Berilganlar bazasi va uni boshqarish tizimlari berilganlar bazasining modellari relyastion berilganlar bazasi - Informatika va AT - Referatlar

Berilganlar bazasi va uni boshqarish tizimlari berilganlar bazasining modellari relyastion berilganlar bazasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

92 KB

Ko'chirib olish

Berilganlar bazasi va uni bosh q arish tizimlari b erilganlar bazasining modellari r elyastion berilganlar bazasi Reja: 1. Ma’lumotlar bazasini tashkil qilish va uni boshqarish tizimlari 2. Kompyuter tarmoqlari 3. Lokal hisoblash tarmo q lari. 4. Mijoz-server texnologiyasi. 5. Global hisoblash tarmoqlari. 6. IP va URL manzillar 7. Internet terminlari.

Ma’lumotlar bazasini tashkil q ilish va uni bosh q arish tizimlari Informastion texnologiyaning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o’zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o’z vaqtida qayta ishlash choralarini qidirib topishga undaydi. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar bazasi (MB) ni yaratish, sungra esa undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb bo’lib qolmoqda . Ma’lumotlar bazasi – bu o’zaro boglangan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo’lib, u ko’rilayotgan ob’ektlarning xususiyatini, holatini va ob’ektlar o’rtasidagi munosabatni ma’lum sohada tavsiflaydi. Darhaqiqat, hozirgi kunda inson hayotida MB da kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanish muhim rol o’ynaydi. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o’zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MB ga murojaat qilishga majbur bo’lamiz. Demak, MB ga tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolardan biriga aylanib borayotgani davr taqozosidir. Shuni qayd qilish lozimki, MB ni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur:  ma’lumotlarning turi va ko’rinishi, ularni qo’llaydigan dasturlarga bog’liq bo’lmasligi lozim, ya’ni MB ga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki ma’lumotlar turini o’zgartirganda, dasturlarni o’zgartirish talab etilmasligi lozim;  MB dagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror dastur tuzishga hojat qolmasligi kerak. Shuning uchun h am MB ni tashkil etishda ma’lum q onun va q oidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so’zini ma’lumot so’zidan farqlaymiz, ya’ni axborot so’zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda aniq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarga tutamiz. Bugungi kunda ma’lumotlarni eng ishonchli saqlaydigan vositalardan biri hozirgi zamon kompyuterlaridir. Kompyuterlarda saqlanadigan MB maxsus formatga ega bo’lgan muayyan tuzilmali fayl demakdir. Kompyuter xotirasida xar bir fayl yozuv deb ataladigan bir xil turdagi kismlardan iborat buladi. Yozuv- o’ zaro boglangan ma’lumutlarning bir qismidir. Fayldagi yozuvlar soni

qaralayotgan ma’lumotning o’lchoviga bog’lik. Har bir yozuv esa maydon deb ataladigan bo’laklardan tashkil topadi. Maydon ma’lumotlarning qisqa to’plamidan iborat bo’lishi lozim. Har bir maydon uzi ifodalaydigan ma’lumotlariga ko’ra, biror nomga ega buladi. Fikrimizni misol bilan ifodalashga harakat qilamiz. Masalan, biror oliy o’quv yurtining aniq fakultetida taxsil olayotgan biror gurux talabalari tugrisidagi ma’lumotlar keltirilgan quyidagi jadvalni ko’raylik: Familiyas i Ismi Tug ’i lgan sanasi Gurux i Turar joyi. Q izi qq an fani Toliboev Raxi m 02.10.80 TM Katortol, 5 Matem.anal. Rasulov Obid 15.09.81. IT Chilonzor ,20/6/4 Matem. fizika. Usmonov Erkin 31.08.79. IT Yunusob od,15/7/3. Dasturlash. Muminov Muro d 10.01.78. TM Ц -26,14- 6 Internet Bu misolda 4 ta yozuv bo’lib, ularning har biri 6 ta maydondan iborat. Mazkur maydonlarning har biri mos ravishda «Familiya», «Ismi», «Tugilgan sanasi», «Guruxi», «Turar joyi» va «Qiziqqan fani» deb nomlangan. Demak, yozuvdagi maydonlar soni yozuvga kiritiladigan ma’lumotlar hajmiga bog’liq. Fayldagi bu yozuvlar birlamchi hisoblanadi. Chunki biror yozuvdagi ixtiyoriy ma’lumotni boshka yozuvdagi ma’lumotlar bilan takkoslab aniklash mumkin emas. Shuning uchun ham bizga kerakli bo’ladigan ikkilamchi yozuvlarni esa faqat amaliy dasturlar yordamida olish mumkin bo’ladi. Modomiki shunday ekan, MB tashkil qilish, ularga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va mavjud MB dan foydalanish uchun maxsus MB lar bilan ishlaydigan dasturlar zarur bo’ladi. Bunday dasturlar majmui ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT) deb yuritiladi. Aniqrok qilib aytganda, MBBT - bu ko’plab foydalanuvchilar tomonidan MB ni yaratish, unga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va MB ni birgalikda ishlatish uchun zarur bo’lgan dasturlar majmuidir. MBBT ning asosiy tarkibiy qismi – ma’lumotlar bo’lsa, boshqa tarkibiy qismi- foydalanuvchilar dir Ma’lumotlar bazasi modellari quyidagi turlarga bo’linadi:

