Ҳуқуқ шакллари ( Хукук шакллари ) - Huquqshunoslik - Referatlar

Ҳуқуқ шакллари ( Хукук шакллари )

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62 KB

Ko'chirib olish

Ҳуқуқ шакллари Режа: 1. Ҳуқуқ шаклларининг тушунчаси. 2. Норматив ҳуқуқий ҳужжатларнинг тузилиши.

1.Ҳуқуқ шаклларининг тушунчаси. Юридик адабиётда ҳуқуқ шакли ибораси ҳуқуқ манбаи ибораси билан бир маънода ишлатилади. Бу нотўғридир. Чунки манба ибораси ҳеч вақт иш шаклни билдирмайди. Шакл бу ҳуқуқнинг мазмуни билан боғлиқ бўлган, унинг тузилишидир. Ҳуқуқ шакли бу жамиятдаги барча синф, миллат, элат ва халқнинг иродасини қонун даражасига кўтариш усулидир. Ҳукук манбаи ибораси ҳуқуқ шаклини билдирмасдан балки жамият моддий, ғоявий ва юридик маъноларни билдиради. Ҳукук манбаи моддий маънода жамиятнинг иқтисодий муносабатларини тартибга солади. Иқтисодий муносабатларга ишлаб чиқариш муносабатлари, ишлаб чиқариш кучлари, ишлаб чиқариш қуроллари, иқтисодий тизими ва мулк шакиллари киради. Ҳуқуқнинг ғоявий мазмунида ҳуқуқий онг тушунилади, ҳуқуқий онг жамиятда кишиларнинг ҳуқуқ тўғрисидаги қарашлар йиғиндиси бўлиб, ҳуқуқий тарбия ва қукукий маданиятни ўз ичига олади. Ҳуқуқ манбаи юридик маънода қонун ва барча қуқуқий нормаларнинг ички ва ташқи тузилишини билдиради. Ҳукук шаклининг ифодаланиши эса, давлат эркининг ҳамма фуқаролар учун мажбурийлик усулига қараб белгиланади. Ҳуқуқнинг шакли — бу жамиятдаги турли синф, миллат, элат табақалар ва халқнинг қонуний эркини ифодаловчи усулдир. Бу эрк давлат органлари томонидан, унинг мажбурлаш кучи орқали қонунлар, қарорлар, фармонлар ва бошқа норматив актлар шаклида қабул қилинади. Буларни бажариш барча давлат органлари, жамоат бирлашмалари, мансабдор шахслар ва фуқаролар учун мажбурийдир. Ҳуқуқнинг учта тарихий шакли мавжуд: ҳуқуқий одат т суд ёки маъмурий прецент ва норматив ҳуқуқий актлар. Ҳуқуқий одат — бу жамиятда яхши одат нормаларини давлат томонидан тасдиқланиб, ҳуқуқий нормалар сифатида қабул қилинишидир. Ҳуқуқий одат бу ҳуқуқнинг биринчи тарихий шакли бўлиб, қулдорлик ва феодал давлатларида мавжуд бўлган. Масалан, бу давлатларнинг ҳуқуқий одатларидан то ҳозирга қадар бизга етиб келган XII жадвал қонуни, Ману

