Belgili va grafikli axborotlarni kiritish vositalari - Informatika va AT - Referatlar

Belgili va grafikli axborotlarni kiritish vositalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5144.830078125 KB

Ko'chirib olish

Belgili va grafikli axborotlarni kiritish vositalari Reja: 1. Belgili (simvolli) axborotlarni kiritish vositalari 2. Grafik axborotlarni kiritish qurilmalari 1

1. Belgili (simvolli) axborotlarni kiritish vositalari Kompyuterga axborotni kiritish uchun belgili (simvolli) axborotlarni kiritish vositalaridan foydalaniladi. Bu vositalarga klaviatura va holatga o‘tish qurilmalari kiradi. Klaviatura. Klaviatura – tizimga buyruqlar va ma’lumotlarni kiritish uchun foydalaniladigan eng muhim kompyuter qurilmalaridan biri hisoblanadi. Klaviaturaning quyidagi asosiy turlari mavjud: – 83 ta tugmali PC va XT klaviaturasi; – 84 ta tugmali AT klaviaturasi; – kengaytirilgan 101ta tugmali klaviatura; – kengaytirilgan 104 ta tugmali Windows klaviaturasi. Hozirgi kunda eng ko‘p tarqalgan klaviaturalar kengaytirilgan 101va104 ta tugmali klaviaturalardir. Kengaytirilgan 101 va 104 tugmali klaviaturalar . IBM kompaniyasi 1986- yilda XT va AT yangi modellari uchun kengaytirilgan 101 ta tugmali klaviaturalar ishlab chiqara boshladi. Bu klaviatura dastlab IBM kompaniyasining RISC tipidagi RT PC kompyuterlarida qo‘llana boshladi. Kengaytirilgan klaviaturalarning bir nechta turlari mavjud, ammo ular bir- birining o‘rnini bosa oladigan va aynan bir xil elektr ko‘rsatkichlarga ega. Bu turdagi ko‘pchilik kengaytirilgan klaviaturalar kompyuterga 5 kontaktli DIN razyomi yordamida ulanadi, ammo yangi variantlarda ko‘pchilik tizimlarda o‘rna tilayotgan, 6 kontaktli miniDIN razyomlari ishlatiladi, masalan PS/2. Razyomlarni har xil bo‘lishiga qaramasdan, klaviaturalarning o‘zi aynan bir xildir, xohlagan vaqtda ularning ulanish kabellarini almashtirish yoki o‘tish razyomlaridan foydalanish mumkin. Ko‘p klaviaturalarda barcha yangi tizimlarga ulanish imkonini beruvchi miniDIN razyomi standarti bilan bir qatorda USB porti ham mavjud. Kengaytirilgan 101ta tugmali klaviatura shartli ravishda quyid agi sohalarga bo‘linadi: – bosma belgilar sohasi; 2

– qo‘shimcha raqamli klaviatura sohasi; – kursor va ekranni boshqarish sohasi; – funksional tugmalar sohasi. Zamonaviy klaviaturaga kiritilgan yangiliklardan biri yechiladigan tugmalarlardan foydalanish imkonining mavjudligidir. Bu singan tugmalarni almashtirish imkonini beradi hamda klaviaturani tozalashni osonlashtiradi. Ko‘p ishlab chiqaruvchilar klaviatura uchun maxsus ko‘rsatmalar ko‘zda tutilgan andozalar ishlab chiqaradi. Windowsning 104 ta tug mali klaviaturasi. Microsoft kompaniyasi Windows 95 oper atsion tizimini ishlab chiqish bilan bir vaqtda tarkibiga qo‘ shimcha uchta yangi tugm a kiritilgan yangilangan spetsi fikatsiyali Microsoft Natural Keyboard klaviaturasini taq dim qildi. Klaviaturaning tugm alari qo‘shimcha o‘ng va chap Windows va <Application> (ilova) tugmalari hisobiga 101 tadan 104 tagacha oshdi (1-rasm). Ulardan operatsion tizim yoki ilovalar darajasida qo‘llaniladigan <Ctrl> va <Alt> tugmalar kombinatsiyasiga ega bo‘lish uchun foydalaniladi. Holatga o‘tish qurilmasi. Bu qurilmalarni ishlab chiqaruvchi kompaniyalar orasida eng yetakchisi Microsoft va Logitech kompaniyalari hisoblanadi. Tashqi ko‘rinishi turli xil bo‘lishiga qaramay, hamma qurilmalar bir xil ishlaydi. Zoldir tipidagi sichqoncha. Sichqonchaning ostki qismida rezina bilan qoplangan metall zoldir joylashgan. Bu zoldir <WIN>ning chap tugmasi <WIN>ning yordamida sichqoncha stol bo‘yo‘ng tugmasi lab joyini o‘zgartirganda ayla- 1-rasm. 104 ta tugmali Windows nadi. Zoldirning aylanishi kabel klaviaturasi. orqali kompyuterga uzatiladi- 1 Zaryadaloqali pribor kamerasi (ZAP) 3 3< Application> tugmasi 2