 Daraxtsimon (ierrarxik ) modellar.  Tarmoqli ( turli) modellar.  Relyastion modellar. Daraxtsimon (ierarxik) modelda ob’ektlar yozuvlar ko’rinishida ifodalanadi. Ierarxik modelda ikki so’z bilan yarusdagi elementlar bog’langan bo’lsa, unday ma’lumotlar tarmoqli ( turli) modelda ifodalangan deyiladi. Tarmoqli modellarda xam ob’ektlar daraxtsimon modellardagi kabi yozuvlar kurinishida tasvirlanadi. Ob’ektlarning o’zaro aloqalari yozuvlar o’rtasidagi aloqalar sifatida tavsiflanadi. Relyastion modellarda esa ob’ektlar va ularning o’zaro aloqalari ikki o’lchovli jadval ko’rinishida tasvirlanadi. Ma’lumotlarning bunday ko’rinishda tasvirlanishi ob’ektlarning o’zaro aloqalarini yaqqol tasvirlanishiga asos bo’ladi. Microsoft Access dasturi ham relyastion modellar asosida qurilgan bo’lib, unda tashkil qilinadigan MB lar jadval ko’rinishida aks etadi. Bunday jadvaldagi ustunlar maydoni deb, satrlar esa yozuv deb ataladi. Maydon- m a’lumotlarni tashkil etishning oddiy birligi bo’lib, ma’lumotning alohida, bo’linmas birligiga egaligi rekviziti mos keladi. Yozuv- mantiqiy boglangan rekvizitlarga mos keluvchi maydonlar yigindisidir. Yozuvning tuzilishi o’z tarkibiga mos har bir oddiy ma’lumotga ega maydonlar tarkibi va ketma-ketligi bilan belgilanadi. Demak, maydon MB ning asosiy tuzilmali elementi bo’lib, quyidagi parametrlar bilan ifodalanadi: uzunligi ( belgi va simvollarda ifodalanib, baytlarda o’lchanadi ); nomi ( maydonning o’ziga xos alohida xususiyati); imzo ( ustun sarlavhasi haqida ma’lumot). 1. Korxonalarda bajariladigan ishlarni avtomatlashtirish uchun kompyuterlar bir biriga ulanadi va natijada, ҳisoblash tarmoqlari ҳosil bo’ladi. Hisoblash tarmoqlarida quyidagi imkoniyatlar mavjud: — ma’lumotlar va fayllarni bir kompyuterdan boshqasiga o’tkazish;

