Ўзгалар мулкини талон-торож қилиш билан боғлиқ бўлмаган жиноятлар - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўзгалар мулкини талон-торож қилиш билан боғлиқ бўлмаган жиноятлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

25.9052734375 KB

Ko'chirib olish

Ўзгалар мулкини талон-торож қилиш билан боғлиқ бўлмаган жиноятлар Режа: 1. Алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкий зарар етказиш жинояти тушунчаси ва юридик таҳлили. 2. Жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш жинояти тушунчаси. 3. Мулкни қўриқлашга виждонсиз муносабатда бўлиш жинояти тушунчаси ва юридик таҳлили. 4. Мулкни қасддан нобуд қилиш ёки унга зарар етказиш жинояти тушунчаси ва турлари.

1. Алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкий зарар етказиш (ЎзР ЖК 170-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти ўзганинг мулки, яъни ҳар хил шарт-номавий ва бошқа мажбуриятлардан келиб чиқувчи мулкий муносабатлар ҳисобланади. Мулк шаклидан қатьи назар ҳар қандай мулк жиноятнинг объекти бўлиши мумкин. Жиноятнинг предмети мулк шаклидан қатъий назар ҳар қандай мулк бўлиши мумкин. Объектив томондан жиноят, талон-торож аломатлари бўлмагани ҳол-да, алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкдорга анча миқдорда зарар етказишдан иборат. Бу моддада кўзда тутилган «алдаш» ва «ишончни суиистеъмол қилиш» тушунчалари ҳақида ЖК 168-модда (фирибгарлик) таҳлилига қаранг. Ушбу моддада кўрсатилган жиноят бир қатор белгилари бўйича фирибгар-лик билан ўхшашдир. Айбдор таҳлил қилинаётган жиноятни содир этишда ўз мақсадига эришиш учун, фирибгарлик жиноятидаги каби, алдаш ва ишончни суиистеъмол қилишдан фойдаланади, бироқ фириб гарликдан айбдорнинг мулкий фойдани ноқонуний равишда қўлга киритиш механизми билан ажралиб туради. Агар фирибгарликда талон- торож қилишнинг бошқа шакл-лари каби мулкдордан мулкни қўлга киритиш ва уни айбдорнинг ёки бошқа шахслар нинг фойдасига ноқонуний ўтказиш содир этилса, алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкий зарар етка зишда мулк қўлга киритилмайди. Ушбу жиноятда талон-торож қилишнинг у ёки бу мулкдор-нинг мулкини шахсий фондидан қўлга киритиш каби белгиси мавжуд эмас, яъни мулкдорга те гишли ёки бошқа қонуний эгаси қўлида бўлган мулкнинг мавжуд массаси камайиши содир бўлмайди. Одатда айбдор мулкий фойдани ўзганинг мулкини эгаллаб олиш орқали эмас, балки ло зим бўлган

суммани тўламаслик орқали қўлга киритади. Талон – тарож қилишнинг ўзига хослигини белгиловчи хусусият мол- мулкни қонуний эгаликдан айбдорнинг эгалигига ўтиш жараёнидир. Ўзганинг мулкини ишончни суисътемол қилиш йўли билан мулкий зарар етказиш жиноятида мулк эгаси ёки қонуний мулкка эгалик қилаётган шахснинг мол-мулки ҳисобининг камайиши орқали айбдор ёҳуд мулкий манфаатлар кўриши мумкин бўлган шахснинг мулкий ҳолати ошиб боради. Суд тергов амалиётида ушбу жиноятни содир этишнинг турли шакллари учрайди. Масалан, электр ҳисоблагични тармоқдан узиб қўйиш ва электр энергиясидан бепул фойдаланиш, кассир ёки проводникнинг чиптасиз юрганлиги учун йўловчилардан пул олиши; бажарилган иш учун мижозлар тўлаган пулнинг турли хизмат кўрсатиш ходимлари томонидан ўзлаштирилиши ва ҳ.к. шаклларда содир этиш мумкин. Алдаш ёки ишончни суисътемол қилиш йўли билан мулкий зарар етказиш шакллари турли хил бўлиши мумкин. Масалан, қонунда белгиланган тартибда хизмат ёки топшириқ асосида фойдаланиш учун берилган таранспорт воситасидан ўз шахсий манфаатлари йўлида фойдаланиш шаклида алдов ёки ишончни суистеъмол қилиш ишониб топширилган мулкни белгиланмаган тартибда эксплатация қилишда кўринади. Ушбу ҳолатда шунга эъти бор бериш лозимки, корхонага тегишли бўлган материаллар, моддий, қурилиш молларидан ўзининг манфаатлари йўлида ишлатиш шарҳланаётган жиноят таркибига кирмайди ва тегишли шаклда ўзганинг мулкини талон-торож қилиш (растрата ёки ўғрилик) сифатида қўшимча квалифи кация қилиниши лозим. Алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкий зарар етказиш республика ёки маҳаллий бюджетларга бож ёки бошқа мажбурий тўловларни тўламасликда (ёки улар нинг ҳажмини камайтиришда) ифода-ланиши мумкин . Масалан, олди-сотди