Драконд қонуни, Рус правдаси (ҳақиқати) ва бошқалар. Ҳуқуқий одат бу диний нормалар билан боғлиқдир. Шунинг учун ҳозирги мусулмон, Ҳиндистон ва Африка давлатлари тизимида ҳуқуқий одат ишлатилади. Ўзбекистон Республикаси тизимида ҳуқуқий одат кам ишлатилади. Масалан, ЎзРнинг оила Кодексининг 8 — модддсида қонун ҳужжатларида оилавий муносабатларни тартибга солишга оид тегишли нормалар бўлмаган тақдирида, ЎзРнинг қонун ҳужжатлари тамойилларига зид бўлмаган мақаллий урф-одат ва анъана қўлланилиши кўрсатилади. Суд ёки маъмурий прецент —бу аввал суд ёки маъмурий органлар кўрган ишларга, қараб тегишл ишларни ҳал қилишдир. Ҳуқуқнинг бу шакли қозирги вақтда Англия, АҚШ, Канада ва бошқа давлатларнинг ҳукуқ тизимида ишлатилади. Ўзбекистон ҳукук тизимида суд ёки маъмурий процент ишлатилмайди. Ҳуқуқнинг учинчи шакли —бу норматив ҳуқуқий актлар булиб, ҳозирги замон давлатларнинг ҳуқуқ тизимида кенг ишлатилади. 2. Норматив ҳуқуқий хужжатларнинг турлари. Норматив ҳуқуқий хужжатлар — бу жамиятда кишиларнинг турмуш қоидаларини белгилайди, ўзгартиради ва бекор қилади. Ўзбекистонда асосан ҳуқуқ шаклларидан норматив ҳужжатлар ҳаракат қилади. Бу орқали барча халқнинг эрки — қонун даражасига кўтарилади. Буларни бажариш барча кишилар учун умуммажбурийдир. Норматив ҳуқуқий ҳужжатларга Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, турли қонунлар, тур халқаро шартномалар киради. Норматив ҳуқуқий ҳужжатларнинг белгилари қуйидагилардан иборат: 1. Норматив ҳуқуқий ҳужжатларда янги нормалар ўрнатилади, амалдагиси ўзгартирилади ёки бекор қилинади. Шунинг учун улар ҳукуқий муносабатларга иштирок этувчи тарафларга ҳуқуқ ва бурч белгилайди. Норматив қужжатларни турмушда қўллаб улар билан кишилар ўртасидаги турли ижтимоий муносабатларни тартибга солишда шахсий аҳамиятга эга

бўлган ҳуқуқий актлар пайдо бўлади. Масалан, суд қарори, суд ҳукми, квартира олиш учун ордер, нафақа тайинлаш ҳақидаги қарор ва бошқалар. 2. Норматив ҳуқуқий актлар ёзма равишда давлат томонидан чиқарилиб қонун, фармон, қарор, фармойиш деб номланиб, қабул қилинган давлат органи (парламент, президент, қукумат, ҳокимият органлари кўрсатилади). 3. Норматив ҳуқуқий ҳужжатларда мажбурий бўлган нормалари гуруқларга қараб тузилади, Масалан, Конституция ва Кодексларнинг бўлимлари, боблар ва моддалари. 4. Норматив ҳуқуқий ҳужжатлар юридик кучига, мазмуни, характери, ҳаракат қилиш доираси ва қайси давлат органи чиқарганига қараб таснифланади. Норматив ҳуқуқий хужжатлар юридик кучига қараб конун ва қонун асосида чиқарилган актларга бўлинади, ҳажми ва характерига қараб давлат ҳуқуқига, ҳаракат қилувчи, умумий чекланган, фавқулотда ҳолат (табиий офат, ҳарбий ҳолатлар сабабли) норматив ҳуқуқий хужжатларга бўлинади. Кўрамизки норматив ҳуқуқий ҳужжатларга — давлат Конституцияси, турли қонунлар, кодекслар, қарорлар, буйруқлар, йўриқномалар ва низомлар киради. Қонун ҳозирги замон давлатлар норматив ҳуқуқий ҳужжатлари ичида энг муҳим ўрин эгаллайди. Қонун энг муҳим жамият ва давлат тузилишини ҳуқуқий асосларини тартибга солади. Қонун давлат ҳокимиятининг олий органи томонидан чақирилган олий юридик кучга эга бўлган, жамиятдаги барча миллат, элатларнинг ва халқнинг манфаатларини ифодалаган, улар ўрасида турли ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи турмуш қоидаларининг йиғиндисидир. Қонуннинг белгилари қуйидагилардан иборат: 1) давлат ҳокимиятининг олий вакиллик органи томонидан чақирилиши; 2) қонуннинг олий юридик кучга эгалиги; 3) унинг норматив ҳуқуқий характерга эга бўлиши; 4) қонунда жамиятдаги барча миллат, элат ва табақа ва халқнинг эрк — иродаси ифода этилади; 5) қонун кишилар ўртасида турли ижтимоий муносабатларни тартибга солади.