4 Yorug‘lik tarqatuvchi diod (YTD) yuzani yoritishda foydalaniladi 2-rasm. Optik mexanik sichqoncha mexanizmi: 1 – qo‘l harakati yo‘nalishi bo‘yicha sichqoncha harakatlanadi; 2 – sichqon chani tizim bilan ulash interfeysi; 3 – buyruqlarni tanlash yoki uzatish tugmalari; 4 – vertikal va gorizontal aylantirish roliklari. 3-rasm. Logitech iFeel optik sichqonchasi (ostki ko‘rinishi). gan elektr signallariga o‘zgartiriladi. 2-rasmda optik mexanik sichqoncha mexanizmi ko‘rsatilgan. Optik sichqoncha. Sichqonchaning joyini o‘zgartirishini qayd qilishning optik usuli eng rivojlangan usullardan biri hisoblanadi. Mouse Systems kompaniyasi ishlab chiqargan optik sichqonchaning dastlabki konstruksiyasida ishlash uchun koordinatli to‘rli maxsus gilamcha talab qiladigan datchik qo‘llanilgan. Bunday konstruksiyali qurilmalar yuqori aniqlikda ishlagani sababli, keng foydalaniladi. 3- rasmda optik sichqoncha ko‘rsatilgan. Optik sichqoncha an’anaviy zoldir tipidagi sichqoncha singari odatda simli va simsiz bo‘ladi. Simsiz sichqonchalarda axborot infraqizil datchikl arga yoki radio chastotalarda uzatiladi. Holatga o‘tish qurilmalarining in terfeyslari. Sichqonchani kompyu terga quyidagi usullar bilan ulash mumkin: – ketma-ketli interfeys orqali; – tizimli platadagi sichqonchaning maxsus porti (PS/2) orqali; – ketma-ket shinalli universal port (USB) orqali; – Bluetooth yoki boshqa turdagi simsiz aloqa yordamida. 4

Klaviatura interfeysi. ShK klaviaturasi asosiy ti zimga quyida keltirilgan ikki usuldan biri bilan ulanadi: – PS/2 shtekkeridan foy dalangan holda ma’lumotl ar uzatish maxsus ketma- ket kanali yordamida; – USB porti orqali. Tizimli blok bilan bog‘lanish 11 bitli ma’lumotni uzatuvchi ketma-ket kanal orqali amalga oshiriladi. Bulardan 8 biti ma’lumotning o‘zini, qolgan 3 biti moslashtiruvchi va boshqaruvchi signallarni uzatadi. Sichqoncha va klaviaturani ulash razyomlari. IBM klaviaturalarida dastlab ikkala tomonidagi uchlarida ulash razyomlari mavjud bo‘lgan kabeldan foydalanilgan, bu o‘z o‘rnida uni almashtirishni osonlashtirgan. Afsuski, IBM kompaniyasining zamonaviy klaviaturalarida SDL shtekkerli yoki telefon razyomlariga o‘xshash razyomlardan foydalanilmaydi. Kabelni klaviaturaga ulash usulidan qat’iy nazar kabelning ikkinchi uchi tizimli bloka quyida keltirilgan shtekkerlardan biri yordamida ulanadi: – BabyAT tizimli platali kompyuterlarda qo‘llaniladigan 5 kontaktli DIN shtekeri; – ko‘pincha PS/2 deb nomlanuvchi 6 kontaktli miniDIN shtekeri; – USB shtekeri, shu inter feysdagi klaviaturalarda qo‘llaniladi. 4-rasmda bu razyoml arning tashqi ko‘rinishi va kontaktlarning joylashtirilishi keltirilgan. Shteker Razyom qismi 5- kontaktli DIN razyomi 6- kontaktli mini-DIN razyomi 4-rasm. Klaviatura va sichqonchaning razyomi. 2. Grafik axborotlarni kiritish qurilmalari Grafik axborotlarni kiritish qurulmalariga skaner va grafik planshetlar kiradi. 5