шартномасини яшириш мақсадида мулкдан ҳақини тўламасдан фойдаланиб туриш тўғрисида шартнома тузиш орқали; ер участкаси ёки кўчмас мулкни сотиб олишда шартнома тузаётганда унинг ҳақиқий нархини камайтириб кўрсатиш орқали; солиқ юкини камайтириш мақсадида қалбаки ҳужжат ларни тақдим этиш ва даромад солиғи ҳажмини камайтириш орқали, агар бунда ЖК 184-моддасида назарда тутилган жиноят белгилари мавжуд бўлмаса ва бошқалар. Шуни назарда тутиш лозимки, таҳлил қилинаётган жиноятни содир этишда фақат сохта ҳужжат (унинг қалбакилаштирилгани эмас) тақдим этилган бўлиши лозим (у алдаш воситаси ва ушбу жиноятнинг белгиси ҳисобланади), шунинг учун айбдорнинг ўзи томонидан тайёрлан ган қалбаки ҳужжатларни тақдим этиш орқали алдаса, унинг ҳаракатлари жиноятлар мажмуи бўйича ЖК 170-моддаси ва 228-моддаси биринчи қисмлари билан квалификация қилиниши лозим. Таҳлил этилаётган жиноят моддий таркибли ҳисобланади ва мулкдорга ёки мулк эгасига анча миқдорда зарар етказилган пайтдан эътиборан тамом бўлган деб ҳисобланади. Бу ҳолатда шуни таъкидлаш лозимки, «моддий зарар етказиш»- баҳоловчи тушунча ҳисобланади. Терговчи, суриштирувчи, шунингдек судя ҳар бир аниқ ҳолатда зарар миқдори ва ҳажмини ҳал қилиши лозим. Анча миқдордаги зарар деганда , энг кам ойлик иш ҳақининг ўттиз баробаридан юз баробаригача бўлган миқдордаги зарар тушунилади. Агар энг кам ойлик иш ҳақининг ўттиз баробаридан кам бўлган миқдорда зарар етказилса, ЖК 170-моддасида жавобгарлик назарда тутилган жиноят таркиби мавжуд бўлмайди. Субъектив томондан жиноят била туриб, тўғри қасд билан тамагирлик мақсадида содир этилади. Айбдор ёлғон хабар бераётиб ёки мавжуд далилларни яшираётиб мулкдорни ёхуд мулкнинг қонуний эгасини алдаётганлигини тушуниб

