Амалий программа пакетлари - Informatika va AT - Referatlar

Амалий программа пакетлари

Yuklangan vaqt:

12.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1118 KB

Ko'chirib olish

Амалий программа пакетлари Режа: 1. Амалий программа пакетларининг классификацияси ва ишлатилиш соҳалари. 2. Ўзбекистон Республикаси алгоритм ва программалар фонди ва бу фонд билан ишлаш 3. Молия-кредит муассасаларида қўлланиладиган АПП-ларнинг асосий турлари 4. Microsoft Office амалий программалар пакети 5. WINDOWS қўшимча амалий программалари ва уларнинг асосий хусусиятлари

Амалий программа пакетларининг классификацияси ва ишлатилиш соҳалари. Иқтисодиётда, техникада, медицинада ва бошқа кўпгина сохаларда бир туркумга мансуб масалалар жуда кўплаб учрайди. Уларни хал қилиш учун бир хил туркум масалаларни самарадор ва тез ечиб берадиган программалар яратилиши мумкин. Сизнинг фикрингизча, иқтисодиётда қандай масалалар хилма хил сохаларга оид бўлса хам бир хил программалар ёрдамида хал қилиниши мумкин? Бу муаммони хал қилиш учун ўзингиз ўрганаётган сохада қандай бир хил масалалар пайдо бўлиши мумкинлиги хақида бироз фикрланг ва улар учун қайси турдаги программалар мос келиши мумкинлигини топишга харакат қилинг. АПП деб маълум масалалар туркумини ечишга мўлжалланган программалар комплексига айтилади. Бир мақсадга йўналтирилган бир қанча программаларни АПП деб тушуниш нотўғри. Исталган АПП-нинг асосий хусусияти - барча программаларни ўзаро боғланишини ташкил этувчи бошқарувчи программанинг мавжудлиги ва компьютер билан инсоннинг мулоқотини енгиллаштирувчи тараққий этган тилнинг мавжудлигидир. Персонал компьютерлар учун жуда кўплаб турли мақсадларга қаратилган АПП яратилган. Буларни учта гурухнинг бирига киритиш мумкин: Бирор бир методга асосланган АПП, бирор бир муаммони ечишга мўлжалланган АПП, умумий мақсадлардаги (универсал) АПП. Бирор-бир методга асосланган АПП-масалаларни ечишнинг маълум методларини амалга оширишга мўлжалланган. Масалан: статистик маълумотларни қайта ишлаш, чизиқли программалаш методини ишлатиш, оптимизация масалаларини ечиш. Бу гурухдаги программа воситалари турли илмий ва инженерлик масалаларини ҳисоблаш математикаси методларидан фойдаланиб ечиш имкониятларини беради. Хусусан, математик, статистик, тармоқли режалаштириш ва бошқариш, кўп критерийли оптималлаштириш масалалари ва хоказолар.

Бу гурухга қуйидаги АПП киритиш мумкин: СТАТАН - статистик тахлил ва ҳисобларни бажаради. Прини - кўп критерийли оптималлаш масалаларини электрон жадваллар ёрдамида ечишга мўлжалланган. ИНТЕРПЛАН ВА СПУ -16 - тармоқли режалаштириш ва бошқариш масалаларни ечишга мўлжалланган. Бирор бир муаммони ечишга мўлжалланган АПП лар Бу гурух пакетлари конкрет муаммони ечишга мўлжалланган бўлиб, программист бўлмаган мутахассиснинг иш фаолиятида фойдаланишига мўлжалланади. Масалан, бухгалтерлик ишлари ёки моддий-техник таъминот соҳасидаги ҳисоб-китоб ишларини ташкил этувчи АППлар. Бу гурух программа воситалари турли соҳалар бўйича конкрет масалаларни ечиш (автоматлаштирилган бошқариш ва машиналар ёрдамида лойихалаш, медицина, транспорт, банк иши ва х.к.) ва персонал компьютерлар асосида турли хизмат соҳалари учун автоматлаштирилган иш жойларини яратишга мўлжалланган. Бундай АППга мисол қилиб, хозирда бухгалтерлик ҳисобида кенг қўлланилаётган 1С-БУХГАЛТЕРИЯ, банкларда кундалик балансни чиқариб беришга мўлжалланган "ОДБ" программаларини кўрсатиш мумкин. УМУМИЙ МАҚСАДЛАРДАГИ АПП лар Бу гурух энг катта гурух ҳисобланиб, улар ёрдамида исталган соҳадаги маълумотларга ишлов берилади. Бундай АППга бир қатор матн мухаррирлари ёки текст процессорларини, электрон жадвалларнинг турли модификацияларини, график тасвир воситаларини, маълумотларини қидирув системаларини ва хоказоларни киритиш мумкин. АППнинг туридан катъий назар, бу АППда ишлаш учун унинг ўзига хос тилини билиш керак Хусусий компьютерлар яратилгандан ва уларга АППлари ишлаб чиқилгандан сўнг, компьютер билан ишлаш қоидалари ҳам ўзгарди. АППнинг тилини билиш зарур бўлса хам, унинг тузилиши тез ёдда қолади,

дисплей экранида эса меню кўринишидаги ёрдамчи маълумотлар кўпинча акс этиб туради. Тушунарсиз вақтда ёки АПП тилидан фойдаланишда қийинчилик туғулса, ёрдам берувчи справочникка мурожаат қилиш мумкин, яъни маълум клавиша босилса, экранда тушунтирувчи маълумотлар кўринади. Кўп АПП ларда она тилида диалог ташкил қилинганидан АПП билан ишлаганда сиз ўзингизни бемалол хис этишингиз мумкин. Бу АППнинг сифатига қўйиладиган асосий талабдир. МАТНЛАРГА АВТОМАТЛАШТИРИЛГАН ИШЛОВ БЕРИШ Бу гурух программа воситалари персонал компьютерда турли хил хужжатларни яратиш ва тахрир қилиш, уларни керакли форматда ва керакли нусхада чоп қилиш имконини беради. Бу гурухга қуйидаги АППларни киритиш мумкин: Документ-16, Реформа, АБВ, Лексикон, Фотон, Chiwriter , Multiedit , Kedit ва Word , Page Maker х.к. ЭЛЕКТРОН ЖАДВАЛДАГИ МА’ЛУМОТЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШ Бу гурух воситалари бошланғич маълумотлари ва натижа-лари жадвал шаклида ифода этилиши мумкин бўлган кенг кўламдаги илмий - техникавий, иқтисодий, ҳисоб-китоб ва бошқа масалаларни ечишга ёрдам беради. Бунда катта жадвалларни компьютер хотирасида сақлаш ва дисплей экранида кўриш, жад-вал катакларига конкрет маълумот ёки формулани ёзиш, катакдаги маълумот ўзгариши билан автоматик равишда формулаларнинг қайтадан бажарилиши ва хоказолар таъминланади. Бу гурухга: ВАРИТАБ - 16, ВАРИТАБ -89, SUPERCALC - 2, 3,4,5, QUATTRO PRO , EXCEL , LOTUS каби АППлар киради. МА’ЛУМОТЛАР БАЗАСИНИ БОШҚАРИШ Бу гуруҳ воситалари персонал компьютер асосида турли мақсадлардан автоматлаштирилган маълумотлар системасини яратиш имконини беради. Бу системалар сизни қизиқтираётган маълумотларни магнит дискаларда сақлаш, турли сўровлар бўйича бу маълумотларни қидириш ва чиқариб бериш, маълум кўринишдаги хужжат сифатида чиқарилаётган маълумотни бериш, маълумотлар системаси билан фойдаланувчи ўртасида қулай мулоқотни

таъминлаш, маълумотлар базасига хизмат қилиш функцияларини бажариш имконини беради. Бу гурухга: КАРТ-ПЛЮС, МИКРО-ИНФО-2, ОФИС- ИНФО, МИКРО-РС, МИКРО-РС-СЕРВИС, МИКРО-РС-2, КАРС-МИКРО, dbase -2,3, РЕБУС, Foxbase , Clipper 3, 4, 5, ACCESS ва х.к. ларни киритиш мумкин. Ҳисоблаш тармоқлари ишини бошқариш Бу гурух программа воситалари бошқа турдаги ЭҲМларни локал ҳисоблаш тармоқларига бирлаштириш ва персонал компьютерларни катта компьютерлар ва мини - ЭҲМларга боғлаш имконини беради. Бу гуруҳга ЛОКАЛ ЛОКАЛ-Р, ЛОКАЛ-СЕРВИС, ПОЧТА РУСА-2, СЕТЬ-МИНИ, СЕТЬ-ЕС ва бошқалар киради Жамланган (Интеграллашган) амалий программалар Жамланган амалий системаларни яратишдан мақсад энг кўп ишлатиладиган амалий программаларни бир жойга жамлашдан иборат. Яхши жамланган система қуйидаги амалий системаларни ўз ичига олиши керак: матнларни қайта ишловчи пакет электрон жадвал процессори, маълумотлар базаси, маълумотларни график кўринишида акс эттириш пакети ва коммуникация пакети. Жамланган системаларга мисол бўлиб, Lotus 1-2-3, Symphony , Frame - work мисол бўла олади. Ўзбекистон Республикаси алгоритм ва программалар фонди ва бу фонд билан ишлаш Фараз қиламизки, хар бир корхона ва ташкилот, программачи мутахассислар ва алохида давлатлар яратган программавий воситалар ва системалар бир жойда сақланмайди хамда уларнинг яратилаётганини ва қаерда сақланаётганини хеч ким билмайди. Бу холда хар бир конкрет фойдаланувчи барча программаларни ўзи яратиши ва бунинг учун катта мехнат ва маблағ сарф қилишига тўғри келади. Ушбу холатдан қутулиш учун нима қилиш керак? Қандай турдаги ташкилот ёки муассаса барча учун программаларни топиш, харид қилиш ва ишлатиш имкониятини яратиши

мумкин? Бу муаммолар хақида бироз фикрланг ва ўз холис фикрингизни билдиринг. Юқоридаги нохуш холат руй бермаслиги ва хар бир фойдаланувчи учун яратилган ва синовдан ўтган программалар хақида маълумот бериш лозим бўлса, уларни тайёр программалар билан таъминлаш мақсадида хар бир давлатда, катта ташкилотларда ва худудларда алгоритм ва программалар фонди ташкил қилинади. Программаларни харид қилиш ва уларни фойдаланувчи талабларига мослаштириш маълум миқдордаги тўлов асосида ташкил қилинади ва бу иш фондларнинг фойда олишини хамда ривожланишини таъминлайди. Ўзбекистон Республикасида хам алгоритм ва программалар фонди ташкил этилган бўлиб, у яратилаётган программаларни қайта-қайта яратилишининг олдини олиш, яратилган программалардан самарали фойдаланиш мақсадини ўз олдига қўяди. Бунинг учун яратилган оригинал программаларнинг алгоритми, ишлатилиш соҳаси, бажарадиган ишлари, бошланғич тексти, ишлаши учун зарур бўлган киритиш ва чиқариш маълумотлари каби характеристикалари келтирилган қисқача баёни махсус каталогларда сақланади. Бу фонд ва каталог эса Ўзбекистон Фанлар академиясининг "Кибернетика" илмий ишлаб чиқариш бирлашмасида сақланади. Молия-кредит муассасаларида қўлланиладиган АПП-ларнинг асосий турлари Иқтисодиётга оид барча корхоналарда ва молия-кредит ташкилотларида, ишлаб чиқаришнинг бошқарув бўғинида хамда хизмат кўрсатиш сохасида маълумотларни қайта ишлаш ва уларни бошқарув учун яроқли холга келтириш бир қанча универсал программавий воситалар орқали амалга оширилиши мумкин Бундай программавий воситалар хақида нима дея оласиз? Саволга жавоб бериш учун бундай ташкилотларда қандай ишлар

