Жиноят ҳуқуқи махсус қисми тушунчаси унинг аҳамияти ва тизими

Жиноят ҳуқуқи махсус қисми тушунчаси унинг аҳамияти ва тизими

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

96.5 KB

Ko'chirib olish

Жиноят ҳуқуқи махсус қисми тушунчаси унинг аҳамияти ва тизими Режа: 1. Жиноят ҳуқуқи Махсус қисми тушунчаси ва унинг аҳамияти. 2. Жиноят ҳуқуқи Махсус қисмининг асосий принциплари, уларнинг акс эттирилиши ва мустаҳкамланиши. 3. Ўзбекистон Республикаси Жиноят ҳуқуқи Махсус қисми тизими. 4. Жиноят ҳуқуқи Махсус қисми нормаларининг моҳияти, мазмуни ва белгилашнинг ижтимоий-сиёсий ёритилиши.

Биринчи Президентимиз И.А.Каримов: «Барча фуқароларнинг қонун олдидаги ҳуқуқий тенглиги ва қонун устуворлигини, жамият манфаатлари ва аҳоли хавфсизлигининг муҳофазасини кафолатловчи ҳуқуқий давлатни барпо этиш» даркор, деб таъкидлаганидек, ҳозирги вақтда чоп этилаётган ҳар бир монография, дарслик аҳолимизни, айниқса ёш авлоднинг ҳуқуқий, маънавий, маърифий билимини ошириш, уларнинг ҳар томонлама баркамол инсон бўлиб этишиши учун маълум даражада ўз ҳиссасини қўшмоқда. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг «Жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш миллий дастури тўғрисида»ги Қарорида: «Миллий дастурнинг мақсади аҳолининг барча қатламлари ҳуқуқий саводхонликка еришишлари, юксак даражадаги ҳуқуқий онгга эга бўлишлари ҳамда ҳуқуқий билимларини кундалик ҳаётда қўллай олишлари учун ҳуқуқий маданиятни шакллантиришнинг кенг қамровли мунтазам тизимини яратишдир», – деб таъкидланади. Албатта, Республикамиз мустақилликка еришган кундан буён ўтган қисқа давр мобайнида халқимизнинг маънавияти қанчалик ошганлигини, ҳуқуқий онгни эгаллаётганлигини, мамлакатимизда барпо этилган ва этилаётган корхона – иншоотларни ёки бўлмаса, дунёда тутган ажойиб ўрнини ким билмайди дейсиз. Хуллас, айтиш жоизки, асрларга татигулик ва қолаверса, келажак авлодлар еслаб, фахрланиб юрадиган ишлар амалга оширилмоқда. Айниқса, Ўзбекистонда бозор иқтисодиёти тизимини, ҳуқуқий демократик давлатни шакллантиришда ғоят муҳим ишлар бажарилмоқда. Жамиятни бошқариш, янги шаклланаётган ижтимоий муносабатларни қарор топтиришни таъминлаш мақсадида кўплаб қонунлар қабул қилинди. Ана шундай қонунлардан бири 1994 йил 22 сентябрда қабул қилинган ва 1995 йил 1 апрелдан амалга киритилган Жиноят кодексидир. Ушбу Жиноят кодекси қабул қилинганидан бери унинг нормаларининг амалда татбиқ этилишида муайян тажрибага эга бўлинди. 1998 йили жиноят ҳуқуқининг Умумий қисми бўйича дарслик нашр қилинган еди. Ана енди Махсус қисми ҳам тайёрланди. Жиноят ҳуқуқи

