Электрон имзо - Informatika va AT - Referatlar

Электрон имзо

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

123.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Электрон и мзо Режа: 1. RSA алгоритми асосида электрон имзо. 2. Калитлар билан бошқариш. 3. Катта ҳажмдаги маълумотларни шифрлаш. 4. Криптографик услубларнинг амалдаги қўлланишлари ҳақида.

www.arxiv.uz Қабул қилиб олинган маълумотларни ҳақиқийлигини ёки ҳақиқий эмаслигини аниқлаш масаласини, яъни маълумотларни аутентификация си масаласининг моҳияти хақида тўхталамиз. Ҳар қандай ёзма хат ёки ҳужжатнинг охирида шу ҳужжатни ба жарувчиси ёки бажарилиши учун жавобгар бўлган шахснинг имзоси бўлиши табиий ҳолдир. Бундай ҳолат одатда қуйида иккита мақсаддан келиб чиқилди. Биринчидан, маълумотни олган томон ўзида бор бўлган имзо намунасига олинган маълумотдага имзони солиштирган ҳолда шу маълумотнинг ҳақиқийлигига ишонч ҳосил қилади. Иккинчидан, шахсий имзо маълумот ҳужжатига юридик жиҳатдан авторликни кафолатлай ди. Бундай кафолат эса савдо-сотиқ, ишончнома, мажбурият ва шу каби битмларда алоҳида муҳимдир. Ҳужжатлардаги қўйилган шахсий имзоларни сохталаштириш нис батан мураккаб бўлиб, шахсий имзоларнииг авторларини ҳозирги замо навий илғор криминалистика услубларидан фойдаланиш билан аниқлаш мумкин. Аммо электрон имзо хусусиятлари бундан фарқли бўлиб, икки лик саноқ системаси хусусиятлари билан белгиланадиган хотира регистрлари битларига боғлиқ. Хотира битларининг маълум бир кетма -кетлиги дан иборат бўлган электрон имзони кўчириб бирор жойга қўшиш ёки ў згартириш компьютерлар боғлами системаси асосидаги алоқа тизимла рида мураккаблик туғдирмайди. Бугунги юқори даражада ривожланган бутун дунё цивилизациясида ҳужжатларни, жумладан, махфий ҳужжатларни ҳам, электрон кўринишда ишлатилиши ва алоқа тизимларида узатилиши кенг тармоқли қўл ланилиб борилаётганлиги, электрон ҳужжатлар ва электрон имзоларнинг ҳақиқи йлигни аниқлаш масалаларининг муҳимлигини келтириб чиқармоқда. Очиқ калитли криптографик системалар бўлимида таъкидлаб ўтганимиз дек, бундай криптосистемалар қанчалик қулай ва криптобардошли бўлмасин, аутентификация масаласини тўла ечилишига жавоб бера ол майди. Шунинг учун аутентификация услуб ва воситалари криптографик алтритмлар билан биргаликда комплекс ҳолда қўлланилиши талаб этилади.

www.arxiv.uz Қуйида иккита (А) ва (Б) фойдаланувчиларнинг алоқа муносабат ларида аутентификация системаси рақиб томоннинг ўз мақсади йўлидаги қ андай ҳатти-ҳаракатларидан ва криптосистема фойдаланувчиларининг фойдаланиш протоколини ўзаро бузишларидан сақлаши кераклигини кўрсатувчи ҳолатларни кўриб чиқамиз. Рад эти ш (рен ег атство) Фойдаланувчи (А) фойдаланувчи (Б) га ҳақиқтан ҳам маълумот жўнатган бўлиб, узатилган маълумотни рад этиш мумкин. Бундай қоида бузилишини (тартибсизликни) олдини олиш мақсади да электрон (рақамли) имзодан фойдаланилади. Модификациялаш (ўзгартириш) Фойдаланувчи (Б) қабул қилиб олинган маълумотни ўзгартириб, шу ўзгартирилган маълумотни фойдаланувчи (А) юборди, деб таъкидлайди (даъво қилади). Соҳталаштириш Фойдаланувчи (Б)нинг ўзи маълумот тайёрлаб, бу соҳта маълумотни фойдаланувчи (А) юборди деб даъво қилади. Фаол моди фик ациял аш ( ўзг арт ири ш) (А) ва (Б) фойдаланувиларнинг ўзаро алоқа тармоғига учинчи бир (В) фойдаланувчи ноқонуний ҳолатда боғланиб, уларнинг ўзаро узатаётган маълумотларини ўзгартирган ҳолда деярли узлисиз узатиб туради.

