Ҳуқуқий муносабатлар 2 - Huquqshunoslik - Referatlar

Ҳуқуқий муносабатлар 2

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

65.5 KB

Ko'chirib olish

Ҳуқуқий муносабатлар Режа: 1. Ҳуқуқий муносабат ва унинг турлари 2. Ҳуқуқий муносабатнинг тузилиши. 3. Юридик фактларнинг таснифлари.

1. ҲУҚУҚИЙ муносабатлар ва унинг турлари Жамиятда ижтимоий муносабатлар — бу кишилар ўртасидаги турли иқтисодий, маданий, сиёсий, мафкуравий ва ғоявий муносабатларнинг йиғиндисидир. Бу ижтимоий муносабатлар икки гуруҳга бўлинади: — яъни иқтисодий ва ғоявий муносабатлар. Жамиятда кишилар ўртасида ижтимоий муносабатларнинг асосини иқтисодий ва моддий муносабатлар ташкил қилади. Иқтисодий муносабатларга жамиятдаги ишлаб чиқариш муносабатлари, ишлаб чиқариш кучлари ва қуроллари киради. Иқтисодий муносабатлар иқтисодий қонунлар билан тартибга солинади. Жамиятдаги ғоявий муносабатларга — кишиларнинг диний, фалсафий, ахлоқии, ҳуқуқий ва бошқа қарашлари киради. Жамиятдаги иқтисодий муносабатлар кишиларнинг истагига ва онгига боғлиқ бўлмасдаи объектив равишда пайдо бўлади ва ривожланади. Ғоявий муносабатлар эса субъектив характерга эга бўлиб, уларнинг ирода ва онгига боғлиқдир. Ҳуқуқий муносабатлар —бу ғоявий муносабатларга киради. Ҳуқуқий муносабатлар жамиятда кишилар ўртасидаги ижтимоий нормалар билан тартибга солади. Ҳуқуқий муносабатларнинг турлари қуйидагилардан иборат: 1. Жамиятдаги ижтимоий муносабатларнинг тартибга солиш предмети ва усулига қараб турли ҳуқуқий муносабатларга ва ҳуқуқ соҳаларига бўлинади. Масалан: Конституциявий муносабатлар — Конституциявий ҳуқуқ билан, маъмурий муносабатлар —маъмурий ҳуқуқ билан фуқаролик муносабатлар —фуқаролик ҳуқуқи билан, жиноий муносабатлар — жиноий ҳуқуқ соҳалари билан тартибга солинади. 2. Жамиятда ҳуқуқий муносабатлар турли нормалар билан кишилар ўртасидаги ижтимоий муносабатларнинг регулятив қўриқловчи турларга бўлинади. Регулятив ҳуқуқий муносабатда иштирок этувчи тарафлар ўз ҳукук, ва бурчларига қатъий амал қилиши керак. Масалан:

фуқаролик ҳуқуқи бўйича олди —сотди, қарз шартномалари амалга оширилиши. Ҳуқуқий қўриқловчи ижтимоий муносабатлар давлатнинг зўрлик кучи билан амалга оширилади. Масалан: ЎзР Жиноят Кодексини махсус қисмидаги моддалар, яъни 97 —модда қасддан одам ўлдириш, 210 — модда пора олиш, 277 — модда безорилик қилиш ва бошқалар. 3. Ҳуқуқий муносабатларда иштирок этувчи субъектларга қараб- ҳуқуқий муносабатлар нисбий (масалан, олди — сотди шартномасида даъвогар ва жавобгар), мутлоқ муносабатларга (мулк ҳуқуқи), умумий тартибга солувчи муносабатларга (масалан, ЎзР Конституциясига асосан ҳар бир фуқаро меқнат қилиш, дам олиш ва ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқларига эгадир). Жамиятда ҳуқуқий муносабатларнинг ўзига хос хусусиятлари ва белгилари мавжуд: 1) ҳуқуқий муносабатлар хуқуқий нормалар пайдо бўлади ўзгаради ва бекор бўлади. Ҳуқуқий нормалар орқали давлатнинг зўрлик кучи билан ҳуқуқий муносабатларда иштирок этувчи тарафларнинг эрки ва иродаси амалга оширилади. 2) ҳуқуқий муносабатларда иштирок этувчи тарафлар онгли равишда қатнашиб, улар ҳуқуқ ва бурчларга қатъий амал килиши керак. 3) ҳуқуқий муносабатлар жамиятнинг иқтисодий тузилиши билан узвий боғлиқ бўлиб, ундан юқори ўз навбатида жамиятнинг иқтисодий тузилишини ривожлантиришга катта ёрдам қилади. 4) ҳуқуқий муносабатларга кириб, миллий ва маънавий манфаатларни қимоя қилади. 5) ҳуқуқий муносабатлар жамиятдаги диний, фалсафий, урф — одат, ахлоқий ва бошқа ижтимоий муносабатларнинг ривожланишига ёрдам беради. 2. Ҳуқуқий муносабатнинг тузилиши. Ҳуқуқий муносабат 4 —та қисмдан иборат: Хуқуқий муносабатнинг субъекти, объекта, ҳуқуқ ва бурч. Субъект ҳуқуқий муносабатда иштирок этувчи шахслардир. Бу шахслар 2 — га бўлинади. Шахслар (фуқаролар) ва юридик шахслар. Фуқаролар (жисмоний шахслар) деганда Ўзбекистан Республикасининг фуқаролиги, бошқа Республикада яшаётган чет давлатларининг фукаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар тушунилади.