Skaner (scanner) – tasvirni (matnni) avtomatik tarzda kompyuterga kiritish qurilmasidir, ya’ni kiritilayotgan obyektning raqamli tasvir nusxasini yaratadi. Skanerlarning asosiy ko‘rsatkichlari quyidagilar: 1. Optik ruxsat berish, ya’ni skanerlovchi moslamadagi yorug‘likni sezadigan elementlarning soni ishchi sohaning kengligiga bo‘linishi bilan aniqlanadi. Ruxsat berishning o‘lchamini belgilash uchun bir necha o‘lchash birligidan foydalaniladi: dpi (dots per inch) – dyuymdagi nuqtalar; ppi (pixels per inch) – dyuymdagi piksellar; 2. Mantiqiy ruxsat berish. Bu ko‘rsatkich dasturiy ta’minot yordamida, ya’ni dastur-drayverning o‘zi yetishmayotgan nuqtalarni sun’iy yo‘l bilan to‘ldirishiga erishiladi. 3. Skanerlash tezligi . Bu ko‘rsatkich ko‘pincha bitta sahifani skanerlashga ketgan sekundlar bilan aniqlanadi. Ba’zan bitta chiziqni skanerlash tezligi millisekundlarda ko‘rsatiladi. 4. Razryadligi yoki rang chuqurligi. Tasvirning skanerlangan nuqtasidagi axborotni batafsil tekshirish darajasini ko‘rsatadi. SSD matritsasining sifati esa ARO‘ (analog – raqamli o‘zgartirgich) ning razryadi bilan aniqlanadi. Rangli va oq-qora skanerlar mavjuddir. Oq-qora skanerlar ingichka chiziqli tasvirlarni va yarimtonli tasvirlarni o‘qish imkonini beradi. Yarimtonli skanerlar kulrangni 256 tagacha sathni qabul qilish xususiyatiga ega. Rangli skanerlar oq- qora va rangli asl nusxalar bilan ishlay oladi. Uzatilayotgan ranglar soni 256 dan 65536 sathgacha tebranadi. Konstruktiv tuzilishiga qarab skanerlar qo‘l (hand-hold) skanerl ari va stol usti (desktop) skanerlarga bo‘linadi. Bundan tashqari, tark ibida bir nechta ko‘rinishdagi skaner va tashqi qurilmalar (oqimli printer, faks-modem, nusxa ko‘chirish apparati) imkoniyatini mujassamlashtirgan ko‘p funksiyali skanerlar ham mavjud. Bu o‘zida axborotni kiritish, chiqarish va uzatish vazifalari birlashgan texnik vositadir. 6

yorug‘lik diodli lazerli proyeksion 5-rasm. Qo‘l skanerlarining turlari. Zamonaviy skaner turlarini ko‘rib chiqamiz. Qo‘l skaneri yorug‘lik manbayi va yorug‘lik diodidan tashkil topgan chizg‘ichdan iborat. Bu qurilma yordamida qandaydir hujjatni kompyuterga kiritish uchun skanerlovchi moslamani mos keluvchi tasvir ustidan keskin harakatlarsiz o‘tkazish kerak. Odatda, kiritiladigan tasvir kengligi qo‘l skanerlari uchun 4 dyuym (10 sm) dan oshmaydi. Zamonaviy qo‘l skanerlari kiritilayotgan tasvirlarni avtomatik «yopishtirish»ni ta’minlaydi, ya’ni alohida kiritilgan qismlardan butun tasvirni shakllantiradi. Odatda, qo‘l skanerlari kichik o‘lchamli va narxi arzon bo‘ladi. Skanerlash tezligi 5–50 mm/s ni tashkil etadi. Stol usti skanerlarini sahifali, planshetli, xatto avtoskanerlar deb ham ataydilar. Bunday skanerlar 8,5 ga 11 dyuymli yoki 8,5 ga 14 dyuymli o‘lchamdagi tasvirlarni kiritish imkonini beradi. Stol usti skanerlarining 3 xil turi mavjud: planshetli (flatbed), rulonli (sheet-fed) va proeksion (overhead). Planshetli skanerlarning asosiy farqi shundaki, skanerlovchi moslama qog‘ozga nisbatan qadam dvigiteli 6-rasm. Planshetli skanerning yordamida harakat qiladi. ko‘rinishi. Tasvirni skanerlash uchun 7