Махсус қисми бўйича дарсликни тайёрлашда Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва Ўзбекистон Республикасининг амалдаги Жиноят кодекси асосий манба сифатида олинди. Ушбу тайёрланаётган дарслик еса Ўзбекистон Республикасининг амалдаги Жиноят кодекси асосида жиноят ҳуқуқининг кўп йиллик тажрибасидан фойдаланган ҳолда, шунингдек Ўзбекистонда таълим тизимини ислоҳ қилишни амалга ошириш вазифаларидан келиб чиқиб ёзилди. Ушбу дарслик юридик олий ўқув юртларининг «бакалавр» тизимида ўқиётган талабалар учун дарслик сифатида тайёрланган бўлсада, ундан ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг ходимлари, магистратура тизимида таълим олаётганлар, юридик коллежларнинг талабалари ва жиноят ҳуқуқи билан қизиқувчи ҳар қандай шахслар ҳам фойдаланишлари мумкин. Жиноят ҳуқуқи ҳуқуқ тизимининг (Конституция, фуқаролик, маъмурий ва бошқа ҳуқуқ нормалари билан бир қаторда) алоҳида бир тармоғидир. Ўзбекистон Республикасининг амалдаги жиноят қонунида жиноий жавобгарликка тортиш ҳамда содир этилган ижтимоий хавфли қилмиш учун қонун нормалари доирасида жазо тайинлаш назарда тутилган, унинг ўзига хос хусусиятларини ифодаловчи, ҳуқуқ тизимининг мустақил тармоғи еканлигини белгиловчи ва ҳуқуқнинг бошқа турларидан ажратиб турувчи ўзига хос тамойилларга эгадир. Бу тамойиллар жиноятчиликка қарши курашда давлат сиёсатини, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва еркинликларини амалга оширишга хизмат қилади. Шунинг учун ҳам мустақил давлатимизнинг ҳар бир фуқароси амалдаги қонунларни қўллаб-қувватлайди, қонун бузувчиларга қарши кескин кураш олиб боради. Жиноят ҳуқуқи ана шундай қонун бузувчиларга қарши кураш олиб бориш, уларни ахлоқан тузатиш, қайта тарбия қилиш, турли жиноятларнинг олдини олиш чораларини кўради. «Адолат ғояси, – деб ёзган Биринчи Презиентимиз И.А.Каримов, – жамият ҳаётининг ҳар бир соҳасини қамраб олиши зарур. Қонунчиликнинг ҳар бир

соҳаси шаклланиши – давлат ва фуқаро муносабати, меҳнат ва уйжой, нафақа ва солиқ, табиатни муҳофаза этиш ва жиноий жавобгарлик ушбу ғоя билан бошланиб, ушбу ғоя билан тугалланиши керак». Жиноят ҳуқуқи Умумий ва Махсус қисмлардан иборат бўлиб, Умумий қисмда умумий қоидалар, жиноят ва жазо тушунчаси, жиноий жавобгарлик ва жазодан озод қилиш, қилмишнинг жиноийлигини истисно қилувчи ҳолатлар, судланганлик ҳолатлари каби нормалар ўз аксини топган бўлса, Махсус қисмда алоҳида турдаги жиноятлар ва бу жиноятларга нисбатан тайинланадиган жазо чораларини белгиловчи нормалар мужассамлашган. Бундан кўриниб турибдики, жиноят ҳуқуқининг Умумий қисми Махсус қисми билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, бир бутун жиноят ҳуқуқини ташкил этади. Фан сифатида жиноят ҳуқуқининг Умумий ва Махсус қисмлари қонун билан қўриқланадиган объектларига эга, яъни давлат томонидан муҳофаза қилинадиган ижтимоий муносабатларни қўриқлайди. Жиноят ҳуқуқи Умумий ва Махсус қисмларининг ўзаро боғлиқлиги шундаки, шахс айбли, деб ҳисобланаётган ижтимоий хавфли қилмиш ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари томонидан ҳар икки қисмнинг нормалари қўлланилгандагина, аниқ мазмунга эга бўлади. Жиноят ҳуқуқи Махсус қисмининг асосий вазифаси қонун нормаларини юридик таҳлил қилиш орқали ўрганиб, жиноятчиликка қарши курашда улардан янада самаралироқ фойдаланишдан иборатдир. Ушбу қисм нормаларисиз бундай курашни амалга ошириб бўлмас еди, чунки уларсиз ижтимоий хавфли қилмишни конкрэтлаштириш ва содир этилган жиноятлар таркибини белгилаш имкони йўққа чиқар еди. Махсус қисмда ҳар бир жиноятнинг тури ва белгилари, шунингдек, содир этилган қилмиш учун жазо чоралари аниқ кўрсатилган. Жиноят ҳуқуқи Махсус қисмининг асосий вазифалари шахсни, унинг ҳуқуқ ва еркинликларини, жамият ва давлат манфаатларини, мулкни, табиий муҳитни, тинчликни, инсоният хавфсизлигини жиноий тажовузлардан

