini pasaytishiga olib keladi. Demak rastrli grafikani chop etish qurilmasining sifat sig ’imi tasvir sifat sig’imiga nisbatan yuqori bo’lishi tavsiya etiladi. Rastrli grafikaning keng tarqalgan formatlari: *.tif, *.gif, *.jpg, *png, *.bmp, *.pcx va b. Afzalligi : • Rastr grafikasi real obrazlarni effektiv namoyish eta oladi. Sifatli rastr tasvirlari foto surat darajasidagi yuqori aniqlikda real va haqqoniy aks ettirilishi mumkin. n

• Rastr tasvirlar chiqarish qurilmalari - asosan lazer printerlarida juda yaxshi chop etiladi. Ya’ni rastr grafikasining sifati chop etishda o’zgarmaydi. Kamchiliklari: • Rastr tasvirlari saqlash qurilmalari ( qattiq disk , CD - DVD , fleshka va h .) da ko ’ p joy egallaydi ; • Rastr tasvirlarni tahrirlashda kompyuterning xotira resurslari - xususan tezkor xotirada ko ’ proq joy talab etiladi ; • Rastr tasvirlarni tahrirlash mehnat talab va mashaqqatli; • Rastr tasvir masshtablashtirilganda tasvir sifati o’zgaradi. Qo’llanish sohasi: • Elektron va poligrafik nashriyotlar, Web dizaynda; • Foto tasvirlarni tahrirlash va restavratsiya qilishda; • Badiy grafika va skaner bilan ishlashda. Fraktal grafikasi. Fraktal grafikasi asosan matematik amallar asosida grafik kompozitsiya tuzishda qo ’llaniladi. Bugungi kunda videoroliklar, kliplar, videoo’yinlar yaratishda fraktal grafikasining o’rni beqiyosdir. Fantastik janrdagi kinofilmlarda yoki kompyuter o’yinlarida atrof muhitning murakkab kompozitsiyalari (o’rmonlar, tog’lar, shahar qiyofasi va h.) yaratishda fraktal grafikasidan keng foydalaniladi. Fraktal grafikasining qo ’llanish printsipi proektiv geometriyaning qonuniyatlariga asoslangan bo’lib, oddiy geometrik elementni o’ziga o’xshash akslantirishdan iborat. Aytaylik qish sovug’ida deraza oynasidagi naqshlar yoki kristal panjaralarning hosil bo’lishi insonni ajablantiradi. Bunday hodisa va jarayonlarni kompyuterda modellashtirish, ularning formula asosida qonuniyatlarini topish bir qarashda matematik yechimga ega emasday ko’rinadi, lekin yechimi oddiydan murakkablikka prinsipi asosida yaratiladi. Yuqorida keltirilgan misollarda agar diqqat bilan e’tibor qaratsangiz oddiy bir element, aytaylik bir dona qor parchasi xuddi shunga o’xshash (katta yoki kichik, holati, rangi o’zgargan) boshqa bir element bilan takrorlanadi. Bunday o’xshash to’plamlar fraktal to’plamlar deb nomlanadi.

$Fraktallar bizga oddiy geometriyadan ma ’lum bo’lgan figuralarga o’xshamaydi va ma’lum bir algoritmlar asosida quriladi. Fraktal grafikasida asosiy ob’ekt bu geometrik figura emas, balki matematik formuladir. Formuladagi koeffitsientlarni o’zgartirish asosida mutlaqo boshqa bir kompozitsiyalarni yaratish mumkin bo’ladi. Umuman oddiy qilib aytganda fraktallar – bu dastlabki figuraga nisbattan ko’p marta qo’llanilgan ma’lum bir almashtirish va o’zgartirishlar demakdir. Dastlabki fraktal geometriyasi g ’oyalari XIX asrlarda vujudga kelgan. Kantor oddiy rekursiv (qaytariladigan) funktsiya orqali chiziqni chiziqlar to’plamiga olib keldi, keyinchalik esa Benua Mandel’brot fraktal geometriyasiga asos soldi va fraktal iborasini kiritdi. Fraktal – lat. fractal bo’lingan (qismlarga ajratilgan) ma’nosini bildiradi. Fraktalning yana bir izoh-tushunchalaridan biri bu – qismlardan iborat va har bir qismi yana bo’linadigan geometrik figuradir. Har bir bo’linadigan figura yaxlit figuraning kichraygan yoki o’xshash nusxasidir. Fraktallarning asosiy xususiyati bu o’ziga o’xshashlikdir. Oddiy figurani doimo kichraytirish va unga o ’xshatish asosida fraktallar tuzish mumkin. Misol uchun: Oddiy kesma teng uchga bo’linadi (Rasm 3-a). O ’rtadagi qismga teng bo’lgan yangi bir kesma bo’lagi qo’shiladi va to’rt bo’lakdan iborat siniq chiziq hosil qilinadi (Rasm 3-b). Keyingi etapda to’rtta kesmaning har biri yana uchga bo’linadi va o’rta qismiga teng yangi bo’laklar qo’shiladi (Rasm 3-c). Bu holat yana takrorlanganda bejirim bir naqsh kompozitsiyasi kelib chiqadi (Rasm 3-d). Agarda har bir etapda bo’laklarni kichraytirish bilan birga ularni yo’nalishini ham o’zgartirilsa yanada boshqaroq kompozitsiya kelib chiqadi.$

