Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганлик ҳолларини тергов қилиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганлик ҳолларини тергов қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

178.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Й ўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганлик ҳолларини тергов қилиш Режа: 1. Йўл-транспорт ҳодисаларининг криминалистик тавсифи 2. Тергов йўналишларини аниқлаш 3. Дастлабки тергов ҳаракатлари ва тезкор-қидирув чора- тадбирлари 5. Йўл-транспорт ҳодисалари терговининг давоми

www.arxiv.uz Йўл ҳаракати хавфсизлиги (ЙҲХ) қоидаларини жиноий тарзда бузганлик эҳтиётсизлик оқибатида содир этилган жиноятларнинг энг кўп тарқалган турларидан ҳисобланади. Бундай қоидабузарликларнинг ижтимоий хавфлилик даражасининг юқорилиги нафақат уларнинг кенг тарқалганлиги, балки келиб чиқадиган оқибатларнинг оғирлиги, яъни жароҳатларнинг кўплигига, қурбонлар бўлишига, мулкий зиён жиддийлигига боғлиқдир. Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганлик ҳолларини тергов қилишнинг мураккаблиги асосан йўлдаги ҳолат бамисоли яшин тезликда ўзгарадиган бир шароитда ҳодиса сабабларини аниқлаш заруратидан келиб чиқади. Муҳими вазиятни аниқлаштириб олиш, ҳодиса механизмини тиклаш-терговчи учун доимо мураккаб техник ва юридик вазифа ҳисобланган. ЙТҲларининг умумий криминалистик тавсифларини билиш терговчи олдидаги муаммони ҳал этишга муайян даражада кўмаклашади. Бундай тавсифлар негизида транспорт воситаларининг ҳавфсиз ҳаракат қилишининг шарт-шароитларини, бу шарт-шароитларга риоя этиши шарт бўлган шахсларнинг хулқ-атворидаги қоидадан четга чиқишларни, содир этилган қоидабузарликлар натижасида келиб чиққан зарарли оқибатлар ўртасидаги алоқани акс эттирувчи кўрсаткичлар тизими ётади. Агарда транспорт воситаларининг ҳаракатини бошқаришга нисбатан муайян тизим сифатида қараладиган бўлса, ҳайдовчи, транспорт воситаси ва йўлдаги ҳолат ушбу тизимнинг шарт бўлган ва ўзаро боғлиқ элементларини ташкил этади. Йўл ҳаракати хавфсизлиги ана шу учала элементнинг тўғри ишлаши ва бир-бирига боғлиқ ҳолда амал қилиши орқали таъминланади. Улардан исталган бирининг бошқаларига нисбатан номувофиқ келиши туфайли хавфли вазият, яъни ҳайдовчининг фавқулотда чоралар кўриши орқали ЙТҲни четлаб ўтиш учун ҳали имкониятлар мавжуд бўлган муҳит юзага келади. Бироқ, бундай вазият ҳайдовчи, у бошқараётган транспорт воситаси ва йўлдаги ҳолат ўртасида алоқадорлик бузилиши натижасида авария ҳодисасига айланиши мумкин.

www.arxiv.uz ЙТҲлари механизмидаги сабабий боғланишни қуйидаги тарзда тасаввуф этиш мумкин: Ҳайдовчи-транспорт воситаси-йўлдаги ҳолат тизимидаги номувофиқлик хавфли ҳолат юзага келишига сабаб бўлади. Агар лозим чоралар кўрилмаса, бу ҳол авария вазиятига айланиб кетиши мумкин, бу эса муқаррар равишда зиён кўрилишига олиб келади. Шунингдек, Ҳайдовчи-транспорт воситаси -йўлдаги ҳолат тизимидаги номувофиқлик ҳайдовчилар, пиёдалар ёки йўловчиларнинг, транспорт воситалари ва йўлларнинг техник ҳолати. Йўл ҳаракатини ташкил этиш учун маъсул бўлган шахсларнинг ҳатти-ҳаракатлари туфайли келиб чиқиши мумкин. Ҳ айдовчи бўғинида қоидалардан четга чиқиш сабаблари объектив ёки субъектив тусга эга бўлади. Одамлар ва бошқа нарсаларни уриб кетиш, транспорт воситаси билан тўқнашиш ва бошқа хавфли оқибатларга йўл қўймаслик мақсадида ҳайдовчини бошқаришнинг одатдаги усулларини ўзгартиришга ёки йўл ҳаракати қоидаларини бузишга мажбур этадиган ҳар қандай ташқи шароитлар объектив сабаблар жумласига киради. Белгиланган тартиб-қоидаларни баён этилгани тарзда бузиш ҳоллари, одатда, агар ҳайдовчи шундай чоралар кўрмаса йўл ҳолатида юқорида таъкидланганига ўхшаш ёмон оқибатлар келиб чиқиши мумкин, деган хулосага келса, рўй беради. Ҳайдовчининг кўпинча ўринли бўлиб чиқадиган ҳаракатлари ана шундайдир. Афсуски, баъзан у йўл қўймасликка ёки олдини олишга ҳаракат қилган оқибатлардан ҳам оғирроқ вазиятларни келтириб чиқариши мумкин. Масалан, йўлда ҳайдовчи учун кутилмаган тўсиқнинг тўсатдан пайдо бўлганлиги туфайли ҳаракат йўналишини кескин ўзгартириб бошқа транспорт воситалари билан тўқнашиб кетишга, пиёдаларни туртиб кетиш ва шу каби бошқа ҳодисаларга сабаб бўлиши мумкин. “Ҳайдовчи” бўғинида тартиб-қоидалардан четга чиқишнинг субъектив сабабларига қуйидагиларни киритиш мумкин: а) зарурат тақозо этмаган бир пайтда йўл ҳаракати қоидаларини қасддан ёки эҳтиётсизлик оқибатида бузганлик: тезликни йўл қўйилиши мумкин бўлган даражадан ошириш.,

www.arxiv.uz чорраҳалардан ўтиш қоидаларини бузиш, йўл белгиларига риоя этмаслик ва шу кабилар; б) касбий жиҳатдан етарли даражада тайёргарликка эга эмаслик, йўлдаги ҳолатни нотўғри баҳолаш ёки тажрибанинг етишмаслиги оқибатида транспортни бошқаришнинг нотўғри усулларидан фойдаланганлик; в) ҳайдовчи ҳолатидаги унинг иш қобилияти ва ташқи вазиятни сезиш ҳиссини пасайтирувчи психофизиологик ўзгаришлар (транспорт воситасини узоқ вақт бошқариш оқибатида ҳаддан зиёд толиқиш, алкоголдан маст бўлиш, тан носоғлиги ва шу кабилар). Ҳайдовчи тартиб-қоидаларни бузиш оқибатида юзага келадиган вазиятлар хавфлиги шундаки, у бошқараётган транспорт воситаси муайян йўналишда ёки вақтда ҳаракат ман этилган ҳудудга кириб қолиб, йўл ҳаракати қатнашчилари учун таҳдид солади. Бундай ҳудудлар: қарама-қарши ҳаракат йўлдаги, пиёдалар йўли, светофорнинг тақиқловчи сигнали билан юриш ман этилган чорраҳа ва шу кабилардан иборат бўлиши мумкин. Хавфли вазият ҳамиша ҳам ўз-ўзидан аварияларга олиб келавермайди. Қарама-қарши ҳаракат ўтиб кетиш, масалан, рўпарадан транспорт воситаси келаётган бўлса, катта хавф туғдиради. Бундай вазиятларда ҳайдовчи ўз вақтида зарур чораларни кўрса (ҳаракат йўналишини ўзгартирса, транспортни кескин тўхтатса ва бошқа усуллар қўлласа), ЙТҲлари содир бўлишининг олди олинади. Қай пайтда хавфли ҳолатга айланиши мумкин? Белгиланган хавфсизлик қоидаларини бузган, транспорт воситаси яқинида йўл ҳаракатининг бошқа қатнашчилари ёки тўсиқ мавжуд бўлса ва қоидабузарнинг ҳар қандай ҳаракати ҳам одамлар (бошқа тўсиқлар)ни уриб кетиши, транспорт воситалари тўқнашиб кетиши ва бошқа оғир оқибатларнинг олдини олишга қодир бўлмай қолсагина, бу каби кўнгилсиз воқеа юз бериши мумкин. ЙТҲларини тергов қилиш вақтида ҳайдовчи авариянинг олдини олиш имкониятига эга бўлган ёки бўлмаганлик масаласини айниқса синчиклаб ўрганиш лозим.