barabanli skaner ofislar uchun skaner 7-rasm. Rulonli (o‘rama) skaner turlari. skaner qopqog‘ini ochib, skanerlanayotgan varaqdag i tasvirni pastga qarat gan holda shisha plastinaga qo‘yiladi, so‘ngra qopqoq yopiladi. Barcha keyingi skanerlash jarayonini boshqarish bu skaner bilan birga taqdim etiluvchi maxsus dasturda ishlash bilan kompyuter klaviaturasi yordamida amalga oshiriladi. Bu turdagi skanerlarning ommaviylashgan turiga Hewlett Packard firmasi ishlab chiqargan model kiradi. Rulonli skanerlarni ishlash tartibi oddiy faksmashinasining ishlash usulini eslatadi. Hujjatlarning alohida varaqlari shunday qurilma orqali tortiladi, shu bilan birga ularni skanerlash amalga oshiriladi. Shunday qilib, skanerlash moslamasi o‘z joyida turadi, qog‘oz esa unga nisbatan harakat qiladi. Stol usti skanerlarining uchinchi turi – proeksion skanerlar bo‘lib, ular ko‘proq o‘ziga xos bo‘lgan proeksiyalash apparatini (yoki foto kattalashtirgichni) eslatadi. Kiritilayotgan hujjat tasviri yuqoriga qaragan holda qo‘yiladi, bunda skanerlash bloki ham yuqorida joylashgan bo‘ladi. Faqat skanerlovchi qurilma harakatda bo‘ladi. Ushbu skanerlarning asosiy xususiyati uch o‘lchamli proeksiyalarni skanerlash imkoniyatining mavjudligidir. Planshetli skanerlarning konstruksiyasi. Planshetli skanerlarni ishlash tamoyilini ko‘rib chiqamiz. Skanerlanuvchi obyekt oyna ustiga skanerlanuvchi yuzani pastga qaratgan holda qo‘yiladi. Oyna tagida harakati qadamli divigatel tomonidan boshqariladigan surilma lampa joylashgan (8-rasm). Skanerlanayotgan obyekt Mahkamlangan ta’sirchan CCD matritsasi 8Oyna Surilma lampa ko‘zgu lampa bilan birga suriladigan ko‘zgu

8-rasm. Skaner ishlashining sxematik ko‘rinishi Obyektdan qaytgan nur ko‘zgu tizimi orqali o‘ta ta’sirchan matritsaga tushadi (CCD – Couple-Charged Device), so‘ngra ARO‘ga va kompyuterga uzatiladi. Dvigatelning har bir qadamida obyektning bir qismi skanerlanadi, so‘ngra dasturiy ta’minot yordamida umumiy tasvir ko‘rinishiga keltiriladi. Ofis uchun mo‘ljallangan zamonaviy skanerlarning ko‘pchiligi ikki turdagi matritsalarga: CCD (Charge Coupled Device)ga yoki CIS (Contact Image Sensor)ga asoslangan bo‘ladi. CIS-skanerining g‘ilofi CCD – apparatiga qaraganda yassi bo‘ladi (uning balandligi, odatda, 40–50 mm atrofida bo‘ladi). Ushbu skanerlar asosiy afzalliklari va kamchiliklari quyidagi 1- jadvalda keltirilgan. 1-jadval CCD- va CIS-skanerlarining afzalliklari va kamchiliklari Afzalliklari Kamchiliklari CCD Yuqori ruxsat etish xususiyati (CCD-skaneri 2400 dpi ruxsat berish xususiyatiga ega); Lampalarning uzoq muddat hizmat qilishi; Skanerlash sifatining yuqoriligi. CIS-skanerlariga qaraganda narxining balandligi; Skanerlashdan oldin lampaning uzoq muddat qizishi; Qo‘shimcha ta’minot manbayiga bo‘lgan extiyoj. CIS O‘lchamining unchalik katta emasligi; tez ishga tushishi; narxining yuqori emasligi; Elektr energiyasini kam iste’mol qilishi (ko‘p CIS-skanerlar elektr Ruxsat berish xususiyatining cheklanganligi (1200 dpi gacha); skanerlash sifatining nisbatan pastligi. 9