www.arxiv.uz Ниқоблаш (имитациялаш) Учинчи фойдаланувчи (В) фойдаланувчи (Б)га фойдаланувчи (А) томонидан маълумот жўнатади. Юқорида санаб ўтилган: модификациялаш, соҳталаштириш, фаол модификациялаш, ниқоблаш каби алоқа тизими қоидаларининг бузилишини олдини олиш мақсадида рақамли сигнатурдан – рақамли имзо ва узатиладиган маълумотни бирор қисмини тўла ўз ичига олувчи рақамли шифр матндан иборат бўлган маълумотдан фойдаланилади. Такрорлаш Фойдаланувчи (В) фойдаланувчи ( А ) томонидан фойдаланувчи (Б)га жўнатилган маълумотни такроран (Б)га жўнатади. Бундай ноқо нуний хатти-ҳаракат алоқа усулидан банклар тармоқларида электрон ҳ исоб-китоб тизимидан фойдаланишда ноқонунийлик билан ўзгалар пул ларини талон- тарож қилишда фойдаланилади. Ана шундай ноқонуннй усуллардан муҳофазаланиш учун: - имитациялашга бардошлилик - имитабардошлилик; - криптосистемага кираётган маълумотларни муҳофаза мақсадла ридан келиб чиқиб тартиблаш; чора тадбирлари кўрилади. RSA алгоритми асосида электрон имзо

www.arxiv.uz Кўплаб электрон (рақамли) имзо алгоритмлари мавжуд бўлиб, қулай ва кенг тарқалган электрон имзо RSA алгоритмига асосланган. Қуйида шу алгоритм асосида электрон имзо қандай яратилишини кўриб чиқамиз. RSA алгоритмини асосини ташкил этувчи d, p, q- сонлари махфий бўлиб, бу сонлар билан боғлиқ бўлган е ва nқр q сонлари маълум бўлсин. Бу ерда: 1.)1 )(1 ( ) (    q p n  бўлиб, ) (n  ва е сонларини билган ҳолда (25) муносабатдан, яъни 1 ) (   Q n de  тенгликдан бирор q сонида d сонини аниқлаб олиш мумкин. 2. е ва d сонларини билган ҳолда ) (n  сонига каррали бўлган сон ларни ва уларни қанчалигини топиш мумкин бўлиб, бундан n сонининг бўлувчиларни топиш мумкин. Агарда фойдаланувчи (А) фойдаланувчи (В) га "САНА" сўзини имзо с ифатида узатмоқчи бўлса, ўзининг d А ва p А - q А =n A махфий сонлар билан аниқланувчи махфий калитли алгоритми ва (Б) нинг е Б ва n Б cонлари билан аниқланувчи очиқ калитдан фойдаланиб электрон (рақамли) имзо қў яди. Бу имзо қуйдаги кўринишдаги Tsp }} { , { , САНА n Ed n Ee A A Б Б акслантиришлар (алгоритмлар) кетма - кетлиги билан аникланади. Ўз навбатида бу имзони фойдаланувчи (Б) дастлаб ўзининт махфий калитли Б Б n Ed , алгоритми билан } { , }} { , { , САНА n Ed САНА n Ed n Ed A A A A Б Б  маълумотни ҳосил қилади. Сўнгра (Б) фойдаланувчи (А)нинг очиқ алго ритми A A n Ed , орқали САНА САНА n Ed n Ee A A A A  }} { , { ,