бажарилиши хамда бу ишларни механизациялаш учун нималар қилиниши мумкинлиги хақида бироз фикрлаб олинг. Сўнгра бу ишларни бажариш учун қандай амалий программалар ишлатилиши хақида фикрингизни билдиринг. Молия-кредит муассасаларида асосан юқорида айтиб ўтилган барча АППлар қўлланилади. Чунки барча соҳалар каби молия-кредит муассасаларида ҳам жуда катта ҳажмдаги текстларни қайта ишлаш, турли ҳисоб-китоб ишларини тез ва аниқ бажариш, катта ҳажмдаги ахборотлар тўпламидан зарур маълумотларни тезда қидириб топиш ва зарур шаклда ҳисоботлар тайёрлаш талаб этилади Матн кўринишидаги маълумотларни қайта ишлаш учун ҳозирги пайтда банк ва молия органларида WINDOWS муҳитида ишловчи WORD матн муҳаррири, ўртача мураккабликдаги масалаларни ечиш учун EX С EL жадвал процессори ҳамда маълумот базаларини яратиш ва улар устида амаллар бажариш учун AC С ESS системаларидан фойдаланилмоқда. Бухгалтерия масалаларини ечиш учун программа воситалари бозорида турли программалар таклиф этилмоқда. Булардан бири Москвадаги 1С - фирмасида тайёрланган ва Ўзбекистон Республикаси қонунларига мослаштирилган 1С-БУХГАЛТЕРИЯ, 1С-ЗАРПЛАТА, 1С-ТОРГОВЛЯ ва бошқа программалар кенг тарқалган. Microsoft Office амалий программалар пакети Хаётда мутахассис ёки оддий фойдаланувчи томонидан бажариладиган ишларга мос равишда Microsoft Office амалий программалар пакетига қандай турдаги дастурлар кириши мумкин деб ўйлайсиз? Одатда компьютер ёрдамида қандай ишлар бажарилиши мумкин? Ушбу муаммоли саволлар хақида бироз ўйлаб кўринг ва ундан сўнг ўз фикрингизни қуйида берилган маълумотлар билан таққослаган холда уларни яна хам кенгайтиришга харакат қилинг.

Бу Microsoft Office деб аталган амалий программалар пакетига асосан қуйидаги кўп ишлатиладиган дастурлар киради: WORD - матн мухаррири; EXCEL - жадвал хисоблагичи; ACCESS - маълумот мажмуаларини бошқариш системаси; Adobe Photoshop расм тахрирлагичи; Page Maker нашриёт тизими; Microsoft Outlook - календар ва иш кунини режалаштиришга ёрдам берадиган программа; Outlook Express - электрон почта билан ишлашга ёрдам берувчи программа; POWER POINT - тақдимотлар тузиш ва бошқариш учун мўлжалланилган программа; Internet Explorer - интернет билан уланиш ва ишлашга ёрдам берадиган программа; C тандартные - хилма-хил қўшимча имкониятлар, масалан калькульятордан фойдаланиш, блокнот, адрес китоби кабилар шу жумлага киради. Ундан ташқари бир қанча жуда фойдали ва ишни енгиллаштирадиган программалар борки, уларни хам яқиндан билиб олиш фойдаланувчига бир қанча имкониятлар хамда енгилликлар яратади. Ушбу амалий программалар пакетини талабалар амалий ва лаборатория машғулотларида мустақил ўрганадилар ва хар бир дастур нима ишлар бажаришга қодир эканлигини тушуниб оладилар. WINDOWS қўшимча амалий программалари ва уларнинг асосий хусусиятлари Шу пайтгача компьютерда ишлаган тажрибангиздан ва танишган дастурларингиз асосида WINDOWS системаси таркибида юқорида

кўрсатилганлардан ташқари яна қандай асосий амалий программалар бўлиши мумкин деб ўйлайсиз? Ушбу амалий программалар фойдаланувчи учун µандай хизматлар кўрсата олади ёки уларнинг ёрдамида нималар қилиш мумкин? Бу саволларга жавоб бериш учун операцион системанинг ПУСК ( START ) тугмачасини босиш ва ПРОГРАММЫ имкониятини танлаган холда унда ўрнатилган барча программалар билан танишиб чиқасиз. Агарда ишланаётган программалар ёки уларнинг кўрсатгичлари хақида бирор бир савол туғилса, у холда WINDOWS нинг ёрдам системасига мурожаат қилишингиз мумкин. 1. WINDOWS 2000 операцион системасида файллар жойлашуви ва сичқончани ишлатиш Windows 2000 операцион системасида дискларни бўлимларга бўлишда у шундай фрагментларга бўлинадики, бунда ҳар бир таркибий қисм алоҳида ишлайди. Дискларда хилма хил файл системалари блан ишлаш имкониятини берадиган бўлаклар ажратилади ва улар FAT ( File Allocation Table - файллар жойлашуви жадвали) ёки NTFS ( New Technology File System - Windows NT файл системаси) файл системалари томонидан ишлатилиши мумкин. Windows 2000 операцион системасини ўрнатиб бўлганидан сўнг, қаттиқ дискнинг қолган қисмини белгилаб чиқиш учун Disk Manager (Дискларни бошқарув) программасини ишлатиш мумкин. Ушбу программа хизматчи программа бўлиб, қаттиқ дискларни ва унинг томларини (бўлимларини) бошқариш учун мўлжалланган. Windows 2000 операцион системаси NTFS , FAT ва FAT 32 файл системаларини бошқариб тура олади. Масалан, NTFS қуйидаги имкониятларни амалга ошириб бериши мумкин: 1) Папкалар ва файллар доирасида хавфсизликни таъминлашни; 2) Папкалар ва файллар билан ишлашни бошқаришга имкон беради; 3) Дискда қўшимча жой ажратиш мақсадида файлларни сиқишга имкон беради;

4) Ҳар бир истеъмолчи томонидан дискнинг ишлатилишини назорат қилишга имкон беради; 5) Файлларни шифрлашга имкон беради. FAT / FAT 32 файл системалари эса файллар ва папкалар миқёсидаги хавфсизликни таъминлаб бера олмайдилар. Буларни, агарда икки операцион системали тузилма қўлланилган холдагина ишлатиш мақсадга мувофиқ бўлади, FAT файл системаси 2 гигабайтдан катта бўлимлар билан ишлай олмайди, агарда бундай қилишга ҳаракат қилинса, ўрнатиш программаси автоматик равишда FAT 32 файл системасини ишлатишни амалга оширади, Windows 2000 Advanced Server ни ўрнатиш чоғида серверга уланаётган ҳар бир компьютер учун мижоз лицензиясига эга бўлиш даркор ( Client Access License - CAL ). Бунда икки хил режимни танлаб олиш мумкин: 1) Per Seat туридаги лицензия - бунга эга бўлган мижоз компьютери Windows 2000 Advanced Server системаси бошқарувида ишлаётган ҳоҳлаганча сондаги компьютерларга уланиши мумкин. Бундай режим бир қанча серверлар мавжуд бўлган ташкилотларда ишлатилади. 2) Per Server туридаги лицензия, бир вақт давомида ишлаётган серверларга уланишларнинг ҳар бири учун талаб қилинади. Демак ҳар бир берилган вақт бирлигида сервер саноқли уланишларни амалга ошира олади. Бундай режим ишлатувчилари доимий серверга уланмаган ташкилотларда қўлланилиши мақсадга мувофиқ. Энди сичқонча кўрсатгичи нима эканлигини аниқлаш билан ушбу дарсни давом эттирамиз. Сичқонча кўрсатгичи бу маълум бир график тасвир кўринишидаги экран элементи бўлиб, уни сичқонча (ёки трекбол) ёрдамида экранда ҳаракатлантириш мумкин. Уни асосан экрандаги объектларни танлаб олиш учун, матнларни ажратиш ва ҳаракатлантириш учун, меню пунктларини ажратиб олиш ҳамда бошқа шу каби ишларни бажариш учун ишлатилади. WINDOWS 2000 да ишлаётганда Сиз экранда қийшиқ стрелкани кўрасиз. Ушбу стрелка сичқончани ҳаракатлантирганингизда унга қатъий мос равишда ҳаракатланади. Хилма-хил сичқончалар бирдан учтагача

тугмачаларга эга бўлиши мумкин. Биринчи чап томонда жойлашган тугмача асосий ҳисобланади. Ўнг томонда жойлашган иккинчи тугмачадан эса танланган пиктограмма (объект) устида бўладиган буйруқлар рўйхатини чиқариш мумкин. Баъзи пайтларда керакли тугмачага тезлик билан икки марта босиш талаб қилинади. Агарда бунда секинроқ боссангиз, уни WINDOWS 2000 бошқача буйруқ сифатида қабул қилиши ва бажариши мумкин. Экрандаги бирор бир объектни танлаб олиш учун стрелка учини унга келтиринг ва сичқонча тугмачаси билан бир марта босинг. Бу операцияни объектни белгилаш деб аталади. Масалан, ҳозир Ишга тушириш (Пуск) менюсини очишга уриниб кўринг. Энди очилган менюнинг кўрсатгичини ҳаракатлантириб, уни бирор бир пунктга олиб келинг. Ушбу пунктда курсорни озгинагина вақт ушлаб турсангиз, унинг менюси автоматик равишда ўз-ўзидан очилади. Чунки бундай менюлар каскад кўринишидаги менюлардир. Демак, қуйидагини эслаб қолинг - WINDOWS 2000 каскадли менюни унда сичқонча кўрсатгичи озгина пайт бўлса ҳам тўхтаб қолганда автоматик равишда очиб юборади. Мисол учун, сичқончани Стандарт меню кўрсатгичига олиб келингда, ундан Ўйинлар (Игры) пунктини танлашни амалга оширинг.