қўриқлаш, шунингдек жиноятларнинг олдини олиш, фуқароларни Республика Конституцияси ва қонунларига риоя қилиш руҳида тарбиялашдан иборатдир (ЖК 2-моддаси). Махсус қисм нормаларини қўллашда ҳуқуқнинг асосий манбаи ҳисобланмиш ЎзР Конституциясига амал қилмоқ лозим. Жиноят ҳуқуқи Махсус қисми нормаларини тўғри қўллашда ЎзР судлари учун мажбурий бўлган Махсус қисмнинг тэгишли нормалари шарҳланган ЎзР Олий Суди Пленумининг қарорлари муҳим аҳамиятга эгадир. ЎзР Олий суди Пленумининг қарорлари суд амалиётини умумлаштиради, жиноятларни квалификация қилишда судлар томонидан йўл қўйилган хатоларни аниқлайди ва амалда турлича изоҳланиб келинаётган қонуннинг моҳияти ва амалда татбиқ этилиши юзасидан тушунтиришлар беради. Жиноят ҳуқуқи Махсус қисмининг предмэти жиноят қонунининг конкрэт нормаларидир. Бу нормаларда жиноят сифатида қонунда мустаҳкамланган ижтимоий хавфли қилмишларнинг белгилари кўрсатилган. ЎзР жиноят қонунлари Конституция ва халқаро ҳуқуқ нормаларига асосланган Республика Жиноят кодексидан иборатдир. Шу сабабдан жиноят ҳуқуқи Махсус қисми Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси тизимига тўла мос келади. Махсус қисм нормалари илмий асосланган тизимга биноан жойлаштирилган. Бу тизим нормаларининг ўзини тўғри тушунишга, уларнинг ўрганилишини енгиллаштириш ва уларни амалда қўллашда вужудга келадиган чалкашликларни бартараф этишга хизмат қилади. Мисол учун, безорилик енг кўп содир этиладиган жиноятлардан бири бўлганлиги сабабли у ЖК Махсус қисми биринчи бўлимида жойлашган моддаларда бўлиши лозимдек туюлади. Аммо, жиноят қонунларида безорилик «Жамоат тартибига қарши жиноятлар», деб номланувчи ХХ бобга жойлаштирилган, чунки бу жиноятнинг объектив белгилари дўппослаш, баданга шикаст этказиш, ўзганинг мулкига зарар этказиш, ҳокимият вакилига қаршилик кўрсатиш, ўқотар қуролларни қўллаш ва ҳоказоларни қамраб олади.

Юқорида айтилганлар жиноят ҳуқуқи Махсус қисмининг бошқа бобларида ҳам ўрганилади. Шундай қилиб, қонунда уни тавсифловчи, яъни бошқа моддаларда мустақил жиноят таркибини ташкил этувчи ва ўрганилган белгиларига асосан безорилик жиноятининг Кодексда жойлашган жойи тўғридир. Ўзбекистон Республикасининг 1994 йил 22 сентябрда қабул қилинган Жиноят кодекси Махсус қисми 1959 йилги ЖКдагига нисбатан анча такомиллаштирилган. Шу билан бирга унинг тизимига «Атамаларнинг ҳуқуқий маъноси», деб аталувчи ВИИИ бўлимнинг киритилганлиги мантиқан тўғри емас. Шубҳасиз, қонун чиқарувчи томонидан атамаларга изоҳ берилганлиги жиноят ҳуқуқи нормаларининг қўлланилишини осонлаштириш учун олға ташланган қадамдир. Аммо ВИИИ бўлимда берилган атамалар ҳуқуқий нормалар емас, шу сабабдан улар жиноят ҳуқуқининг қандайдир қисми бўла олмайди. Ундан ташқари, бу бўлимда берилган терминлар нафақат жиноят қонунининг Махсус қисмига, балки Умумий қисмига ҳам тааллуқлидир. Фикримизча, айтилган атамалар илова тариқасида берилса, тўғрироқ бўлур еди. ЖК Махсус қисми 8 бўлим 24 бобдан иборат бўлиб, бундай тизимни ишлаб чиқишда турли омиллар еътиборга олинган. Биринчи ўринга ЎзР Конституцияси ва Инсон ҳуқуқларининг умумжаҳон декларациясига мувофиқ шахсга қарши жиноятлар қўйилди. ЖКнинг ҳар бир бўлими ва ҳар бир бобида ижтимоий хавфлироқ жиноятлар биринчи, кейин хавфлилиги камроқ, улардан кейин еса ижтимоий хавфи унчалик катта бўлмаган жиноятлар жойлашган. Баъзан бу қоидадан истиснолар ҳам бор, масалан ЖКнинг 150-моддаси (урушни тарғиб қилиш) «Тинчлик ва хавфсизликка қарши жиноятлар» бўлимида тинчлик ва инсоният хавфсизлигига қарши қаратилган хавфли жиноятлардан олдин келади. Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш керакки, жиноят ҳуқуқи Махсус қисми нормалари бевосита объектга қараб жойлаштирилгандир. Ўзбекистон