energiyasini USB orqali oladi). a ) b ) 9-rasm. Oynali tizim: CCD-skaner ( a ), CIS-skaner ( b ). CCD-skaneri CIS-skanerga qaraganda yuqori tiniqlikka ega. Bunga 9-rasmda tasvirlanganidek, uning konstruksiyasida qo‘llanilgan obyektiv va ko‘zgular tizimi hisobiga erishiladi. 9- b rasmda faqat gina bitta ko‘zgu ko‘rsatilgan, aslida bunday tipdagi skanerlarda ko‘zgular uchtadan kam emas. CCD-matritsali skanerlar nisbatan keng tarqalgan. Ulardan faqatgina qog‘ozdagi matnli hujjatlarni raqamlashtirishda emas, balki fotosuratlarni va rangli tasvirlarni skanerlashda ham foydalaniladi. 10-rasmda CIS-matritsa skanerlanayotgan original yuzas ini yorituvchi yorug‘lik diodli qatordan, o‘zi fokuslanuvchi mikrol inzadan va bevosita sensorlarning o‘zidan tashkil topgan. Ofis uchun mo‘ljallangan CCD-skanerlarning ayrim modellari 3200 dpi gacha Planshetdagi original 10-rasm. CIS-sensorning sxematik ko‘rinishi. 10Planshet Planshet Ko‘zgu Obyektiv CCD-matritsa O‘zi fokuslanuvchi linza Yorug‘lik diodi chizg‘ichi Sensorlar shu yerda o‘rnatilgan Kontaktli sensor chizg‘ichi

11-rasm. CCD-matritsaning ko‘rinishi. optik ruxsat berishga ega, CIS-apparatlarining esa optik ruxsat berishi 1200 dpi gacha yetadi. CIS-matritsali skanerlar kitobni emas, balki varaqli originallarni skanerlash talab etilgan joylarda qo‘llaniladi. Bu skanerlar elektr energiyani butunlay USB shinadan oladi, bu esa portativ kompyuter sohiblariga anchagina qulaylik yaratadi. 11-rasmda oyna derazachali mikrosxema ko‘rinishidagi CCDmatritsa berilgan. Bu yerga originaldan qaytgan nur fokuslanadi. Barcha skanerlar o‘zi ulangan shaxsiy kompyuterlar tomonidan boshqariladi, skanerlashdan oldin kerak bo‘lgan sozlashlar esa boshqaruvchi dasturning muloqat oynasida kiritiladi. Skanerlar ko‘pi bir nechta «tez skanerlash» tugmalari bilan jihozlangan. Tez ishga tushirishning tipik funksiyalari, odatda, printer orqali bosmaga chiqarish bilan skanerlashning standart operatsiyasini ishga tushirish, keyinchalik elektron pochta, faks orqali jo‘natish kabi funksiyalarni anglatadi. 12-rasm. Skanerning asosiy bog‘lamalarining joylashishi. 13-rasm. Tez skanerlash tugmalari. 14-rasm. Interfeysli plata (SCSI- va USB-portlarni muvoffiqlashtiradi hamda qo‘shimcha modullarni ulash uchun ikkita razyom ADF XPA USB SCSI qismiga ega). Zamonaviy skanerlar ixtisoslashgan protsessorlar bilan jihozlanadi. Bunday protsessorlarning vazifasi barcha zanjir va bog‘lamalarning harakatini 11Skanerlovchi karetka Matritsa Manba moduli Interfeys moduli Tortuvchi mexanizm Transport qaydlovchisi O‘rnatish moslamasi

muvoffiqlashtirish hamda tasvir haqidagi ma’lumotlarni shaxsiy kompyuterga uzatish uchun shakllantirish kiradi. Skanerlarning ba’zi modellarida protsessorlarga interfeys kontrollerlarining vazifal ari ham yuklanadi. Bugungi SOHO- skanerlarning turlari 14-rasmda ko‘rsatilganidek, interfeysli platada joylashgan USB, FireWire va SCSI interfeyslari bilan jihozlangan. Turli interfeysli apparatlarda xuddi shunday turli kontrollerlar o‘rnatilgan. Ular o‘zaro moslashmagan. Ofis uchun mo‘ljallangan skanerlar uncha ko‘p elektr energiyasini iste’mol qilmaydi. Skanerning ichki elektr ta’minot bloki (15-rasm) 24 V / 0,69 A, 12 V / 0,15 A va 5 V / 1 A kuchlanish beradi. Epson Perfection V10 skaneri misolida skanerning konstruksiyasi va skanerlash xususiyatlari ko‘rib chiqiladi. 15-rasm. Skanerning elektr ta’minot bloki o‘rnatilgan plata. 16-rasm. Skanerning tashqi ko‘rinishi va qopqog‘ini qotirish konstruksiyasi. Epson Perfection V10 skaneri qopqog‘ini qotir ishning yangi konfigu ratsiyasi kitobdan va qalin hujjatlardan skanerlash uchun qopqoqni 90º yoki 180ºga ochish imkoniyatiga ega, yopiq qopqoq bilan foydalanuvchilar 25 mm gacha qalinlikdagi hujjatlarni skanerlay oladi lar. Yuqori sifatli tasvir 3200 dpi ruxsat berishi va 48 bitli rang hisobiga olinadi. 12

