Жазони ижро этиш муассасаси ходими касбий фаолиятининг психологик хусусиятлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Жазони ижро этиш муассасаси ходими касбий фаолиятининг психологик хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102.5 KB

Ko'chirib olish

Жазони ижро этиш муассасаси ходими касбий фаолиятининг психологик хусусиятлари Режа: 1. Жазони ижро этиш муассасаси ходими касбий фаолиятининг психологик хусусиятлари ва касбий маҳоратини шакллантириш 2. Ходим касбий фаолиятининг асосий психологик хусусиятлари

Жазони ижро этиш муассасаси ходими касбий фаолиятининг психологик хусусиятлари ва касбий маҳоратини шакллантириш Жазони ижро этиш тизими – бу суднинг қонуний кучга кирган ҳукми, ажрими ёки қарори, шунингдек амнистия ёки афв акти асосида жазо ижросини таъминловчи, жазони ижро этиш муассасаларда маҳкумларни ахлоқан тузатиш билан шуғулланувчи, жиноятлар содир этилишининг олдини олувчи, маҳкумларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилувчи ички ишлар органлари таркибидаги бўлинмаларнинг фаолиятини акс эттиради. Жазони ижро этиш хизмати Ички ишлар вазирлиги тизимидаги тармоқ хизмат ҳисобланиб, ўз аппаратлари ва муассасаларига эга. Жазони ижро этиш хизматининг аппарат ва муассасалари Ўзбекистон Республикасининг маъмурий-ҳудудий бўлинишига асосан тизимлаштирилади. Мустақиллик йилларида мамлакатимизда озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазоларнинг ижросини таъминлаш, жазони ижро этиш хизматларининг фаолиятини такомиллаштириш мақсадида бир қатор тизимли ишлар амалга оширилди. Бунда озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазоларни қўллашни либераллаштириш, жазони ижро этиш муассасаларининг моддий-техник базасини бойитиш ва уларда шарт- шароитларни яхшилаш, ишлаб чиқариш тизимини такомиллаштириш, маҳкумларнинг халқаро стандартларда белгиланган ҳуқуқларини таъминлаш ва бошқа омилларга асосий мезон сифатида қаралди. Кўзланган мақсадларга эришиш учун ўтган йиллар ичида жазони ижро этиш хизмати фаолиятининг ҳуқуқий асослари ҳам такомиллаштирилди, бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди. Мамлакатимизда суд-ҳуқуқ соҳасида амалга оширилган тизимли ишлар жараёнида қонунлар билан тайинланадиган жазо турлари, уларни ижро этиш тартиби ва шартлари, тегишли органлар ва мансабдор шахсларнинг ваколатлари ва бошқа масалалар тартибга солиниб, тизимлаштирилди.