Республикаси давлати жиноят ҳуқуқи Махсус қисми нормаларида ўзининг сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий манфаатларини акс эттириши билан қандай қилмишлар уларга зид еканлиги ва демак, жиноий жазони қўллаш таҳдиди билан ман қилинганлигини кўрсатади. Жиноят ҳуқуқи Махсус қисми фанининг тизими ҳам Жиноят кодекси Махсус қисми тизими асосида тузилган бўлиб, бунда: биринчи бўлимда Шахсга қарши жиноятлар, иккинчи бўлимда Тинчлик ва хавфсизликка қарши жиноятлар, учинчи бўлимда Иқтисодиёт соҳасидаги жиноятлар, тўртинчи бўлимда Екология соҳасидаги жиноятлар, бешинчи бўлимда Ҳокимият, бошқарув ва жамоат бирлашмалари органларининг фаолият тартибига қарши жиноятлар, олтинчи бўлимда Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига қарши жиноятлар, эттинчи бўлимда Ҳарбий хизматни ўташ тартибига қарши жиноятлар каби ҳолатлар тушунчаси юридик таҳлили, айрим ўхшаш жиноятлардан фарқлари ёритилган. Ҳаётга қарши жиноятларнинг умумий тавсифи Давлатнинг бош вазифаларидан бири инсон ҳақида ғамхўрлик қилишдир. Бинобарин Ўзбекистон Республикаси Конституциясида ҳам инсон, унинг шахсий ҳуқуқ ва еркинликлари мустаҳкамланган. Конституция нормаларида, ҳар қандай ҳолатдан қатъи назар, шахснинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатлари кафолатланган ва ҳимоя қилинган. Чунончи, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 18-моддасида «Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва еркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, еътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, қонун олдида тенгдирлар», деб қайд этилган бўлса, унинг 19-моддасида «Фуқароларнинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамлаб қўйилган ҳуқуқ ва еркинликлари дахлсиздир, улардан суд қарорисиз маҳрум этишга ёки чеклаб қўйишга ҳеч ким ҳақли емас», дейилади.

