Ахборот тизимлари - Informatika va AT - Referatlar

Ахборот тизимлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69.705078125 KB

Ko'chirib olish

А хборот тизимлари Режа: 1. Ахборот тизимда бошқарувнинг роли 2. Ахборот тизимидаги жараёнлар

Ахборот тизимининг тушунчаси Ахборот тизими тушунчасини кўришдан аввал тизим тушунчасига изоҳ бериб ўтамиз. Тизим деганда хохлаган объект тушунилади. Тизимда объект бир вақтнинг ўзида ҳам яхлит ҳам ҳар хил элементларнинг йигиндиси сифатида қўйилган мақсадга эришиш учун хизмат қилади. Тизим тушунчасига мисоллар 3.1-жадвалда келтирилган. 3.1 - жадвал. Тизим тушунчасига мисоллар Тизим Тизим элементлари Тизимнинг бош мақсади Компpютер Инсонлар, асбоб-ускуналар, мате- риаллар, бинолар ва бошқалар Товар ишлаб чиқариш Телекоммуника цион тизимлар Компpютерлар, модемлар, кабел-лар, тармоқ дастур таъминоти ва бошқалар Ахборотни узатиш Ахборот тизими Компpютерлар, компpютер тармоқ- лари, ахборот ва дастурий таъминот Ахборот ишлаб чиқариш Тизим тушунчаси информатикада бир нечта маъноларга эга. У кўпроқ техник восита ва дастурлар тўпламига нисбатан қўлланилади. Компpютернинг аппарат қисмини ҳам тизим деб аташи мумкин. Амалий вазифаларни ёзиш учун ишлатиладиган дастурлар тўпламини ҳам тизим деб аташ мумкин. “Ахборот тизими” ибораси ҳам тизимда кўзланган мақсадни кўрсатади. Ахборот тизимлари соҳа бўйича қарор қабул қилиш жараёнига керакли ахборотларни тўплаш, сақлаш, қайта ишлаш, топиш, чиқариб бериш вазифаларни бажариш учун хизмат қилади. Ахборот тизими - қўйилган мақсадни эгаллаш учун ахборотни сақлаш, қайта ишлаш ва кўрсатишга қаратилган ўзаро алоқадор жамоа, восита ва усуллар тўпламидир.

Замонавий ахборот тизимлари ахборотнинг қайта ишлашнинг асосий техник воситаси сифатида шахсий компpютерлардан фойдаланишни кўзда тутади. Каттароқ муассасаларда компpютердан ташқари техник воситалар таъминотига мэйнфрейм ёки супер ЭХМлар (дарсликнинг 2-бўлимига қаранг) ҳам кириши мумкин. Бундан ташқари, ахборот тизимини техник киритишда бу тизимнинг ахборотини ишлатадиган ва шу ахборотни олишда, кўрсатишда қатнашаётган инсонни ўрнини ҳам ҳисобга олиш зарур. Комп p ютер ва ахборот тизимлар ўртасидаги фарқни ҳам билиш керак. Махсус дастурий воситалар билан таъминланган компpютерлар ахборот тизимининг техник базаси ҳисобланади. Ахборот тизимига компpютерлар ва телекоммуникация тармоқлари билан ишлайдиган ходимлар ҳам киради. Ахборот тизимларининг тараққиёт босқичлари Ахборот тизимларининг тараққиёт босқичлари 3.2-жадвалда келтирилган. 3.2-жадвал. Ахборот тизимларининг тараққиёт босқичлари Давр Ахборотдан фойдаланиш концепцияси Ахборот тизимлари тури Фойдаланиш мақсади 1950-1960 йиллар Хисоблаш ҳужжатларининг қогоз оқими Электромеханик бух- галтерия машиналари- да ҳужжатларни қайта ишлаш ахборот тизим- лари Хужжатларни қайта ишлаш тезлигини ошириш 1960-1970 йиллар Хисоботларни тайёрлашда асосий ёрдам. Ишлаб чиқариш ахбо- ротлари учун бошқа- рув ахборот тизимла-ри Хисобатни тайёрлаш жараёнини тезлаштириш 1970-1980 йиллар Сотишда бошқарув назорати Карор қабул қилишга ёрдам берувчи тизим- лар. Бошқарувнинг юқори погоналари учун тизимлар Энг тўгри қарорни ишлаб чиқариш