Жазони ижро этиш муассасаси ходимлари зарур касб тайёргарлигига, юқори ахлоқ-одоб фазилатларига эга, интизомли ва сергак, хатти- ҳаракатлари кескин ва дадил, қатъиятли, хизматга боғлиқ қийинчиликларга чидамли бўлишлари керак. Улар маҳкумлар билан мулоқотда хушмуомала ва илтифотли, уларга нисбатан ҳаракатлари эса қонуний ва тушунарли бўлиши керак. Албатта, ҳар қандай касбий фаолият инсонга муайян талаблар қўяди ҳамда унинг шахси ва бутун турмуш тарзида ўзига хос из қолдиради. Хорижга чиқиш, келиш ва фуқароликни расмийлаштириш хизмати ходимларининг касбий фаолият самарадорлигини белгилаб берувчи шахсий хислатларга эга бўлиши лозимлигини аниқлаш учун ушбу фаолиятни психологик жиҳатдан таҳлил қилиш, ўзига хос жиҳатларини аниқлаш, таркибий тузилишини очиб бериш зарур. Ходимнинг касбий психологик тайёргарлиги касбий маҳоратининг зарурий таркибий қисмидир. Сўнгги вақтларда фаолият самарадорлигини оширишда ички ишлар органлари ходимларининг касбий психологик йўналганлиги, касбий маҳорати ва психологик тайёргарлиги кўпроқ аҳамият касб этмоқда. Жазони ижро этиш муассасаси ходимлари касбий фаолиятининг бир неча хусусиятлари мавжуд. Ушбу хусусиятлар ходимларнинг руҳий жиҳатдан тайёргарлигига сезиларли таъсир этади. Ходимлар фаолиятининг хусусиятларидан бири ушбу фаолиятнинг ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солинганлигидир . Ушбу фаолият ҳуқуқий норматив ҳужжатлар билан қатъий тартибга солинган. Ходим фаолиятининг қонун нормалари билан қатъий белгиланганлиги, унинг хатти-ҳаракатини тартибга солади. Ходимнинг ўз хизмат вазифаларини бажармаслиги ёки бажаришдан бош тортиши у ёки бу қонунни бузиши ҳисобланади ва бу жиноий жавобгарликка асос бўлади. Жазони ижро этиш муассасаси ходимлари фаолиятининг яна бир психологик хусусияти ҳокимият ваколатига эгалигидир .

Бундай ҳокимият ваколати берилган ходимнинг психологик ҳолатини, аввало, юксак даражадаги масъулият белгилаб беради. Унинг ўз ваколатларини қўллаши эса ҳаракатларининг зарурлиги ва оқилоналигини, қонуний асосга эгалигини аниқлаш имконини берадиган бир қатор масалаларни ҳал қилишни тақозо этади. Кўпинча бу ҳол қонунда белгиланган моддалардан бирини танлаш зарурати билан боғлиқ, шу боис, бу ходимдан жуда катта ҳиссий зўриқишни талаб этади. Берилган ваколатдан оқилона ва қонуний равишда фойдалана олиш ходимларга қўйиладиган жуда муҳим касбий талаблардан биридир. Ҳокимият ваколатидан фойдаланишнинг қонунга ва мақсадга мувофиқлиги кўп ҳолларда ходимнинг шахсий хислатларига боғлиқ. Ходимлар касбий фаолиятининг муҳим психологик хусусиятларидан яна бири манфаатдор шахсларнинг доимий равишда қаршилик кўрсатиши ва тўсқинлик қилишидир. Бу ходимнинг маҳкумларни тўғри йўлга солиши ва уларни ахлоқан тузатишда баъзан жуда кескин шаклларда кечадиган кураш тусини беради. Ходимнинг йўлига атайин қўйиладиган тўсиқларни енгиш, хавфли вазиятларни бартараф этиш зарурати унда турли ҳиссий ва руҳий зўриқишларни келтириб чиқаради. Натижада, у доимий асабий ва ақлий зўриқиш билан юради. У доимий равишда мураккаб ақлий фаолиятни амалга ошириш, ўз мақсадларини яшириш, ҳақиқий ижтимоий вазифаларини ниқоблашга мажбур бўлади. Жазони ижро этиш муассасаси ходимлари касбий фаолиятининг ўзига хос жиҳатларидан бирига турли тоифадаги маҳкумлар билан муомала қила олиш қобилиятини билдирувчи коммуникативлик киради . Бу кўп томонлама ва алоҳида хусусиятга эга бўлган хислатдир. Ходим маҳкумларни тўғри йўлга солиши ва уларни ахлоқан тузатишда юзага келувчи муносабатларни тартибга солишда улар билан муомалага киришади. Шу боис, ундан шахс психологиясини, хусусан муомаланинг психологик механизмларини билиш талаб этилади. Коммуникативлик эса маҳкумни ахлоқан тузатиш, унинг жиноий фаолиятни давом эттиришга тўсқинлик қилиш ҳамда маҳкум,