2- расм. Ўйинлар менюсининг компьютер экранидаги тасвири Бунда Сиз Ўйинлар менюсини экранда кўрасиз. Бирор бир қизиқиш туғилган ўйин программасини ишга туширинг ва бу дастурни ўрганишга ҳамда ўйнашга ҳаракат қилинг. Агар карта ўйинини ўйнамоқчи бўлсангиз, шуни эсда тутингки, экранда 52 картадан иборат колода саккиз вертикал қаторда жойлашган бўлиб, уларнинг тўрт қаторида еттитадан карта, қолган тўрт қаторида эса олтитадан карта бор. Яъни, 4*7+4*6= 52 та карта. Сизнинг олдингизда турган вазифа бир хил расмли карталарни тўрт бўлак қилиб йиғиб чиқишдир, бунда ҳар бир бандда карталар туздан бошланган ва бир тартибда йиғилган бўлиши, ҳамда бу колодачалар экраннинг ўнг юқори қисмида жойлашган бўлишлари лозим. Экраннинг чапги юқори бурчак томонида резерв қатор жойлашган бўлиб, унда сони тўртдан ошмаган карталар мавжуд. Ҳар бир қаторнинг тагидаги картани кўриш учун юқоридаги картани тузлар қаторига ёки резерв қаторга ўтказиш мумкин. Картани ячейкадан истаган ўйин қаторига қўйиш мумкин, лекин бунда

карталарнинг сони камаяётган тартибда амалга ошириш лозим. Масалан, ўнни тўққизга қўйиш мумкин. Бўшаб қолган қаторга ҳоҳлаган картани қўйишингиз мумкин. Карталар биттадангина қўйилиши мумкин холос. Қоидаларни билиб олган бўлсангиз, ўйинни давом эттиришингиз мумкин. Сизга бунда муваффақият тилаймиз! 2. Ишчи гуруҳлар ва матн муҳаррири WINDOWS 2000 операцион системасини ўрнатаётганда компьютерни ишчи гуруҳига ёки доменга улаш талаб қилинади. Бунинг учун ўрнатилиш вақтида ишчи гуруҳи ёки доменнинг номини бериш лозим бўлади. Ишчи гуруҳ тармоқ орқали уланган бир неча компьютерлар мажмуаси бўлиб, улар биргаликда ишлайдилар ва марказлашган бошқарувга муҳтож эмаслар. Ушбу ишчи гуруҳлар қуйидаги асосий хоссаларга эгалар: а) Ҳар бир компьютерда ўзининг локал информацион базаси SAM ( Security Accounts Manager - хавфсизлик ёзувлари диспетчери) ўрнатилган бўлади. Ишловчининг ҳар бир компьтерга тегишли ҳисоб ёзуви бўлиши зарур. б) Компьютерларнинг сони ўнтадан ошмаслиги керак. Ушбу компьютерлар WINDOWS 2000 операцион системасининг сервер маҳсулотлари бошқарувида ишлаши мумкин, лекин уларнинг ҳар бирида SAM маълумотлар базаси бўлиши лозим. в) Ресурсларни тақсимлаш, бошқарув ва ҳақиқийликни текширув ишчи гуруҳининг ҳар бир компьютерида алоҳида равишда амалга оширилади. WINDOWS 2000 операцион системасида ДОМЕН деганда, кириш хавфсизлигини таъминлаш мақсадида маълумотлар сақлаш учун умумий информация базасини ишлатадиган тармоқдаги компьютерларнинг мантиқий гуруҳи тушунилади. У ёки бу доменга кирадиган компьютерлар учун

хавфсизлик ва марказлашган бошқарув катта аҳамиятга эга бўлади. Доменлар қуйидаги хусусиятларга эгадирлар: 1) Доменларни масштаблаштириш мумкин, яъни улар кичик гуруҳга ҳам, бир неча минг ишлатувчига ҳам бирдай хизмат кўрсатиши лозим; 2) WINDOWS 2000 системаси каталогларининг фақат биргина маълумотлар базаси мавжуд ва унда домен ишлатувчиларининг ҳамма қайд ёзувлари ёзилган бўлади. Ушбу маълумотлар базаси Active Directory деб аталади; 3) Ресурсларни тақсимлаш, бошқарув ва ишловчиларнинг ҳақиқийлигини текширув марказлашган равишда амалга оширилади. WINDOWS 2000 системаси Word Pad деб аталган матн муҳарририга эга бўлиб, унинг ёрдамида хужжатлар, матнлар, хатлар, ҳисоботлар тузиш ва улар билан ишлаш мумкин. Бу хужжатларда хилма хил шрифтларни қўллаш, уларнинг ифодаланиш формаларини ўзгартириш, унга расмлар ва график тасвирлар қўшиш мумкин. Жадвал кўринишидаги маълумотлар билан ишлаш ҳам истисно этилмайди .

Уни ишга тушириш учун Пуск тугмачаси , Программы , Стандартные (Accessories) менюларини кетма - кет танлаб Word Pad деб аталган матн муҳаррири дастурини ишга туширамиз . Энди эса хосил бўлган матн дарчасида бирор-бир матнни теринг. Масалан, кафедра мажлиси баёнини экранда териб кўрсангиз, ҳам билим, ҳам малака оласиз деб фикрлаймиз:

3. Ҳар хил масалалар, а) Кундузги талабаларнинг қишки сессиясини уюшқоқлик билан ўтказиш. б) Қайта топширишларни тугаллаш ҳақида. в) Кейинги семестрдаги дарслар ҳақида. 1. Кафедранинг мудири Кенжабоев О. 10 Сентябр 2005 йилда бўлиб ўтган ТМИ илмий кенгаши мажлисида кўрилган масалалар ҳақида батафсил гапириб ўтдилар ва унда кафедра профессор-ўқитувчилари олдига қўйилган масалалар ва қабул қилинган қарорлар ҳақида батафсил маълумот бердилар. Кафедра ўқитувчиларини мукофотлаш масаласи ўқитувчилар томонидан муҳокама қилинди ва натижада кафедра профессор-ўқитувчилари қуйидаги қарорларни бир овоздан қабул қилдилар: 1.1. Институт Илмий кенгаши қарорлари ва улардан келиб чиқадиган хулосалар тўла ва беками-кўст ҳаётга тадбиқ этилсин. 1.1. Якуний назорат қатъий тегишли қоидалар асосида ва талабчанлик билан ўтказилиши таъминлансин. 1.2. Маъруза дафтарлари холатини ва мазмунини якуний назорат ўтказишда ҳисобга олиш лозим. 1.3. .......................................... Кафедра мудири Кенжабоев О.

Котиба Абидова Н. Энди ушбу матнни ўқитувчининг кўрсатмаларига асосан матн муҳарририда чоп қилишга уриниб кўринг. Матннинг тузилиши ва форматига алоҳида эътибор беринг. Юқоридаги ишларни амалга ошираётганингизда вазифа анчагина осонлашиши учун қуйидагиларни билиб олишингиз мақсадга мувофиқ бўлади: Матнни форматлаштириш икки хил усул билан амалга оширилиши мумкин. Масалан, форматлаштириш кўрсатгичларини олдиндан ўрнатиб олишингиз мумкин. Агарда В (инглизча BOLD ёки русча жирный - Ж ) ҳарфи мавжуд тугмачани босишни амалга оширсангиз, у холда матн кейинчалик қуюқ ҳарфлар билан ёзила бошлайди. Иккинчи усулда эса матнни ўзингизга қулай холда териб олиб, сўнгра форматини ўзгартирасиз. Яъни матннинг керакли жойини сичқончадан фойдаланиб ажратиб (ёки бўятиб) оласизда, сўнгра юқорида кўрсатилганидек форматлаштирасиз. Эътибор беринг, баъзи пайтларда сичқонча кўрсатгичи I ҳарфи кўринишини олади. Бу унинг матн билан боғлиқ бирор-бир ишни бажаришга тайёр эканлигини кўрсатади. Масалан, матннинг бирор бир жойига шундан фойдаланиб ўзгартиришлар киритишингиз мумкин. Бунинг учун I кўрсатгичини керакли жойга олиб келиб, сичқончанинг тугмачасини босиш лозим. Бунда кўрсатгич ўша жойга ўрнашади ва энди Сиз терган маълумотлар худди шу жойдан ёзила бошлайди. Матндан нусха олиш ёки уни бошқа жойга кўчириш мақсадларида белгилаб олиш ҳам худди шу I кўрсатгич орқали амалга оширилади. Бунда кўрсатгични тегишли жойга ўрнатгандан сўнг, сичқончанинг чап тугмачаси босилади ва уни қўйиб юбормасдан туриб керакли йўналишда харакатлантирилади. Бу эса матннинг ўша қисми бўялишига (белгиланишига) олиб келади. Хужжатни сақлаш Файл ( FILE ) менюсини очиш ва ундан Сақлансин (Сохранить, SAVE ) буйруғини ишга тушириш билан амалга оширилади. Агарда ушбу хужжатингиз олдин умуман сақланмаган янги хужжат бўлса, у

холда Файлни сақлаш… (Сохранить как. Save as ...) дарчаси очилади. Файлни сақлаш учун унга бирор-бир ном беришингиз керак бўлади. Шуни айтиб ўтиш лозимки, WINDOWS 2000 да бошқа системалардан фарқли улароқ, файлларнинг номлари 255 тагача хилма-хил символдан иборат узунликка эга бўлиши мумкин. Матн муҳаррирининг қолган фойдали имкониятларини эса машқлар бажариш жараёнида ўз ўқитувчингиз билан ҳамкорликда актив усулда ўрганиб олишингиз тавсия этилади. 3. WINDOWS -2000 имкониятларини ўрганиш. WINDOWS 2000 нинг таркибида аппарат воситаларнинг ишлаш режимларини мослаштириш имконини берадиган бир қанча кўрсатгичлар борки, уларни ишлатишни билиб олиш ҳам фойдадан холи эмас. Улар ёрдамида қўшимча ускуналарни мослаштириш, бошқариш, экран кўрсатгичларини мослаш, системавий кўрсатгичларни мослаш, иш столи кўрсатгичларини мослаш ва Интернет билан ишлаш кўрсатгичларини мослаш мумкин. Системага янги жиҳозни қўшиш жуда ҳам оддий амалга оширилади. Янги ускуна ёки қурилмани компьютерга уласангиз бас, WINDOWS 2000 операцион системасининг ўзи ресурсларни тақсимлайди, системани мослаштиради ва керакли драйверларни ўрнатади. Қурилмани бошқарув панелидаги Add / Remove Hardware (Қурилма ўрнатиш) функцияси орқали ҳам осонликча ўрнатиш ва мослаштириш мумкин. Агар бу қурилма HCL ( Hardware Compatability List - Мос тушувчи қурилмалар рўйхати) рўйхатига кирса, керакли драйвер WINDOWS 2000 операцион системасининг таркибига киради. WINDOWS 2000 операцион системасининг таркибига кириши мумнин бўлган қурилмалар драйверларига Microsoft белгиси қўйилган бўлади. Текширилмаган драйверлар ва нотўғри ўрнатилган қурилмалар компьютернинг тўхтаб қолишига олиб келиши мумкин ёки компьютерни қайтадан юклаш талабини юзага келтириши