www.arxiv.uz “Транспорт воситаси” бўғинида четга чиқишлар транспорт воситаларининг техник жиҳатидан носозлиги ва улардан фойдаланиш қоидаларини бузиш билан боғлиқ бўлиб, айни ана шу салбий кўринишлар ЙТҲлари юз беришига сабаб бўлади. Рулни бошқариш ва тормоз тизимидаги носозликлар йўл ҳаракати хавфсизлиги учун таҳдид соладиган энг жиддий сабаблар ҳисобланади. Бундай носозликларнинг йўл ҳаракати қатнашчилари учун хавфлилик даражасининг юқорилиги шу билан изоҳланадики, бу каби носозликлар ҳаракат давом этаётган бир пайтда тўсатдан, ҳайдовчи учун кутилмаганда пайдо бўлиб, транспорт воситасини бошқаролмай қолади. Шунинг учун хавфли вазиятни авария ҳолатига айланиб кетишини тўхтатиб бўлмайди. Транспорт воситасининг двигатели, ҳаракатланувчи қисми, бошқа узеллар ва агрегатларидаги носозликлар ЙТҲларига нисбатан камроқ сабаб бўлади. “ Йўлдаги ҳолат ” транспорт воситаси ҳаракатини бошқариш тизимининг элементи сифатида : ҳаракат амалга оширилаётган ҳудуддаги йўлнинг техник ҳолатига (йўлнинг профили, уланиш қисми, қопламаси, нуқсонлари, тўсиқлар ва шу кабиларга) ; йўлнинг хавф тўғрисида огоҳлантирувчи, тўсиқни айланиб ўтишни кўрсатувчи ва шу каби бошқа зарур йўл белгилари ва ишоралари билан қай даражада таъминланганлигига; йўлнинг ҳаракат амалга оширилаётган қисмида пиёдалар ва бошқа транспорт воситаларининг бор-йўқлигига, уларнинг ҳаракат йўналишлари ва тезлигига доир масалаларни ўз ичига олади. Санаб ўтилган шароитларнинг барчаси трассада мунтазам равишда ўзгариб боради ва ҳайдовчидан ўз ҳаракатларини мавжуд шароитларга мослаб боришни талаб қилади. Ушбу босқичда йўлларнинг ҳолати ва йўл ҳаракатини ташкил қилиш учун жавобгар бўлган йўл хизматининг, бошқа транспорт воситалари ҳайдовчилари ва пиёдаларнинг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) туфайли ҳам авария вазиятига олиб келадиган тарздаги

www.arxiv.uz тартиб-қоидалардан четга чиқиш ҳоллари ҳам кузатилиши мумкин. Чунончи, йўллар ҳолатининг қониқарсизлиги ҳаракатланиш вақтида транспорт воситасининг бузилиб қолишига сабаб бўлади, бу эса ҳайдовчини ҳам, бузилган транспорт воситасининг бевосита яқинида бўлган йўл ҳаракатининг бошқа қатнашчиларини ҳам хавфли вазиятга солади. Йўллардаги ўнқир- чўнқирлар, чуқурликлар, очиқ қолган канализация люклари ва бошқа тўсиқлар ўраб қўйилган бўлиб, тегишли йўл белгилари (йўлда таъмирлаш ишлари олиб борилаётганлигидан огоҳлантирувчи, тўсиқни айланиб ўтишни англатувчи ва бошқа шу каби белгилар) билан кўрсатилган бўлиши керак. Бундай белгилар бўлмаса, айниқса йўлнинг кўриниши ёмон шароитларда авариялар юз бериши мумкин. Йўл ҳаракатининг белгиланган қоидалари: йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмидан ўтиш тартибига ёки светофорнинг тақиқловчи сигналига риоя қилмайдиган, жамоат транспорти ҳаракатланиб турган пайтда унга чиқишга уринадиган ва шунга ўхшаш нотўғри ҳаракат қиладиган пиёдалар кўпинча ЙТҲлари содир этилишида айбдор бўлиб қолади. “Ҳайдовчи-транспорт воситаси-йўлдаги ҳолат” тизимига тааллуқли юқорида кўриб чиқилган барча қоидабузарликларнинг ва улар туфайли юзага келадиган авария вазиятларининг оқибатлари: 1) пиёдалар, велосипедчилар, мотоциклчилар ва бошқа ҳаракатланувчи объектларни уриб юбориш; 2) ҳаракат қилмайдиган объектларни (ёритгич, телеграф устунлари ва бошқа устунларни, йўл бўйидаги иншоотларни тўхтаб транспорт воситалари ва бошқа шу кабиларни) уриб юбориш ёки улар билан тўқнашиш; 3) ҳаракатдаги транспорт воситалари билан тўқнашиш; 4) кескин тўхтатилиши ёки йўлдаги тўсиқларга урилиши туфайли ёхуд бошқа сабабларга кўра турғунликни йўқотиши натижасида транспорт воситасининг ағдарилиши; 5) ҳаракатдаги транспорт воситасидан йўловчиларнинг ағанаб тушуши; 6) транспорт воситасининг ағдарилиши (масалан, кўприкдан); ҳамда 7)транспортда (электр симларида транспорт воситаларининг тўқнашиши натижасида ёқилғи узатиш тизимида юзага келадиган носозликлар,

www.arxiv.uz ёқилғининг портлаши ва бошқа сабабларга кўра) келиб чиқадиган ёнғиндан иборат бўлиши мумкин. Санаб ўтилган авария турларининг ҳар бири ўзига хос қонуниятларга, ўз динамикасига эга бўлиб, бу хусусиятлар ўз навбатида из ҳосил бўлишининг спецификаси ва қонуниятларини белгилаб беради. ЙТҲ юз берган жойдаги излар кўпинча воқеа содир бўлганлигидан далолат берувчи ягона манбадир. Уларни ўрганиш эса, терговнинг дастлабки босқичида ҳодиса механизмини билиш ва баҳо беришнинг ягона усули бўлиб қолади. 2-§. Тергов йўналишларини аниқлаш Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганликни тергов қилишнинг йўналишларини белгилаш- терговчининг дастлабки вазифларини аниқлаши ва уларни ҳал этишнинг йўлларини танлаб олишини англатади. Бундай вазифа негизида терговчи олиб бораётган тергов ишларининг дастлабки босқичида юзага келаётган вазиятларнинг таҳлили ётади. Ушбу босқичда тергов вазиятларининг ўзига хос хусусиятлари, асосан, авария юз бериши биланоқ йўл хавфсизлиги қоидаларини бузган шахслар ва ҳодиса бошқа иштирокчиларининг хулқ-атвори қандай бўлганлигига, ҳодисанинг шоҳидлари бор-йўқлигига, моддий ҳолатнинг қай аҳволдалигига, терговчи ҳодиса юз берган жойга етиб келганида излар сақланган- сақланмаганлигига ва бошқа ҳолатларга боғлиқ бўлади. Санаб ўтилган вакторлар объектив ва субъектив сабаблар билан боғлиқ бўлган турли ривожланишига сабаб бўлади. Вазиятнинг қулай ёки ноқулай деб эътироф этилиши иш олиб борилаётган пайтда тергов қилинаётган воқеанинг ҳолатлари тўғрисида ахборот олиш имкониятига боғлиқ. Айбдорларнинг жиноят изларини яширган ҳолда воқеа содир бўлган жойдан яшириниши, шоҳидларнинг йўқлиги ёки уларнинг яшаш жойлари

www.arxiv.uz номаълум, ҳодиса юз берганлиги ҳақидаги маълумот ЙҲХХ ходимига ёки терговчига жуда кеч хабар қилинган бўлиб, вазият жиддий ўзгариб кетган бўлса, энг мураккаб, бинобарин, энг ноқулай вазият ҳисобланади. Бундай ҳолларда терговнинг асосий йўналиши ахборот манбаларини қидириш: яширинган ҳайдовчиларни қидириш, воқеанинг гувоҳи бўлиши эҳтимол тутилган шахсларни аниқлаш, воқеа ҳолатларига аниқлик киритиш мумкин бўлган жиноятнинг сақланиб қолган моддий изларини топиш ва шу кабилардан иборат бўлиши керак. Бундай вазият учун ноаниқлик даражасининг юқорилиги хос хусусият бўлиб, исботловчи ахборотларнинг эҳтимол тутилган манбалари аниқланмагунча бошқа бирор-бир масаланинг ҳал этилиши мумкин эмас. Тергов учун қулай вазият юзага келаётганида, масалан, ҳодиса қатнашчилари ва гувоҳлар терговчи етиб келгунига қадар ўз жойларида қолса, изларни сақлаб қолиш учун ўз вақтида чоралар кўрилса ва ҳодиса содир бўлган жойдаги ҳолатнинг ўзгаришсиз қолиши таъминланса, тергов йўналишини белгиловчи вазифа характерини, яъни қатнашчиларнинг хатти- ҳаракатларида жиноят таркиби белгилари бор-йўқлигини аниқлашдан иборат бўлади. Бунинг учун, энг аввало, ҳодиса юз берган жойда ҳозир бўлган барчанинг (ЙТҲ қатнашчилари, шоҳидлар, жабрланувчилар) кўрсатмалари ва тушунтиришларини процессуал воситалар ёрдамида мустаҳкамлаш ва бу далилларни ҳодиса юз берган жойни кўздан кечириш жараёнида ўрганилган моддий ҳолат билан таққослаш зарур. Агар терговчи тергов йўналишини белгилаб ва кейинчалик исбот қилиниши лозим бўлган аниқ вазиятларда барча ҳолатларни аниқлаб олса, у жараён давомида катта кийинчиликларга дуч келмайди. Дастлабки босқичда ЙТҲни тергов қилишнинг йўналишларини белгилаб олиш-текширилаётган воқеага доир маълумотлар ўта тақчил бўлган бир шароитда терговчи ишини аниқ мақсадга қаратилишига ёрдам берадиган энг умумий тарздаги ҳаракат режасинигина ишлаб чиқишни англатади, холос. ЙТҲ юз берган жойни кўздан кечиришдан олдиноқ, ҳодиса