етади ва ушбу ҳара кати орқали жабрланувчига мулкий зарар етказилишини кўра би лади ҳамда ушбу зарарни етказишни хоҳлайди. ЖК 170-моддаси 1-қисми бўйича жиноят субъекти 16 ёшга тўлган ва мансабдор шахс ёки моддий жавобгар ҳисоблан маган шахслар бўлади. Мансабдор шахснинг мазкур жиноятнинг содир этганлиги учун бошқарув тартибига қарши жиноятлар бўйича жавобгарликка тортилади. Мансабдор шахслар ўз хизмат мавқеидан фойдаланиб жиноий ҳаракатлар содир этганларида, уларнинг қилмишлари хизмат мавқеини суиистеъмол қилиш ёки пора олиш, деб квалификация қилинади. ЎзР ЖК 170-моддаси 2-қисмида : а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) моддий жавобгар шахс томонидан; в) кўп миқдорда зарар етказган ҳолда алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкий зарар етказганлик учун жавобгарлик белгиланган. ЖК 170-моддаси 2 қисмида назарда тутилган квалификация қилиш белгилари юқорида кўриб чиқилган. ЖК 170-моддаси 2 қисми, “б” банди билан квалификация қилиш учун махсус субъект – моддий жавобгар шахснинг мавжудлиги зарурий белгидир. Кўп миқдордаги зарар деганда, энг кам ойлик иш ҳақининг юз баробаридан уч юз баробаригача бўлган миқдордаги зарар тушунилади. Етказилган моддий за рарнинг ўрни қопланган тақдирда қамоқ тариқасидаги жазо қўлланилмайди. (ЖК 170-модда, 3-қисм). 2. Жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш (ЎзР ЖК 171-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти эгалик ҳуқуқи ва бошқа мулкий ҳуқуқлар, шунингдек, жамиятда шаклланган ва қонунчиликда акс эттирилган мулкни тасарруф этиш бўйича муносабатлар ҳисобла нади.

Фақат жиноий йўл билан, яъни жиноий фаолият натижасида топилган, масалан, ҳар қандай шаклдаги талон-торож қилиш натижасида топилган, пора, божхона қонун ҳужжатларини бузиш натижасида ва ҳ.к. тарзида олинган мулк жиноятнинг предмети бўлиши мумкин. Фуқаролардан тортиб олинган ўқотар қуроллар, гиёвандлик воситалари жиноятнинг предмети бўлиши мумкин эмас. Бундай қилмиш учун айбдор Жиноят кодексининг бошқа моддалари билан жавобгарликка тортилади. Жиноий жавобгарлик субъ екти бўлолмайдиган ёш болалар ёки бошқа шахслар томонидан жабрланувчидан яширин равишда қўлга киритилган мулклар жи ноий йўл билан топилган деб ҳисобланмайди. Шундай қилиб, мазкур жиноят предметининг зарурий белгиси олишнинг жиноий характери ҳисобланади (масалан, маъмурий жавобгарликка тор тиладиган майда талон-торож қилиш содир этиш натижасида қўлга киритиладиган мулк жиноят предмети ҳисобланмайди). Шу билан бирга, уни ишлаб чиқариш жиноят ҳисобланса ҳам, ишлаб чиқарилаётган мулкни қўлга киритиш жиноий йўл билан қўлга киритилган мулк сифатида тан олиниши мумкин эмас (ма салан, қалбаки ҳужжатлар, пуллар). Бироқ, ушбу ашёлар ўғрилик, талончилик ҳужуми орқали қўлга киритилган бўлса ёки ўзгача талон-торож қилиш, ёхуд бошқа ғайриқонуний жиноий йўл билан қўлга киритилса ва қўлга киритилиши ишлаб чиқариш нати жаси ҳисобланмаса, уларни жиноий йўл билан топилган деб тан олиш лозим. Бундай мулкни сотиб олиш ёки ўтказишда айбдор ҳаракатлари жиноятлар мажмуи бўйича жиноий йўл билан топил ган мулкни олиш ва ўтказиш сифатида квалификация қилинади. Шунингдек, уни тарқатиш ижтимоий хавфли ҳисоблангани ҳолда, бундай мулкни тарқатиш ушбу модда билан квалификация қилинади (масалан, квалификация қилишга ўғирланган порнографик материалларни олиш ва кейинчалик тарқатиш тегишлидир). Шунингдек, жиноий йўл билан топилган маблағларга сотиб олинган