мумкин. Қурилмалар компьютерга уланган ва унинг микропроцессори томонидан бошқариладиган физик қурилмалар мажмуидир. Улар компьютерга қўшимча уланган бўлиши ёки заводда унга ўрнатилган бўлиши мумкин. Янги қурилманинг компьютерга ўрнатилиши қуйидаги уч босқичда амалга оширилиши мумкин: а) Компьютерга янги қурилманинг уланиши; б) Қурилманинг мос драйвери ишга туширилиши; в) Қурилманинг кўрсатгичларни компьютер билан мослаш. Системага бирор бир қурилмани ўрнатиш учун администратор сифатида ушбу системага кириш лозим бўлади. Қурилмани ўрнатиш учун қуйидагиларни бажариш керак бўлади: 1. Қурилмани тегишли жойга ўрнатинг ёки керакли портга уланг. Бунда тегишли инструкцияларга ва кўрсатмаларга риоя қилинг; 2. Агар тегишли драйверларни ишга тушириш лозим бўлса, экрандаги кўрсатмаларга риоя қилган холда бу ишни бажаринг; 3. Агарда қурилма ўз-ўзини мослаш ( Plug and Play ) хусусиятига эга бўлмаса, унинг хилини бошқарув панелидаги ADD / Remove Hardware (Қурилма ўрнатиш) опцияси орқали танланг. Кейин эса Windows 2000 нинг компакт дискини (ёки эгилувчан дискини) ўрнатиб, керакли драйверларни юклаб олинг; 4. Драйверлар юклангандан сўнг Windows 2000 системаси қурилманинг кўрсатгичларини ўзи мослайди ва уни ишга туширишга тайёрлайди. Системани ҳимоялаш ва унга ташқи тааъсуротлар таъсир қилмаслиги учун ишлатувчи томонидан драйверларни ўзгартириш маън этилган. Қурилма тайёрлайдиган фирма янги драйверлар ишлаб чиқарганда, системанинг эски драйверини янгилаб олиш зарур. Драйверни янгилаш учун қуйидагиларни бажариш керак:

A. Бошқарув панелида System (Система) белгисини икки марта туртинг ва Hardware (Қурилма) опциясига ўтинг, кейин эса Device Manager (Қурилма диспетчери) тугмачасини босинг. Б. Қурилмалар диспетчери ойнасида сичқончанинг ўнг тугмачаси билан янгиланиши лозим бўлган қурилмани туртинг ва Properties (Кўрсатгичлар) буйруғини танланг. B. Driver ( Драйвер) даги Update Driver (Драйверни янгилаш) тугмачасини босинг. Update Device Driver Wizard (қурилмалар драйверларини янгилаш мастери) ойначаси очилганида, унинг кўрсатмаларига қатъий риоя қилинг. WINDOWS 2000 операцион системаси у томонидан тан олинмаган драйверларни ўрнатиш жараёнини ҳам назорат қилиш имконини беради. Бунинг учун қуйидагиларни бажариш лозим: 1. Сичқончанинг ўнг тугмачаси билан My Computer (Менинг компьютерим) тугмачасини босиб. Properties (Кўрсатгичлар) буйруғини танланг; 2. Hardware ( Қурилма) даги Driver signing (Драйверни ёзиш) тугмачасини босиб, қуйидагилардан бирини танланг: • Ignore (Ўтказиб юбориш) - барча драйверлар ўрнатилаверади; • Warn (O ro ҳлантириш) - белгиланмаган драйверлар қайд қилинганда огоҳлантириш берилади; • Block (Тўхтатиш) - Белгиланмаган драйверларни ўрнатиш ман қилинади. WINDOWS 2000 нинг яна бир фойдали томонларидан бири, унинг бир вақтнинг ўзида бир қанча масалаларни еча олиш имкониятидир. Яъни, у бирданига бир нечта программалар билан иш олиб бора олади. Масалан, Сиз Word Pad да бирор-бир ҳисобот ёки хат ёзаяпсиз дейлик. Агар бирор бир зарурият туғилса Excel га, кейин Fox Base га ўтишингиз ва яна Word Pad даги ўз ҳисоботингиз устида ишингизни давом эттиришингиз мумкин. Ушбу режим туфайли WINDOWS 2000 бир вақтнинг ўзида маълумотларни чоп

этиши ва информация қабул қилиб олиши, ҳамда бирор-бир дастур бўйича ҳисоб-китобни давом эттириши мумкин. Бир масалани бир неча бўлакларга бўлиб программалаш ва бу бўлаклар программалари ишини параллел равишда ташкил этиш имконияти ҳам дастурлар ишини анча тезлаштириш имкониятини беради. Windows -2000 нинг асосий қўшимча имкониятларини батафсилроқ кўриб чиқамиз: 1. Windows -2000 операцион системасининг яна бир афзаллиги бу унинг кўп тиллилигидир ва унинг бунинг учун зарур бўлган дастурий, информацион ва бошқа шарт- шароитларни таъминлаб беришидир. Масалан Windows нинг олдинги чиққан версияларида маҳаллий тилларнинг символларини ишлатиш учун ёрдамчи дастурлар ишлатилган ( Су rWin , ParaWin ва бошқалар). Windows -2000 да бундай дастурларни ишлатишга хожат йўқ. 2. Бундан ташқари, DOS операцион системасининг матн муҳарририда тайёрланган матнларнинг айрим форматларини шундайлигича ўзига ўзлаштирилади (масалан, Lexicon хужжатларини). 3. Windows -2000 нинг файллар системаси Янги технологияли файллар системасидир ( New Technology Files System , NTFS ). Унда ишлаш ва бу системада дискларга, папкаларга кириш мумкин. Яъни, бу программадан NT - Windows нинг янги дастури сифатида фойдаланиш мумкин. 4. Windows -2000 да ҳам тармоқда ишлаш кўзда тутилган ва бу ҳолат олдинги версияларга нисбатан анча ривожлантирилган. Бундан ташқари, бир компьютердан бир қанча сеансларда фойдаланувчиларнинг ишлаши, ҳамда уларнинг ишларини бошқариши Администратор томонидан амалга оширилиши мумкинлиги жуда яхши ишлаб чиқарилган. Windows -2000 нинг яна бир янги имконияти унинг Интернетдаги менюлар билан ишлаётганингизда охирги ишлатилган менюлар рўйхатида кўриниб туради. Агар меню очилгандан сўнг, маълум бир вақт кутсангиз ёки менюнинг пастдаги пастга йўналган стрелкали тугмачасини боссангиз,

қолган менюлар рўйхатини ҳам кўриш мумкин. Бу имконият Сиз ишлатаётган менюларни танлашда анча осонлик туғдиради. Энди файллар системаси билан танишиб чиқамиз. Файл деб дискда сақланадиган ва бир хил кўринишдаги маълумотларнинг ном қўйилган мажмуасига айтилади. У матн, график тасвир, расм ёки бирор бир дастур кўринишида бўлиши мумкин. Файлларнинг номи 255 тагача символ узунлигида бўлиши мумкинлигини ҳисобга олган холда уларнинг тўлиқ номини ёзишга ҳаракат қилинг, чунки кейинчалик ушбу файлни топишингиз ва у билан оператив ишлашингиз анча енгил кечади. Папка деб файллар ҳақидаги информация сақланадиган дискдаги файллар тузилишининг таркибий қисмига тушунилади. Файллар ҳақидаги информацияга унинг номи, ўлчами, катталиги, сақланилган куни ва муддати кириши мумкин. Папка файллар мажмуасини ёки бошқа каталогларни ўз ичига олиши мумкин. Масалан, Сиз бирор-бир матн туздингиз дейлик, уни сақлаш учун унга бирор-бир ном бериб, файл шаклида сақлайсиз албатта. Файл эса ўз навбатида бирор бир папкага жойлаштирилади ва Сиз кейинчалик уни папка номи бўйича осонгина топишингиз мумкин. Демак, Папка деганда, хужжатларни символик кўринишда сақлаш мумкин бўлган қоғоз сақлайдиган папкага ўхшаш экрандаги символга айтилади. Папка ичида хилма хил хужжатлар, файллар, дастурлар, диск ва принтер белгилари, бошқа папкалар ва шунга ўхшаш компьютер билан муомала қилишни осонлаштирувчи хилма хил турдаги тасвирлар (пиктограммалар) бўлиши мумкин. WINDOWS 2000 системаси стандарт программалар деб аталувчи программалар тўпламини ҳам ўз таркибига оладики, уларнинг асосий вазифаси компьютерда ишловчига қўшимча қулайликлар яратишдир. Масалан, Word Pad да иш олиб бориш Сизни бошқа қийинроқ дастурни ишлатишдан озод қилади, Алоқа программаси эса компьютер тармоқларида ишлашни амалга ошириб бериши мумкин. Масалан, CompuServe , America Online , Prodigi ва бошқа дастурлар ёрдамида бошқа компьютерлар билан боғланиш, ВВС (Электрон эълон доскаси) билан алоқа қилиш мумкин.

График файлларни хосил қилиш ва уларни таҳрир қилиш учун PAINT номли график редакторни ишлатиш мумкин. Стандарт программалар жумласига телефон номерини териш дастури, овоз чиқариш дастури, видеоклиплар ҳосил қилиш дастури, компакт дисклар билан ишлаш дастури ва бошқалар киради. WINDOWS 2000 системаси ўзидан олдинги системаларга ўхшаш тармоқ билан ишлашга имконият берувчи программавий таъминотга ҳам эга. У фақат Сизнинггина эмас, балки бошқаларнинг ҳам компьютеридаги дисклари ва принтерларини ишлатиш, ҳамда бошка тармоқлар билан ҳам телефон орқали алоқа қилишга имкон беради. WINDOWS 2000 системаси унга таркибий қисм сифатида ўрнатилган электрон почта системасига эгадир. Шунинг учун ҳам тармоқдаги ҳамма ишловчиларга ҳар қандай кўринишдаги маълумотларингизни осонгина жўнатишингиз мумкин. Унинг тармоқда ишлашга мўлжалланган программавий таъминоти бошқа турдаги операцион системалар билан ҳам бемалол ишлай беради. Мисол сифатида Novell Netware , NT Advanced Server каби тармоқ бошқариш дастурларини келтириш мумкин.