Yuqori sifatli Matrix CCD texnologiya o‘ta ingichka dizaynda amalga oshirilgan, skanerlashning yuqori tezligiga esa USB 2.0 Hi- Speed interfeysi tufayli erishilgan. Skanerlar tasvirlarni skanerlash va unga ishlov berish uchun mo‘ljallangan professional dast uriy ta’minot bilan birga taqd im etiladi. 17-rasm. Suratlarni skanerga joylashtirish. Eski fotosurat Yangilangan fotosurat 18-rasm. Rangni qayta tiklash funksiyasi. Fotosuratlarni skaner lash. Epson skanerlarining mu him xususiyatlaridan biri shaf fof bo‘lma gan fotosurat va matnl arni juda oddiy va samaral i skanerlash jarayonidir. Skanerning o‘zi fotosuratning joylashish holatini avtom atik ravish da aniqlaydi va agar ular note kis joylashtirilg an bo‘lsa, fotosuratlarning og‘ishin i to‘g‘rilay oladi. 13

Skanerning ranglarni qay ta tiklash vazifasi (Color Rest oration) eski fotosuratlar ning oqarib ketgan ranglarini asl holiga qaytara olishdan iborat. Buning uchun skanerlashning ko‘rsatkichlarini qo‘lda sozlab chiqish shart emas, Epson Scan skanerlash dasturining tegishli vazifalarini ishga tushirish kifoyadir. Uch o‘lchamli obyektlarni skanerlash. Epson Perfection V10 skanerida qo‘llaniladigan CCD texnologiyasi katta darajadagi aniqlikni ta’minlaydi, bu esa nafaqat yassi originallarni (hujjatlar, fotosuratlar va h.k. lar), balki uncha katta bo‘lmagan buyumlarni ham skanerlashni ta’minlaydi. Bunda, buyumni fotosuratga olib, uning foto tasmasini yoki fotosuratini skanerlagandan ham yuqoriroq sifatga erishiladi. Grafik planshet (digitayzer) – foydalanuvchining qo‘l harakati orqali grafik ma’lumotlarni kiritish imkonini beruvchi qurilma. Digitayzerlar planshetning koordinatalar tizimiga bog‘langan nuqtaning aniq koordinatalarini kiritish imkonini beradi. Digitayz erlarning dastlabki modellari planshetga biriktirilgan chizmaning koordinata nuqtalarini kiritish imkonini bergan. Buning uchun ular «optik nishon»li manipulator va bir necha tugmalar bilan jihozlangan. Tugma bosilishi bilan digitayzer joriy koordinata nuqtalarini uzatadi, grafik ilovalarda bu koordinata nuqtalari grafik soddaliklarni chizish uchun qo‘llaniladi. Zamonaviy digitayzerlar qalam bilan ham jihozlangan. Bu qalam yordamida tasvirlarni chizish (yozish) va quyuqlashtirish mumkin. Planshet tarkibida oddiy ishlashi ham mumkin bo‘lgan maxsus sichqoncha bo‘lishi mumkin. A3-A6 formatdagi planshetlar keng tarqalgan, katta formatli planshetlarning narxi qimmat, ammo chizish va quyuqlashtirish uchun kichik formatli planshetlar qulay hisoblanadi. Planshetlar yuqori tiniqlik berishni (1000, 2540 dpi va undan yuqori), 0,1–0,2 mm xatolikni ta’minlaydi. Qalamlar 256 tagacha va undan yuqori bo‘lgan gradatsiylarni ajratadi, ulanish interfeysi esa SOM-port yoki USB shinasi orqali amalga oshiriladi. Planshetlarning ichki qurilmalari turlicha bo‘lishi mumkin. Agarda planshet antennani qabul qiluvchi matritsaga ega bo‘lsa, u holda ko‘rsatkich 14