мулклар ушбу жиноят предмети сифатида тан олиниши мумкин эмас. Объектив томондан жиноятнинг: жиноий йўл билан топилган мулк ни олиш ёки сотишдан ифодаланади. Жиноий йўл билан топилган мулкни олиш деганда мулкни жиноий йўл билан топган шахс ўша мулкни ўз эгалигига ва тасарруфига ўтказишга қаратилган ҳар қандай (ҳақ эвазига ёки бепул) битим тузилиши тушинилади. Жиноий йўл билан топилган мулкни била туриб олиш турли усулларда (арзон нархда сотиб олиш, бошқа буюмга айирбошлаш, ҳадя тариқасида олиш, қарзга олиш ёки бериш ва ҳ.к.) амалга оширилиши мумкин. Жиноий йўл билан топилган мулкни олган шахс унинг эгаси бўла олмайди. Жиноий йўл билан топилган мулкни ўтказиш деганда мазкур мулкни бошқа шахсга ўтказишнинг барча усуллари (сотиш, ҳадя қилиш, қиморда ютқазиш, айирбошлаш ва ҳ.к.) тушунилмоғи лозим. Ушбу қилмиш жиноий йўл билан топилган мулк олинган ёки ўтказилган пайтдан тамом бўлган деб ҳисобланади. Бу жиноят субъектив томондан қасд дан содир этилади. Айбдор била туриб жиноий йўл билан топилган мулкни олаётган лигини ёки ўтказаётганлигини англайди ёки ишнинг объектив ҳолатларига кўра англаши лозим бўлади ва бундай ҳаракатлар содир этилишини хоҳлайди ёки имконият яратиб беради. Шу би лан бирга мазкур мулк қайси жиноий йўл билан топилганлиги, ким, қачон ва қайси ҳолатларда ушбу жиноятни содир этганли гини аниқлаш мажбурий аҳамият касб этмайди. Агар мулк бундай муайян жиноятни содир этиш орқали қўлга киритилганлигини шахс билганлиги аниқланадиган бўлса, унда унинг ҳаракатлари жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш сифатида, шунингдек, айбдорнинг ҳаракатларида ЖК 241-моддасида назарда тутилган жиноят ҳақида хабар

бермаслик ёки уни яшириш каби белгилар мавжуд бўлганда, жиноятлар жами бўйича квалифи кация қилиниши лозим. Одатда, жиноят мотивлари ғаразли, шунингдек, ўзгача ҳам бўлиши мумкин, бироқ улар жиноятни квалификация қи лишга таъсир кўрсатмайди. Масалан, шахсий характердаги мо тивларга таяниб, шахс била туриб жиноий йўл билан топилган мулкни ўтказиши мумкин. Мулкни жиноий йўл билан топган шахсга уни аввалдан сотиб олиш ёки ўтказишга ваъда берилмаганлиги ҳам жиноятни квалификация қилишда зарурий шарт ҳисобланади. Жиноий йўл билан топилган мулкни олдиндан ваъда бермаган ҳолда олиш ёки ўтказиш деганда, агар субъект бундай ҳара катларни содир этишга, жиноят содир этиш йўли билан мулк то пувчи шахсларга ваъда (розилик) бермаган бўлса, шунингдек, улар томонидан содир этилаётган жиноятлардан олдин ёки ўша вақтда ваъда бермаган (масалан, доимий равишда била туриб ай нан бир шахслардан жиноий йўл билан топилган мулкларни олиш) ҳамда уларга унинг ёрдамига ишонишига имконият бера диган ҳаракат қилмаган ҳолатлар тушуниланади. гар айбдор жиноий йўл билан топилган мулкни олишни аввалдан, яъни талон-торож ёки бошқа жиноят содир этилишидан илгари ваъда қилган бўлса, айбдор шахс содир этган жиноятда иштирок этганлик учун жавобгар-ликка тортилиши керак. Шунинг дек, шахс ўғриланган нарсаларни мунтазам равишда сотиб олган ва ўғрини жиноий йўл билан топилган ҳар қандай мулкни олишга ишонтирган бўлса, бундай шахс ўзганинг мулкини талон-тарож қилишнинг иштирокчиси деб ҳисобланади. Жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш жиноятининг субъекти 16 ёшга тўлган, ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. Мансабдор шахс ўз хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда жиноий йўл билан топилган мулкни олса ёки ўтказса, унинг қилмиши жиноятлар