Oddiy fraktalning tuzilishi Rasm 1 Fraktal grafikasi fayllari asosan *. fif kengaytmasiga ega bo ’ lib , kompyuter xotirasida juda kam joy egallaydi . Ya ’ ni ular xotirada faqat formula yozuvlari ko ’ rinishida saqlanadi . Fraktal grafikasining keng tarqalgan formatlari : *. frp ; *. frs ; *. fri ; *. fro ; *. fr 3, *. fr 4 va h . Afzalligi : • Original va bejirim, fantastik tasvirlarni hosil qilish mumkinligi; • Real hodisa va jarayonlarni (ilmiy grafikaviy) modellashtirishda qo’llash mumkinligi. Kamchiliklari: • Dasturlash tilining murakkabligi. Turli dasturlash tillari (C, Delphi, Pascal va h.) ni bilish talab etiladi; Natijani oldindan baholashning qiyinligi. • Qo’llanish sohasi: • Ko’ngilochar dastur va video o’yinlar yaratishda (oddiy va murakkab teksturalar, turli landshaft va fonlarni yaratishda); • Kino va video industriyada (noananaviy hodisa va jarayonlarni hosil qilishda, fantastik syujetlar yaratishda). Fraktal grafikasi asosida yaratilgan kompozitsiyalar. Rasm 4. Fraktal grafikasi asosida yaratilgan kompozitsiyalar.

Vektorli grafika. Vektor grafikasida tasvir vektor deb nomlanuvchi chiziqlar asosida qurilib, ularga turli parametrlar – rang, chiziq qalinligi va joylashuvi (vaziyati) xususiyatlari beriladi. Vektor grafikasida primitivlar deb nomlanuvchi ob ’ektlar bilan ishlanadi. Primitivlarga ikki va uch o’lchamli oddiy geometrik figuralar kiradi. Ikki o’lchamli geometrik figuralarga – nuqta, to’g’ri chiziq, egri chiziq, aylana, ko’pburchak kabi tekis shakllar kirsa, uch o’lchamli geometrik figuralarga – kub, prizma, piramida, sfera, konus, tsilindr kabi jismlar kiradi. Ushbu oddiy geometrik figuralar asosida murakkab bo’lgan geometrik figuralar – ob’ektlar yaratiladi. Vektorli grafika odatda ob ’ektga qaratilgan grafika yoki chizma grafikasi deb ham nomlanadi. Vektor grafikasida asosiy mantiqiy element primitivlar bo ’lganligi uchun, asosiy e’tibor primitivlarni qurishda ularning parametrlariga qaratiladi. Misol uchun yopiq ko’pburchak tomonlari teng yonli yoki ixtiyoriy bo’lishi, yopiq hududlar aylana, ellips yoki ixtiyoriy egri chiziq asosida qurilishi mumkin bo’lib (Rasm 5-a), ushbu yopiq ko’pburchak yoki hudud ichini ranglash (Rasm 5-b), gradientlash (Rasm 5-c) yoki shtrixlash (Rasm 5-d) mumkin. a) Konturli b) Hududi bo ’yalgan c) Hududi gradientlangan d) Hududi shtrixlangan

a) Konturli c) Hududi gradientlangan b) Hududi bo ’yalgan d) Hududi shtrixlangan Vektor grafikasining asosiy imkoniyatlari Rasm. 5 Vektor grafikasining asosiy imkoniyatlari Vektorli grafikaning imoniyatlari uni muhandislik sohasida qo ’llashga imkon beradi (Rasm 6). a) Ikki o ’lchamli chizma b) Uch o’lchamli detal modeli