Конституциянинг «Шахсий ҳуқуқ ва еркинликлар», «Сиёсий ҳуқуқлар», «Иқтисодий ва ижтимоий ҳуқуқлар» деб номланган бўлимларида шахснинг ҳуқуқ ва еркинликларини ҳимоя қилишнинг ҳуқуқий базаси ўз ифодасини топган. «Давлат, – деб таъкидланади Конституциянинг 43-моддасида, – фуқароларнинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган ҳуқуқлари ва еркинликларини таъминлайди». Ўзбекистон Республикаси 2001 йилга келиб инсон ҳуқуқлари ва еркинликларини ўзида мустаҳкамлаган 25 та халқаро ҳужжатга қўшилди. Бу ҳужжатлар Ўзбекистон қонунлари, жумладан жиноят, айниқса инсон ҳуқуқ ва еркинликлари мустаҳкамланган қонунларнинг яратилиши учун ҳам асос бўлиб хизмат қилди. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг 3.5-моддасида, «Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт»нинг 6, 7, 9, 10, 11-моддаларида инсоннинг яшаш ҳуқуқи, қадр-қиммати, озодлиги ва хавфсизлиги, шаъни ва обрўини ҳимоя қилиш каби ҳуқуқлари мустаҳкамланган. Бу халқаро ҳуқуқий нормалар Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ҳам асосини ташкил қилади. Шахснинг ҳуқуқ ва еркинликлари ҳуқуқнинг турли соҳаларининг нормалари билан ҳимоя қилинади, лекин жиноят қонунларида фуқароларнинг ҳуқуқ ва еркинликлари бузилганлиги учун жиноий жавобгарлик белгиланган бўлиб, ҳуқуқнинг бу соҳаси жавобгарликни қўллаш орқали фуқароларнинг ҳуқуқ ва еркинликларини ҳимоя қилади. Жиноят кодексининг «Шахсга қарши жиноятлар» бўлимида ҳаётга, соғлиққа қарши, ҳаёт ёки соғлиқ учун хавфли, жинсий еркинликка, оилага, ёшларга ва ахлоққа, шахснинг озодлиги, шаъни, қадр-қимматига, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва еркинликларига қарши қаратилган жиноятлар жамият учун жиддий хавф туғдиради. Дарҳақиқат, инсоннинг ҳаёти ва соғлиғи бебаҳо бойлик. Шахснинг бу бойликлардан маҳрум этилиши ёки уларга шикаст етказилиши фожиа

ҳисобланади. Инсон яшар екан, ҳаётдан, унинг неъматларидан баҳраманд бўлиб яшашга интилади, ҳаётдан маҳрум қилинган шахснинг ўрнини ҳеч нарса билан тўлдириб бўлмайди. Инсоннинг соғлиғига зарар етказилиши унга жисмоний, ахлоқий, руҳий азоблар бериб, унинг ҳаётий фаолиятини чеклаб қўяди. Жиноятчи томонидан инсоннинг бошқа ҳуқуқ ва еркинликларига тажовузлар шахс учун ижтимоий хавфи ҳаётдан маҳрум этишдан кам бўлмаган хавфни вужудга келтиради. Шахсга қарши жиноятларнинг ижтимоий хавфлилик даражаси юқори еканлиги сабабли, Жиноят кодексининг Махсус қисми биринчи бўлими «Шахсга қарши жиноятлар» деб номланади. Шахсга фақат юқорида айтилган жиноятлар содир этилганида емас, балки бошқа обйектларга тажовуз қилинганида, масалан, босқинчилик, талончилик ва ҳ.к. жиноятлар содир этилган ҳолларда ҳам зарар етади. Шахсга қарши жиноятлар таҳлил қилинганида бу қилмишни содир этган айбдорнинг ҳаракатлари айнан шахсга зарар етказишга қаратилганлигига еътибор берилади. Жиноят кодекси Махсус қисмининг биринчи бўлимида шахсга қарши жиноятларнинг бир неча тури учун жавобгарлик назарда тутилган бўлиб, улар бевосита обйекти бўйича қуйидаги гуруҳларга ажратилган: 1) ҳаётга қарши жиноятлар; 2) соғлиққа қарши жиноятлар; 3) ҳаёт ёки соғлиқ учун хавфли жиноятлар; 4) жинсий еркинликка қарши жиноятлар; 5) оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятлар; 6) шахснинг озодлиги, шаъни ва қадр-қимматига қарши жиноятлар; 7) фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва еркинликларига қарши жиноятлар. Соғлиққа қарши жиноятлар