www.arxiv.uz иштирокчилари, шоҳидлари ва ҳодиса юз берган жойни қўриқлаётган ЙҲХХ ходимларидан олинган тушунтиришлар дастлабки маълумотлар ҳисобланиб, тергов таҳминларининг асосини ташкил этиши мумкин Тўғри, терговнинг дастлабки босқичида бундай маълумот ҳодисанинг характери, аварияга олиб келган сабаблар, ҳодиса айбдорлари ва бошқа шу кабилар тўғрисида умумий таҳминлар қилиш учунгина етарли бўлади, холос. Воқеанинг характери тўғрисидаги одатдаги таҳминлар қуйидагича бўлиши мумкин : 1) ЙТҲ йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганлик натижасида рўй берган; 2) ЙТҲ жиноят таркиби аломатларининг доирасига кирмайдиган ҳаракатлар туфайли келиб чиққан; 3) ЙТҲ бошқа жиноятни яшириш учун ниқоб сифатида ташкил этилган; 4) ЙТҲ транспорт воситасидан жиноят қуроли сифатида қасддан фойдаланилганлиги оқибатида юз берган. Воқеанинг характери тўғрисидаги таҳминларни тақсимлаш ёки рад этиш ҳодиса юз берган жойни кўздан кечиришнинг дастлабки натижалари ва воқеа қатнашчиларининг дастлабки тушунтиришлари олинганидан кейиноқ мумкин бўлади. Ҳудди мана шу маълумотлар ЙТҲнинг сабаблари, йўл ҳаракати хавфсизлиги борасида йўл қўйилган қоидабузарликлар, уни содир этган шахслар, яшаш жойлари ва бошқа шу кабилар тўғрисида хусусий таҳминлар қилиш учун дастлабки маълумот сифатида хизмат қилади. Терговнинг асосий йўналишларини белгиловчи вазифаларга, шунингдек, илгари сурилган тергов таҳминларини тасдиқлаш ёки рад этиш учун зарур жавоблар топиш мақсадида ҳал этилиши лозим бўлган аниқ масалаларга асосланган ҳолда терговнинг энг умумий режаси тузилади. Дастлабки тергов ҳаракатлари ва тезкор қидирув чора-тадбирлари ёрдамида ҳали аниқланмаган, аммо исбот қилиниши лозим бўлган таҳминларни илгари суришга, терговни давом эттиришнинг кенг режасини ишлаб чиқишга киришиш имконини берадиган маълумотлар базасини яратади. 3. Дастлабки тергов ҳаракатлари ва

www.arxiv.uz тезкор-қидирув чора-тадбирлари Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганлик тўғрисидаги ишлар бўйича дастлабки тергов ҳаракатлари ва тезкор қидирув чора-тадбирлари ёрдамида қандай воқеа юз берганлиги, авария келиб чиқишининг сабаби, айибдор ким эканлиги ва қандай моддий зарар етказилганлиги аниқланади. Терговнинг дастлабки босқичида энг муҳим тергов ҳаракатлари жумласига: ЙТҲ жойини кўздан кечириш; мурдани ва ҳодисада иштирок этган транспорт воситаларини кўздан кечириш; ҳайдовчини гувоҳлантириш, жабрланувчилар, шоҳидлар ва гумон қилинаётганларни сўроқ қилиш киради. Терговни бошлаш пайтига келиб юзага келган тергов вазиятига ва унинг янги маълумотлар олиш натижасида ўзгариши тамойилига қараб бошқа шакллардаги дастлабки тергов ҳаракатларини: жабрланувчиларни суд-тиббиёт экспертизасидан ўтказиш, автотехника экспертизаси ўтказиш, гувоҳларни сўроқ қилиш (масалан, ҳодисада иштирок этган транспорт воситасини тасарруф этувчи аниқ автокорхона транспортининг техник ҳолати учун жавобгар бўлган ходимларидан бирини) ва бошқа шу каби ишларни амалга ошириш зарурати пайдо бўлиши мумкин. Далил-исбот материалларининг асосий қисмини олиш ва текширилаётган воқеа тўғрисида ҳолис тасаввур ҳосил қилиш имконини берадиган ЙТҲ жойини кўздан кечириш техник ва тактик жиҳатдан энг мураккаб иш ҳисобланади. Терговнинг дастлабки босқичида амалга ошириладиган тезкор қидирув чора-тадбирларидан кўзланган асосий мақсад-яширинган ҳайдовчиларни, ЙТҲда иштирок этган транспорт воситаларини, ҳодисанинг гувоҳлари ва шоҳидларини қидириб топишдан иборат. Шу мақсадда йўлларни тўсиш чора-тадбирлари амалга оширилади, автомобилларга техник хизмат кўрсатиш станцияларида, автокорхоналарда текширувлар ўтказилади, давлат автомобиль назорати органларидан транспорт эгалари тўғрисида

www.arxiv.uz маълумотлар олинади., ҳодисанинг аниқланган шоҳидлари ва гувоҳлари, шунингдек бошқа шахслар сўроқ қилинади. Йўл-транспорт ҳодисаси юз берган жойни кўздан кечиришнинг хос хусусиятлари. ЙТҲ юз берган жойдаги моддий ҳолатни ўрганиш кўздан кечиришнинг асосий вазифасидир. Олинган натижалар текширилаётган воқеани тиклаш, ҳодиса механизми тўғрисида тасаввур ҳосил қилиш ва унинг сабабларини аниқлаш имконини беради. Кўриб чиқилаётган тоифадаги ишлар бўйича ҳодиса юз берган жойини кўздан кечиришнинг специфик хусусиятлари ушбу тергов ҳаракатлари амалга оширилаётган шароитлар билан белгиланади. Ушбу шароитлар йўл ҳаракатининг ўта зичлиги туфайли ҳолатнинг ўзгариши ва изларнинг йўқ бўлиб кетиши хавфининг катталиги билан ажралиб туради. Ҳаракатни тўхтатиш эса автомагистралларида бошқа хавфли вазиятларни келтириб чиқариши мумкин. Бу каби тез-тез бўлиб турадиган мажбурий ўзгаришлар терговчи учун доимо ортиқча қийинчилик туғдиради. Мана шундан келиб чиққан ҳолда ЙТҲлари тўғрисидаги ҳар бир хабарга дарҳол муносабат билдириш ва авария юз берган худудда йўл ҳаракатини тез ва тўғри ташкил этиш: хавфли ҳудудни айланиб ўтилишини таъминлаш, огоҳлантирувчи белгилар ўрнатиш ва шу кабилар зарурлиги талаб этилади. ЙТҲ юз берган жойга, қоида тариқасида, маълумот олинганидан кейин биринчи бўлиб ЙҲХХ ходимлари етиб келишади. Уларнинг зиммасидаги вазифа – терговчи етиб келгунига қадар ЙТҲни қўриқлаш ва йўл ҳаракати бошқа қатнашчиларининг хавфсизлигини таъминлаш. Бироқ, кўздан кечириш бошлангунига қадар ҳодиса юз берган жойни ўзгаришсиз сақлашга ҳамиша ҳам муваффақ бўлинавермайди. Бундай ўзгаришларга кўпинча авария натижасида жабр кўрган транспорт воситасидаги йўловчиларга тиббий ёрдам кўрсатиш зарурати сабаб бўлади, негаки, бу ишни бажариш учун автомашина ойналарини синдиришга, эшикларини суғуриб олишга тўғри келади. Аварияда иштирок этган автомашиналарни йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмидан бошқа жойга олиш эҳтиёжи уларнинг бу ерда

www.arxiv.uz туришидан йўлдаги ҳолатнинг мураккаблашиши, айниқса, йўлда транспортнинг нормал ҳаракатланишига хавф солиши ва шу каби бошқа сабаблар келиб чиқади. Жабрланганларга ёрдам кўрсатиш ҳодиса содир бўлган жойга етиб келган ЙҲХХ ходимларининг биринчи галдаги вазифасидир. Башарти, жабрланувчи даволаш муассасасига жўнатилгунига қадар йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмида ётган бўлса, у ётган жой ва гавдасининг ҳолати тегишли тарзда қайд этилади (чизилади, масалан, бўрда асфальтга чизилади ва шу кабилар). ЙҲХХ ходимлари терговчи етиб келгунига қадар ЙТҲда иштирок этган транспорт воситаларининг ҳайдовчиларини ушлаш, уларнинг ҳайдовчилик гувоҳномасини ва бошқа ҳужжатларини, масалан, юк ташиш ҳуқуқини берувчи ҳужжатларини, транспорт воситаларининг техник паспортлари ва бошқа шу кабиларини олиб қўйиш чора-тадбирларини ҳам кўришлари керак. Изларнинг сақлаб қолинишига алоҳида эътибор қаратиш лозим. Негаки, улар ушбу вазиятда об-ҳаво шароитлари, йўлда юзага келаётган ҳолат ва бошқа шу кабиларнинг таъсири натижасида йўқолиб кетиши турган гап. Кўздан кечириш бошлангунига қадар терговчи шоҳидлардан сўраш орқали воқеа қандай юз берганини, моддий ҳолатга қандай ўзгаришлар киритилганлигини умумий тарзда аниқлайди. Башарти, ҳайдовчи авария айбдори бўлиб, ҳодиса содир бўлган жойдан яширинган бўлса, аварияда иштирок этган транспорт воситасининг тури, русуми ва рангини, қоидабузар қочиб кетган йўналишни аниқлаш жуда муҳим. Бу қидирувни «иссиғида» ташкил этишга ёрдам беради. Қидирув ҳодиса юз берган жойни кўздан кечириш билан бир вақтда олиб борилади. Ҳодисада иштирок этган ҳайдовчилар маст деган шубҳа пайдо бўлса, уларни ЙҲХХ ходимларининг ҳамроҳлигида қондаги алкогол таркибини аниқлаш мақсадида тиббий текширувга юбориш лозим.