a) Ikki o ’lchamli chizma b) Uch o ’lchamli detal modeli

Vektor grafikasining muhandislik amaliyotida qo ’llanishi Rasm. 6 Vektor grafikasining muhandislik amaliyotida qo ’llanishi Agar rastr grafikasida bazaviy element nuqta bo ’lsa, vektor grafikasida chiziq hisoblanadi. Chiziq to’g’ri yoki egri (splayn) bo’lishi mumkin. Chiziq bir butun ob’ekt hisoblanib, u matematik ifodaga ega. SHuning uchun ham vektor grafikasi fayl hajmi rastr grafikasiga nisbatan ancha kam joy egallaydi. Vektor grafikasi bilan ishlaganda biron bir ob’ekt tahrirlanganda boshqa ob’ektlar tahrirlanmaydi. Ya’ni tasvirda biron bir geometrik ob’ektga osongina o’zgartirish kiritish mumkin bo’lib, shu ob’ekt ustida yoki ostida joylashgan boshqa geometrik ob’ektlar tahrirlanmasligi imkoniyatlari mavjud. Vektor grafikasi aniq va tiniq tasvirlar yaratishga imkon beradi. Tasvirlar masshtablashtirilganda ularning sifati saqlanib qoladi. SHuning uchun ham undan dizayn, poligrafiya, reklama va animatsiyada keng foydalaniladi (Rasm 7). Vektorli grafikaning dizayn va animatsiyada qo ’llanilishi Rasm. 7 Vektorli grafikaning dizayn va animatsiyada qo ’llanilishi Vektorli grafikaning eng qulay tomoni u chiqarish qurilmalarining barcha sifat sig ’imi imkoniyatlaridan foydalanadi. Ya’ni vektor buyruqlari chiqarish qurilmasiga, aytaylik printerga berilgan masshtabdagi tasvir chiziq va ranglarini printer qancha nuqtadan iborat qilib chiza olsa shuncha nuqtalarni qo’llashni buyuradi. Agar rastrli format printerga chegaralangan nuqtalar to’plamidan foydalanib chop ettishni buyursa, vektorli format printer qancha nuqtalar to’plamini qo’llay olsa shuncha nuqtalarni qo’llashni buyruq beradi. Vektorli tasvirlar kompyuterdan chiqarish qurilmasi (printer)ga turli vektor buyruqlarini yo ’llaydi. Printerlarda o’zining mikroprotsessori bo’lib, u buyruqlarni qayta ishlaydi va ularni nuqta ko’rinishda qog’ozga tushiradi. Printerlarning turiga qarab ayrim hollarda kompyuter va printer orasidagi ikki mikroprotsessorning axborotlarni qayta ishlashida muammolar yuzaga keladi va natijada tasvir

qog’ozda qisman yoki umuman chop etmasligi yoki ekranga xatolik haqidagi axborot chiqarilishi mumkin. Imkoniyatlari: • Vektor grafikasi printerning barcha sifat sig’imidan foydalanib, tasvir masshtabi o’zgartirilganda ham uning sifatini saqlab qoladi; • Vektor grafikasi alohida ob’ektlarni tahrirlash imkonini beradi va tasvirlar oson tahrirlanadi; • Vektorli grafika agar tasvirda rastrli ob’ektlar qo’llanmagan bo’lsa xotirada kam joy egallaydi. Kamchiliklari: • Vektorli tasvirlar sun’iy ko’rinadi; • Rastr grafikasiga nisbatan ranglar kam tusga ega. Qo’llanish sohasi: • Kompyuterda loyihalash tizimlarida; • Elektron va poligrafik nashriyotlarda, Web dizaynda; • Kompyuter dizayni va reklamada.

Adabiyotlar : 1. I.A.Karimov “Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch” Toshkent. 2010. 2. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Ma ҳkamasining qarori 06. 06. 2002 y. №200 “Komp’yuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish” chora-tadbirlari to`g’risida. 3. Rixsiboyev T. “Komryuter grafikasi” O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti. Toshkent – 2006. 4. Rixsiboyev T. “Muhandislik kompyuter grafikasi va uni o’qitish metodikasi” TDTU bosmaxonasi. Toshkent – 2009. 5. Fedorenkov, Kimayev «AutoCAD 2002» Moskva – 2001. 6. Romanicheva E.T. va b … «AutoCAD vers.12,13,14» Moskva – 1997. 7. Dmitriy Tkachev «Самоучитель» AutoCAD 2005. 8. Elen Filkenshteyn. «Auto CAD 2007 and Auto CAD LT 2007 » bibliya pol’zovatelya. M.: Dialektika – 2007.1309s. 9. Bogolyubov S . K . «Индивидуальные задания по курсу черчение». Moskva «Высшая школа» 1989. 10. www. arxiv.uz 11. www.ziyo.net

O'xshashlar

Kompyuter ta’minoti va uning turlari

Kompyuter grafikasi va dizaynda dasturiy vositalar

Kompyuter grafikasi va dizayn faniga kirish

Zamonaviy kompyuter grafikasi va undan foydalanish. Grafik muharrirlar

Grafik ob’ektlar haqida ma’lumotlar. Kompyuter grafikasi tushunchasi