— umumiy ma’lumotlar xazinasini tashkil qilish va uni ishlatish; — axborot tizimlarini tashkil qilish. Kompyuter tarmoғi-bu kompyuterlarni bir-biri bilan boғlaydigan tizim ҳisoblanadi. U disklarni ishlatmasdan, ma’lumotlarni bir kompyuterdan ikkinchi kompyuterga uzatish uchun xizmat qiladi. Hisoblash tarmoqlari quyidagi tiplarga bo’linadi: — LAN(Local Area Network) — Lokal hisoblash tarmog’i. — MAN (Metropolitan – regional Area Network) –korporativ (regional yoki mintaqaviy) hisoblash tarmog’i. — WAN (Wide Area Network) — jahon hisoblash tarmog’i. Lokal hisoblash tarmoqlari uncha katta bo’lmagan hududda joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Lokal hisoblash tarmog’i  bu jamiyatdagi ma’lum bir soha bo’yicha hamkorlik qiladigan korxonalardagi ishchi stanstiyalarni, bo’limlardagi terminallarni, korxona va tashkilotlarning terminallarini o’zlari faoliyat ko’rsatadigan soha bo’yicha ma’lumot almashish maqsadida tashkil etilgan kompyuterlar tarmog’i hisoblanadi. Bunday tarmoq 2-2,5 km hududni qamrab oladi. Lokal tarmoqlarning ikkita tipi mavjud. Birinchi tipdagi lokal tarmoqqa ulangan kompyuterlarning barchasi bir xil( odnorangovoy ) xuquqqa ega. Ikkinchi tipdagi, ya’ni Klient-server tipidagi lokal tarmoqlarda esa tarmoq amallarini bajaruvchi bosh kompyuter ajratiladi va u s erver deb ataladi. Qolgan kompyuterlar foydalanuvchiga alohida yoki tarmoq amallarini bajarish imkonini beradi. Lokal tarmoqning eng asosiy qulayligi shundan iboratki, ma’lumotlar resurslaridan tarmoqdagi kompyuterlarda birgalikda foydalanish mumkin. Tarmoqqa ulangan kompyuterlardagi ma’lumotlardan birgalikda foydalanish deganda, bitta kompyuterdagi fayllardan tarmoqqa ulangan ixtiyoriy kompyuterda foydalanish mumkin. Tarmoqqa ulangan kompyuterlarda boshqa texnik vositalardan ham birgalikda foydalanish mumkin, masalan, printerdan. Agar printer s erver kompyuterga ulangan bo’lsa, u printerda tarmoqdagi boshqa kompyuterlardagi fayllarni chop qilish mumkin. Tarmoqqa ulangan har bir kompyuter o’zining nomiga ega, ya’ni tarmoqqa 10 ta kompyuter ulangan bo’lsa,

ularning har biri nomerlanadi. Foydalanuvchi ishlayotgan kompyuter nomerini aniqlashi(agar bilmasa) yoki o’zgartirishi uchun Svoystva sistem ы ( Pusk  Nastroyka  Panel upravleniya  Sistema ) muloqot oynasi ochiladi va Imya kompyutera ilovasi tanlanadi. Kompyuter nomi Polnoe imya maydonida ko’rsatiladi. Bitta tarmoqqa ulangan kompyuterlar bir xil nomga ega bo’lishi mumkin emas. Tarmoqqa ulangan kompyuterlardagi ma’lumotlar resurslaridan foydalanish jarayonini ko’rib chiqamiz. Dastlab, Setevoe okrujenie yorlig’ida «sichqoncha» tugmachasi ikki marta bosiladi va ekranda tarmoqqa ulangan kompyuterlar nomi ro’yxati paydo bo’ladi. Bu yerdan kerakli kompyuter nomi tanlanadi, masalan, Server nomli kompyuter tanlanib, «sichqoncha» tugmachasi bosiladi. Natijada, ekranda Server kompyuteri qattiq diski nomi paydo bo’ladi va unda «sichqoncha» tugmachasi bosiladi. Ekranda diskdagi papkalar ro’yxati paydo bo’ladi. Papkadan kerakli fayl tanlanadi va menyuning Pravka bo’limidan Kopirovat buyrug’i orqali fayl nusxasi olinadi hamda tanlangan kompyuter ekrani yopiladi. So’ngra, nusxasi olingan fayl Pravka  Vstavit buyrug’i orqali foydalanuvchi kompyuteridagi ixtiyoriy papkaga nusxalanadi. Tarmoq topologiyasi tarmoqqa ulangan kompyuterlarning fizik xossasini aniqlaydi. Tarmoq topologiyasi tarmoq kompyuterlarining bog’lanish yo’lini aniqlaydi. Topologiyani tanlashda kompyuterlarning xonada joylashishi hisobga olinadi. Global hisoblash tarmoqlari turli mamlakatlar va qit’alarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Abonentlar o’rtasidagi o’zaro aloqa telefon tarmog’i, radio-aloqa va sun’iy yo’ldosh orqali aloqa tizimi bazasida amalga oshiriladi. Global hisoblash tarmoqlari barcha insoniyatning axborot resurslarini birlash tirish va ushbu resursga kirishni tashkil etish muammosini hal etadi. Regional tarmoqlar bir-biridan ma’lum bir masofada joylashgan abonentlarni bog’laydi. U alohida mamlakatning katta shahridagi, iqtisodiy mintaqadagi