Фуқароларнинг соғлиги ва жисмоний дахлсизлигини жиноий тажовузлардан муҳофаза қилиш Ўзбекистон Республикаси жиноят ҳуқуқининг енг долзарб вазифаларидандир. Инсоннинг соғлиғи ва унинг дахлсизлиги тўғрисида ғамхўрлик қилиш, унинг барча имкониятларини ва ижодий салоҳиятини рўёбга чиқариш учун зарур бўлган шарт-шароитни яратиш республика раҳбариятининг, давлатнинг, барча ҳуқуқий институтларнинг, суд-тергов органларининг диққат марказида бўлиб, Ўзбекистон Республикаси қонунларининг асосини ташкил этади. Ўзбекистон Республикаси томонидан ратификация қилинган Инсон ҳуқуқлари ва еркинликлари декларациясининг 13-моддасида давлат фуқароларни уларнинг ҳаёти, соғлиғи, шахсий еркинлиги ва хавфсизлигига бўладиган ғайриқонуний тажовузлардан муҳофаза қилади, деб белгилаб қўйилган. Чунончи, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 26моддасида: «Ҳеч ким қийноққа солиниши, зўравонликка, шафқациз ёки инсон қадр- қимматини камситувчи бошқа тарздаги тазйиққа дучор этилиши мумкин емас. Ҳеч кимда унинг розилигисиз тиббий ёки илмий тажрибалар ўтказилиши мумкин емас»лиги мустаҳкамлаб қўйилган. Фуқароларнинг соғлиғи ёки жисмоний дахлсизлиги ҳуқуқнинг турли соҳалари нормалари орқали, уларнинг ўзига хос воситалари билан, жумладан, жиноят қонуни томонидан фуқаролар соғлиғига турли хилдаги тажовузларни содир этганлик учун жавобгарлик белгиланган нормалар орқали ҳам қонунга хилоф ҳатти-ҳаракатлардан муҳофаза қилинади. Ана шу тажовузларнинг моҳиятини очиб бериш учун уларнинг обйектини, жабрланувчига хос хусусиятларни кўрсатиб берувчи барча маълумотларни аниқлаш муҳим аҳамиятга эгадир. Бу маълумотлар соғлиққа қарши жиноятларни тўғри квалификация қилишга, уни ўхшаш жиноятлардан фарқлашга, қилмишнинг хусусияти ва соғлиққа етказилган шикастга мувофиқ жазони тўғри тайинлашга кўмаклашади.

Юридик адабиётларда баданга шикаст етказишнинг ягона тушунчаси ҳанузгача ишлаб чиқилмаган. Баданга шикаст етказишнинг тушунчасини ёритиб беришга бўлган уринишлардаги фарқлар, биринчидан, баданга шикаст етказишларнинг обйектини турлича таърифлашда (баъзилар бундай обйект сифатида соғлиқни кўрсатган бўлсалар, бошқа муаллифлар шахснинг жисмоний дахлсизликни белгилаганлар); иккинчидан, уриш, дўппослаш, қийнашларни баданга шикаст етказишлар жумласига киритиш; учинчидан, булар жумласига жисмоний оғриқ берувчи, аммо бошқа оқибатларни келтириб чиқармайдиган зўрлик ишлатиб қилинган бошқа ҳаракатларни киритиш мумкинлигидан иборат бўлган. Шу муносабат билан баданга шикаст етказиш деб топилиши мумкин бўлган соғлиққа зарар етказилишининг чэгараларини аниқ белгилаш ва уни бошқа зўравонлик тажовузларидан фарқлаш (ажратиш) имконини берадиган иккита обйектив мезон асос қилиб олинган таъриф, бизнингча анча аниқроқдир. Бу мезонлар қуйидагилардир: 1) одам танаси аъзолари ва тўқималарининг анатомик бус-бутунлиги ёки бир меъёрда ишлаб туришининг бузилганлиги; 2) суд тиббий експертизаси ёрдамида одам соғлиғига етказилган зарарнинг оғирлиги ва даражасини аниқлаш имконини берадиган зарарнинг етказилганлиги. Ҳаёт ёки соғлиқ учун хавфли жиноятлар Ушбу бобдаги моддалар мазмуни билан танишиш уларнинг барчасида ҳаёт ёки соғлиқ учун чинакам хавф туғдирувчи, содир этилганидан кейин зарар юз беришининг олдини олиш айбдорнинг ўзига боғлиқ бўлмаган қилмишлар учун жавобгарлик назарда тутилади, дэган хулоса қилиш имконини беради.. Таносил ёки ОИЦ касаллигини тарқатиш (ЖК 113-моддаси); жиноий равишда ҳомила тушириш (аборт) (ЖК 114-моддаси); аёлни ўз ҳомиласини сунъий равишда туширишга мажбурлаш (ЖК 115-моддаси); касб юзасидан ўз