www.arxiv.uz Терговчи ЙТҲнинг умумий манзараси билан танишиб, кўздан кечиришнинг чегараларини белгилайди ва шу чегаралар доирасида қўриқлаш таъминланади. Кўздан кечириш бошлангунига қадар ҳодиса юз берган жойдан шатак ёрдамида тортилган транспорт воситаларининг қаерда турганлигини, улар дастлаб йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмининг қаерида турганлигини кўрсатувчи белгилар бор-йўқлигини, касалхонага жўнатилган жабрланувчининг турган жойи ва гавда кўриниши ҳамда бошқа шу кабилар белгиланган-белгиланмаганини аниқлаш ҳам муҳим аҳамиятга эга. ЙТҲ юз берган жойнинг моддий ҳолатини ташкил этувчи ва синчиклаб ўрганилиши лозим бўлган асосий объектлар қуйидагилар: 1) йўлнинг авария рўй берган қисми; 2) ҳодиса рўй берган жойдаги воқеа механизмини тиклаш имконини берадиган транспорт воситаларининг излари ва бошқа излар; 3) мурдалар (агар авария одамларнинг қурбон бўлишига олиб келган бўлса); 4)ҳодисада иштирок этган транспорт воситалари. ЙТҲ юз берган жойнинг ҳолатини ўрганиш тергов учун муҳим аҳамиятга молик қатор вазиятларни ойдинлаштириш имконини берадики, улар ёрдамида: хавфли вазият юзага келган жой ва юзага келиш сабабларини; йўлнинг бевосита авария рўй берган қисмининг аҳволини ва ундаги йўл ҳолатини; ҳодиса қатнашчиларидан ҳар бирининг хавфли вазият юзага келишидаги ролини ва авариянинг олдини олиш юзасидан қилган хатти- ҳаракатларини; хавфли вазият юзага келган пайтдан бошлаб, то зарарли оқибатлар келиб чиққунига қадар давр ичидаги ҳодиса механизмини аниқлаш имконини беради. Кўздан кечиришни йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган ва йўл ҳаракатини тезда тиклаш талаб қилинадиган қисмидан бошлаш керак. Бунда ҳаракатларнинг кетма-кетлиги юзага келадиган вазиятга боғлиқ

www.arxiv.uz бўлади. Энг аввало, изларга путур етиши ёки улар йўқ бўлиб кетиши хавфи мавжуд ва автомагистрал бўйлаб транспорт зич ҳаракат қиладиган жойлар кўздан кечирилиши керак. Кўздан кечириш баҳонасида транспорт воситаларининг ҳаракатини тўхтатиб қўйиш йўл ҳаракатини тартибга солишда қийинчиликлар туғдириб, автомобилларнинг ғуч бўлиб қолишига, хавфли вазиятлар юзага келишига сабаб бўлади. Агар йўл ҳаракати қоидаларини бузган ҳайдовчи ҳодиса юз берган жойдан машинада ғойиб бўлган бўлса, кўздан кечиришни ҳайдовчининг йўналишини кўрсатувчи излар орқали топилиши мумкин бўлган жойдан бошлаб, шу йўналиш бўйича қидирувни ташкил этган маъқул. Йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмини кўздан кечириш жараёнида унинг профилини (баландликлари, пастликлари, бурилиш жойлари ва шу кабиларини), йўл ишоралари ва белгиларининг бор- йўқлигини, йўл ёқасини, тўсиқларни, транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмининг кенглиги ва шу кабиларни албатта қайд этиш шарт. Ушбу маълумотларни ҳисобга олган ҳолда кейинчалик ҳодисанинг ҳар бир қатнашчиси йўлнинг мазкур қисмини кўз билан қамраш ва ЙТҲнинг олдини олиш учун қай даражада имкониятга эга бўлганлигига баҳо берилади. Хавфли вазият юзага келган жой ва вақтни аниқлаш маълум даражада қийинчилик туғдиради. Хавфли вазиятнинг пайдо бўлиши ҳам, авария ҳам айни бир жойнинг ўзида бир вақтда юз берган бўлиши мумкин. Бироқ, кўпинча макон ўлчови ҳам, вақт ўлчови ҳам турлича бўлади. Йўлдаги хавфли вазият билан авария вазиятини бир-биридан муайян муҳлат ажратиб туради. Ана шу муҳлат ичида ҳайдовчилар, пиёдалар аварияга йўл қўймасликка уриниб кўрадилар. Хусусан, шу муҳлатда транспорт воситаси ва пиёдалар ўз ҳаракат тезликларига мос келадиган масофани босиб ўтадилар. Ҳодиса барча қатнашчиларининг хатти-ҳаракатларига имкон қадар тўлиқроқ баҳо бериш учун хавфли вазият юзага келган жойни аниқлаш фавқулодда муҳимдир. Жойда амалга ошириладиган ушбу иш транспорт

www.arxiv.uz воситаларининг (ҳаракат йўналишини, тормоз ва бошқа шу кабилар) изларини, йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмида пиёдаларнинг изларини қидириш ва уларнинг ҳолатига баҳо бериш зарурати билан боғлиқ бўлиб, аксарият ҳолларда ҳодиса юз берган жойни кўздан кечиришнинг доираси кенгайтирилишини тақозо этади. Тормоз излари алоҳида муҳим аҳамиятга эга. Бундай изларнинг бошланиш қисми, одатда, хавфли вазият юзага келган жойга мос келади ва унга қараб, транспорт воситасининг ҳаракат тезлиги ҳақида хулосага келиш мумкин. Изларда акс этган тормоз йўлининг узунлиги айниқса синчиклаб ўлчанади. Йўл қопламасининг (асфальт, тупроқ йўл, қуруқ ёки ҳўл асфальт ва бошқа шу кабилар) ҳолати албатта қайд этилади. Шунинг ёрдамида муайян даражада тормоз йўли аниқланади. ғилдирак қопламасининг шакли акс этадиган ва кўпинча ЙТҲ юз берган жойда топиладиган изларга қараб, ушбу изларни қолдирган автомашинанинг русуми, модели аниқланади. Мана шу маълумотлар яширинган ҳайдовчилар ва транспорт воситаларини қидиришга ёрдам беради. ЙТҲ ҳар бир қатнашчисининг ролини аниқлаш ва унинг механизмини тиклаш учун бошқа излар: нур тарқатадиган фаралар ойналари, олд ойнанинг синиқ парчалари, уларнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган йўл қисмидаги жойлашуви; худди мана шу жойлардан ва уларга туташ ҳудудлардан топиладиган транспорт воситаларининг тўқнашиши натижасида бузилган ёки узеллар ва агрегатларнинг техник жиҳатдан носозлиги туфайли ишдан чиққан деталлар; тормоз суюқлигининг излари, асфальтдаги мой доғлари, пиёдаларнинг излари, киряланиш излари, транспорт воситалари ва пиёдаларнинг ўзларида мавжуд бўлган нуқсонларнинг излари муҳим роль ўйнайди. Буларнинг ҳаммаси тегишли шакллари, миқдорлари, характери ва ўзаро жойлашувининг хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ҳодиса механизмини тиклаш учун фавқулодда муҳим аҳамият касб этади ва улар криминалистик воситалар: фотосуратга олиш, киносуратга тушириш, турли

www.arxiv.uz тарх ва схемалар тузиш орқали, ҳозирги замон нусха кўчириш воситалари ва бошқа шу кабилар ёрдамида синчковлик билан қайд этилиши лозим. Транспорт воситаларини кўздан кечиришнинг хос хусусиятлари. Аварияда қатнашган транспорт воситаларини кўздан кечириш ҳодиса юз берган жойни кўздан кечиришнинг бир қисми ёки мустақил тергов ҳаракати бўлиши мумкин. Транспорт воситаларини кўздан кечиришнинг асосий вазифалари, биринчидан, йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганлик натижасида аварияда қатнашган транспорт воситаларида пайдо бўлган излар ва путур етган жойларни, иккинчидан, уларнинг техник ҳолатини аниқлашдан иборат. Ушбу масалаларни ҳал этиш учун, одатда, махсус билимлар талаб қилинади, шунинг учун кўздан кечиришга автотехника мутахассисини, баъзида эса: криминалистни таклиф этиш мақсадга мувофиқ бўлади. Ҳодиса юз берган жойни кўздан кечиришнинг муайян қисми ҳисобланган транспорт воситасини кўздан кечиришни бошлашдан олдин унинг турган жойи ва бошқа мўлжалларга (бошқа транспорт воситалари, мурда, йўл ёқаси ва бошқа шу кабиларга) нисбатан жойлашувини қайд этиш зарур. Транспорт воситасини кўздан кечиришни авария натижасида путур етган жойларидан бошлаш лозим. Бунда транспорт воситаларида мавжуд бўлган бошқа излар: қон излари, бўёқ заррачалари, трасологик излар ва бошқа шу кабиларга зиён етказмаслик ёки уларни йўқ қилиб юбормаслик учун эҳтиёткорлик талаб қилинади. Путур етган жой қаерда жойлашганлиги, шакли, ўлчами кўрсатилган ҳолда баённомада батафсил тавсифланиши лозим. Агар транспорт воситасида қирилган жойлар пайдо бўлган бўлса, уларнинг горизонтал бўйлаб йўналишини кўрсатиш керак. Путур етган жойлар автомашинанинг қаерида эканлигини кўрсатишдан ташқари ўлчаш йўли билан ҳам қайд этилади. Ўлчов воситасининг бир учи доимо ер сатҳида бўлиши керак. Шу орқали путур етган жой қандай баландликда аниқлангани маълум бўлади. Кўздан кечирилаётган автомобиль қандай ҳолатда эканлигини ва ундаги