abonentlarni o’z ichiga oladi. Abonentlar orasidagi masofa o’nlab, yuzlab kilometrni tashkil qiladi. Hisoblash tarmoqlarining asosiy komponentlari quyidagi lardan iborat: — kabel va ishchi stanstiya; — tarmoq INTERFACE; — tarmoq SERVER. Internet – jahon bo’yicha kompyuterlar tarmoqlaridan tuzilgan yaxlit tarmoq bo’lib, unda yagona «til»— andoza— qoidalar majmui asosida axborot almashadilar. Uning nomi «tarmoqlararo» degan ma’noni anglatadi. Umuman olganda, Internetni tarmoqlarning tarmog’i sifatida qabul qilish to’g’ri bo’ladi. Internet o’ziga ulangan tarmoqqa kiruvchi kompyuterlarning o’zaro ma’lumotlar almashish imkoniyatini yaratib beradi. Internet davlat buyurtmalarini bajarishda tashkilotlarning birgalikda olib boriladigan faoliyatlarini engillashtirish maqsadida 70-yillarning boshlarida AQSh mudofaa vazirligining loyihasi asosida yuzaga kelgan. Bu boshlang’ich tarmoq ARPANet (Advanced Pesearch Projects Aqency) bo’lib, avvalo, Kaliforniya va Yuta shtatlaridagi 4 tagina kompyuterni o’zaro bog’lagan. 1972 yilda ARPANet tajriba tarmog’i namoyish etiladi. U 40 ta kompyuterdan iborat bo’lib, barcha kompyuterlar teng huquqli bo’lishga va resurslarga faqat faylga murojaat qilishga mo’ljal langan dasturiy ta’minot yordamidagina kirish mumkin bo’lgan. Keyinchalik bu tarmoq kengayib, 80-yillar oxirida AQSh milliy ilmiy jamiyat ining ixtiyoriga topshirilib, NSFNem shaklida rivoj topgan. Mazkur tarmoq hozirgi Internetning tayanch tarmog’i hisoblanadi. Internetdan foydalanishda quyidagi tendenstiyalar kuzatil moqda: — 1981 yilda 213 ta kompyuter; — 1983 yilda 562 ta kompyuter; — 1986 yilda 5089 ta kompyuter; — 1992 yilda 727000 ta kompyuter; — 1995 yilda 20 mln. dan ortiq kompyuter.