5- расм. Иш столининг экрандаги кўриниши Энди эса ўқитувчингиз ёрдамида юқорида кўрсатилган баъзи бир стандарт программалар билан ишлашга ҳаракат қилиб кўринг. Бу Сизга дастурнинг асосий элементларини чуқурроқ ва ҳар тарафлама ўрганишга ёрдам бериб, Сизда ўз кучига ишонч ҳиссини уйғотади. WINDOWS 2000 иш столи ва экранининг тузилишини ўрганиш WINDOWS 2000 системасининг интерфейси иш столини, Ишга тушириш (Пуск) тугмачасини босганда чиқадиган меню (Бош меню) ни ва масалалар панелини ўз ичига олади. Уларнинг ҳар бирини ўзингиз учун қулай холда жойлаштиришингиз мумкин. Юқорида айтиб ва тушунтириб ўтганимиздек Менинг компьютерим (Мой компьютер, My computer ) папкаси орқали Сиз хусусий компьютернинг дискларидаги маълумотларни тезлик билан ўқиб олишингиз мумкин. Тармоқ Элементлари (Мое сетевое окружение, Network ) папкаси эса тармоқ ресурсларини тезлик билан ишга тушириш имкониятини таъминлаб беради. Бу элементлар (пиктограммалар) Сизнинг ҳисоблаш тармоғингиздаги ҳамма компьютерларнинг белгиларини кўрсатиб туради. Агарда Сиз тармоқда мавжуд бўлган барча компьютерлардаги ишлатишингиз мумкин бўлган ресурсларни билмоқчи бўлсангиз Ҳамма тармоқ (Вся сеть, All network ) белгисини икки марта сичқонча билан туртасиз (яъни, керакли белгига сичқонча кўрсатгичини келтириб, сичқончанинг чап тугмачасини тезлик билан икки марта босасиз). Агарда Сиз сичқончанинг ўнг тугмачасини боссангиз, у холда экранда сичқонча кўрсатгичи билан кўрсатилиб турган объектнинг хусусиятларини ўзгартиришингиз мумкин. Масалан, янги объектлар ва заставкалар қўйиш, иш столининг рангини ўзгартириш, экран кўринишини ўзгартириш ва хоказолар. Папканинг белгисини кўрсатиб турган холда сичқончанинг ўнг

тугмачасини босиш ушбу объектнинг хусусиятларини кўришга имкон беради. WINDOWS 2000 системаси Йўл бошловчи (Проводник, Navigator ) программасига эга бўлиб, ушбу программа хусусий компьютердаги ҳамма нарсани кўришга ва бошқаришга имкон беради. Бу эса ўз навбатида қулай усулда файлларни мақсадга мувофиқ равишда бошқаришга, хилма-хил амалий дастурларни ишга туширишга, хужжатларни очишга ва бошқаларга имкон беради. Энди сичқонча кўрсатгичларининг хилма хил кўринишларини ўрганиб чиқамиз. Асосий режимда кўрсатгич қийшиқ стрелка кўринишини олади ва экрандаги хилма хил объектларни кўрсатиш ёки танлаш учун ишлатилади. Агарда у матннинг ичида бўлса, кўриниши ўзгариб, I лотин ҳарфи шаклини олади. Унинг ёрдамида матннинг керакли қисмига маълум ўзгартиришлар киритиш мумкин. Бунинг учун белгини матннинг керакли қисмига келтириб, сичқончанинг чап тугмачасини босамиз, кейин эса керакли матн бўлагини кирита бошлаймиз. Агарда WINDOWS 2000 системаси бирор бир масалани ечиш билан банд бўлса ва Сизнинг маълумотларингизни қабул қилишга тайёр бўлмаса, сичқонча кўрсатгичи қум соатча шаклини олади. Агар WINDOWS 2000 системаси бирор бир масалани ечиш билан банд бўлган холда Сизнинг масалангизни бажаришга ҳам қодир бўлса, у ҳолда сичқонча кўрсатгичи бир вақтнинг ўзида стрелка ва қум соатча шаклини олади. Агар Сиз кўрсатгични дарча чегарасига келтирсангиз, у холда сичқонча кўрсатгичи горизонтал ёки вертикал икки томонга йўналган стрелкача шаклини олади, Бу эса Сизга тегишли дарча ўлчамини горизонтал ёки вертикал йўналишда ўзгартириш имконини беради. Агарда сичқонча кўрсатгичи дарчанинг бурчагига келтирилса, унинг кўриниши диагонал бўйлаб йўналган икки томонлама стрелка шаклини олади. Бу эса дарча ўлчамини иккала йўналишда ҳам бараварига ўзгартиришга имкон беради.

Баъзи пайтларда эса бу операцияни бажариш мумкин эмас деган маънони англатувчи ўртасига чизилган айлана тасвири хосил бўлади. Бу Сиз бажармоқчи бўлган операциянинг бажарилиши мумкин эмаслигини англатади. Мисол учун, Бошқарув панели папкасини Принтерлар папкасига солиб қўйиш мумкин эмас. Стрелканинг ёнида сўроқ белгиси тасвири бўлса, бу Сизнинг ёрдам талаб қилаётганлигингизни билдиради. Бирор бир объектни бошқа жойга кўчириш учун сичқонча кўрсатгичи билан у танланади ва сичқончанинг тугмачаси босилади ва уни қўйиб юбормасдан туриб, сичқонча ёрдамида керакли жойга суриб келтирилади. Ундан сўнг сичқонча тугмачаси қўйиб юборилади. Бунда ўша объект керакли жойга бориб жойлашганлигини кўрасиз. Масалан, бирор бир хужжатни бошқа папкага кўчирмоқчи бўлсангиз, унинг белгисини тегишли папкага кўчириб келтиришингиз лозим бўлади. Бу пайтда Ctrl тугмачаси ҳам босиб турилса, объект нусхалаштирилади, яъни биринчи холдан фарқли ўлароқ, унинг нусхаси эски жойда ҳам қолади. Агарда бу операцияларни бажараётганда сичқончанинг ўнг тугмачаси босиб турилса, у холда бирданига учта операция бажарилади, яъни кўчиш, нусхалаш ва объектнинг ёрлиғини ҳосил қилиш. Матнларнинг бўлакларини ҳам бир хужжатдан иккинчисига олиб ўтиш имконияти сичқонча билан амалга оширилиши мумкин. Бунинг учун керакли матн бўлагини белгилаб олганингиздан сўнг, унга сичқонча кўрсатгичини келтирасиз ва унинг тугмачасини босиб турган холда керакли жойга ёки керакли хужжатга кўчирасиз. Ушбу операцияни олдинги дарсларда хосил қилган матнларингизни ишлатган холда амалга оширсангиз, фойдадан холи бўлмайди. Дарчани ҳаракатлантириш (бошқа жойга суриш) учун сичқонча кўрсатгичини дарча номи ёзилган жойга келтирасиз ва сичқончанинг чап тугмачасини босасиз, кейин уни қўйиб юбормаган холда янги жойга кўчирасиз. Янги жойга келганингиздан сўнг сичқонча тугмачасини қўйиб юборсангиз ҳам бўлади. Бир вақтнинг ўзида бир қанча программалар билан ишлаётганингизда

экранда дарчалар сони кўпайиб кетади ва улар билан маълум кетма кетликда ишлаш ва уларнинг биридан бирига ўтиш мушкуллашади. Ҳамма очиқ дарчаларни мозаика ёки каскад шаклида экранда жойлаштириш учун сичқончани масалалар панелига келтиринг ва унинг ўнг тугмачасини босинг. Бунинг натижасида хосил бўлган менюдан Каскад (Окна Каскадом), Юқоридан пастга (Сверху вниз) ёки Чапдан ўнгга (Слево направо) номли буйруқларни танлаб олинг. Бунда Сиз дарчаларнинг Сиз танлаган тартибда жойлашганлигининг тирик гувоҳи бўласиз. Агар Сиз ҳамма очиқ дарчаларни биргина буйруқ билан ёпмоқчи бўлсангиз, у холда Ҳаммаси беркитилсин (Свернуть все окна) буйруғини танлаб олишингиз керак бўлади. Бир дарчадан иккинчисига осонликча ўтиш учун Alt тугмачасини босиб турган холда Tab тугмачасини босинг. Бунда экраннинг ўртасида ҳозирги пайтда очиқ турган ҳамма папкалар ва амалий программаларни ўз ичига олган дарча хосил бўлади. Alt тугмачасини босиб турган холда Tab тугмачасини керакли марта босиб Сиз учун керак бўлган программа белгичасига келинг. Энди Alt тугмачасини қўйиб юборсангиз, танлаган белгингизга мос бўлган программа экранда энг олдинги тасвир бўлиб қолади. Агарда Alt ва Tab тугмачаларини бараварига босиб, сўнгра қўйиб юборсангиз, Windows 2000 тасвир бўйича кейинги ўринда жойлашган папка ёки программага ўтади. Ушбу ишларни дарчанинг энг қуйисида жойлашган масалалар панелини ишлатган холда ҳам амалга ошириш мумкин. Яъни, керакли номдаги тугмачани босиш етарлидир. Бундан ҳам осон усул, агар Сиз ишламоқчи бўлган дарчанинг бирор бир қисми экранда кўриниб турган бўлса, унинг худди шу қисмига сичқонча кўрсатгичини келтиринг ва унинг чап тугмачасини босинг. Бунда Сизга керакли бўлган дарча экранда актив холатни олади. Клавиатурани ишлатишда оддийгина қоида қўл келиши мумкин. Агар эътибор берган бўлсангиз, менюнинг бирор бир ҳарфи ажратиб ёзилган бўлади. Демак, ҳоҳлаган менюни очиб ишга тушириш учун Alt тугмачасини

босиш ва уни қўйиб юбормасдан керакли меню ҳарфини клавиатурадан топиб босиш лозим. Бунда ўша меню очилади (Русча регистрдан фойдаланиш ёдингиздан чиқмаса бас). Иш столида янги папка хосил қилиш учун сичқонча кўрсатгичини иш столига келтиринг ва унинг ўнг тугмачасини босинг. Бунда хосил бўлган менюдан Хосил қилинг (Создать, Create ) пунктини танлаб олинг ва кейин ундан Папка буйруғини танланг. Ушбу харакат натижасида WINDOWS 2000 экранда номсиз янги папкани ( Новая папка ) хосил қилади. Сиз унга тегишли ном беринг ва кейин тугмачалар мажмуасидан Enter тугмачасини босинг. Агар унинг номини ўзгартирмоқчи бўлсангиз, сичқончани ишлатишингиз мумкин. Яъни, сичқонча кўрсатгичини папканинг номига келтириб, унинг тугмачасини аста-секин икки марта босасиз ва номни клавиатура тугмачаларидан фойдаланиб, кераклисига ўзгартирасиз. Бу ишни бажаришни бошқа усули ҳам мавжуд. Бунда сичқончанинг ўнг тугмасини босиб, ҳосил бўлган менюдан переименовать имкониятини танлайсиз ва ниятингизга эришасиз. WINDOWS 2000 операцион системаси экран ва иш столи кўрсатгичларини ўзгартиришга ҳам имконият беради. Ушбу кўрсатгичлар иш столининг ташқи кўринишини ва монитордаги тасвирларнинг қандай бўлишини аниқлаб беради. Масалан, рангларни ва шрифтларни ўзгартириш, иш столи учун расмлар танлаш, экран заставкасининг паролини ўрнатиш ва бошқалар шу имкониятлар жумласидандир. Экраннинг кўрсатгичларни ўзгартириш бошқарув панелининг Display (Экран ) номли элементи орқали амалга оширилади. Display Properties (Экран кўрсатгичлари) диалог дарчасининг Settings (Мослаш) имконияти орқали рангнинг қандайлиги ва тасвирнинг кўрсатгичлари танланади. Ad v anced (Қўшимча) тугмачасини босиб, Settings (Мослаш) кўрсатгичи орқали экраннинг бир қанча кўрсатгичларини ўзгартириш мумкин. Ушбу қўшимча кўрсатгичлар қуйидаги жадвалда берилган:

General ( Умумий) Display ( Дисплей) Экрандаги шрифтнинг катталигини танлаш мумкин, Масалан, кичик, ўрта, катта ва Compatability ( Мос тушиш) Экран кўрсатгичлари ўзгарганидан сўнг Windows 2000 нинг бажарадиган ишларини аниқлаб беради.Adapter ( Адаптер) Adapter type ( Тип Адаптера ) Properties ( Кўрсатгичлар ) List All Modes ( Ҳа мма режимлар руйҳати ) Видео адаптернинг модели, тури ва хусусиятлари ҳақидаги маълумотларга эга. Видеоадаптернинг конфигурациясини ўзгартиришга имкон беради. Мавжуд видеоадаптерга мос бўлган барча кўрсатгичлар комбинациясини беради, Monitor ( Монитор) Monitor type ( Монитор тури ) Monitor settings ( Монитор кўрсатгичлари) Монитор ҳақидаги маълумотларни беради. Экран янгиланиши частотасини ўзгартиришга ёрдам беради. Color Management ( Управление цветом) Мониторнинг рангларини танлаб беради Маҳсус стандартларни ўрнатиш учун қўлланилиши мумкин.