www.arxiv.uz маълумотни олади. Бу келтирилган электрон имзо қоидаси (схемаси) алоқа тизимла рида бир неча тур қоида бузилишларидан муҳофаза қилинишни таъминлайди, яъни: - махфий калит фақат фойдаланувчи (А)нинг ўзигагина маълум бўлса, у ҳолда фойдаланувчи ( Б ) томонидан қабул қилиб олинган маълумотни фақат (А) томонидан жўнатилганлигини рад этиб бўлмайди; - қонунбузар (рақиб томон) махфий калитни билмаган ҳолда моди фикациялаш, соҳталаштириш, фаол модификациялаш, ниқоблаш ва бошқа шу каби алоқа тизими қоидаларини бузилишига имконият туғдирмайди; - алоқа тизимидан фойдаланувчиларнинг ўзаро боғлиқ ҳолда иш юритиши муносабатидаги кўплаб келишмовчиликларни бартараф этади ва бундай келишмовчиликлар келиб чиққанда воситачисиз аниқлик киритиш имконияти туғилади. Кўп ҳолларда узатилаётган маълумотларни шифрлашга ҳожат бўлмай, уни электрон имзо билан тасдиқлаш керак бўлади. Бундай ҳолат ларда очиқ матн жўнатувчининг ёпиқ калити билан шифрланиб, олинган шифрматн очииқ матн билан бирга жўнатилади. Маълумотни қабул қилиб олган томон жўнатувчининг очиқ калити ёрдамида шифрматнни дешифр лаб, очиқ матн билан солиштириши мумкин. 1991 йилда АҚШ даги Стандартлар ва Технологиялар Миллий Ин ститути DSA (Digital Signature Algarithm) рақамли имзо алгоритмининг стандартини DSS ( Digital Signature Standart ) биз юқорида келтирган Эль- Гамаля ва RSA алгоритмлари асосида яратиб, фойдаланувчиларга таклиф этган. Калитлар билан бошқариш

www.arxiv.uz Ахборотлар тизимига мос келувчи криптографик системани яратиш билан бир қаторда шу системада калитлар билан бошқариш масаласини оптимал (қулай ва ишончли) ҳал этиш муҳим ўрин тутади. Чунки тан ланган криптосистема қанчалик мураккаб ва ишончли бўлмасин, бари-бир ундан амалда фойдаланиш жараёнлари калитлар билан боғлиқдир. А гарда маълумотларнинг махфий алмашинуви оз сондаги фойдаланувчи лар доирасида бўлса, калитлар алмашинуви жараёнида ноқулайликлар туғилмайди. Аммо ахборотлар тизимида маълумотларнинг махфий алмашинуви юзлаб, минглаб ва хатто миллионлаб фойдаланувчилар доираси да бўлса (мисол учун модем ва ИНТЕРНЕТ алоқа тизимлари орқали банк, савдо-сотиқ, давлат аҳамиятига боғлиқ ҳамда бошқа муҳим соҳа лардаги алоқа жараёни фойдаланувчилари доирасида) калитлар билан бошқаришнинг ўзига хос алоҳида муҳим масалалари келиб чиқади. Калитлар ҳақидаги маълумот деганда ахборотлар тизими крипто системасида мавжуд бўлган барча калитлар тўплами ва уларнинг муҳо фазаси билан боғлиқ маълумотлар тушунилади. Агарда калитлар ҳақидаги маълумотларни етарли даражадаги ишончли муҳофазали бошқаруви таъминланмаса, табиийки, рақиб томонга ахборотлар тизимидаги деярли ихтиёрий маълумотни олиш учун тўла имконият туғилади. Калитлар билан бошқариш жараёни қуйидаги учта муҳим бўлган: -барча калитларнинг ўзаро боғлиқ ҳолда, яъни бир бутун ҳолда ишлаши жараёнини таъминлаш (калитлар генерацияси); -калитлар тўпламининг мақсадли кенгайиб боришини таъминлаш ( калитларларнинг тўпланиши); - калитларларни фойдаланувчилар доирасида тақсимлаш (калитлар - ларнинг тақсимланиши); жараёнларига аҳамият беришни талаб этади. К риптографик системаларнинг муҳим масалалари ва ривожи