Ya’ni, Internet tarmog’iga ulangan kompyuterlar soni yil sayin ortib bormoqda. Hisob-kitoblarga qaraganda, 2005 yilga borib er yuzida 1 milliardga yaqin kompyuterlar internetga ulanishi kutilmoqda. Internet-yalpi holda nazorat qilinmaydigan va boshqarib bo’lmaydigan tizim hisoblanadi. Uning yagona xo’jayini yo’q. 2004 yil dune bo’yicha Internet tarmog’idan foydalanuvchilar soni 800 milliondan oshdi. Bugungi kunda Internet o’zining texnologik imkoniyatlari Bilan muhim aloqa vositasi, axborot va bilim olishning bebaho manbai sifatida xizmat qilmoqda. Internet XX asrning buyuk kashfiyotlaridan biri hisoblanadi. Ushbu kashfiyot tufayli jahondagi millionlab kompyuterlar yagona tarmoqqa birlashtirildi. Bosh kompyuterni Internet tarmog’iga ulash uchun joylardagi Internet ishini boshqaruvchi tashkilot(provayder)ga murojaat qilinishi lozim. 1997 yildan boshlab, bizning respublikamizda ham Internet provayderlari xizmat ko’rsatish ishini boshladi. O’zbekistonda hozirgi kunda ko’plab(270 dan ziyod) Internet provayderlari mavjud. Bunday tashkilotlardan ba’zilarini elektron manzillari bilan keltiramiz: Uz.RAK(www.uzpak.uz), Naytov( www.naytov.com ), UzNet( www.uznet.uz ), Sarkor-Telekom( www.sarkortelecom.uz ), Uzbekistan Freenet(www.freenet.uz) va boshqa tashkilotlardir. Internetga ulanish uchun quyidagi texnik vositalar talab qilinadi:  Zamonaviy kompyuter;  Modem (ichki yoki tashqi , hozir kompakt Uzb-modem lar ko’p tarqalgan ) qurilmasi. Internetda to’la qiymatli(multimedia, ovoz, grafikli tasvirlar bilan) ishlash uchun modemning tezligi yuqori bo’lishi kerak. Shuning uchun, kompyuterga ma’lumotlarni qabul qilish va uzatish tezligi 28,8 Kbayt/sekunddan kam bo’lmagan modem o’rnatilishi lozim. Eng yaxshi modemlarni US Robotics firmasi ishlab chiqaradi: Sportster  havaskorlar uchun, Courier  professionallar uchun. Ichki(kompyuter ichiga qo’yiladi) va tashqi(COM-port orqali ulanadi) modem tiplari unchalik bir-biridan farq qilmaydi. Lekin, savol tug’iladi, ichki modem qulaymi yoki tashqi modem. Ichki modem tashqi modemga nisbatan arzon hamda u kompterning ichiga qo’yilganligi bois, foydalanuvchi ishchi stolida

o’ralashib yotmaydi va COM-portni band qilmaydi. Ammo tashqi modemning ichki modemga nisbatan bitta afzallik tomoni mavjud. Agar ma’lumotlarni uzatish vaqtida modem to’xtab(zavisat) qolsa, u holda ichki modemni ishga tushirish uchun barcha ishlab turgan dasturlarni yopish va kompyuterni qayta ishga tushirish talab qilinadi. Bu holda, agar tashqi modem bo’lsa, faqat uni o’chirish va qaytadan ishga tushirish kifoya bo’ladi.  Telefon, radioaloqa yoki sun’iy yo’ldosh orqali. Kompyuterni Internetga yuklash uchun dastlab telefon tarmog’i orqali Internetda xizmat ko’rsatadigan provayder serveriga ulanish kerak bo’ladi. Ulanish vaqtida kompyuterda mijozning ismi (login) va paroli kiritilishi talab qilinadi. Agar kiritilgan ismi va parol so’zi to’g’ri bo’lsa, mijozning kompyuteri provayder serveriga ulanadi. Ulanish va uning tezligi (bir sekundda ma’lumot yuborish hajmi hisobida) haqida ma’lumot oynasi hamda kompyuterning topshiriqlar jadvalida oldinma-keyin joylashgan kompyuterlar tasviri paydo bo’ladi. Hozir Uzb-modem lar orqali Internetga ulanish juda oson. Uzb-modem sotib olinadi. Ularga kompaniyaning nomerga ega sim kartasi o’rnatilgan bo’ladi. Kompyuterga Usell Uzb-modemi yoki Beeline Uzb-modemi ning dasturi o’rnatiladi. Ishlayotganda u aktivlashtiriladi (soedinit komandasi orqali) va ixtiyoriy Internet sharhlovchi orqali Internetga biror sahifadan kiriladi. Ushbu jarayonlar to’g’ri bajarilgandan so’ng, istalgan biror bir brauzer (dastur) yordamida Internet tarmog’iga ulanadi. Biror sababga ko’ra aloqa o’rnatilmay qolsa, aloqa o’rnatilmagan ligidan xabar beruvchi oyna paydo bo’ladi. Bunday holda aloqani o’rnatish uchun yuqoridagi jarayonni qayta takrorlash yoki provayderning ishonch telefonlariga murojaat qilish kerak. Internetda ishlash tezligi va sifati uning provayderiga bog’liq. Foydalanuvchi provayderni tanlashda quyidagilarni hisobga olishi kerak bo’ladi. 1. Aloqa sifati va tezligi. 2. Bog’lanish va ma’lumotlarni uzatish tezligi.