Операцион муҳитда файллар, папкалар ва дискларни бошқариш WINDOWS 2000 системасида файллар системаси билан ҳеч бир қийинчиликсиз иш олиб бориш учун Сизга яқин ёрдамчилардан бири бўлиб Йўл кўрсатувчи (Проводник, Explorer ) буйруғи хизмат қилиши мумкин. Уни очиб, ишга тушириш учун Ишга тушириш (Пуск, Start ) менюсини очамиз ва ундан Программалар (Программы, Programs ) пунктини танлаймиз, ундан кейин Стандартные пунктини, кейин эса ундан Йўл кўрсатувчи буйруғини танлашни амалга оширамиз. Йўл кўрсатувчи дарчаси кўпинча икки панелдан иборат бўлади. Чапдаги панел объектларини иерархик дарахт шаклида ифодалаб, мавжуд бўлган ресурсларни ва папкаларни кўрсатиб туради. Ўнг томондаги панелда эса чап томондаги танланган папкага тегишли бўлган маълумотлар кўрсатилади. Демак, папканинг ичидаги маълумотларни кўриш учун унинг чап томондаги панелда ифодаланган белгисига сичқонни келтириб, унинг клавишасини босиб қўйиш керак бўлади. Бунда ўнг томондаги панелда унинг ичидаги маълумотлар пайдо бўлади. Объектнинг экранда қандай кўринишда ҳосил бўлиши Кўриниш (Вид, View ) менюсининг қайси опциясини (пунктини) танлашимизга боғлиқ. Бунда улар жадвал шаклида, катта ёки кичик символлар кўринишида экранда ифодаланиши мумкин. Агар папкадаги маълумотларни хусусиятларини тўлиқ равишда кўриш талаб қилинса, у ҳолда Кўриниш менюсидан Жадвал (Таблица, Table ) пункти танлаб олинади. Бунда экранда ҳар бир объектнинг тури ва охирги ўзгартирилган муддатини ҳам кўриш мумкин. Агарда объектлар бир бирининг ичига қўйилган папкалардан иборат бўлса, у ҳолда улар иерархик дарахтда қўшу в (плюс, +) белгиси билан белгиланиб қўйилади. Демак, ушбу бир бирининг ичига қўйилган папкаларнинг тузилишини (структурасини) кўриш учун сичқонча кўрсатгичини қўшув белгисига олиб келиб, уни сичқонча клавишаси билан туртиш лозим бўлади. Папкалар тузилиши экранда намоён бўлгандан сўнг,

қўшув белгиси айирув белгисига (минус, -) ўзгаради. Ушбу кўринишни ёпиш учун минус белгисини туртиш керак бўлади. Объектни ёйиш ёки йиғиштириш унга тегишли бўлган белгини икки марта туртиш орқали ҳам осонгина амалга оширилиши мумкин. Папка ичида турган объектни очиш учун унинг белгисини икки марта туртинг ёки уни ажратиб олиб, Файл ( File ) менюсининг Очилсин (Открыть, Open ) пунктини танланг. Бунда агарда объект бирор бир программа бўлса, у ишга туширилади, агарда матн бўлса, унга тегишли программа ишга туширилиб, тегишли хужжат бу программа бошқарувига берилади. Агарда Windows 2000 объектнинг турини тушуна олмаса, у ҳолда тегишли суҳбатли ойнаси (дарчаси) экранга чиқиб, Сиздан объектнинг турини кўрсатишни талаб қилади. Объектнинг турини ва у ишлатадиган программа турини кўрсатгандан сўнг ОК тугмачасини босасиз. Объектларни уларнинг контекст менюси орқали ҳам очиш мумкин. Бунинг учун сичқонча кўрсатгичини объектга олиб келиб, унинг ўнг тугмачасини босиш лозим бўлади. Бунда агар Windows 2000 объектнинг турини тушуна олса, очилган менюдаги биринчи пункт сифатида Очилсин (Открыть, Open ) ҳосил бўлади. Акс ҳолда Ёрдамида очилсин (Открыть с помощью) буйруғи биринчи пункт бўлади. Агарда тезкорлик билан объектга тегишли маълумотларни кўриш лозим бўлса, у ҳолда объектни белгиланиб, Файл менюсидан Тез кўриш (Быстрый просмотр, Quick view ) буйруғини танлаш лозим. Кейин эса ушбу буйруқнинг Ўзгартириш учун очилсин (Открыть для изменения) пунктини танлаб оламиз. Шуни айтиб ўтиш керакки, Тез кўриш (Быстрый просмотр, Quick view ) буйруғини танлаганда кўриш дарчасига программа ҳақидаги, Windows нинг ишлатиладиган версияси ҳақидаги, керакли хотира хажми тўғрисидаги ва бошқа маълумотлар чиқади. Windows 2000 жуда кўп турдаги файллар турларини кўриш мумкин бўлган драйверларга (махсус дастурларга) эга ва шунинг билан бирга у фойдаланувчига ҳар қандай бошқа драйверлар билан ҳам осонликча ишлаш имкониятини яратади.

Windows 2000 системасида дискларни форматлаштиришнинг икки хил усули мавжуд. Биринчи усулни ишлатганда диск белгиси бўлган папка очилади (масалан, Менинг компьютерим папкаси) ва сичқонча кўрсатгичини диск белгисига олиб келиб, у билан сичқончанинг ўнг тугмачаси билан туртилади. Кейин эса пайдо бўлган менюдан Форматлаштириш (Форматировать) буйруғи танлаб олинади. Иккинчи усулда эса Йўл кўрсатувчи (Проводник, Explorer ) очилиб, Ҳамма папкалар (Все папки) панелидаги диск белгисини ўнг тугмача билан туртиш усули ишлатилади. Бунда ҳам Форматлаштириш суҳбатли ойнаси очилади. Ушбу суҳбатли ойнаси опцияларига тушунтириш бериб кетамиз: Ҳажми (Емкость) - бунинг ёрдамида дискнинг талаб қилинаётган керакли маълумот ёзиш ҳажмини танлаб оламиз. Файл системаси (Файловая система) - Машина сўз разряди танлаб олинади (Яхшиси FAT ни ишлатинг). Кластер катталиги (Размер кластера) - Кластернинг катталиги танлаб олинади. Фақатгина системавий файлларни кўчириш (Только перенос системных файлов) - форматлаштирилган дискетга системавий файлларни кўчириш опцияси. Бунда дискетта системавий (яъни системавий файлларнигина ёзиш мумкин бўлган диск) бўлиб қолади. Том белгиси (Метка тома) - агар дискетингизга белги қўйиш лозим бўлса, экранда кўрсатиладиган дарчада уни киритинг, акс холда у белгисиз деб тушунилади. Ҳар қандай дискет ўн битта символдан иборат бўлган у з белгисига эга бўлиши мумкин. Белгини форматлаштириш жараёнида ёки ундан кейин ҳам бериш ёки ўзгартириш мумкин. Дискка белги (метка) қўйиш учун сичқонча кўрсатгичини объектга олиб келиш ва ўнг клавишасини босиш лозим. Кейин эса очилган контекст менюдан Хусусият (Свойства) буйруғини танлаш керак. Бунда экранга диск хусусиятларини акс эттирувчи ойна чиқади. Унинг Белги (Метка) номли ойначасидан фойдаланиб, керакли ишларни бажаришингиз мумкин.

Форматлаштириш усуллари (Способы форматирования) - бунда қайси усул билан форматлаштириш кераклиги танлаб олинади. Йўл кўрсатувчи (Проводник, Explorer ) нинг керакли кўрсатгичларини ўрнатиш учун Кўриниш (Вид, View ) менюсидан фойдаланишимиз мумкин. Ушбу менюнинг Инструментлар панели (Панель инструментов) пункти Йўл кўрсатувчи ( Проводник) нинг хилма-хил хусусиятларини ўзгартириш учун хизмат қилади. Ўқитувчингиз ёрдамида ёки ўзингизнинг зукко ақл ва фаросатингизни ишга солган холда ушбу ишлар кетма-кетлигини тушунишга ва уларни тегишли компьютерда бевосита бажаришга уриниб кўрсангиз, фойдадан ҳоли бўлмайди деб ўйлаймиз ва бу ишда Сизга каттадан-катта муваффақиятлар тилаймиз. Балки биринчи уринишдаёқ муваффақият қозонмассиз, бунга унча аччиқ қилманг ва уринишларингизни тўхтатманг, чунки бургага аччиқ қилиб, кўрпа куйдириш оқил одамнинг иши эмас-да. WINDOWS 2000 нинг ёрдам системасини ишлатиш усулларини ўрганиш WINDOWS 2000 нинг ёрдам системасини ишлатиш ўрганувчи томонидан дуч келиниши мумкин бўлган кўпгина қийинчиликларни енгиб ўтишга ва керакли пайтларда зарур бўлган ёрдамни оператив равишда олишга имкон туғдиради. Уни ишлатишнинг хилма хил усуллари мавжуд бўлгани учун биз ушбу хилма хил имкониятларни кўриб чиқишимиз лозим бўлади. Бунинг энг асосий таркибий қисмларидан бири Windows 2000 системаси бўйича системада мавжуд бўлган дарсликдир. Уни ишга тушириш учун ёрдам системасининг Дарслик: Программы-Стандартные-Служебные- Приступая к работе деган қисмини Мундарижа (Содержание, Content ) деб аталган бўлимидан танлаб оламиз. Ўқитувчи ёрдамида ушбу дарслик билан ишлаб кўринг ва билимларингизни яна ҳам пишиқлаштиринг.