batareyka yoki elektr kabeli orqali oziqlanuvchi elektromagnit signallar gene ratori ko‘rinishida bo‘ladi. Teskari konstruksiya bo‘lishi ham mumkin, bunda uzatuvchi antennalar planshetda, qabul qiluvchi esa qalamda joylashgan bo‘ladi. Sensor panelli planshetlar qalamn ing mexanik ta’sirini qabul qiladi. Cho‘ntak ShK larda suyuq krisstalli ekran bilan bir lashtirilgan sensorli panellar bi riktirilgan grafik ma’lu motlarni va qo‘lda yozilgan matnl arni kiritishning asosiy qurilm alari 19-rasm. Grafik planshetning hisoblanadi. ko‘rinishi. Elektr planshetlarda elektr po- tensial to‘rning mahalliy o‘zg arishi ko‘rsatgich ostida qayd qilinadi, elektromagnit planshetlarda ko‘rsatgich to‘r qabul qiladigan elektromagnit signalni chiqaradi. Planshetning jismoniy tiniqlik berish xususiyatining chegarasi qayd qiluvchi to‘rning ma’lumotlarni o‘qish qadami bilan belgilanadi. Digitayzer aniqligi uning konstruktiv xususiyatlariga bog‘lik va millimetrning yuzdan to o‘ndan bir qismigacha bo‘lgan oraliqda bo‘lishi mumkin. Quyida yarim avtomatlashtirilgan planshetlarga misollar keltirilgan: Graphic Master CC45 digitayzeri (Numonics firmasi), planshet ekrani maydoni 12×18 dyuym, 0,1 mm zichlikda, 4 ta tugmali koordinata ko‘rsatgichi mavjud; Dextra Point DD-1212 digitayzeri (Dextra firmasi), planshet ekrani maydoni 12×18 dyuym, zichligi 1dyumga 100–1000 chiziq, imeetsya 4 ta tugmali koordinata ko‘rsatgichi mavjud; Drawing Board digitayzer (Calcomp firmasi), planshet ekrani maydoni A4 formatga mos keladi, zichligi 240 dpi, kompyuter bilan RS-232 interfeysi orqali ulanadi. Digitayzerlar uchun ko‘rsatgich qurilmasi sifatida, odatda, 2–4 tugma bilan ta’minlangan qalamdan foydalaniladi. Qalamlar 256 tagacha chiziq qalinligida ranglarni va ularning farqlarini qabul qilishi mumkin. Ko‘rsatgich qurilmalarining (qalam va kursor) imkoniyatlaridan samaraliroq foydalanish uchun ShK da mos 15

keluvchi amaliy dasturlar (masalan, Adobe PhotoShop, Autodesk) o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. 3. Maxsus dasturiy ta’minotni o‘rnatish Skanerning ishini boshqarish uchun drayver deb nomlanuvchi muvofiq dastur kerak bo‘ladi. Yaqin vaqtlargacha skanerlar uchun mo‘ljallangan har bir drayver o‘zining shaxsiy interfeysiga ega edi. Bugungi kunda skanerlar uchun TWAIN standarti mavjuddir. TWaIN – bu amaliy dastur bilan tashqi qurilmalarning o‘zaro ma’lumot almashishini ta’minlaydigan standart. Bu standart skanerdan ma’lumotlarni olishni talab qilgan ilovani va skanerni bog‘lab turuvchi dasturiy drayverning vazifalarini izohlab beradi. Barcha yirik skaner ishlab chiqaruvchi kompaniyalar skaner va amaliy dasturlarning bir-biriga mos kelishini ta’minlash uchun majburiy holda TWAIN standartini qo‘llaydilar. TWAIN spetsifikatsiyasini yaratishdan asosiy maqsad moslikni ta’minlash muammosini yechish, ya’ni turli xil kiritish qurilmalarini ixtiyoriy dasturiy ta’minot bilan oson birlashtirish edi. Aniqroq aytganda, bir necha asosiy savollarga javob beradi: birinchidan, kompyuterlarning turli platformalarini quvvatlash; ikkinchidan, turli qurilmalarni (turli skanerlar va videoni kiritish qurilmalari bilan birga) quvvatlash; turli skanerlardan va video kiritish qurilmalaridan foydalanish; uchinchidan, turli formatdagi ma’lumotlar bilan ishlash imkoniyatini ta’minlash. TWAIN-interfeysi tufayli TWAINni quvvatlaydigan amaliy dasturlar, masalan, CorelDraw, Picture Publisher, PhotoFinish ishlayotganda bir vaqtning o‘zida tasvirlarni kiritish mumkin. Demak, ixtiyoriy TWAINni quvvatlaydigan dastur TWAIN ni quvvatlaydigan skaner bilan birga ishlay oladi. Tasvir ko‘rinishlari kompyuterda turli, masalan, TIFF, RSX, VMR, GIF va boshqa formatdagi grafik fayllarda saqlanishi mumkin. Rasmni skanerlashda olingan fayl katta o‘lchamli va hajmli (10– 100 MBayt) bo‘ lishi mumkin. Saqlanayotgan axborotning hajmini kamaytirish uchun, odatda, bunday fayllarni kompressiyalash (siqish) jarayoni qo‘llaniladi. 16