3. Domen ochish(provayderdan Web sahifa uchun ajratilgan joy. Masalan, 800 Mbayt) imkoniyati. 4. Xizmat bahosi va hokazo. Provayder  Internet xizmatini ko’rsatuvchi tashkilot. Foydalanuvchi Internet xizmatidan foydalanishida provayder tanlay bilishi kerak bo’ladi, chunki Internet tezligi va sifati profayderga bog’liq. Demak, foydalanuvchi provayderga murojaat qilishidan oldin uning imkoniyatlari bilan tanishib chiqishi lozim bo’ladi. Protokol  bu kompyuterlar o’rtasidagi o’zaro munosabatni (ma’lumotlar qabul qilish va uzatish) aniqlab beradigan qoidalar majmuidir. Internet asosan TCP/IP(Transfer Control Protocol/Internet Protocol) protokolidan foydalanadi. TCP/IP  bu Internetdagi kompyuterlarning ma’lumot almashishi uchun standart protokollar guruhi. Protokol to’g’ri bo’lsa, u holda kompyuterlar orasida aloqa o’rnatiladi. Server  bu kompyuter yoki dastur bo’lib, boshqa kompyuter yoki dasturlardan tushadigan so’rovlarni qayta ishlash uchun belgilanadi. Server kompyuterlar, odatda, tarmoq xizmatini ta’minlaydi, lekin alohida kompyuter sifatida ishlatilishi ham mumkin. Server kompyuterda mavjud bo’lgan fayllardan boshqa kompyuterlarda foydalaniladi. Brauzerlar. Internet tarmog’i rivojlanib, undan foydalanish ning yangi imkoniyatlari, ya’ni ma’lumotlarni tez va aniq ko’rish, ma’lumot almashishning engillashini ta’minlovchi dasturlar ishlab chiqilgan. Bunday dasturlar brauzerlar deb ataladi. Brauzerlarga Microsoft Internet Explorer, Netscape Neviqator, Outlook Express va Netscape Nessender dasturlari misol bo’la oladi. Har bir brauzer (dastur)ning turli imkoniyatlari mavjud: Microsoft Internet Explorer brauzeri yordamida Internetda ma’lumotlarni izlab topish, ko’rish va qabul qilish mumkin. Outlook Express brauzeri esa elektron pochtada ishlashga mo’ljallangan. 1994 yil o’rtalarigacha keng foydalanuvchilar ommasi tomonidan Internetga qiziqish yo’q edi, chunki unga ulanish va unda ishlash texnologiyasi oddiy foydalanuvchilar uchun qulay emas edi. Internetdan yalpi foydalanishda birinchi