www.arxiv.uz путур етган жойлар ҳақида тасаввур ҳосил қилиш учун умумий ва мукаммал суратга тушириш қоидалари бўйича фотосуратга олиш лозим. Умумий фотосуратларда транспорт воситасининг ҳар бир томондан умумий кўриниши қайд этилади. Кейин масштабли чизғич билан ҳар бир путур етган жой алоҳида суратга олинади. Кўздан кечириш пайтидаёқ бошланиши лозим бўлган транспорт воситасидаги путур етган жойларни ўрганиш, уларни бошқа объектлардаги (мурда танаси, тўсиқлар, ҳодисада иштирок этган бошқа транспорт воситалари) путур етган жойлар билан таққослаш авария механизмини танлаш, тўқнашиш, уриб кетиш вақтида транспорт воситаларининг, пиёдаларнинг, йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмидаги тўсиқларнинг ўзаро қай тарзда жойлашганлигини, ўзаро тўқнашилганда механик кучларнинг ҳаракат йўналиши ва бошқа шу кабиларни аниқлаш имконини беради. Транспорт воситасидаги барча путур етган жойлар ва излар аниқланиб, қайд этилганидан кейин кўздан кечирилаётган транспорт воситасининг техник ҳолатини аниқлашга киришиш мумкин. Техник ҳолат автотехник мутахассиснинг иштирокида текширилади. Бу иш, агар терговчи ЙТҲга транспорт воситасининг техник жиҳатдан носозлиги сабаб бўлган, деган асосли фикр билдирса, айниқса муҳим аҳамият касб этади. Транспорт воситасини кўздан кечириш жараёнида ёруғлик сигнализацияси, тормоз тизими, ҳаракатланувчи қисми, унинг ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш нуқтаи назаридан бошқа муҳим узеллари ва агрегатларининг ҳолати текширилади. Башарти, автомашинанинг техник ҳолатини аниқлаш учун мураккаб диагностика ва бошқа приборлардан фойдаланиш талаб қилинса, нафақат носозликлар бор-йўқлигини, балки кўздан кечириш пайтида топилган носозликларнинг сабабларини ҳам аниқлаш вазифаси кўндаланг бўлса, автотехника экспертизаси тайинланади.

www.arxiv.uz Ҳодиса юз берган жойда бир неча автотранспортни кўздан кечириш чоғида нафақат улардаги излар ва путур етган жойларни аниқлаш, балки бир- бирига таққослаш ҳам ижобий натижа беради. Мурдани кўздан кечиришнинг хос хусусиятлари. ЙТҲ юз берган жойда мурда умумий қоидаларга биноан текширилади. Айниқса мурдадаги излар ва шикастларга алоҳида эътибор қаратиш, одам уриб кетган ҳайдовчи яширинган, гувоҳлар йўқ бўлган ноқулай тергов вазияти юзага келган пайтда ҳал этувчи муҳим аҳамиятга эга бўлади. Бунинг учун кийим-кечак ҳам, пойабзал ҳам алоҳида синчковлик билан текширилади, негаки, уларда кўп ҳолларда кейинчалик транспорт воситасини идентификация қилиш имконини берадиган ғилдирак қопламаси излари ва бошқа излар қолган бўлади. Ҳодиса юз берган жойда мурдани кўздан кечириш натижаларини қайд этиш вақтида йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмининг қаерида, аварияда иштирок этган транспорт воситасига, мавжуд изларга (мурдани судраш, тормоз излари ва шу кабилар) нисбатан қаерда эканлигини аниқ кўрсатиш муҳимдир. Бу ҳодиса механизмини тиклаш имконини беради. Мурданинг гавдаси, кийим-кечагининг ҳолати, улардаги излар ва путур етган жойлар ҳам қайд этилади. Кўздан кечириш жараёнида барча манзара фотосуратга олинади, ўлчанади. Натижалар баённомага батафсил ёзилади. Мурдадаги путур етган жойлар, уларнинг локаллашгани, оғирлик даражаси ва мурданинг кийим-кечакларидаги изларга қараб, путур автотранспортнинг қайси қисми билан етказилганлиги, зарбнинг кучи, йўналиши ва бошқа шу кабилар тўғрисида хулосага келиш мумкин. Йўл-транспорт ҳодисасида қатнашган ҳайдовчиларни сўроқ қилиш. Сўроқ қилишдан олдин ҳайдовчининг шахсини аниқлаш ва ҳужжатлари: ҳайдовчилик гувоҳномаси, автомашинанинг техник паспорти, юк ташишга тааллуқли ҳужжатлар, йўл варақалари ва бошқа шунга ўхшаш ҳужжатларини текшириш зарур. Ҳайдовчини сўроқ қилиш вақтида қуйидаги ҳолатларни аниқлаш лозим:

www.arxiv.uz 1) сўроқ қилинаётган шахс бошқарувидаги транспорт воситасининг ҳолати ҳодисага қадар қандай бўлган. Агарда транспорт воситаси носоз бўлса, бундай носозлик қандай намоён бўлган, носозлик қачон маълум бўлган ва унга барҳам бериш учун қандай чоралар кўрилган; 2) хавфли вазият юзага келган пайтда ҳайдовчи қандай ҳолатда бўлган ва нормал ҳолатни йўқотишнинг сабаблари нимада (транспортни узоқ бошқариш натижасидаги толиқиш, алкоголдан маст бўлиш ва бошқа шу кабилар); 3) ҳайдовчи рулни узлуксиз қанча вақт бошқарган ва бундай узоқ юришга қандай зарурат бўлган; 4) хавфли вазият пайдо бўлишида бевосита олдин йўлдаги ҳолат қандай бўлган: ҳайдовчи қандай тезликда ҳаракат қилган; йўлда бошқа транспорт воситалари, пиёдалар бормиди; улар ўртасида оралиқ масофа қанча, улар қайси йўналишда ва тахминан қандай тезликда ҳаракат қилишган; йўлнинг ушбу қисмида хавф тўғрисида қандай огоҳлантирувчи белгилар бор; йўл қопламасининг ҳолати ва кўриш шароити қандай бўлган; 5) сўроқ қилинувчининг фикрича, хавфли вазият юзага келиш пайтида йўлнинг ҳолати қандай бўлган ва бундай вазият юзага келишининг сабаби нимада, вазиятнинг хавфлилиги нимада намоён бўлган; сўроқ қилинаётган шахс йўлнинг транспорт воситаси ҳаракатланадиган қисмида пиёдани кўрганми ва у транспорт воситасига бевосита яқин жойда қаердан пайдо бўлди; сўроқ қилинаётган шахс авариянинг олдини олиш учун қандай чоралар кўрган; у йўл ҳаракати қоидаларини бузганми ёки хавфли вазият бошқа сабаб билан пайдо бўлганми; у светофорнинг қайси сигналига кўра чорраҳа томон ҳаракат қилган ва бошқа шу кабилар; 6) одам уриб кетиш, тўқнашув қандай содир бўлган; пиёдага транспортнинг қайси қисми урилган; авария вазиятида ва авариядан кейиноқ сўроқ қилинаётган ҳайдовчи ўзини қандай тутган; 7) ҳодиса юз берган жойга бевосита яқин турган транспорт воситалари ҳайдовчиларидан қайси бири унинг кўрсатмаларини тасдиқлаши мумкин;

www.arxiv.uz сўроқ қилинаётган шахс ҳайдовчилар ҳодисани кузатганлиги эҳтимол тутилган автомашиналарнинг рақам белгиларини эслаб қолганми; 8) сўроқ қилинаётган шахс ЙТҲда жабр кўрганларга ёрдам кўрсатиш учун қандай чоралар кўрган. Ҳодисада қатнашган транспорт воситалари ҳайдовчиларини сўроқ қилиш учун юқоридаги саволлар доираси тугал эмас. Бу доира сўроқ қилинаётган шахснинг ҳодиса механизмидаги ролига, айб даражасига, авария оқибатларининг характери ва оғирлик даражасига ҳамда бошқа шу кабиларга қараб кенгайтирилиши ёки торайтирилиши мумкин. Масалан, одам урганликда гумон қилиш бўйича қидирув чора-тадбирларини ўтказиш вақтида ушланган ҳайдовчини сўроқ қилиш авария пайтида у қаерда бўлганлиги, у авария содир этилган жойдан бошқа жойда бўлганлигини ким тасдиқлаши мумкинлигини, ҳодиса юз берган жойдан яширинишга уни нима мажбур этганлигини ва бошқа шу кабиларни аниқлашдан бошлаш керак. ЙТҲда қатнашган ҳайдовчини сўроқ қилиш тўғрисида қарор қабул қилинар экан, у ишнинг қандай тугашидан манфаатдор эканлигини унутмаслик керак, негаки, ҳақиқат қарор топиши учун сидқидилдан ёрдам кўрсатиш истагидаги тажрибали ҳайдовчилар ҳам йўлда юзага келган вазиятни холис баҳолашга, белгиланган қоидаларни ким бузган-у, ким бундан жабр кўрганини фарқлашга қодир бўлмайдилар. Бироқ, ўз хатти- ҳаракатларига баҳо беришдаги субъективлик ҳамиша ҳам жавобгарликдан қочиш ёки айбни бировга ағдариш мақсадини кўзламайди. Масаланинг бу жиҳати транспорт воситалари ҳайдовчиларини сўроқ қилиш тактикасини белгилаб бериши керак. Улар бераётган маълумотларнинг қай даражада тўғрилигига эса, тўпланган далил-исботларнинг жамламаси бўйича баҳо бериш мумкин. Жабрланувчини сўроқ қилишнинг хос хусусиятлари. ЙТҲ бўйича пиёдалар, велосипедчилар, транспорт воситаларидаги йўловчилар жабрланувчи бўлишлари мумкин. Аварияда иштирок этган транспорт воситаларининг ҳайдовчилари бўлиб, бунинг натижасида зиён кўрган ва