жами бўйича ЎзР ЖК 171- ва Жиноят кодексида ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилганлик учун жавобгарлик белгиланган 205- модда билан квалификация қилинади. ЎзР ЖК 171-моддаси 2-қисмида қуйидаги: а) такроран ёки жиноятни хавфли рецидивист томонидан; б) кўп миқдорда содир этилган жиноят йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш жазони оғирлаштирувчи ҳолатлар учун жазо белгиланган. ЎзР ЖК 171-моддаси 3-қисмида : а) жуда кўп миқдорда; б) ўта хавфли рецидивист томонидан; в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган қилмишлар учун янада оғирроқ жазо назарда тутилган. Мазкур ҳолатларни биз юқорида кўриб чиққанлигимиз сабабли уларга тўхталмаймиз. 3. Мулкни қўриқлашга виждонсиз муносабатда бўлиш (ЎзР ЖК 172-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти мансабдор бўлмаган шахсга ишониб топширилган ёки унинг муҳофазасида турган ўзганинг мулкидир. Объектив томондан: шахснинг мулкни қўриқлашга виждонсиз муносабатда бўлиши натижасида мулкнинг талон-торож қилиниши, унга шикаст етказилишида ёки унинг нобуд бўлиши сабабли мулк эгасига кўп миқдорда зарар етказилишига сабаб бўлишида ва бу қилмишда мансабдорлик жиноятларининг аломатлари йўқлигида ифодаланади. Виждонсизларча муносабатда бўлиш - бу мулкни қўриқлаш бўйича функцияларни бажармаслик (масалан, қоровулнинг ўз қўриқлаш навбатига келмаслиги, ёки қўриқланаётган мулкни ташлаб кетиши) ёки мулкни қўриқлаш бўйича тегишли бўлмаган мажбуриятларни бажариш дир.

Шахснинг ҳаракатларини таҳлил қилинаётган модда бўйича квалифи-кация қилиш учун шахснинг мулкни қўриқлаш юзасидан ўз мажбурият-ларини бажаришга виждонсиз муносабатда бўлиши ва унинг талон-торож қилиниши, кўп миқдорда зарар етказилиши натижасида унга шикаст етказилиши ёки унинг нобуд қилиниши ўртасидаги сабабий боғланиш мавжудлигини аниқлаш зарур. Агар сабабий боғланиш бўлмаса, шахсни ЖК 173-моддаси бўйича жавобгар қилиб бўлмайди. Ишониб топширилган мулкни талон-торож қилиш деганда , уларнинг элементларини ташкил этувчи алоҳида предметлар (ма салан, эҳтиёт қисм ва мотор) ёки муҳофазада турган мулкни таш кил этувчи предметларнинг бутун мажмуаси талон-торож қи линганлигини тушуниш лозим. Йўқ қилиш моддий предметга ташқи таъсирнинг шундай усулики, бунинг натижасида мулк ўзининг жисмоний мавжудли гини йўқотади ёки тўлиқ равишда мақсадли йўналтирилганлиги бўйича ишлатиб бўлмайдиган ҳолатга келиб қолади. Йўқ қилиш – ёқиб юбориш, кислотада эритиб юбориш, бузиш каби мулкни тўлиқ йўқ қилишда ифодаланади ёки мулкни шундай ҳолатга кел тириш тушуниладики, бунинг натижасида у ўзининг сифат ва фойдалилик хусусиятларини тўлиқ йўқотади. Йўқ қилишнинг ўзига хос хусусияти шундаки, мулк тиклаш ёки таъмирлаш орқали қайта тикланмайди ва хўжалик муомаласидан тўлиқ чиқиб кетади. Агар мулкни қўриқлаш мажбуриятини бажараётган вақтда енгиб бўлмас куч (масалан, тўсатдан оғир касал бўлиш, ёнғин, сув тошқини, зилзила) мавжуд бўлиб, бунинг натижасида шахс мулкни талон-торож қилинишига, зарар етказилишига ва йўқ қи линишига тўсқинлик қилиш имкониятидан маҳрум бўлса, айбдор ЖК 172-моддаси бўйича жавобгарликка тортилмайди. Субъектив томондан жиноят: жиноятий бепарволик ёки жиноий ўз-ўзига ишониш тарзидаги эҳтиётсизликдан содир этилади. Айбдор ўз мажбуриятларига виждонсизларча муносабатда бўлиши натижасида мулк талон-торож қилиниши, зарар етказилиши ёки йўқ