7- расм. Ёрдам системасининг демонстрацион ойнаси. Ёрдам системаси тематик бўлимлар кўринишида тузилган. Бу бўлимларнинг ҳар бири маълум бир мавзуга бағишланган. Бир мавзудан иккинчисига ўтиш Windows 2000 системасида амалга оширилган гипертекст системасини қўллаш орқали жуда ҳам осонлаштирилган. Бунинг маъноси шундан иборатки, ишловчининг маъноси жиҳатдан бир бири билан боғлиқ бўлган мавзуларга ўтиши унчалик қийинчилик туғдирмайди, бу эса ўз навбатида керакли информацияни топишни енгиллаштиради. Windows 2000 системаси бўйича керакли маълумотларни олиш учун Бошлаш (Пуск, Start ) тугмачасини босинг ва ундан Ёрдам (Справка, Help ) пунктини танланг. Бунда Windows 2000 системаси экранга Ёрдам системаси (Справочная система) ойнасини чиқаради. Энди бу ойнадаги Мундарижа (Содержание, Content ) тугмачасини боссак, ёрдам системасидаги ҳамма мавзуларнинг рўйхатини кўрамиз. Эътибор беринг, бу ерда ҳар бир умумий бўлим китоб белгиси билан ифодаланган. Бўлимнинг ичида нималар мавжудлигини кўриш учун унинг белгисини икки марта сичқонча билан босинг. Бунда тегишли бўлим очилади ва унда нималар борлиги экранда кўринади. Китобларнинг эндиликда очилган кўринишга ўтганига диққатингизни жалб қиламиз. Тематик бўлимчалар эса хужжат белгиси билан ифодаланади. Агарда уни икки марта сичқонча тугмачаси билан туртсангиз, Сизга керакли маълумотлар экранга чиқади.

расм. Ёрдам системасининг мавзулари. Тематик бўлимлардаги баъзи бир термин ва тушунчалар алоҳида тўқ ранг билан ажратиб қўйилган. Агарда сичқончанинг кўрсатгичи унга келиб турса, кўрсатгичнинг формаси ўзгаради ва у узатилган қўл кўринишини олади. Худди шу пайтда сичқонча тугмачасини бир марта боссангиз, ушбу терминнинг маъносини экранда кўришингиз ва уни ўқишингиз мумкин. Агар Сиз Созлаш (Настройка ) - Бошқарув панели (Панел управления) бўлимини очсангиз, кўпгина фойдали маслаҳатлар олишингиз мумкин. Масалан, Жиҳозларни ўрнатиш (Установка оборудования) бўлими компьютерга хилма хил қўшимча жиҳозларни ўрнатишга имкон беради. Мисол учун, Модем ва телефонни ўрнатиш (Телефон и Модем) ни танлаган бўлсангиз, экранда махсус ойналар кетма-кетлиги билан ифодаланган модемни ўрнатиш программасини ишга тушириш дастури ҳосил бўлади (яъни, ўрнатиш мастери ойнаси). Сиз фақатгина кўрсатмаларни аниқ ва равшан холда бажаришингиз керак бўлади холос.

Кўпгина ойналарда уларни ёпиш учун мўлжалланган тугмача билан биргаликда сўроқ белгиси билан белгиланган тугмача ҳам мавжуд бўлади. Агарда Сиз сичқонча кўрсатгичини унга келтириб унинг тугмачасини боссангиз, сичқонча кўрсатгичи сўроқ белгили стрелка шаклини олади. Ушбу шаклни экрандаги хоҳлаган объектнинг устига олиб келиб, сичқонча тугмачасини боссангиз, бу объектнинг функцияларини тушунтириш матнини экранда кўришингиз мумкин. Windows 2000 системасида ишлайдиган ҳар қандай программанинг меню қаторидаги сўроқ белгили пункти ( ? ) ушбу программанинг ёрдам маълумотлари файлини очишга ёрдам беради. Унинг менючаси Ёрдам чақириш (Вызов справки) пунктига эга бўлиб, унинг воситасида ушбу программанинг ёрдам ойнасини очиш мумкин, ундан эса керакли бўлимни танлаб олишингиз мумкин. Агарда ёрдам зарур бўлган йўналишдаги сўзни ёки гапни билсангиз, уни тегишли матн ойнасига киритишингиз мумкин. Бунда ёрдам файлининг шу сўзингиз билан боғлиқ бўлган ва тегишли қисмларигина экранга чиқарилади. Windows 2000 нинг ёрдамчи системаси бирор бир сўз ёки ran бўлагини ўз ичига олган тематик бўлимларни топишга ҳам имкон беради. Бу имкониятдан фойдаланиш учун Ёрдам системаси ( Справочная система) ойнасининг Қидирув ( Поиск) тугмачасини туртасиз. Кейин эса ҳосил бўлган суҳбатли ойнасида Сизга уч усул билан сўзлар рўйхатини тузиш таклиф қилинади, яъни, маълумотлар базасининг минимал хажмли холатида, қидирувнинг максимал имкониятларини амалга оширган холда ва қидирувнинг махсус имкониятларини ишлатган холда ахтаришни амалга оширишингиз мумкин. Агар система билан ишлаш жараёнида ўзингизда ушбу системага қўшиш мумкин бўлган фикр ва мулоҳазалар ҳосил бўлса, менюдан Мулоҳазалар (Заметки) пунктини танлаб олинг ва унга тегишли ойнага ўз фикр ва мулоҳазаларингизни киритинг. Бу ишни бажариб бўлганингиздан сўнг, уни тематик бўлимга киритиш учун Сақлансин (Сохранить) тугмачасини

босишингиз керак бўлади. Бунда тегишли бўлимда қоғоз сиқиб қўйиладиган скрепка тимсоли хосил бўлади. Мулоҳазангизни кўриш учун ушбу тимсолни туртишингиз лозим бўлади. Юқорида кўрсатилган кетма-кетликлар ва ишлар жуда аниқ ва конкрет холда амалга оширилиши мумкин бўлгани учун система бажариши мумкин бўлган бошқа ишларни ва унинг қолган имкониятларини ўзингиз аста- секинлик билан мушоҳада асосида амалга ошириб кўринг. Ўйлаймизки Сизнинг мушоҳада қобилиятингиз ва фикрлашингиз буни амалга оширишга етарли имконият беради, шунинг учун ҳам бу ишда Сизга чин дилдан каттадан-катта муваффақиятлар тилаймиз! WINDOWS 2000 га хилма-хил программаларни ўрнатиш ва улар билан ишлашни ташкил қилиш Windows 2000 операцион системаси бир қанча стандарт программаларга эга бўлиб, улар реал ҳаётда дуч келиниши мумкин бўлган хилма хил масалаларни муваффақиятли равишда ечишга ёрдам бериши мумкин. Бу дастурларнинг бир қанчасини кўриб чиқамиз. 1. Улардан бири - телефон билан ишлашга имкон берадиган Телефон ва Модем программасидир. Унга боғлиқ бўлган телефон интерфейси амалий программаларга модем алоқасини амалга оширишга ёрдам беради. Тез-тез ишлатилиб туриладиган телефон рақамларини эсда сақлаб қолиб, уларни автоматик равишда теришни амалга ошириш мумкиндир. Ушбу программани ишга тушириш учун Ишга тушириш (Пуск) менюсидан аввало Программалар (Программы) пунктини, кейин Стандарт (Стандартные) пунктини, ва ундан кейин Связь пунктини ва сўнгра Телефон пунктини танлашни амалга оширинг. Ундан сўнг унинг ойнасидаги менюдан Сервис ва Уланиш йўллари (Свойства соединения) пунктларини танлаб олинг. Бунда охирги ном билан аталадиган ойна ҳосил бўлади.

Унга эса керакли маълумотларни ва кўрсаткичларни киритишингиз мумкин. 2. Хилма хил шрифтлар билан ишлаш имконияти Шрифтлар (Шрифты , Fonts ) папкаси орқали амалга оширилади. Уни очиш учун Ишга тушириш (Пуск) менюсидан Настройка пунктини, сўнг Бошқарув панели (Панел управления) пунктини танлаб оламиз. Кейин эса ундан Шрифтлар (Шрифты , Fonts ) папкасини очишимиз мумкин бўлади. Шрифтларни хилма хил режимларда кўриш учун Кўриниш (Вид , View ) менюсидан фойдаланамиз. 8- расм . Янги шрифтлар ўрнатиш ойнасининг тасвири . Агарда шрифтлар рўйхатини тўлиқроқ кўришни истасангиз , керакли шрифтни танланг ва сўнгра менюдан Файл (File) буйруғидан Очилсин ( Открыть , Open) пунктини танланг . Бунда Сиз экранда шрифт кўринишлари билан бир қаторда у ҳақдаги тўлиқ маълумотларни ҳам кўришингиз мумкин бўлади .

Агарда бирор бир янги шрифтни ишлатмоқчи бўлсангиз , Шрифтлар папкасини очинг ва ундан сўнг менюдан Файл буйруғини , кейин эса Янги шрифт ўрнатиш ( Установить новый шрифт ) буйруғини танланг Бунда экранда Шрифт қўшиш ( Добавление шрифтов ) дарчаси хосил бўлади . Энди Сизга керакли файлни ўз ичига олган файл каталогини топинг ва бу файлни Шрифтлар рўйхатида ( Список шрифтов ) белгилаб олинг . Агарда шрифт файлларини WINDOWS/FONTS каталогига нусхалаб олмоқчи бўлсангиз , Шрифтларни шрифтлар папкасига нусаҳалаш ( Скопировать шрифты в папку Шрифты ) номли кўрсатгични ўрнатишингиз лозим бўлади . Ҳамма шрифтларни ўрнатиб олгандан сўнг , ОК тугмачасини босасиз . Хусусий компьютердаги иш жараёнида Сизга шрифтнинг ҳамма символларини бирданига кўриш ёки клавиатурада мавжуд бўлмаган баъзи бир символларни ишлатиш зарурияти туғилиши мумкин . Бу маълумотлар символлар жадвалида мавжуд бўлади . Уни очиш учун Ишга тушириш (Пуск) тугмачасини босамиз ва сўнгра кетма-кет Программалар, Стандарт, Служебные ва Символлар жадвали (Таблица символов) буйруқларини танлаймиз . Бунда экранда танланган шрифтнинг барча символлари намоён бўлади . Бирор бир символни кўриш учун уни босинг ва қўйиб юборманг . Бу холда экранда ушбу символнинг катталаштирилган кўриниши хосил бўлади . Бир ёки бир неча символни хужжатга қўйиш учун уларни ажратиб олинг ва Танлансин ( Выбрать ) тугмачасини босинг Бунда улар Символларни нусҳалаштириш ( Для Копирования ) матн ойнасига ўтади . Ушбу дарчадаги маълумотни буферга нусхалаш учун Нусҳалаштирилсин ( Копировать ) тугмачасини босамиз . Энди символлар қўйилиши лозим бўлган керакли хужжатга ўтамиз ва менюнинг Тўғрилаш ( Правка ) буйруғидан Қўйилсин ( Вставить ) пунктини танлаймиз . 3. Развлечения менюси хилма - хил қурилмалар ва мультимедиа файллари билан ишлаш учун хизмат қилади . Масалан , Сиз унинг ёрдамида