1980-2000 йиллар Ахборот - стратегик заҳира Стратегик ахборот ти- зимлар Автоматлаш- тирилган офислар Рақобатбардош фирмалар Дастлабки ахборот тизимлари 50-йилларда пайдо бўлди. Бу йилларда улар маош ҳисоб-китобларини қайта ишлаш учун мўлжалланган бўлиб, электромеханик бухгалтерлик ҳисоблаш машиналарида амалга оширилган. Бу қогоз ҳужжатларни тайёрлаш ишларида ҳаражатни ва вақтни бир қадар қисқартиришга олиб келган. 60-йилларда ахборот тизимларига муносабат бутунлай ўзгарди. Бу тизимлардан олинган ахборот даврий ҳисобот учун кўпгина кўрсаткичлар бўйича қўллана бошланди. Бунинг учун ташкилотларга кўпгина имкониятларга эга бўлган компpютер қурилмалари талаб этила бошланди. 70-80-йиллар бошларида ахборот тизимлари қарор қабул қилиш жараёнини қўллаб-қувватловчи ва тезлаштирувчи назорат бошқаруви воситалари сифатида кенг фойдаланила бошланди. 80-йиллар охиридан бошлаб, ахборот тизимларидан фойдаланиш концепцияси янада ўзгариб бормокда. Улар ахборотнинг стратегик манбаи бўлиб қолмокда ва исталган соҳанинг барча даражаларида фойдаланилмокда. Бу даврнинг ахборот тизимлари ахборотни ўз вақтида тақдим этиб, ташкилот фаолиятида муваффақиятга эришишга ёрдам бермоқда, яъни товарлар ва хизматлар яратиш, сотиш бозорларини топиш, муносиб шериклар билан таpминлаш, арзон нархда маҳсулот чиқариш ва бошқаларга имкон яратмоқда.

Ахборот тизимидаги жараёнлар Ахборот тизими ишини ташкил этувчи жараёнлар шартли равишда 3.1- расмда кўрсатилган. Бу жараёнлар қуйидаги қисмлардан ташкил топган: • ахборотнинг ташқи ёки ички манбалардан киритиш; • киритилган ахборотни қайта ишлаш ва уни қулай кўринишда тақдим этиш; • ахборотни истеъмолчига тақдим этиш ва бошқа тизимга узатиш учун чиқариш; • тескари алоқа - бу, киритилаётган ахборотни тузатиш учун мазкур ташкилот ходимлари томонидан қайта ишланган ахборотдир. 3.1-расм. Ахборот тизимидаги жараёнлар Ахборот тизими қуйидаги хусусиятлар билан аниқланади:  Исталган ахборот тизимини таҳлил этиш, қуриш ва бошқариш вазифалари қуришнинг умумий тамойиллари асосида амалга оширилиши мумкин;  ахборот тизими динамик ва ривожланувчандир;  ахборот тизимини тузишда тизимли ёндошувдан фойдаланиш зарур;  ахборот тизимининг натижавий маҳсулоти ахборот саналади ва бу ахборот асосида қарорлар қабул қилинади;  ахборот тизимини ахборотни қайта ишлаш "инсон-компpютер" тизими сифатида қабул қилиш лозим. Хозирги пайтда ахборот тизими ҳақида компpютерли техника ёрдамида амалга ошириладиган тизим деган фикр юзага келган. Лекин умумий ҳолда ахборот тизимини компpютерсиз вариантда ҳам тушуниш мумкин.

Ахборот тизими ишини яхши билиш учун у ҳал этаётган муаммолар, шунингдек, у киритган ташкилий жараёнлар моҳиятини тушуниш лозим. Масалан, қарор қабул қилишни қўллаб-қувватлаш учун ишлаб чиқилган компpютер ахборот тизими имкониятларини аниқлашда қуйидагиларни ҳисобга олиш зарур: • ҳал қилинаётган бошқарув вазифаларининг тартиблашганлиги; • қарор қабул қилиши лозим бўлган фирма бошқаруви иерархия (мансаб погоналари) даражаси; • ҳал этилаётган вазифа тижоратнинг у ёки бу соҳасига оидлиги; • фойдаланиладиган ахборот технологияси тури. Компpютер ахборот тизимининг технологик иши бошқа соҳа мутахассисларига ҳам тушунарли бўлган ҳолда, улар ўз касб фаолиятида фойдаланишлари мумкин. Ахборот тизимларини қўллашдаги имкониятлар Ахборот тизимларини тадбиқ этиш қуйидаги имкониятларни яратиб беради:  математик услублар ва онгли тизимларни тадбиқ этиш ҳисобига бошқарув вазифаларининг юқори даражадаги оқилона вариантларини олиш;  автоматлаштириш ҳисобига ходимларни ёрдамчи ишлардан озод этиш;  ахборот ишончлилигини таъминлаш;  маълумотларни қогоздан магнит дискларга кўчириш, бу ҳол ахборотни компpютерда қайта ишлашни анча оқилона ташкил этиш ва қогоз ҳужжатлар ҳажмини камайтиришга олиб келади;  фирмада ахборот оқими тузилиши ва ҳужжат айланиши тизимини такомиллаштириш;  маҳсулот ва хизмат турларини ишлаб чиқариш ҳаражатини камайтириш;  истеъмолчиларга ноёб ҳизмат турларини етказиб бериш;  янги бозорларни қидириб топиш;  турли арзонлаштириш усули ва хизмат турлари эвазига ҳаридор ва маҳсулот етказиб берувчиларни фирмага бириктириб қўйиш.