вазифаларини лозим даражада бажармаслик (ЖК 116-моддаси); хавф остида қолдириш (ЖК 117-моддаси) шулар жумласидандир. Жинсий еркинликка қарши жиноятлар Жинсий еркинликка қарши жиноятлар номусга тэгиш (ЎзР ЖК 118моддаси), ўлдириш билан қўрқитиб номусга тэгиш (ЎзР ЖК 118-моддаси 2қисми «г» банди), шахснинг ўн саккиз ёшга тўлмаганлиги айбдорга аён бўлган ҳолда номусга тэгиш (ЎзР ЖК 118-моддаси 3-қисми «а» банди), яқин қариндошнинг номусига тэгиш (ЎзР ЖК 118-моддаси 3-қисми «б» банди), оммавий тартибсизликлар қатнашчиси томонидан содир этилган номусга тэгиш (ЎзР ЖК 118-моддаси 3-қисми «в» банди), ўта хавфли рецидивист томонидан содир этилган номусга тэгиш (ЎзР ЖК 118-моддаси 3-қисми «г» банди), номусга тэгиш натижасида оғир оқибатларга олиб келган ҳолатлар (ЎзР ЖК 118-моддаси 3-қисми «д» банди), ўн тўрт ёшга тўлмаганлиги айбдорга аён бўлган шахснинг номусига тэгиш (ЎзР ЖК 118- моддаси 4қисми), жинсий еҳтиёжни зўрлик ишлатиб, ғайритабиий усулда қондириш (ЎзР ЖК 119-моддаси), бесоқолбозлик (еркакнинг еркак билан жинсий алоқа қилиши) (ЎзР ЖК 120-моддаси), аёлни жинсий алоқа қилишга мажбур этиш (ЎзР ЖК 121-моддаси) шулар жумласидандир. Оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятлар Оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятлар - вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқациз шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаш (ЎзР ЖК 122- моддаси), ота-онани моддий таъминлашдан бўйин товлаш (ЎзР ЖК 123моддаси), болани алмаштириб қўйиш (ЎзР ЖК 124-моддаси), фарзандликка олиш сирини ошкор қилиш (ЎзР ЖК 125-моддаси), кўп хотинли бўлиш (ЎзР ЖК 126-моддаси), вояга етмаган шахсни ғайриижтимоий ҳатти-ҳаракатларга жалб қилиш (ЎзР ЖК 127-моддаси), ўн олти ёшга тўлмаган шахс билан жинсий алоқа қилиш (ЎзР ЖК 128-моддаси), ўн олти ёшга тўлмаган шахсга нисбатан уяциз-бузуқ ҳаракатлар қилиш (ЎзР ЖК 129-моддаси), порнографик нарсаларни тайёрлаш ва тарқатиш (ЎзР ЖК 130-моддаси), фоҳишахона сақлаш ёки қўшмачилик қилиш (ЎзР ЖК 131-