қилиниши каби оқи бат келиб чиқиши мумкинлигини олдиндан кўра билади ва била туриб ўз мажбуриятларини бажармайди ёки бундай оқибатлар ке либ чиқмаслигига ишониб, тўлиқ равишда бажармайди ёхуд оқи батлар келиб чиқиши мумкинлигини кўра билмайди. Жиноятнинг мотив ва мақсади квалификацияга таъсир қилмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган, мулкни қўриқлаш вазифа- ларини бажараётган шахс ҳисобланади. Мансабдор шахс мулкни муҳофаза қилиш бўйича ўз вазифаларига лоқайдлик ёки виждонсизларча муносабатда бўлиб, уларни бажармаслиги ёки лозим даражада бажармаслиги натижасида кўп миқдорда зарар етказилган бўлса, иш ҳолатларига қараб унинг қилмиши ЎзР ЖК 207- моддаси (мансабга совуққонлик билан қараш) ёки ЖК 208-моддаси (ҳокимият ҳаракатсизлиги) деб квалификация қилинади. 4. Мулкни қасддан нобуд қилиш ёки унга зарар етказиш (ЎзР ЖК 173-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти ўзганинг мулкини муҳофаза қилиш ва дахлсизлигини таъминлаш билан боғлиқ ижтимоий муносабатлар ҳисоб-ланади. Ушбу жиноят предмети кўпинча бу кўчмас мулк (бинолар, иншоотлар) бўлиши мумкин. Объектив томондан жиноят ўзганинг мулкини қасддан нобуд қилиш ёки унга анча миқдорда зарар етказишда ифодаланади. “Ўзганинг мулкини нобуд қилиш”, “мулкка зарар етказиш” тушунчалари ҳақида ЖК 172-модда таҳлилига қаранг. Мулкни қасддан нобуд қилганлиги ёки унга зарар етказганлиги учун шахсни жиноий жавобгарликка тортишда содир этилган ҳаракат ва кўрилган зарар ўртасидаги сабабий боғлиқликнинг мавжудлигини аниқлаш зарур.

Мулкни қасддан нобуд қилиш ёки унга зарар етказиш мулк нобуд қилинган ёки унга зарар етказилган пайтдан эътиборан тамом бўлган жиноят деб ҳисобланади. Анча миқдордаги зарар деганда , энг кам ойлик иш ҳақининг ўттиз бараваридан юз бараваригача бўлган миқдордаги зарар ту шунилади Субъектив томондан жиноят: тўғри қасд билан содир этилади. Уни квалификация қилиш учун жиноятни содир этиш мотиви ва мақсадининг аҳамияти йўқ лекин, ўхшаш жиноятлардан (терроризм, қўпорувчилик, безорилик ва бошқалар) фарқлаш имкониятини беради. Жиноятнинг субъекти ўн олти ёшга тўлган ақли расо бўлади. ЖК 173- моддаси 2, 3-қисмларида кўрсатилган жиноятнинг квалификация қилинган таркиби бўйича жиноий жавобгарлик ўн тўрт ёшдан келиб чиқади. Агар мулкни қасддан нобуд қилиш ёки зарар етказиш мансабдор шахс томонидан амалга оширилган бўлса, унда унинг ҳаракатлари жиноятлар мажмуи тариқасида ЖК 173-моддаси ва 205-моддалари бўйича квалификация қилиниши лозим. Агар мулкни қасддан нобуд қилиш ёки унга зарар етказиш: а) миллатлараро ёки ирқий адоват ёхуд диний таассублар замирида; б) атрофдагилар учун хавфли усулда; в) кўп миқдорда зарар етказган ҳолда содир этилган бўлса, айбдорнинг қилмишлари ЖК 173-моддаси 2-қисми бўйича квалификация қилинади. Шуни таъкидлаш зарурки, миллатлараро ёки ирқий адо ватни нафақат шахснинг муайян миллат ёки ирққа тегишлилиги билан, шунингдек, инсоният фаолиятининг турли соҳаларида акс этувчи ўзига хос хусусиятларга эга бўлган турли хил маданият, ижтимоий ва бошқа гуруҳларга (қабила, уруғ) тегишлилиги билан ҳам ифодалаш мумкин. Диний таассублар – бу шахснинг муайян гуруҳ, диний йўналиш, конфессия вакилларининг норасолиги, чекланганлиги, зарарлилиги