www.arxiv.uz Катта ҳажмдаги маълумотларни шифрлаш Катта ҳажмдаги маълумотларни шифрлаш масалалари мультимедия ва юқори даражадаги ўтказиш ҳамда узатиш имкониятларига эга бўлган алоқа тармоқлари воситаларининг вужудга келиши билан боғлиқ. Ахборотларни муҳофазалаш тўғрисида гап борганда кенг маънодаги бирор алфавитда ёзилган аниқ матн тушинилди. Аммо ҳозирги замонавий ахборот тизимларидаги маълумотлар матн кўринишдаги хусусият дан фарқли ўлароқ юқори даражада ривожланиб бораётган алоқа технологиларининг маҳсули бўлган: - факс, тасвир ва сўз алоқа тизимлари; - овозли почта; - тасвирли конференциялар ўтказишда тасвирли (видно) алоқа ти зимлари; ва бошқа шу кабиларни ўз ичига олади. Бундан эса криптология ютуқларидан фойдаланиб шу алоқа тизимлари маълумотларини муҳофазалашнинг ўзига хос услубларни ишлаб чиқиш масалаларини ечиш вазифалари келиб чиқади. Ахборотларни шифрлаш, кодлаштириш ва сиқиш Қуйида келтирилаётган жадвалда ахборотларни шифрлаш, кодлаш тириш ва сиқиш жараёнларининг мақсад нуқтаи назаридан турлича экан лиги кўринади.

www.arxiv.uz Ахборотни акслантириш тури. Мақсади Акслантиришдан с ў н г а х б о р о т ҳ ажмининг ўзгариши Шифрлаш - махфий маьлумотни алоқа канали тизимида жўнатиш; - маьлумотни рақиб томонидан ў згартирилишига йўл қўймасдан унинг Одатда ўзгармайди, ф ақ ат р ақ ам ли сигнатура ва имзо ҳ исобига кўпаяди Ҳ ар хил ҳалақит берилишларига бардошли бўлган кодлаштириш Маълумотларни алоқа канали тизимида хар-хил ҳ алақит беришлар эвазига ўзгаришидан Кўпаяди Сиқиш (компрессиялаш) Сақланаётган ва узатилаётган маълумотлар ҳ ажмини кисқартириш Камаяди Кўриниб турибдики, бу уч турдаги маълумотларни акслантириш бир- бирини тўлдиради ва уларнинг ҳаммасидан биргаликда фойдаланиш алоқа тармоғи (канали) тизимларидан самарали фойдаланишга олиб келади. Криптографик услубларнинг амалдаги қўлланишлари ҳақида Маълумотларни муҳофазалаш услубларининг амалда қўлланиши масаласи қуйидаги ўзининт муҳим томонларига эга: -криптографик алгоритмларнинг амалда қўлланишини таъминловчи воситаларни яратиш ёки ишлаб чиқариш; -яратилган ёки ишлаб чиқилган воситалардан фойдаланиш услуб лари. Ҳар бир крипторафик услуб бирор алгоритммик тилда дастур тузишга ёки шу услубни амалдаги қўлланишини таъминловчи асбоб-ускуна жиҳозлари кўринишидаги яратилишнинг табиий омилларини туғдириши керак. Криптографик алгоритмнинг дастурлаш воситаси амалда қўлланилганда формал математик алмаштириш амалларининг бирор чекли кет ма-кетлигига асосланади.