моддаси), тарих ёки маданият ёдгорликларини нобуд қилиш, бузиш ёки уларга шикаст етказиш (ЎзР ЖК 132 -моддаси), инсон аъзолари ёки тўқималарини ажратиб олиш (ЎзР ЖК 133-моддаси), қабрни таҳқирлаш (ЎзР ЖК 134-моддаси) шулар жумласидандир. Шахснинг озодлиги, шаъни ва қадр-қимматига қарши жиноятлар Шахснинг озодлиги, шаъни ва қадр-қимматига қарши жиноятлар - одамлардан фойдаланиш учун уларни ёллаш (ЎзР ЖК 135-моддаси), аёлни ерга тэгишга мажбур қилиш ёки унинг ерга тэгишига тўсқинлик қилиш (ЎзР ЖК 136-моддаси), одам ўғрилаш (ЎзР ЖК 137-моддаси), зўрлик ишлатиб ғайриқонуний равишда озодликдан маҳрум қилиш (ЎзР ЖК 138-моддаси), туҳмат (ЎзР ЖК 139-моддаси), ҳақорат қилиш (ЎзР ЖК 140-моддаси) шулар жумласидандир. Фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва еркинликларига қарши жиноятлар Фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва еркинликларига қарши жиноятлар - фуқароларнинг тенг ҳуқуқлилигини бузиш (ЎзР ЖК 141моддаси), фуқароларнинг турар жойи дахлсизлигини бузиш (ЎзР ЖК 142моддаси), хат-ёзишмалар, телефонда сўзлашув, телэграф хабарлари ёки бошқа хабарларнинг сир сақланиши тартибини бузиш (ЎзР ЖК 143моддаси), фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузиш (ЎзР ЖК 144-моддаси), виждон еркинлигини бузиш (ЎзР ЖК 145моддаси), сайлов ёки референдум ташкил қилиш, уларни ўтказиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузиш (ЎзР ЖК 146-моддаси), сайлов ҳуқуқининг ёки ишончли вакил ваколатларининг амалга оширилишига тўсқинлик қилиш (ЎзР ЖК 147-моддаси), меҳнат қилиш ҳуқуқини бузиш (ЎзР ЖК 148- моддаси), муаллифлик ёки ихтирочилик ҳуқуқларини бузиш (ЎзР ЖК 149- моддаси) шулар жумласидандир. Иккинчи бўлим Тинчлик ва хавфсизликка қарши жиноятлар деб номланиб, ўз ичига ВИИИ боб. Тинчлик ва инсониятнинг хавфсизлигига қарши

жиноятлар, ИХ боб. Ўзбекистон Республикасига қарши жиноятларни қамраб олган. Учинчи бўлим. Иқтисодиёт соҳасидаги жиноятлар деб номланиб, ўз ичига Х боб. Ўзгалар мулкини талон-торож қилиш, ХИ боб. Ўзгалар мулкини талон-торож қилиш билан бофлиқ бўлмаган жиноятлар, ХИИ боб. Иқтисодиёт асосларига қарши жиноятлар, ХИИИ боб. Хўжалик фаолияти соҳасидаги жиноятларни қамраб олган. Тўртинчи бўлим. Екология соҳасидаги жиноятлар деб номланиб, ўз ичига ХИВ боб. Атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва табиатдан фойдаланиш соҳасидаги жиноятларни қамраб олган. Бешинчи бўлим. Ҳокимият, бошқарув ва жамоат бирлашмалари органларининг фаолият тартибига қарши жиноятлар деб номланиб, ўз ичига ХВ боб. Бошқарув тартибига қарши жиноятлар, ХВИ боб. Одил судловга қарши жиноятларни қамраб олган. Олтинчи бўлим. Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига қарши жиноятлар деб номланиб, ўз ичига ХВИИ боб. Жамоат хавфсизлигига қарши жиноятлар, ХВИИИ боб. Транспорт ҳаракати ва ундан фойдаланиш хавфсизлигига қарши жиноятлар, ХИХ боб. Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала қилишдан иборат жиноятлар, ХХ боб. Жамоат тартибига қарши жиноятларни қамраб олган. Еттинчи бўлим. Ҳарбий хизматни ўташ тартибига қарши жиноятлар деб номланиб, ўз ичига ХХИ боб. бўйсуниш ва ҳарбий шаънга риоя этиш тартибига қарши жиноятлар, ХХИИ боб. Ҳарбий хизматни ўташ тартибига қарши жиноятлар, ХХИИИ боб. Ҳарбий мулкни сақлаш ёки ундан фойдаланиш тартибига қарши жиноятлар, ХХИВ боб. ҳарбий мансабдорлик жиноятларини қамраб олган.

O'xshashlar

Жиноят ҳуқуқи махсус қисми тушунчаси, вазифаси, предмети ва тизими

Жиноят ҳуқуқи тизими вазифалари предмети ва тушунчаси

Ўрмон ҳуқуқи тушунчаси ва тизими ( Урмон хукуки )

Қишлоқ хўжалик ҳуқуқи тушунчаси, предмети ва тизими

Мусулмон ҳуқуқи фанининг тушунчаси, предмети, услуби ва аҳамияти