Ахборот тизимида бошкарувнинг роли Ахборот тизимини яратиш ва қўллаш қуйидаги вазифаларни ҳал қилишга қаратилган бўлади: 1.Ахборот тизимининг тузилмаси ва фаолияти ташкилотнинг олдида турган мақсади билан мувофиқлаштирилган бўлиши керак. Мисол, тижорат фирмасида - самарали бизнес, давлат муассасасида - ижтимоий ва иқтисодий вазифаларни ҳал этиш. 2.Ахборот тизимини одамлар ижтимоий ва аҳлоқ қоидалари асосида назорат қилиши, тушуниши ва фойдаланиши зарур. 3.Аниқ, ишонарли, ўз вақтида ва тизимлашган ахборотни ишлаб чиқариш. Ахборот тизимини тузишдан олдин ташкилотнинг тузилмасини, вазифаларини ва сиёсатини, бошқарув ва қарор қабул қилишнинг мақсадини, компpютер технологияси имкониятларини кўриб чиқиш зарур. Ахборот тизими ташкилотнинг бир таркибий қисми ҳисобланади. Ташкилотнинг асосий элементларига унинг тузилмаси, бошқариш бўгинлари, стандарт тадбирлари, персонали, ўзига хос маданияти киради. Ахборот тизимини қуришда ташкилотнинг бошқарув тузилмасини таҳлил қилишдан бошлаш керак. Ташкилотнинг бошқарув тузилмаси Ташкилотнинг ҳамма бўлимларининг фаолиятини ташкил этиш турли даражадаги бошқарув бўгинлари иштирокида амалга оширилади. Бошқариш деганда қўйилган мақсадни эгаллаш учун қуйидаги вазифаларни бажариш кўзда тутилади: Ташкиллаштириш, режалаштириш, ҳисобини олиш, таҳлил этиш, назорат қилиш, рагбатлантириш. Ъар бир бошқарув вазифаларнинг моҳиятини кўриб чиқамиз. Ташкиллаштириш вазифасига ташкилий тузилмани ва меъёрий ҳужжатлар тўпламини тузиш киради: фирма, бўлим, лаборатория ва гуруҳлар учун масъулияти, хабардорлик доираси, ҳуқуқи, мажбуриятларини кўрсатган

ҳолда тузилган штат жадваллари. Булар асосан ташкилот бўлимлари учун чиқарилган Низомларда кўрсатилади. Режалаштириш вазифаси қўйилган мақсадни кўзлаган ҳолда режаларни тайёрлаш ва амалга оширишни ўз ичига олади. Мисол, ташкилот учун бизнес - режаси, ишлаб чиқариш режаси, маркетинг тадқиқот режаси, молиявий режа, илмий-тадқиқот режаси ва бошқа режалар ( турли даврларга мўлжалланган: йил, квартал, ой, кун). Хисобини олиш вазифасига ташкилот фаолиятининг кўрсаткичларини тайёр шаклларда ва усулларда ҳисоб-китоб қилишни ташкил этиш ва амалга ошириш киради: бухгалтерия ҳисоби, молиявий ҳисоб, бошқарув ҳисоби ва бошқалар. Умуман олганда, ҳисобини олиш вазифасига хўжалик жараёнининг аниқ ахборотларини олиш, қайд қилиш, тўплаш, қайта ишлаш ва кўрсатиш киради. Таҳлил этиш вазифаси режа ва буюртмаларни бажарилиш натижасини ўрганиш, таъсир этувчи факторларни аниқлаш, заҳираларни кўрсатиш, тараққиёт йўналишларини ўрганиш билан боглиқ бўлади. Назарот қилиш вазифасини менежер олиб боради: режани бажарилиши, материаллар заҳирасини сарфланиши, молиявий воситаларни ишлатилишларни назорат қилади. Рагбатлантириш вазифасига персоналнинг меҳнатга интилишларини ошириш бўйича тадбирлар тузиш ва амалга ошириш киради:  молиявий рагбатлантириш - иш хақи, мукофат, акциялар, лавозимини кўтариш ва бошқалар;  псиҳологик рагбатлантириш - ташаккурнома, фахрий ёрлиқ ва бошқалар. Бошқариш соҳасида “ қарор қабул қилиш “ тушунчаси ишлатилмоқда. Бу тушунча билан боглиқ бўлган қарор қабул қилишни қўллаб-қувватловчи тизимлар, усуллар, воситаларни қўллаш ишлари ташкил қилинмоқда. Карор қабул қилиш - бошқариш объектига мақсадли таъсир этиш: ҳолатни таҳлили асосида мақсадни аниқлаш, шу мақсадни эгаллаш дастурини тузиш.