www.arxiv.uz айбсизлиги аниқланган шахслар ҳам жабрланувчи сифатида эътироф этилади. Транспорт уриб кетишидан жабрланганларни ва аварияда жабрланган пассажирларни сўроқ қилиш ўзига хос хусусиятларга эга. Биринчидан, жабрланганлар транспорт воситалари ҳайдовчиларининг ҳаракатлари йўл ҳаракати қоидаларига қанчалик мувофиқлиги хусусида фикр юритишга қийналадилар, айниқса, фикр юритиш махсус тайёргарлик талаб қилинса, иш янада мураккаблашади. Шу сабабдан воқеага тавсиф берар эканлар, жабрланувчилар кўпроқ объектив категорияларга эмас, балки ҳис-ҳаяжонга амал қиладилар. Бошқа томондан, ҳодиса учун айбдор бўлган транспорт воситаларининг ҳайдовчилари (уларнинг қариндошлари, танишлари) аксарият ҳолларда жавобгарликдан қочиш ёки айбни енгиллаштириш мақсадида жабрланувчиларга тазйиқ ўтказиб, етказилган зарар учун пул бериш таклифи билан уларни кўрсатма беришдан бош тортишга ёки ўзларига маълум бўлган далилларни яширишга кўндириш учун ҳаракат қиладилар. Бундай тазйиқ ўтказилиши эҳтимолини назарда тутиб, ЙТҲда жабр кўрганларни сўроқ қилиш биринчи вазифа деб ҳисобланади, сўроқ ўтказишга жабрланувчининг соғлиғи тўсқинлик қилган ҳоллар бундан мустасно. Бундай пайтларда сўроқ фақатгина даволовчи шифокорнинг рухсати билан ўтказилади. Пиёдаларни (велосипедчиларни) автомашина уриб кетганлиги тўғрисидаги ишлар бўйича жабрланувчиларни сўроқ қилиш жараёнида қуйидагилар аниқланади: 1) жабрланувчи қай тарзда, қандай тезликда, қандай жадалликда ва йўналишда ҳаракат қилган; 2) жабрланувчи ўзига яқинлашиб келаётган транспорт воситасини кўрганми ва агар кўрган бўлса, у қайси томондан ва таҳминан қандай тезликда ҳаракат қилган; 3) жабрланувчи транспорт воситаси келиб урилганда қаерда турган;

www.arxiv.uz 4) келиб урилган транспорт воситасининг тури, русуми, модели, ранги қандай эди ва агар у воқеа содир бўлган жойдан яширинган бўлса, қайси йўналиш бўйлаб кетган. ЙТҲга шоҳид бўлган гувоҳларни сўроқ қилиш. Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганликни тергов қилишнинг дастлабки босқичида ҳодисага шоҳид бўлган гувоҳларни сўроқ қилиш алоҳида муҳим аҳамиятга молик. Бундай шахслар жумласига ҳодисада иштирок этмаган, бироқ, авария жойига бевосита яқин туриб, уни кузатиш мумкин бўлган пиёдалар, йўловчилар, транспорт воситаларининг ҳайдовчилари киради. Ҳаракат хавфсизлиги устидан назоратни амалга ошириш бўйича зиммасидаги вазифаларни бажараётган ЙҲХХ ходимлари ҳам ҳодиса шоҳидлари бўлиши мумкин. Шоҳидларни сўроқ қилиш вақтида олинадиган маълумотлар юз берган воқеага холис баҳо беришда доимо катта қимматга эга бўлади. Ҳодиса шоҳиди бўлган гувоҳларни сўроқ қилиш жараёнида, биринчидан, ҳодиса содир этилганида уларнинг ўзи қандай шароитда бўлганлиги (ҳодиса юз берган жойга қандай келиб қолганлиги, аниқ турган жойи, ҳодисани қаердан туриб кузатганлиги ва шу кабилар), иккинчидан, ҳодиса механизми (йўлнинг мазкур қисмида транспорт воситалари қайси йўналишда ҳаракат қилганлиги; йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмида пиёдалар бўлган-бўлмаганлиги, агар бор бўлса, аниқ қаерда бўлганлиги; ҳодисада иштирок этган транспорт воситаларининг ҳайдовчилари учун атрофни кўриш шароити қандай бўлганлиги, атроф манзарани кўриш учун уларга нима ҳалақит қилганлиги; автомашиналарнинг тўқнашиши, одам уриб кетиш йўлнинг транспорт воситалари ҳаракатланадиган қисмининг аниқ қайси жойида юз берганлиги; ҳайдовчи тўқнашиб кетиш ёки одам уришнинг олдини олиш учун чоралар кўрган- кўрмаганлиги, агар кўрган бўлса, бу ҳаракатлар нимада намоён бўлганлиги; одам уриб кетган транспорт воситаси светофорнинг қайси сигналига биноан

www.arxiv.uz чорраҳага кириб келганлиги ёки пиёда светофорнинг қайси сигналига биноан чорраҳани кесиб ўтганлиги ва бошқа шу кабилар) аниқланади. Ҳодиса жойидаги яширинган ҳайдовчиларни қидириш учун ҳайдовчининг ташқи қиёфаси, у қочиб кетган транспорт воситасига тааллуқли маълумотлар (тури, русуми, модели, рақам белгиси ва бошқа фарқловчи белгилари) муҳим аҳамиятга эгадир. Юз берган ҳодисага холис баҳо бериш нуқтаи назаридан олганда касбий кўникмага эга бўлган шоҳидлар: ҳодисада иштирок этмаган транспорт воситалари ҳайдовчиларининг, йўлнинг мазкур қисмида ҳаракат хавфсизлиги устидан назоратни амалга оширувчи ЙҲХХ ходимларининг фикрлари алоҳида эътиборга эга бўлади. Улар тўқнашиш, одам уриш ва бошқа шу кабилар содир бўлган пайтда йўлда юзага келган ҳолатда аниқ баҳо беришлари, йўл ҳаракати қоидаларини бузганлик оқибатида хавфли вазиятни юзага келтирган шахс ким эканлиги, бундай вазиятда авариянинг олдини олиш мумкин бўлган-бўлмаганлиги ва шу кабилар ҳақида асосли мулоҳазалар билдиришлари мумкин. Яширинган ҳайдовчилар ва транспорт воситаларини қидириш ЙТҲ юз берган жойдан яширинган ҳайдовчилар авария туфайли автомашинада пайдо бўлган носозликларга, путур етган жойларга имкон қадар тезроқ барҳам беришга, ундаги изларни йўқ қилишга уринадилар. Автомобиль яхшилаб ювилади, тўқнашиш, одам уриш ва бошқа шу кабилар натижасида шикаст етган деталлар янгиларига алмаштирилади, қийшайган кузов тўғриланади, умуман камчиликларга барҳам берилади. Жиноят изларининг йўқ қилиб юборилиши хавфи яширинган транспорт воситалари ҳайдовчиларини жадал қидириш юзасидан чора-тадбирлар кўришни тақозо этади. Ҳодисанинг шоҳидларидан, жабрланувчилардан олинган маълумотлар тезкор қидирув чора-тадбирлари ўтказиш учун асос сифатида хизмат қилиши

www.arxiv.uz мумкин. Ҳодиса юз берган жойдан топилган излар: автомобилнинг тури, русуми ҳақида фикр юритиш имконини берадиган ғилдирак қопламаларининг излари; ҳаракат йўналишини ва яширинган транспорт воситаларини қидириш йўналишларини белгиловчи излар қидирилаётган транспорт воситаларига тааллуқли муҳим ахборот манбаи ҳисобланади. Ҳайдовчилар ва транспорт воситаларини қидириш ҳодиса юз берган жойни кўздан кечириш билан бир вақтда ташкил этилади. Бунда олинаётган маълумотларни айирбош қилиш ва бундан кейинги қидирув чора- тадбирларини биргаликда режалаштириш мақсадида тезкор қидирув ходимлари, ЙҲХХ ходимлари ва терговчи ўртасида мунтазам алоқа ўрнатилиши керак. Ҳайдовчилар яширинган йўналишдаги ЙҲХХ постлари улар хизмат ўтаётган ҳудудда қоидабузар пайдо бўлиши эҳтимоли борлиги ва унинг белгилари ҳақида огоҳлантирилиши лозим. Яна шуни унутмаслик муҳимки, қидирилаётган ҳайдовчилар автомобилдаги носозликка барҳам бериш, авария изларини йўқотиш мақсадида бирор жойда тўхташлари ҳам мумкин. Бундай тўхташлардан йўлдаги ёнилғи-мойлаш материалларидан пайдо бўлган доғлар, йўлнинг ёқаси ёки транспорт воситаси ҳаракатланадиган қисмидаги ҳайдовчининг оёқ излари, йўл ёқасидаги ғилдирак қопламаси излари ва бошқа шу кабилар дарак бериши мумкин. Транспорт воситаси тўхтаб ўтган жойда авария натижасида путур етган деталлар, фараларнинг синиқ парчалари, кузов бўёғининг заррачалари топилиши мумкин. Булар ҳам «иссиғида» жиноятчининг кетига тушган ходимларнинг эътиборидан четда қолмаслиги керак, негаки, булар ҳодиса тўғрисида янги далилий маълумотлар берибгина қолмай, қидирув тўғри йўналишда олиб борилаётганлигини ҳам тасдиқлайди. Тезкор ходимлар эга бўлган дастлабки ахборотларда қидирувни аниқ йўналишларда олиб бориш учун зарур бўлган ҳодиса жойидан қочган ҳайдовчилар ва транспорт воситаларига тааллуқли ишончли маълумотлар мавжуд бўлмаса ёки мавжуд бўлса-ю, бир-бирини инкор этса, янги ахборот