шунингдек бошқа шахслар янги жиноят содир этишининг олдини олишда ниҳоятда зарур. Бунинг ўзига хос жиҳати шундаки, ходим бошқа қиёфага киради ва ушбу зарурат унинг ўз фаолияти соҳасига кирадиган барча шахслар билан психологик алоқага киришиши муҳимлигидан келиб чиқади. Вақт танқислиги ва ишнинг ҳаддан ташқари кўплиги ҳам ходим касбий фаолиятининг хусусиятларига киради. Бунда тезкорлик ва саранжомлик асосий принциплардан биридир. Яъни маҳкумни ахлоқан тузатиш, унинг жиноий фаолиятни давом эттиришга тўсқинлик қилиш ҳамда маҳкум, шунингдек бошқа шахслар янги жиноят содир этишининг олдини олишда юзага келувчи муносабатларни тартибга солишга ўз вақтида эътибор қаратмаслик норозиликка олиб келади. Вақт танқислиги маҳкумларни ахлоқан тузатиш ва тўғри йўлга солиш билан боғлиқ профилактик ишларни зудлик билан кўриб чиқишда намоён бўлади. Ходим шу туфайли доимо асабий зўриқишда бўлади. Асабий зўриқиш ходим фаолиятининг юқори экстремаллиги, низоли вазиятлар шароитида ҳаракат қилиш, турли стресс омиллар таъсири, меъёрланмаган иш куни, фаолиятида салбий ҳис-ҳаяжонлар мавжудлиги туфайли юзага келадиган катта жисмоний ва руҳий зўриқиш билан боғлиқ. Чунки, ходим касбий фаолиятда мураккаб шароитларга дуч келади. Билиш хусусияти эса турли қийинчиликлар, вазифаларни ҳал қилишнигина эмас, балки ушбу қарорларни амалга оширишни ташкил этишни ҳам талаб этади. Шу нуқтаи назардан жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг касбий фаолиятида асосий психологик тизимлар, яъни билиш фаолияти, конструктив ва ташкилотчилик фаолияти мавжуд. Ходимларнинг амалдаги фаолиятида ушбу таркибий қисмларнинг ҳар бири соф ҳолда учрамайди, аксинча ҳаммаси узвий бирликда намоён бўлади. Билиш фаолияти. Ходим учун унинг аҳамияти ниҳоятда катта, яъни билиш жараёни натижасида унда ўз ҳаракатларини мақсадга мувофиқ тарзда олиб бориш имконияти пайдо бўлади.

Фаолиятнинг конструктивлиги деганда, жиноят содир этишда айбли деб топилган шахсга нисбатан давлат номидан суд ҳукми билан қўлланиладиган ва маҳкумни қонунда назарда тутилган муайян хуқуқ ва эркинликлардан маҳрум қилиш ёки уларни чеклашда юзага келувчи муносабатларни тартибга солишда режалаштиришга қаратилган тафаккур фаолияти тушунилади. Бошқача айтганда, ходимнинг касбий кузатиши ва конструктив фаолияти ягона фикрлаш жараёнининг турли босқичларини ифодаловчи омилдир. Ташкилотчилик фаолияти – маҳкумни ахлоқан тузатиш, унинг жиноий фаолиятни давом эттиришга тўсқинлик қилиш ҳамда маҳкум, шунингдек бошқа шахслар янги жиноят содир этишининг олдини олишнинг бош омилидир. Ходим касбий фаолиятининг асосий психологик хусусиятлари Ходим касбий фаолиятининг асосий психологик хусусиятлари ва таркибий элементларини кўриб чиқиш ҳам унинг фаолияти қанчалик мураккаб ва серқирралигидан далолат беради. Касбий фаолият ходимга кўплаб турли хил талаблар қўяди, улар орасида энг муҳимларидан бири – шахсда муҳим касбий хислатларнинг ривожланганлик даражаси бўлиб, улар қуйидагилардан иборат: – ходим шахсига хос хислатларнинг касбий-психологик йўнал-ганлиги; – ходимнинг психологик тайёргарлиги; – ривожланган иродавий хислатлар, ўзини тута билиш, жасурлик, мардлик, оқилона таваккалга мойиллик; – яхши ривожланган коммуникатив хислатлар; – турли тоифадаги маҳкумлар билан тезда алоқага кириша олиш, ишончли муносабатлар ўрната олиш ва сир сақлай билиш; – жазони ижро этиш муассасасида фавқулодда вазиятлар юзага келган вақтларда бошқа соҳавий хизмат ходимлари билан маҳкумларга психологик таъсир кўрсата олиш қобилияти;