www.arxiv.uz Шифрлаш ва дешифрлаш амалларининг асбоб-ускуналар восита сида таъминланиши махсус электрон схемалар асосида амалга оширила ди ва бунда гаммалаштириш услубини қўшиб олиб борилади. Чунки гам малаштириш услуби юқори даражадаги криптобардошлиликни таъминлаб, нисбатан соддароқ амалий қўлланиш имкониятларига ҳам эга. Гамма лаштиришнинг асосини ташкил этувчи тасодифий битлар кетма-кетлиги ни ишлаб чиқарувчи генератор сифатида чизиқли ва чизиқли бўлмаган сонли акслантириш амалларини бажарувчи кўчиш (силжиш) регистрларидан фойдаланилади. Бундай бошқаришнинг моҳияти электрон қурилмаларда бирор ҳажм даги маълумотни шифрлаб бўлингандан сўнг, электрон қурилманинг хо тира регистрларига жойлашган мана шу шифрланган маълумотнинг белгиларини бирор услуб билан даврий равишда ўзгартирилиши билан боғлиқ. Чизиқли бўлмаган акслантириш амалларини бажарувчи кўчиш регистрларидан фойдаланиш тасодифий битлар кетма-кетлигидан ибо рат бўлган гамманинг мураккаб ҳолда вужудга келиши билан боғлиқ бўлиб, криптоанализ масалаларининг ечилишини мураккаблаштиради. Дастурлаш услубларидан фойдаланиб маълумотларни музофазалаш нинг қулайлиги ва ютуғи унинг асосини ташкил этувчи криптографик шифрлаш алгоритмининг маълумотларни математик амаллар билан тез ва мақсадли ўзгартиришни таъминлаш имкониятларининг мавжудлиги дадир. Дастурлаш услубининг асосий камчилиги эса унинг электрон схемалар кўринишдаги асбоб-ускуналар воситасида шифрлаш ва дешифрлаш га нисбатан секин ишлашидадир. Дастурлаш ва асбоб-ускуналар воситаларини қўшиб олиб боришга асосланган шифрлаш ҳамда дешифрлаш криптографик услублари компьютерлар тизими билан боғлиқ бўлган ахборотларни муҳофазалаш соҳасида компьютерларга "криптографик қўшимча-процессор"ларнинг иш лаб чиқарилиши ва ўрнатилиши билан боғлиқ. Бу "криптографик қўшимча - процессор" ҳисоблаш курилмаси бўлиб, криптографик амаллар: модул бўйича қўшиш, регистрларнинг силжишини таъминлаш ва бошқа шу каби

www.arxiv.uz вазифаларни бажаради. Бундай қурилмалар учун дастурлаш алгоритмини ўзгартириш билан шифрлаш жараёнида фойдаланилаётган услубларнинг ўзгаришини бошқариш мумкин. Шундай қилиб, бирор ахборотлар тизимида маълумотларни крип - тографик услублар билан муҳофазалаш, шу ахборотлар тизими соҳасининг ўзига хос муҳим бўлган хусусиятли томонларини чуқур ва кенг таҳлил қилган ҳолда мос келувчи криптографик муҳофаза услубини тан лашни тақазо этади. Асосий адабиёт лар: 1. Анохин М.И., Варнавский Н.П., Сидельников В.М., Яҳенко В.В. Криптография в банковском деле. М. 1997г. 2. Брюс Шнайер. Прикладная криптография: 2– е издание. М. 2001. 3. Фомичев В.М. Дискретная математика и криптология. М. «Диалог МИФИ» 2003 г. http :║ www . library . mephi . ru – Библиотека МИФИ.

www.arxiv.uz 4. Романец Ю.В., Тимофеев П.А., Шаньгин В.Ф. Заҳита информации в компьютернўх системах и сетях. М. «Радио и связь» 2001г. 5. Московский центр непрерўвного математического образования. Материалў 1 – 9 олимпиад по криптографии. М. 2001 – 2003гг. http : ║ www . ibc . ry .Ғ- электронная библиотека Московского Государственного Университета экономики, статистики и информатики. 6. В.А.Хорошко, А.А.Чекатков. Методў и средства заҳитў информации. Издательство «ЮНИОР» К. 2003. 7 . www.ziyonet.uz

www.arxiv.uz

O'xshashlar

Электрон кутубхоналар

Электрон таълим

Электрон хужжат ва электрон хужжат алмашинуви

Электрон туловлар технологияси. Электрон туловнинг мохияти таркиби

Интернетда электрон кутубхоналар