www.arxiv.uz манбаларини қидириш эҳтиёжи пайдо бўлади. Булар қуйидагилардан иборат бўлиши мумкин: - автотрассадан сиртида кўзга ташланадиган путур етган жойлари бор транспорт воситаси ўтганлигини кузатган шахслар; - транспорт воситаларининг ҳайдовчилари носозликка барҳам беришда ёки носоз автомобилни ташишда ёрдам кўрсатиш илтимоси билан мурожаат қилган шахслар; - автокорхоналарнинг сафардан қайтган транспорт воситаларида шикаст етган жойлари борлигини пайқаган ходимлари ва бошқа шу кабилар. Айниқса, мазкур гувоҳларни қидириб топишда ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ва йўл хизматининг кўп сонли ходимларидан юксак даражадаги уюшқоқликни, тажриба ва маҳоратни, режали иш маромини талаб қилади, кўп вақт ва куч сарфланишини тақозо этади. Шунинг учун бундай ишга оммавий ахборот воситаларини жалб этиш ҳам мақсадга мувофиқ бўлади. Баъзида яширинган ҳайдовчилар ўзлари қочиб кетган транспорт воситаларини ҳодиса юз берган жойдан анча олисга ташлаб кетадилар. Бунга авария туфайли автомашинанинг носоз ҳолатга келиши оқибатида ҳаракатни давом эттиришнинг иложи йўқлиги; ёнилғи тугаб, уни яна қуйишнинг имконидан маҳрумлик, яъни яқиндаги ЙҲХХ постида қўлга тушиб қолиш мумкинлиги ва бошқа шу каби ҳолатлар сабаб бўлиши мумкин. Жиноятчилар ташлаб кетган транспорт воситалари топилганида ЙҲХХ органларидаги мавжуд қайд этиш материаллари бўйича дарҳол унинг эгасини аниқлаш лозим. Айни бир вақтнинг ўзида топилган транспорт воситасини кўздан кечириш орқали қидирилаётган ҳайдовчи тўғрисидаги ахборотга ҳам эга бўлиш мумкин. Бунинг учун эса, ҳайдовчининг қўли тегиши мумкин ва шарт бўлган рул бошқаруви агрегатларида, приборлар қутичаси ва автомашинанинг бошқа қисмларида қолдирилган қўл излари, ташлаб кетилган транспорт воситаси атрофидаги оёқ излари, сигарета қолдиқлари ва бошқа шу кабилар асқотади. Транспорт воситасининг салонида яхши

www.arxiv.uz сақланиб қоладиган ҳидлардан қидирув хизмати итлари ёрдамида яширинган ҳайдовчини топиш ва ушлаш, кейинчалик эса, тўғри қайд этилган ҳид изларидан гумон қилинувчини танлаш деб аталмиш ишларда фойдаланиш мумкин. Бундай иш натижалари далил-исботлар манбаи сифатида эътироф этилмаса-да, бироқ улардан таҳминлар қилиш ва ишни тергов қилишнинг бундан кейинги режаларини тузишда фойдаланиш мумкин. 4. Йўл-транспорт ҳодисалари терговининг давоми Терговнинг давоми ЙТҲнинг сабаблари тўғрисидаги дастлабки хулосани ойдинлаштириш, текширилаётган воқеанинг ҳали номаълум бўлган ҳолатларини, ҳодиса ҳар бир иштирокчисининг роли ва айб даражасини аниқлаш, терговнинг дастлабки босқичида олинган маълумотларни текшириш мақсадини кўзлайди. Бунинг учун экспертизалар, тергов экспериментлари, сўроқ ва бошқа тергов ҳаракатлари ўтказилади. Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганликка доир ишларни тергов қилишда кўпинча экспертизалар ўтказиш талаб қилиниб, улар орасида энг кўп тарқалганлари автотехника, криминалистик, суд-тиббиёт ва суд-кимё экспертизаларидир. Ҳозирги кунда ҳодиса юз берган пайтда ҳайдовчиларнинг психофизиологик ҳолати қандай бўлганлигини аниқлаш учун суд-психологик экспертиза тез-тез тайинланадиган бўлиб қолди. Психофизиологик ҳолатнинг нормадан четга чиқишига сабаб йўлда хавфли вазият юзага келиши бўлган деб таҳмин қилиш учун асослар мавжуд бўлса, тилга олинган шаклдаги экспертиза ўтказиш зарурати пайдо бўлади. Автотехника экспертиза текшируви кўриб чиқилаётган тоифадаги ишларнинг деярли барчаси бўйича ўтказилади, негаки бундай экспертиза техника нуқтаи назаридан қараганда, кўпинча ЙТҲ механизмидаги сабабий боғланишларни аниқлаш ва уларга баҳо беришнинг ягона усули бўлиб қолади. Бу каби техник жиҳатдан баҳо бериш усули йўқ бўлса, ҳодиса

www.arxiv.uz иштирокчиларининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) билан келиб чиққан зарарли оқибатлар ўртасидаги сабабий боғланишларни аниқлаб бўлмай қолади, бошқача айтганда, текширилаётган воқеага юридик жиҳатдан баҳо беришнинг ҳам имкони қолмайди. Автотехника экспертизаси ушбу тоифадаги ишлар терговини амалга ошираётган терговчи олдида кўндаланг бўладиган асосий саволлардан бирига жавоб беради, яъни, транспорт воситасининг ҳайдовчиси юзага келган вазиятда ҳодисанинг олдини олиш учун техник имкониятга эга бўлган-бўлмаганлиги масаласини ҳал қилиб беради. Автотехника экспертизаси ҳал этадиган масалаларни шартли равишда уч гуруҳга ажратиш мумкин. 1. Автомашинанинг (мотоцикл ва шу кабиларнинг) техник ҳолати. Бундай пайтда транспорт воситасининг техник ҳолатини ўрганиш вазифаси фақатгина у ёки бу носозликни аниқлаш эмас, балки бу носозлик юзага келишининг сабабини очиб беришдан ҳам иборатдир. Автотехника экспертизаси автомашинанинг аниқ узели ёки агрегати авария оқибатида ишдан чиққанми ёки автомашинадаги носозлик таъмирнинг, техник хизмат кўрсатишнинг қониқарсизлиги, заводда йўл қўйилган нуқсон, ҳайдовчи томонидан бошқарувнинг нотўғри усуллари қўлланилиши ёки бошқа сабаблар натижасими деган саволга жавоб бериши керак. 2. Ҳодисанинг айрим деталларига қараб, унинг механизмини аниқлаш. Ушбу масалаларни ҳал этиш давомида транспорт воситалари ҳаракатининг тезлиги, йўналиши, траекторияси, тўқнашилган жой, излар ҳосил бўлиш (путур етиш) механизми ва авариянинг бошқа ҳолатлари, уларнинг динамикаси аниқланади. 3. Ҳодисада иштирок этган транспорт воситалари ҳайдовчиларининг хатти-ҳаракатлари. Ушбу хатти-ҳаракатларга экспертиза ҳайдовчи йўлда юзага келган вазиятда транспорт воситасини ҳайдаш ва бошқариш усулларидан қай даражада тўғри ёки нотўғри фойдаланганига баҳо беради. Экспертиза ҳайдовчи фойдаланган ҳайдаш усуллари техника хавфсизлиги