– ролга, бошқа қиёфага кира олиш; – ривожланган, касбий жиҳатдан муҳим билиш хислатлари, яъни кузатувчанлик ва диққатлилик, ривожланган хотира, ижодий тасаввур; – ривожланган мантиқий тафаккур, мураккаб ақлий ишга мойил-лик, фаросат, ривожланган интуиция; – зийраклик, мураккаб вазиятдан чиқиб кета олиш. Албатта, бу хислатларни ривожлантириш давомли ва қийин жараён, аммо бу ходимларнинг касбий шаклланиши учун зарур ва шартдир. Ўз навбатида бу хислатларнинг етишмаслиги ёки етарли даражада ривожланмаганлиги функционал вазифаларни тўғри ва аниқ бажаришга халақит беради. Шахснинг ўз касбига мослаша олмаслиги ва касбий бузилишига олиб келади. Шу сабабли ҳам, бундай хислатларни шакллантиришга хизмат қиладиган касбий-психологик тайёргарлик катта аҳамият касб этади. Қолаверса, ходимлар фаолияти самарадорлигини оширишда унинг шахс сифатидаги фазилатларининг ушбу касбга жавоб бериши ҳам муҳим. Ушбу фаолиятининг асосий жиҳатларини, шунингдек, унда кўзга ташланадиган инсоний сифатларни кенг қамровли (комплекс) акс эттирувчи жазони ижро этиш муассасаси ходими профессиограммасини яратиш асосий талаблардан биридир. Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг касбий профессиограммаси қуйидаги жиҳатларни қамраб олади: 1) ижтимоий фаолият; 2) суриштирув фаолияти; 3) коммуникатив (алоқага киришиш) фаолият; 4) ташкилий фаолият; 5) далиллаш фаолияти. Ижтимоий фаолият касбий фаолият билан шуғулланувчи субъектларнинг қонун ва қонуности норматив-ҳуқуқий ҳужжатларига асосланиб, ўзаро келишилган ҳолда фаолиятнинг шакл ва усуллари, хизмат

ваколатларидан самарали фойдаланишидир. Жазони ижро этиш муассасаси ходимлари фаолиятининг асосий мазмуни жиноий жазоларни ижро этиш тартиби ва шартлари, жазони ижро этиш муассасаларидаги режим, маҳкумларнинг моддий-маиший таъминоти ва уларга тиббий хизмат кўрсатиш, озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахслар меҳнати, озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахсларга тарбиявий таъсир кўрсатиш, озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахслар таълими ва касб тайёргарлиги, озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахсларга нисбатан қўлланиладиган рағбатлантириш ва интизомий жазо чоралари, жазони ижро этиш муассасаларининг турлари ва уларда жазо ижросини ташкил этиш тартиби, айрим тоифадаги маҳкумлар томонидан жазони ўташ хусусиятлари, умрбод озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазони ижро этиш тартиби ва шартлари, жазони ўташдан озод қилиш масалаларига қаратилади. Суриштирув фаолияти касбга оид масалаларни ҳал этиш учун зарур бўлган илк маълумотларни йиғишни билдиради. Маҳкумларнинг хулқ- атвори, хатти-ҳаракатларини олинган маълумотлар асосида ўрганиб чиқади ва шу асосда уларни ахлоқан тузатиш ва тўғри йўлга солиш каби профилактик ишларни ташкил этади. Коммуникатив фаолият маҳкумларни ахлоқан тузатиш ва тўғри йўлга солиш билан боғлиқ алоқага киришиш фаолиятидир. Ташкилий фаолият маҳкумларда онгли интизом ва жамиятда қарор топган хулқ-атвор қоидаларига ҳурмат руҳида тарбиялаш мақсадида сақлаш тартиботи талаблари бажарилишини ташкиллаштиради. Ашаддий тартиббузарлар билан алоҳида тарбиявий ишларни ўтказади. Туркум бошлиқлари ва ишлаб чиқариш ходимлари билан биргаликда маҳкумларни ишлаб чиқаришдаги иш ҳолатини таҳлил қилиб, меҳнатга виждонсизларча муносабатда бўлаётган ва ички интизомни бузаётган маҳкумлар билан тарбиявий мавзуда суҳбатлар ўтказади.