qadam Web texnolo giyasining yuzaga kelishi bo’ldi. Web texnologiyasining yaratilishi shaxsiy kompyuterlar yaratilishi singari inqilobiy hodisa deb qaralmoqda. Trafik – bu muayyan vakt mobaynida tarmoq orkali uzatiladigan axborot xajmi. Ba’zi bir provayderlar Internet xizmati uchun uz mijozlarining trafik hisoblarini olib boradilar va xattoki ulardan qo’shimcha tulovlarni xam undirib oladilar. Trafik tushunchasi Bilan axbrotni kabul kili shva uzatish tezligi tushunchalari chambarchas boglik. Tezlik bir sekunddagi bitlarda ulchanib va juda kup parametrlarga ega bo’ladi: provayderga ulanish turiga,modem tezligiga va sizning internet provayderingizning ulanish xususiyatiga boglikdir. Shuningdek axborot olish tezligi uzoklashgan kompyuterning bandlik darajasi ya’ni siz bilan birga undan axborot olishni xoxlovchilar mikdoriga boglik. IP va URL manzil tushunchalari IP-manzil  Internetga ulangan har bir kompyuterning unikal sonli manzili hisoblanadi. IP-manzil, odatda, qiymati nuqtalar bilan ajratilgan o’nli son( 0 dan 255 gacha) ko’rinishida yoziladigan 4 ta qismdan iborat, masalan, 155.125.46.36; 168.25.146.08 va hokazo. Kompyuterlar orasida ma’lumotlar almashish uchun IP- manzil ishlatiladi. URL manzili  bu Internetdagi kompyuterlarning matnli nomi. URL manzil nuqtalar bilan ajratilgan harf va raqamlar ketma-ketligidan iborat uchta va undan ortiq qismdan tashkil topadi, masalan, http:// www.microsoft.com , http:// www.gov.uz , http://www.akmal.ru va hokazo. Internetda e’lon qilingan har qanday elektron hujjat o’zining URL manziliga ega bo’ladi. Kompyuterdagi ikkita elektron hujjat bir xil URL manziliga ega bo’lmaydi. Manzilning IP formada yozilishi kompyuter uchun qulay bo’lsa, foydalanuvchi uchun noqulaylik tug’diradi, chunki bu sonlar ketma-ketligini yodda saqlab qolish biroz qiyinchilik tug’dirishi mumkin. URL manzilini esda saqlab qolish osonroq. URL manzilining o’ng tomondan oxirgi ikkita qismi kompyuterning domen nomini aniqlaydi. URL manzilining eng oxirgi qismi kompyuter tegishli bo’lgan tashkilot kategoriyasini aniqlaydi. Masalan, uz qiymati kompyuterning O’zbekiston respublikasiga tegishli ekanligini bildiradi. URL manzilining yozilish qoidasi shundan iboratki, ixtiyoriy hujjatning qaysi davlatga

tegishli ekanligini birdan aniqlab olish mumkin. URL manzilini kiritishni soddalashtirish ham mumkin. Birinchidan, manzilning http:// qismini yozmaslik ham mumkin, buni brauzerning o’zi avtomatik ravishda qo’yadi. U holda yuqorida keltirilgan manzillar www.gov.uz , www.microsoft.com , www.ramblert.ru ko’rinishda bo’ladi. Ikkinchidan, agar manzil www.microsoft.com ko’rinishda bo’lsa, u holda faqat microsoft qismini kiritish va Ctrl  Enter tugmachalarini bosish kerak bo’ladi. Brauzer avtomatik ravishda uni manzilga aylantiradi. Ba’zi davlatlar uchun kompyuterning domen nomi(URL manzilining eng oxirgi qismi)ni keltiramiz: *.uz  O’zbekiston, *.ru  Rossiya, *.uk  Buyuk Britaniya, *.cn  Xitoy, *.de  Germaniya, *.ca  Kanada, *.fr  Franstiya, *.il  Isroil, *.ua  Ukraina va hokazo. Internetda Amerika Qo’shma Shtatlari uchun domen sifatida ko’p kodlar ishlatiladi. Masalan, *.com  tijorat bilan shug’ullanuvchi firmalar uchun, *.edu  universitet va boshqa o’quv yurtlari uchun, *.org  notijorat tashkilotlar uchun, *.gov  Davlat miqyosida, *.net  Internetning xizmat provayderlari uchun, *.mil  harbiylar uchun va hokazo. AQShda ba’zan *.su kodi ishlatilishi ham mumkin. Umuman, agar e’lon qilingan domen nomida davlatni bildiruvchi nom qo’llanmasa, u holda bu manzil AQShga tegishli ekanligini bildiradi.

O'xshashlar

Berilganlar bazalarini boshqarish tizimlari arxitekturasi

Berilganlar bazalarini loyihalashtirish

Berilganlar bazalarini tashkil qilish va boshqarish tizimi

C++ tilida berilganlar va ularning turlari

Identifikatorlar, literallar, o’zgaruvchilar va berilganlar turlari