www.arxiv.uz талабларига қай даражада мос келиши, ушбу вазиятда авариянинг олдини олиш учун қандай усуллар кўпроқ самара бериши мумкинлиги ва бошқа шу каби масалалар ҳақида ҳам ўз мулоҳазаларини билдириши керак. Автотехника-экспертизаси ҳайдовчининг хатти-ҳаракатларига баҳо беришда ушбу ҳаракат тезлигига, йўналишига, автомобилнинг турғунлигига, тормоз йўлининг узун-қисқалиги ва бошқа шу кабиларга қандай таъсир кўрсатганлигини ҳам аниқлайди. Уқтириб ўтилган масалаларни ҳал этиш учун экспертизага тергов пайтида олинган зарур материаллар: ашёвий далиллар, кўздан кечириш, тергов эксперименти баённомалари, ҳодисада бевосита иштирок этган транспорт воситалари ёки уларнинг агрегатлари; ҳодиса юз берган жойнинг чизгилари ва фотосуратлари; шоҳидларни сўроқ қилиш вақтида олинган маълумотлар ва бошқа зурур нарсалар тақдим этилади. ЙТҲ механизмидаги сабабий боғланишларни аниқлашга ёрдам берадиган техник экспертиза тадқиқотлари орасида тергов қилинаётган воқеа юз берган йўл қисми техник ҳолатининг экспертизаси муҳим ўрин тутади. Бундай текширув давомида йўлнинг ушбу қисми белгиланган техника талабларига (қопламанинг сифати, ёритилганлик даражаси, кенглиги, тўсиқлар бор-йўқлиги ва бошқа шу кабилар) жавоб бериш-бермаслиги аниқланади. Йўл ҳолатининг қониқарсизлиги ЙТҲга сабаб бўлган ҳолларда юқоридаги каби тадқиқот ўтказиш тақозо этилади. Криминалистик экспертизалар орасидан кўпроқ ғилдирак қопламаларининг излари (транспорт воситасини идентификациялаш мақсадида), ойнанинг синиқ бўлакчалари, авария натижасида узилиб тушган ёки путур етган деталлар ва узеллар (бўлакланишнинг умумий чизиғи маълум бўлса, бўлакчалардан яхлит қисм ясаш), автомашинанинг турли қисмларида жабрланувчининг кийим-кечакларидан қолган излар (идентификациялаш мақсадида) бўйича трасология тадқиқотлари ўтказилади. Ҳодиса юз берган жойдан яширинган ҳайдовчиларни фош қилиш мақсадида идентификациявий дактилоскопик экспертизалар тайинланиши

www.arxiv.uz мумкин. Бундай экспертизалар учун ҳодисада иштирок этган транспорт воситасининг салонида, узеллари ва агрегатларида топилган хўл бармоқ излари объект сифатида хизмат қилади. Тергов вақтида бошқа криминалистик экспертизалар, хусусан, ҳайдовчилик гувоҳномасида, юк ташишга доир ҳужжатларда, транспорт воситаларининг паспортлари ва бошқа ҳужжатларда қалбакилик белгилари бор-йўқлигини билиш учун ҳужжатларнинг техник-криминалистик экспертизаси тайинлаш зарурати туғилиши мумкин. Материаллар ва моддаларнинг криминалистик экспертизаси ушбу тоифадаги ишлар бўйича ўтказиладиган криминалистик экспертизалар тадқиқотининг энг кўп тарқалган тури ҳисобланади. Экспертиза объектлари: ёнилғи-мойлаш материаллари, сирлаш учун ишлатилган лак-бўёқ ва бошқалар. Бу ўринда уларнинг қайси гуруҳга мансублиги ёки пайдо бўлиш манбаига доир масала ҳал этилади. Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганликка доир ишлар тергов қилинаётганида жабрланувчилар, белгиланган қоидаларни бузган ҳайдовчилар, биологик манба ҳосилаларининг излари: қон, соч толалари, мия моддаси ва бошқа шу кабилар суд-тиббиёт экспертизаси объектлари бўлиши мумкин. Суд-тиббиёт экспертизаси ўлим сабаблари, тан жароҳатининг оғирлик даражаси ва ҳодиса юз берган жойда топилган биологик объектларнинг қайси гуруҳга мансублигига доир масалаларни ҳал этади. Суд-тиббиёт экспертига ҳодисада иштирок этган транспорт воситалари ҳайдовчиларининг соғлиғи, қай пайтда носоғлом ҳолат ЙТҲга сабаб бўлганлигига доир саволлар берилиши мумкин. Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганликни тергов қилиш вақтида бошқа турдаги экспертизалар: материалшунослик (металл деталларнинг бузилиши сабабларини аниқлаш учун); дефектоскопик (транспорт воситасининг турли конструкцияларида, деталларида ва бошқаларда яширин, ички нуқсонларни аниқлаш учун); товаршунослик

www.arxiv.uz (авария туфайли етказилган зиён миқдорини белгилаш учун) экспертизалари ва бир қатор бошқа экспертизалар ўтказиш эҳтиёжи пайдо бўлиши мумкин. Тергов эксперименти – анча кенг тарқалган тергов ҳаракати бўлиб, асосан гумон қилинаётганлар, айбдорлар, жабрланувчилар, ҳодиса гувоҳлари ёки шоҳидларининг кўрсатмаларини текшириш мақсадида ўтказилади. Бу шахслар терговчига воқеага субъектив баҳо берган ҳолда далилларни маълум қиладилар. Ушбу далилларни объектив тасдиқлаш учун сўроқ вақтида маълум қилинган воқеа юз бериши ва ҳодиса иштирокчиларининг хатти- ҳаракатлари манзаралари тикланади. Излар ҳосил бўлиши механизмини аниқлаштириш, турли йўл шароитларида автомобилнинг эксплуатация сифатларини текшириш учун тергов экспериментлари камроқ ўтказилади. Энг кўп тарқалган тергов экспериментлари қуйидаги мақсадларда, чунончи: 1) транспорт воситаларининг, пиёдаларнинг ҳаракат тезлиги тўғрисида, ҳодиса юз берган пайтда улар орасидаги ва бошқа объектлар орасидаги масофа тўғрисида воқеани четда туриб кузатган гувоҳлар айтиб берган маълумотларни текшириш ва тасдиқлаш; 2) транспорт воситаси ёки пиёда аниқ масофани босиб ўтиши учун зарур бўлган вақтни аниқлаш; 3) транспорт воситасида муайян вақт ичида, йўлдаги муайян шароитларда транспорт воситасини бошқаришнинг тегишли усулларидан фойдаланган ҳолда босиб ўтиш мумкин бўлган оралиқ масофани топиш; 4) автомобиль йўлнинг транспорт воситаси ҳаракатланадиган қисмида турган бир пайтда аниқ жойдан туриб ҳодисани кузатиш, ҳайдовчи кабинасидан қандайдир тўсиқлар ёки йўл белгиларини кўриш ё ҳ уд кун нинг муайян вақтида, муайян об-ҳаво шароитларида, кўчанинг керакли даражада ёритилганлиги ва бошқа шу каби шароитларда кўриш чегарасини белгилаш имкониятини текшириш учун ўтказилади. Юқорида келтирилганлар тергов эксперименти воситасида ҳал этиладиган масалаларнинг тугал рўйхати эмас, албатта. Бироқ, бу

www.arxiv.uz муаммоларнинг исталган бирини ҳал этиш учун муайян тергов ҳаракатларини ўтказиш шароитлари эксперимент орқали текширилаётган воқеа содир бўлган шароитларга имкон қадар мос тушиши муҳим аҳамиятга эгадир. Бунинг учун эса, айни ўша аварияга учраган транспорт воситасидан (бунинг иложи бўлмаса, ўша русум, модель, ранг, техник тавсифи ва шу кабилари ўхшаш автомобилдан), бўй-басти, жинси, ёши ўхшаш пиёдадан, худди ўша жойдан, ўхшаш об-ҳаво шароити ва ёритилганлик даражасидан фойдаланиш керак. Айбланувчини сўроқ қилишга айб эълон қилиш учун етарли даражада далил-исботлар тўплангани ва айб эълон қилинганидан кейин киришилади. Айбланувчини сўроқ қилишнинг моҳияти ундан тегишли тушунтириш ва маълумот лар олишдир. Бундай тушунтиришлар кўпинча янги тергов экспериментлари, сўроқлар, экспертизалар, бошқа тергов ҳаракатлари ёки тезкор қидирув чора-тадбирлари орқали қўшимча текширувлар ўтказишни тақозо этади. Агар, айбланувчи текширилаётган воқеага янги тушунтиришлар берса ва уларни мантиқан асослай олса, юқоридаги каби текширувни ўтказиш зарур. Йўл ҳаракати хавфсизлиги қоидаларини жиноий тарзда бузганлик тўғрисидаги ишлар бўйича айбланувчиларни сўроқ қилишнинг хос хусусиятлари сўроқ вақтида аниқлаштирилаётган масалалар кўпинча махсус, техник йўналишларга эга эканлигида намоён бўлади. Масалан, суҳбат сўроқ қилинаётган шахс бошқарган транспорт воситасининг эксплуатация хусусиятлари; автомашинани ҳайдаганида унинг узеллари ва агрегатларида сезган ўзгаришлар; ҳаракат хавфсизлиги қоидалари ва шу кабилар ҳақида бўлиши мумкин. Шунинг учун мазкур тергов ҳаракатининг самарадорлиги кўп жиҳатдан терговчининг автомобиль соҳасини, автотранспортни бошқаришни қай даражада мукаммал билишига, сўроққа қай даражада пухта тайёргарлик кўрганлигига боғлиқ. Шу мақсадда кўпинча олдиндан махсус адабиётлар билан танишиш ёки автотехника мутахассисидан маслаҳат олиш ҳам талаб қилинади.

O'xshashlar

Mеҳнат хавфсизлиги қоидаларининг жиноий тарзда бузилишларини тергов қилиш

Ўт қўйиш ( Ут куйиш ) ва ёнғин (енгин) хавфсизлиги қоидаларини бузиш жиноятларини тергов қилиш

Жиноий жавобгарликдан ва жазодан озод қилиш қоидаларини либераллаштириш масалалари

Тадбиркорлик қоидаларини бузганлик учун жавобгарлик

Транспорт ҳаракати ва ундан фойдаланиш хавфсизлигига қарши жиноятлар