Epson skanerlari uchun majmua tarkibida qabul qilingan tasvirni skanerlash va qayta ishlash bilan bog‘liq bo‘lgan masalalarni bajaruvchi dasturiy ta’minot mavjud bo‘ladi. Epson Scan. Epson Scan dasturi yordamida hujjat yoki shaffof rasmni skanerlash mumkin. Avtomatik ish tartibidan foydalanib, dastur barcha ishni o‘zi bajaradi, faqat hujjat yoki shaffof rasmni skanerga joylashtirish va tugmani bosish lozim. Epson Creativity Suite. Skaner universal Epson Creativity Suite dasturiy ta’minoti bilan birga taqdim qilinadi. Bu dasturiy ta’minot yordamida tasvirni elektron pochta orqali jo‘natish, uni veb-sahifada chop etish yoki tasvirning hajmini va faylning ruxsat etish hususiyatini o‘zgartirish mumkin. ArcSoft PhotoImpression . Bu dastur andoza va ramkalardan foydalangan holda tabriknomalar, fotoalbomlar, taqvimlar yaratish uchun mo‘ljallangan. Shuningdek, tasvirni oddiy muvofiqlashtirish, chop qilish, elektron pochta orqali jo‘natish imkonini beradi. ABBYY FineReader Sprint. Skanerlangan matnlarni tanish uchun eng yaxshi dasturlardan biri ABBYY FineReader Sprint 8.0 bo‘lib, skanerning dasturiy ta’minoti bilan birga bitta diskda mavjud bo‘ladi. 17

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Скотт Мюллер. Модернизация и ремонт ПК, 18-е издание. : Пер. с англ. – М. : ООО «И.Д. Вильямс», 2009. – 1280 с. 2. Евсеев Г.А., Симонович С.В . Познай свой компьютер – Диагностика, модернизация, настройка. – СПб.: Питер, 2003. – 480 с. 3. Мураховский В.И . Сборка, настройка, апгрейд современного компьютера. Изд. 2-е, дополненное и переработанное. – М.: «ДЕСС КОМ», 2000. – 288 с. 4. Гук М.Ю. Аппаратные средства IBM PC. Энциклопедия. 3-е изд. – СПб.; Питер, 2006. – 1072с. 5. Асмаков С.В., Пахомов С.О. Железо 2010. Компьютер Пресс рекомендует. – СПб.; Питер, 2010. – 1416с. 6. Соломенчук В.Г., Соломенчук П.В . Железо ПК 2010 – СПб.: БХВ – Петербург, 2010. – 448 c. 7. Избачков Ю., Петров В . Информационные системы. Учебник для вузов. 2-изд. СПб.: 2005. – 656с. 8. Бройдо В.Л . Вычислительные системы, сети и телекоммуникации. Учебник для вузов. 2-изд. – СПб.: Питер, 2005 – 703с. 18

O'xshashlar

Axborotlarni kompyuterga kiritishni avtomatlashtirish vositalari. axborotni skanerlash, Fine Reader

Shaxsiy kompyuterlar va ularning rivojlanish bosqichlari

Mashinaga infоrmatsiya kiritish va xоtirada saqlash

Axborotlarni kriptografik himoyalash usullari

Axborotlarni stеnografik himoyalash usullari