Далиллаш фаолиятида маҳкумлар орасидаги яширин жараёнлар ҳамда салбий йўналишдаги гуруҳларни аниқлаб баённомалар тузилади ва чора кўриш учун раҳбариятига тақдим этади. Шу ўринда, жазони ижро этиш муассасаси ходимлари касбининг профессиограммасини таҳлил қилиш мақсадга мувофиқ. Чунончи, хизмат фаолияти ундан ҳамиша диққат-эътиборлилик, аниқлик ва саришталикни талаб этади. Жазони ижро этиш муассасаси ходими фаолиятининг реконструктив томони маҳкумларда онгли интизом ва жамиятда қарор топган хулқ-атвор қоидаларига ҳурмат руҳида тарбиялаш мақсадида сақлаш тартиботи талаблари бажарилишини ташкиллаштириш, ашаддий тартиббузарлар билан алоҳида тарбиявий ишларни ўтказиш билан алоқа ўрнатиши, заруратдан келиб чиқиб уларга психологик таъсир эта олиш ва қарорларни қабул қилиш жараёнида кўзга ташланади. Бунинг учун ҳар бир ходим юридик фанлар билан бир қаторда, замонавий психологияга оид билимларни пухта эгаллаши зарур. Ходим фаолиятида коммуникативлик, яъни муомалага киришувчанлик асосий ўринни эгаллайди. Чунки, маҳкумлар билан мулоқот олиб бориш учун ходимда мулоқотга киришишнинг психологик механизмлари яхши шаклланган бўлиши лозим. Жазони ижро этиш муассасаси ходимининг шахси мураккаб ва серқиррадир. Муайян ижтимоий вазифани бажариш чоғида эмоционал- ҳиссий тазйиқларга учраш, баъзан ҳайиқиш, ачиниш, қўрқув, нафрат, ғазаб каби турли-туман салбий ҳиссиётларнинг таъсир этиб туриши, кучли хотира, сирни бой бермаслик, ўзини тута билиш, тез ва совуққонлик билан қарор чиқариш, ўта ҳушёрлик ва қатъиятли бўлиш муайян жисмоний-психологик ҳамда иродавий зўриқишни келтириб чиқаради. Юқоридаги эмоционал ҳолатлар таъсирида вужудга келадиган зўриқиш ва асабийлашишни бартараф этиш учун эса ижобий таассуротлар зарур. Масалан, ўз меҳнатидан қониқиш, жамият ва инсонларга фойдаси тегаётганлигини англаш сингари. Қолаверса, бунинг учун ходимларда ҳиссий-иродавий барқарорликни ривожлантириш,