Қонун Ўзбекистоннинг мустақиллигини таъминлашда, бозор иқтисодий сиёсатига ўтишда, турли мулк шаклларини мустаҳкамлашда муҳим роль ўйнайди. Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда давлат тузилиши, иқтисодий, ижтимоий ва бошқа соҳаларга тааллукли ислоҳ қилишнинг ҳуқуқий асосларини яратувчи бир қанча қонунлар қабул қилинди. Жумладан, уларнинг асосийлари: давлат қурилиши соқасида — сайлов тизими, Конституциявий суд, Олий Мажлис, Президент, Вазирлар Маҳкамаси, Олий суд, Прокуратура, Ички ишлар органлари, маҳаллий бошқарув тўғрисидаги қонунлар. Иқтисодий соҳада мулкчилик корхоналар, тадбиркорлик, банклар ва корхоналар, бирлашмалар ва ташкилотлардан олинадиган солиқлар, ташқи иқтисодий фаолият, чет эл инвестициялари, валютани тартибга солиш тўғрисидаги ва бошқа қонунлар. Ижтимоий соҳада — оналик ва болаликни ҳимоя қилиш, кам таъминланган фуқароларга ижтимоий ёрдам кўрсатиш, нафақа билан таъминлаш ва бошқа қонунлар. Бу қонунлар назария ва ҳаёт билан боғлиқ бўлиб, кишилар ўртасида турли ижтимоий муносабатларни тартибга солади. Қонунни бажариш бозор иқтисодий муносабатларига ўтишнинг барча амал қиладиган қоидаларидан биридир. Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига асосан давлат органларини норматив ҳуқуқий актлар қабул қилиш тартиби қуйидагича белгиланган: 1. Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлиси давлат вакиллик органи бўлиб, қонун чиқарувчи ҳокимиятни амалга оширади. У қонунлар ва қарорлар қабул қилади; 2. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Раиси Фармойишлар чиқаради; 3. Ўзбекистон Республикаси Президенти давлат ва ижро этувчи ҳокимият бошлиғи бўлиб, норматив характердаги фармонлар, қарорлар ва фармойишлар чиқаради;

4. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳукумати қарорлар ва фармойишлар чиқаради; 5. Ўзбекистон Республикасининг турли вазирликлари, давлат қўмиталари ва муассасалари — буйруқлар, қўлланмалар, йўриқномалар ва низомлар қабул қилади, 6. Вилоят, туман ва шаҳар ҳокимлари қарорлар чиқаради. 7. Маҳаллий давлат ҳокимият органлари жойлардаги вилоятлар, туманлар ва шаҳарлардаги халқ депутатлари Кенгашлари қарор ва фармойишлар чиқаради. Шундай қилиб, кўрамизки норматив ҳуқуқий ҳужжатлардан иборат: Конституциявий қонунлар, халқаро шартномалар, қарорлар, норматив фармонлар, фармойишлар, буйруқлар, қўлланмалар, йўриқномалар, низомлар ва кодекслар.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. 3-том. Т., «Ўзбекистон», 1996. 3. Саидов А. Таджиханов У. Давлат ва ҳуқуқ асослари. Т., 1999. 4. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 5. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Ҳуқуқ шакллари

Давлат шакллари

Ҳуқуқ ҳаракати жараёни ва ҳуқуқни амалга ошириш шакллари

Ҳуқуқ тизими ( Хукук тизими )

Ҳуқуқ нормаси ( Хукук нормаси )