Бошқариш даражаси (бошқарув фаолияти тури) бажарилаётган вазифаларнинг мураккаблиги билан аниқланади. Вазифа қанча мураккаб бўлса, бу вазифани бажариш учун юқори даражали бошқарув талаб қилинади. Ташкилот бошқарув тузилмаси анъанавий уч даражага бўлинади: Тезкор, функционал ва стратегик. Бошқарувнинг уч даражаси 3.2-расмда кўрсатилган. 3.2-расм. Бошқарув тузилмасининг даражалари Тезкор бошқарув даражаси кўп марта такрорланадиган амалларни бажариш ва жорий ахборотни ўзгаришига тезда жавоб бериш вазифаларини амалга оширади. Бу даражада бажарилаётган амалларнинг ҳажми ҳам, бошқарув қарорларни қабул қилиш динамикаси ҳам юқори бўлади. Функционал (тактик) бошқарув даражаси биринчи (тезкор) даражада тайёрланган ахборотларни таҳлил қилган ҳолда вазифаларни бажаришни амалага оширади. Бу даражада бошқарувнинг таҳлил вазифаси катта аҳамиятга эга. Бажарилаётган вазифалар камаяди, лекин уларнинг мураккаблиги ошади. Стратегик бошқарув даражаси ташкилотнинг узоқ муддатли стратегик мақсадни бажаришга қаратилган бошқарув қарорларини тузиш билан шугулланади. Стратегик бошқарув даражасини истиқболли режалаштириш деб ҳам юритилади. Бошқарув қарорини қабул қилиш масъулияти жуда юқоридир ва у математик ва махсус усуллар ёрдами тайёрланган таҳлил натижаларига ҳамда менежер маҳоратига боглиқдир.

Ташкилотнинг персонали Ташкилотнинг персонали - турли малакага ҳамда бошқариш даражасига эга бўлган ходимлардир (оддий наъмунавий амалларни бажарадиган котибадан бошлаб, стратегик қарор қабул қиладиган мутахассислар ва менежерларгача). Ташкилотнинг персонали бошқарув даражаси бўйича таснифи 3.3-расмда берилган: 3.3-расм. Бошқарув даражаси бўйича персоналнинг таснифи  юқори, стратегик, бошқарув даражасида юқори погона ташкилот раҳбарлари (ташкилот бошлиги ва унинг ўринбосарлари) фаолият кўрсатади. Уларнинг асосий вазифаси - ташкилот фаолиятининг стратегик режалаштиришдир.  ўрта, функционал, бошқарув даражасида ўрта погона менежер ва мутахассислар (бўлим, цех бошлиқлари, илмий ходимлар ва бошқалар). Асосий вазифа - фаолият соҳасидаги вазифаларни бажариш бўйича тактик бошқаришдир.  қуйи, тезкор, даражасида-бажарувчилар ва қуйи погона менежерлар ( мухандислар, масъул бажарувчилар, мастер, техник, лаборант ва бошқалар). Уларнинг асосий вазифаси - ҳолат ўзгаришига қараб тезкор таъсир ўтказишдан иборатдир.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсагасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997. 2. Каримов И.А. Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т.: Шарқ, 1998. 3. Ғуломов С.С. ва бошқалар. Иқтисодий информатика: Олий ўқув юртларининг иқтисодиёт мутахассисликлари учун дарслик. Т.: Ўзбекистон, 1999. 4. Ғуломов С.С. Экономика ва информатика. Т.: Меҳнат, 1991. 5. Информатика: Учебник. – 3-е перераб. изд. /под ред.проф. Н.В.Макаровой. – М.: Финанси и статистика, 2000.

O'xshashlar

Ахборот тизимлари

Ахборот тизимлари яшаш даври моделлари

Ахборот тизимлари яшаш даврининг тузилмаси

Глобаллашув миллий маьнавият ва ахборот тизимлари

Cтатистиканинг автоматлаштирилган ахборот технологиялари ва тизимлари