зўриқишни вужудга келтирувчи омилларга қарши психологик ишончлиликни шакллантириш зарур. Ходимларнинг касбий маҳоратини шакллантириш ва фаолият самарадорлигини оширишнинг асосий омиллари қуйидагилардан иборат: – жазони ижро этиш муассасаси ходимлари учун типик бўлган конструктив, коммуникатив, билиш, гувоҳлик, далиллаш каби сифатларни шакллантириш; – ходимларда касбий психологик хислатларни ривожлантириш, маҳкумлар билан муносабатларни тартибга солиши ҳамда уларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини таъминлашларида ёрдам берувчи уқув ва кўникмаларнинг ўзига хос жиҳатларини шакллантириш. Ходимларнинг психологик тайёргарлиги уларнинг фаолият тизими ва касб маҳоратининг таркибий қисми бўлиб, у тўрт гуруҳга бўлинади: 1) ходимнинг психологик жиҳатдан касбий фаолиятга йўналти- рилганлиги ва ҳис-туйғулари (жиноий жазоларни ижро этиш тартиби ва шартлари, жазони ижро этиш муассасаларидаги режим, маҳкумларнинг моддий-маиший таъминоти ва уларга тиббий хизмат кўрсатиш, озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахслар меҳнати, озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахсларга тарбиявий таъсир кўрсатишнинг психологик жиҳатларини тушуна олиши); 2) ходимнинг касбий маҳорати ва тактик фаолият самарадорли-гини оширишга оид психологик тайёргарлиги (ушбу тайёргарлик касбий маҳорат ва фаолият самарадорлигини оширишда, касбий фаолиятида психологик шароитларни тушуниш ва уларни ярата олиш; касбий (нутқий ва нутқсиз) ҳаракатларни амалга оширишнинг психологик воситаларидан маҳорат билан фойдаланишда намоён бўлади); 3) ходимнинг ривожланган касбий кузатувчанлиги ва хотираси (касбий кузатиш самарадорлигини ошириш учун психологик асосланган усул ва қоидаларни қўллаш маҳоратини ўз ичига олади, яъни ривожланган касбий

диққат, сезги ва тасаввур органларининг машқ орқали ривожланганлиги, ҳал этилиши керак бўлган вазифалар учун муҳим бўлган маълумотларни тез, тўлиқ ва аниқ эсда сақлаш ва тўғри баён этиш бўйича машқ қилганлик); 4) психологик барқарорлик (ходимнинг соҳавий хизмат ходимлари билан ҳамкорликдаги фаолиятида фавқулодда вазиятлар юзага келган вақтларда хотиржам ва ишонч билан ҳаракат қилиш қобилиятида намоён бўлади). Ходимнинг касб маҳоратини ошириш психологик билимларга боғлиқ. Бу борадаги илмий далиллар ва мавжуд ижобий тажриба профессионал таълим тизимига психологик тайёргарликни мақсадга йўналган тарзда киритиш зарурлигини кўрсатмоқда. Ходимнинг касбий маҳоратига: – шахсий хавфсизлигини таъминлашга оид касбий маҳорат; – хизмат фаолиятининг турли жиҳатларига психологик йўналганлик; – касбий жиҳатдан муҳим билиш хислатлари; – маҳкумлар билан психологик алоқа ўрнатиш уқув ҳамда кўник-малари; – хизмат фаолиятининг турли вазиятларида ролга киришиш кўникмалари; – маҳкумлар билан мулоқотга киришишнинг мураккаб, низоли вази- ятларида таъсир этишнинг психологик усулларини қўллаш маҳорати; – касбий фаолиятида фавқулодда вазиятлар юзага келган вақт-ларда ўзини тута билиш, психологик барқарорлик; – ходимнинг ижобий ҳиссий-иродавий хислатлари ҳамда ўзини тутиш ва бошқариш усуллари; – иродавий фаоллик ва иродавий ҳаракатлар кўникмалари; – ишдаги руҳий зўриқишларга тайёр туриши кабилар киради. Шахсий хавфсизлигини таъминлашга оид касбий маҳорат ходимдаги энг муҳим жиҳат бўлиб, бу ўринда ходимнинг касбий йўналганлигини, касбий фаолиятга нисбатан барқарор қизиқишини шакллантириш муҳимдир.