товушли компакт диск билан ишлашингиз , видео клипларни кўришингиз , аудиоклиплар билан ишлашингиз мумкин . Windows 2000 бундай ишларни амалга ошириш учун лозим бўлган махсус программаларга , товуш платаларига ва бошқа махсус қурилмаларга эга . Шуни айтиб ўтиш лозимки , бунинг учун керакли қурилманинг ўзига мос бўлган драйвери ўрнатилган бўлиши керак . Компакт диск ёки мультимедиа файллари билан ишлаш учун менюдан Развлечения менюсини танлаб олинг ва сўнгра очилган менюдан тегишли мультимедиа ёки қурилма турини танланг . Масалан , видеоклипларни кўриш учун Windows учун видео ( Проигрыватель Windows Media) пунктини танлайсиз , компакт дискни эшитиш учун Лазерный проигрыватель пунктига мурожаат қиласиз . Агарда Сиз файл билан ишламоқчи бўлсангиз , тегишли пунктни танлаганингиздан сўнг , экранда Файл очилиши ( Открытие файла ) дарчаси хосил бўлади . Ундан тегишли файлни топишингиз ва уни танлаб , ОК тугмачасини босишингиз лозим бўлади . Кейин эса Воспроизведение тугмачасини босасиз . Агар Сиз ишлаётган компьютерда компакт диск қўйиладиган қурилма ва ўзингизда компакт диск бўлса , юқорида айтилганларни бажариб кўринг ҳамда мазза қилиб хордиқ чиқаринг . WINDOWS 2000 нинг бошқа стандарт программаларини ишлатиш Энди олдинги дарсда кўриб улгурилмаган бошқа турдаги стандарт программаларни кўриб чиқамиз. 1. Paint деб аталувчи график редактор BMP ёки RLE форматларида ифодаланадиган график кўринишдаги файлларни хосил қилиш ёки таҳрирлаш учун хизмат қилиши мумкин. BMP туридаги файллар Windows нинг стандарт растр форматли файллари жумласига киради. RLE туридаги файллар эса сиқиштирилган турдаги растр файллар жумласига кириб, дискда

олдингиларига қараганда камроқ жой талаб қиладилар. Бу график редактордан фойдаланиб, экранда хужжатлар учун керак бўлган график тасвирларни хосил қилишингиз мумкин. Paint ни ишга тушириш учун Ишга тушириш (Пуск) тугмачасини босамиз ва сўнг менюдан кетма-кет Программалар, Стандарт ҳамда Paint пунктларини танлаб оламиз. Ушбу дастурни ишлатиш учун зарур бўлган барча маълумотларни унинг ёрдам системасидан олишингиз мумкин. 9- расм. Paint ойнасининг кўриниши. Энди бу Paint деб аталувчи график редакторни ишлатган холда экранда бирор бир тасвирни хосил қилинг ва у билан ишлашни ўрганинг. 2. Калкульятор жуда оддий ва фойдали стандарт программа бўлиб, уни худди чўнтак калькуляторидек ишлатишингиз мумкин. Унинг икки тури мавжуд бўлиб, бири оддий калькулятор, иккинчиси эса инженерлик ишларини бажаришга мўлжалланган калькулятордир. Экрандаги

калькуляторларнинг турини ўзгартириш учун Кўриниш (Вид , View ) менюсидан фойдаланишингиз мумкин. Иккала турдаги калькуляторни экранда хосил қилиб, улар билан ишлашни ўрганинг. Бу Сизга амалий фаолиятингизда жуда катта ёрдам беради 3. Матн муҳаррири Word Pad юқорида кўриб ўтганимиздек, хилма хил матнлар билан ишлашимизга имкон беради. Уни ишга тушириш учун Ишга тушириш (Пуск) тугмачаси менюсидан Программалар, Стандарт ва Word Pad матн муҳаррири пунктларини танлашимиз керак бўлади. Word Pad матн муҳаррири хилма хил форматларда ёзилган файллар билан ишлаши мумкин. Ушбу хар бир формат учун матндаги сўзларни кейинги қаторга кўчириш режимларини танлаб олишингиз мумкин. Бунинг учун Кўриниш (Вид, View ) менюсидаги Параметрлар (Параметры ) опциясини танласак, керакли ойна хосил бўлади. Ундаги керакли режимни осонлик билан танлаб олишимиз мумкин. Умумий параметрлар (Общие параметры) тугмачасидан фойдаланиб, ўлчов бирлигини танлаб олишингиз мумкин (масалан, дюймлар, сантиметрлар, пунктлар ёки интерваллар). Word Pad қуйидаги бир неча хил турдаги файллар билан ишлай олади: 1. ASC II системасида ифодаланган хилма хил кўринишдаги матнлар; 1. Word нинг ҳоҳлаган версиясидаги матн муҳаририда тузилган хужжатлар (бунда форматлаштиришнинг баъзи бир хусусиятлари йўқолиб кетади); 2. Write матн муҳаририда ёзилган хужжатлар; 3. RTF форматида ифодаланган хужжатлар. 4. " Портфел" папкасини хосил қилиш ва уни ишлатишга имкон берадиган стандарт программа бир неча хусусий компьютерларда ишлаб чиқилган хужжатларни оператив равишда юритиш ва керакли ўзгартиришлар киритиш учун қўлланилади. У бир файлнинг бир қанча компьютердаги бир неча нусхасини бошқариб, уларнинг қайси бири янгироқ версия эканлигини

аниқлаш имконини ҳам яратади. 5. Алоқа программаси (Программа связи, HyperTerminal ) стандарт программаси хилма хил компьютерларни телефон алоқаси каналлари билан улашда ёки уларни электрон эълон доскалари билан алоқа қилишини ташкил этишда ишлатилиши мумкин. Операцион системанинг умумий ишлаш кўрсатгичларини ўзгартириш Бошқарув панели бир қанча кичик дастурларга ҳам эга бўлиб, улар экран интерфейсининг ташқи кўринишини ва хусусий компьютерда Windows 2000 нинг ишлаш шароитларини ўзгартириш учун хизмат қилади. Бошқарув панелини очиш учун Ишга тушириш (Пуск) тугмачаси менюсидан Настройка ва сўнгра Бошқарув панели (Панел управления) буйруқларини танлаб олинг. 5.10- расм. Бошқарув панели ойнасининг компьютер экранидаги тасвири.

Бошқарув панелида мавжуд бўладиган дастурлар ва уларнинг бажарадиган вазифалари қуйида келтирилади: 1. Администрирование - ушбу компьютернинг кўрсатгичларини созлаш; 2. Дата/Время - кун ва вақтни ўрнатиш учун хизмат қилади. 3. Звук и мультимедиа - системадаги рўй бераётган баъзи холатларни тегишли товуш орқали ифодалаш учун ва компьютернинг параметрларини ўрнатиш учун, ҳамда мультимедиа қурилмаларини созлаш учун хизмат қилади. 4. Клавиатура - клавиша тугмачаларини кетма-кет босиш тезлигини, унинг компьютерга уланадиган турини, курсорнинг липиллаб ёниб туриш тезлигини ва клавиатура билан боғлиқ бошқа кўрсатгичларни созлаш учун хизмат қилади. 5. Телефон ва Модем - модемни ўрнатиш ва созлаш учун хизмат қилади. 6. Мышь - сичқончанинг параметрларини созлаш учун хизмат қилади. 7. Пользователи и Пароли - Компьютерда ишловчиларнинг иш жараёнини бошқаришни амалга оширади, ҳамда система учун керакли паролларни ўрнатиш ва тармоққа кириш учун хизмат қилади. 8. Электропитание - хусусий компьютернинг энергия билан таъминланишини бошқаради. 9. Принтеры - принтерни ўрнатиш ва бошқариш учун хизмат қилади. 10. Сеть и удаленный доступ к сети - ушбу имконият хусусий компьютернинг тармоқдаги номини белгилаш учун хизмат қилади. 11. Система - хусусий компьютернинг ресурслари ҳақида маълумот олиш учун, виртуал хотирани бошқариш учун, қурилмаларни бошқариш, драйверларни ўрнатиш учун ва системавий конфигурациялар хосил қилиш учун ишлатилади.

12. Сканеры и камеры - Компьютер билан уланган сканерлар ва камераларни созлаш жараёнини амалга оширади. 13. Установка и удаление программ - амалий программалар ва Windows 2000 нинг системавий компоненталарини қўшиш ёки йўқотиш учун ишлатилади. 14. Установка оборудования - янги қурилмаларни ўрнатиш программасини ишга туширади. 15. Шрифты - хилма-хил кўринишдаги ва турдаги шрифтлар билан ишлаш имкониятини яратади. 16. Экран - экран кўрсатгичларини, унинг рангини, настройкасини, иш столи параметрларини ўзгартиришга имкон беради. 17. Языки и стандарты - кунни, вақтни, сонлар форматини, миллий валюта турини ва бошқаларни ўзгартиришга имкон беради. Энди бу дарсда олган билимларингиздан фойдаланиб, бошқарув панели билан ишлаб кўринг ва ўз малакангизни яна ҳам оширинг. Бу бўлимда берилган билимлар Сизга компьютерни созлаш жараёнини бемалол ва қийинчиликларсиз амалга оширишга ёрдам беради.

Aдaбиётлар : 1. Аюпов Р.Х. Microsoft Front Page амалий дастурида ишлаш. Тошкент, ТМИ, 2005 йил. 2. У.Ю.Юлдашев, Р.Р. Боқиев, Ф.М. Зокирова. Информатика, Ғ офур §улом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, Т., 2002 3. §уломов С.С, Шерму xa медов A.Т., Бегaлов Б.A. Иқтисодий информaтикa/ Тошкент, “Ўзбекистон”: 1999 й, 528 бет. 4. Аюпов Р.Х., Исмоилов СИ., Аюпов Х.Р. Хусусий компьютерда ишлаш/ “ Microsoft Word 2000 матн муҳаррири”, Т., ТМИ, 2002 йил, 124 бет. 5. Марахимова А.Р., Рахмонқулова С. Интернет ва ундан фойдаланиш/ ТДТУ, Т.: 2001 йил, 176 бет. 6. Ғ уломов С.С, Aлимов Р.X., Xодиев Б.Р. вa бошқ a лaр. Ax борот тизимлaри вa теxнологиялaри/ Тошкент, “Шaрқ”: 2000 йил. 7. Симонович СВ. и другие. Общая Информaтикa.Учебное пособие/ М, Издaтелство “АСТПресс”: 2001 г. 8. Симонович СВ. и другие. Специальная Информaтикa.Учебное пособие/. М, Издaтелство “АСТПресс”: 2001 г. 9. У.Юлдашев, Р.Р. Боқиев, М.Э.Мамаражабов. ЕХСЕ L -97. Уқув қў лланма. Т., 2000

O'xshashlar

Windows тизимлари. Windows Office дастурлари. Амалий дастурлар пакетлари

Тақдимотлар тайёрлаш амалий программа пакети power point дастури

АБСни программа таъминоти

Микропроцессорларни ва микроЭҲМни программа билан таъминлаш

Программа таъминотини ишлаб чикиш боскичлари ва хаётий цикли. Программа таъминотини хаётий цикл моделларини эволюцияси