тўғрисидаги объектив асосга эга бўлмаган ички та савву-ри. Одатда, ушбу тасаввурлар диний фанатизм, диний ғоя ларни но-тўғри тушуниш, зарур диний маданиятнинг мавжуд эмаслиги билан асосланади. Атрофдагилар учун хавфли усулда деганда, мол-мулкни нобуд қилиш ёки унга зарар етказишга қаратилган ҳаракатларни содир этишда катта табиий офат ва вайроналик юз бериши хав фини келтириб чиқариш ва инсонларнинг қурбон бўлиши, инсон соғлиғи учун хавфли ҳолатнинг вужудга келишига сабаб бўлувчи усуллардан фойдаланиш тушунилади. Масалан, жиноятчи овлоқ жойда жабрланувчининг машинасини ёндириб юборади ва бунда атрофдагилар учун хавфни вужудга келтирмайди. Уларга мулкка ўт қўйиш, уни портлатиш, чўктириб юбориш, ҳайвонларни заҳар лаш, транспорт ҳалокатларини уюштириш ва ҳоказо усулларни қўллаш киради. Агар айбдорнинг қасддан ўзганинг мулкини нобуд қилиш ёки унга зарар етказиш билан боғлиқ ҳаракатлари натижасида фуқароларнинг соғлиғи ёки ҳаётига зарар етказиладиган бўлса, айбдорнинг ҳаракатларини 173-модда, 2-қисм, “б” банди ва ЖКнинг Махсус қисми алоҳида моддалари билан жиноятлар жами тариқасида квалификация қилиш лозим. ЎзР ЖК 173-моддаси 3-қисмида : а) хизмат ёки фуқаролик бурчини бажариши муносабати билан шахснинг ёки унинг яқин қариндошларининг мулкига нисбатан; б) уюшган гуруҳ ва унинг манфаатларини кўзлаб мулкни нобуд қилганлик ёки зарар етказганлик учун жавобгарлик назарда тутилади. Бу квалификация қилиш белгиларини биз юқорида кўриб чиққанмиз. Агар ўзганинг мулкини нобуд қилиш ёки унга зарар етказиш талон- тарож қилиш жараёнида содир этилган бўлса, мазкур ҳаракатларни талон –тарож учун ўрнатилган махсус жавобгарлик нормаси билан жиноятлар жами тариқасида квалификация қилинади.

Мазкур модданинг 4-қисмида рағбатлантирувчи норма назарда тутилган бўлиб, унга мувофиқ “етказилган моддий зарар қопланган тақдирда озодликдан маҳрум қилиш тариқаси даги жазо қўлланилмайди”.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., дотс. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправително-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997. - 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Й. Жиноят - ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б.

O'xshashlar

Ўзгалар мулкини талон-торож қилиш жиноятлари

Озодликдан маҳрум этиш билан боғлиқ бўлмаган жазолар

Ўғрилик жиноятининг жиноят-ҳуқуқий ва криминалистик тавсифи

Тадбиркорлики фаолиятига тўсқинлик қилиш, қонунга хилоф равишда аралашиш билан боғлиқ жиноятлар

Иқтисодиёт соҳасидаги жиноятларни квалификация қилиш масалалари