Қолаверса, бу ходимда ҳар қандай қонунбузарликларга нисбатан келишмовчилик, ҳуқуқий нормаларни сўзсиз бажаришдан иборат барқарор одатни, кучли ҳақиқат, адолат ва қонунийлик ҳиссини шакллантиришни тақозо этади. Хизмат фаолиятининг турли жиҳатларига психологик йўналганлик ходимнинг замонавий психологик билимларга эгалиги, касбий фаолиятида шахс психологиясини инобатга олиш кўникма ва одатларини шакллантиришга боғлиқ. Касбий жиҳатдан муҳим билиш хислатлари ходимлар фаолиятининг самарадорлигини таъминлайди. Уларга касбий зийраклик, идрок, кузатувчанлик, хотира, тафаккур ва тасаввур киради. Ушбу хислатларни ривожлантиришга қаратилган махсус машқлар ходимларнинг касбий жиҳатдан муҳим маълумотларни эсда олиб қолиш, эсда сақлаш ва қайта эсга тушириш самарадорлигини оширади, мантиқий фикрлаш ва ижодий тасаввурни ривожлантиришни қарор топтиради. Маҳкумлар билан психологик алоқа ўрнатиш уқув ҳамда кўникмалари ходимнинг маҳкумлар билан шахслараро муносабатга кириши муомала қилиш, психологик алоқа ўрнатиш ва ишончли муносабат ўрната олиш қобилиятига боғлиқ. Бу эса, бутун фаолиятнинг самарадорлигига таъсир кўрсатади. Психологик тайёргарлик давомида ходимлар психологик алоқа ўрнатиш усуллари ва йўлларини эгаллашлари керак. Уларда маҳкумлар билан тезда алоқа ўрнатиш ва уларнинг фикрини эшита олиш, мулоқот жараёнида психологик тўсиқларни енга олиш маҳоратини шакллантириш лозим. Психологик тайёргарлик психологик алоқа ўрнатиш жараёнини енгиллаштиришга имкон берувчи муайян қоидаларни ўзлаштиришни тақозо этади. Хизмат фаолиятининг турли вазиятларида ролга киришиш кўникмалари маҳкумлар билан муносабатга кириш ва улардан зарур маълумотларни олиш мақсадида ролга киришиш кўникмаларидир. Шу боис, психологик тайёргарлик давомида ходимлар ўзларининг ҳақиқий

ҳолатларини, мулоқотга киришишдан кўзлаган мақсадларини ниқоблай олиш маҳоратини эгаллашлари керак. Маҳкумлар билан мулоқотга киришишнинг мураккаб, низоли вазиятларида таъсир этишнинг психологик усулларини қўллаш маҳоратини шакллантириш жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг фаолиятида одатий ҳолдир. Шу боис, уларда низоли вазиятни бартараф этиш маҳоратини, низоларни ҳал қилиш усулларини шакллантириш жуда муҳим. Ходимлар фаолиятининг самарадорлиги кўп жиҳатдан маҳкумларга психологик таъсир кўрсатишнинг ишонтириш, мажбурлаш сингари муайян усулларидан моҳирлик билан фойдаланишга боғлиқ. Қолаверса, уларда низоли вазиятда ўзини тутишнинг турли тактик усулларини қўллаш кўникмалари ҳам шаклланган бўлиши лозим. Касбий фаолиятида фавқулодда вазиятлар юзага келган вақтларда ўзини тута билиш, психологик барқарорлик . Ходимлар ўзларининг кундалик амалий ишларида касбий ҳаракатларини бажариш сифатига таъсир этиши мумкин бўлган кўплаб ноқулай психологик ҳолатлар таъсирига дуч келадилар. Психологик барқарорлик ходимларнинг салбий ҳолатлар таъсирига берилмаслик қобилиятида намоён бўладиган психологик тайёргарликнинг муҳим кўрсаткичларидан бири саналади. Фавқулодда вазиятлар юзага келган вақтларда қийинчиликларни олдиндан кўриш қобилиятини шакллантириш муҳим. Психологик барқарорликнинг шаклланиши ходимларнинг қийин шароитда ўз касбий вазифаларини кам- кўстсиз бажаришларига ёрдам беради. Бунга машқлар ва амалий машғулотлар жараёнида оғир вазиятларни моделлаштириш йўли билан эришиш мумкин. Ходимнинг ижобий ҳиссий-иродавий хислатларини ривожлантириш, уларга ўзини тутиш ва бошқариш усулларини ўргатиш уларда психологик барқарорлик, оғир вазиятларда ўзини тута билиш қобилиятини, масъулият, муваффақиятсизликка чидаш, таваккалга мойиллик, ўзини бошқара олиш, собитлик каби муайян ҳиссий-иродавий хислатларни

шакллантиришни тақозо этади. Ходимлар ўз хатти-ҳаракатлари ва ҳис- туйғуларини назорат қилиш ва бошқариш усулларини эгаллаган бўлишлари зарур. Иродавий фаоллик ва иродавий ҳаракат кўникмаларини шакллантириш ходимларнинг амалий фаолиятида вазифани сифатли бажаришни қийинлаштирадиган, баъзан эса қўйилган мақсадга эришишга тўсқинлик қиладиган турли хил қийинчиликлар ва тўсиқларга дуч келганда муҳим. Бундай вазиятларда ушбу қийинчилик ва тўсиқларни енгишга ундовчи иродавий фаолликни намойиш этишга тўғри келади. Иродавий фаолликни ривожлантиришга машғулотлар жараёнида қўйилган вазифани бажаришга тўсқинлик қилувчи муайян элементлар, тўсиқларни киритиш ёрдам беради. Бундай машқлар жараёнида тўпланган тажриба ходимнинг иродасини, иродавий хислатларини ривожлантиришга таъсир кўрсатади. Ишдаги руҳий зўриқишларга тайёрлик ходимларнинг фаолиятига хос хусусиятлардан бўлиб, таъсир этувчи омиллар аксарият ҳолларда стресс ҳолатини келтириб чиқаради. Асаб тизимига сезиларли таъсир қилади, фаолият самарадорлигига таъсир кўрсатади. Шу боис, ходимлар ушбу жараёнларнинг олдини олиш, иш қобилиятини қисқа вақт ичида тиклаш, ортиқча асабийлашиш ва зўриқишни бартараф этишга ёрдам берадиган усуллар (чунончи, психологик бошқарув машқларини бажариш усуллари) билан таништирилиши зарур.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Агзамова Е.Ю., Шигакова Ф.А. Ахборотнинг ишончлилигини баҳолашда прорфайлинг технологияси ва полиграфнинг аҳамияти: Ўқув-методик қўлланма. –Т., 2015. 2. Андреев В. Н. Психолог следственного изолятора. – М., 1989. 3. Антонян Ю.М. Терроризм. – М., 1998. 4. Арифходжаева И. Х. Ички ишлар идоралари ходимлари психологияси. – Т., 2007. 5. Асямов С.В., Пулатов Ю.С. Ички ишлар органлари ходимларининг касбий- психологик тренинги. – Т., 2002. 6. Байдаков Г. П. Воспитательная направленность исправительнотрудового права. – Рязань, 1996. 7. Билл Уизерс. Управление конфликтами. – СПб., 2004.

O'xshashlar

Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг психологик тайёргарлиги

Жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг қонуний талаблари

Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг шахси ва фаолиятига психологик тавсиф

Жазони ижро этиш муассасаси ходимлари фаолиятида касбий бузилиш тушунчаси ва уни бартараф этиш

Фавқулодда вазиятларда жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг шахсий ва психологик хавфсизлигини таъминлаш