Юридик шахслар деб ўз мулкига хўжалик юритишда ёки оператив бошқарувида алоҳида мол —мулк билан жавоб берадиган, ўз номидан мулкий ёки шахсий номулкий ҳуқуқларга эга бўла оладиган ва уларни амалга ошира оладиган, мажбуриятларни бажара оладиган, судда даъвогар ва жавобгар бўла оладиган ташкилотларга айтилади. Юридик шахслар мустақил баланс ёки сметага эга бўлишлари керак. Юридик шахсларга давлат органлари, муассалар, корхоналар, ва жамоат бирлашмалари киради. Субъектлар — яъни фуқаролар ва юридик шахслар муносабатда иштирок этиш учун ҳуқуқ лаёқати ва муомала лаёқатига эга бўлиши керак. Улар оир вақтда ўз ҳуқуқини ва бурчини бажариши керак. Фуқаронинг ҳуқуқ лаёқати у туғилган пайтдан пайдо бўлади ва вафот этиши билан тугайди. Баъзан лаёқатга фуқаро туғилмасдан олдин ҳам эга бўлади. Масалан, ЎзР ФКнинг 1135 — моддасига асосан мерос қолдирувчининг вафотидан кейин туғилган болалари бўйича ворисхўр ҳисобланади. Муомала лаёқати шахснинг (фуқаролар, юридик птахслар) ўз ҳаракатлари билан фуқаролик ҳуқуқи олиш ва ўзига юридик бурч туғдириш ва ҳуқуқбузарлик учун жавоб беришлигидир. Фуқароларнинг ҳуқуқий лаёқати уларнинг туғилиш вақтидан бошланса, муомала лаёқти маълум ёшдан қисман 13—16 ёшдан, тўла 18 ёшдан бошланади. Юридик шахсларнинг ҳуқуқий лаёқати ва муомала лаёқати улар ташкил этилиши билан пайдо бўлиб, тугатилиши билан барҳам топади. Ҳуқуқий муносабатларнинг объекти— бу муносабатлар қандай ижтимоий муносабатларга қаратилган бўлишлигидир. ЎзР ФКнинг 81 — моддасига асосан фуқаролик ҳуқуқларнинг объектларига ашёлар, шу жумладан пул ва қимматли қоғозлар, бошқа буюмлар, мол — мулк, шу жумладан мулкий ҳуқуқлар, интлар ва хизматлар, ихтиролар, санъат намуналари, фан, адабиёт, санъат асарлари ва интеллектуал бошқа натижалари, шунингдек шахсий номулкий ҳуқуқлар ва бошқа моддий ва номоддий бойликлар киради.

Ҳуқуқ - бу унинг иштирокчиларининг тегишли нормага асосан унда белгиланган ҳаракат ёки ҳаракатсизликни амалга оширилишидир. Масалан, уйни сотган мулкдор унинг нархи — пулни талаб қилиш ҳуқуқига эга. Ҳуқуқий муносабатда бурч — ҳуқуқий муносабатда иштирок этувчи шахснинг ҳуқуқ талаб қилган нарсани бажаришдир. Масалан, уй олди — сотди шартномасида уйни сотиб олган тараф уй нархини — пулни тўлаш унинг бурчидир. 3. Юридик фактларнинг таснифланиши. Бу ҳуқуқий муносабатларнинг вужудга келтирувчи, ўзгартирувчи ёки бекор қилувчи фактлардир. Юридик фактлар ҳуқуқий тартибга солиш механизмида муҳим роль ўйнайди. Улар ҳуқуқии нормалар билан алоҳида ҳуқуқий муносабатни боғлайди. Юридик фактлар ижтимоий муносабатларнинг турига қараб кўп турлидир. Шунинг учун улар бир неча асосларга кўра таснифланади. Юридик фактлар характерига кўра оддий ва мураккаб юридик фактларга бўлинади. Оддий юридик фактга магазиндан керакли товарларнинг сотиб олиш натижасида харидор ва сотувчи ўртасидаги ҳуқутқий муносабатнинг пайдо бўлишидир. Мураккаб юридик фактлар сабабли пайдо бўладиган ҳуқуқий муносабатлар бир нечта юридик факт бўлишлигини талаб қилади. Масалан, қариялик пенсия олиш учун қуйидаги юридик фактларни тасдиқловчи қужжатлар керак: меқнат стажи, маълум ёшга етиши, пенсия тайинлаш тўғрисида ижтимоий таъминот органининг қарори. Юридик фактлар инсон иродасига боғлиқ ёки боғлиқ эмаслигига қараб иккиқ гуруҳга бўлинади: юридик ҳодисалар ва юридик ҳаракатлар. Ҳодисалар сабабли пайдо бўладиган юридик ифактлар нсонга боғлиқ бўлмаган ҳолда табиат ва жамият кучлари туфайли пайдо бўлади. Масалан, боланинг туғилиши, инсоннинг вафоти, ер қимирлаши, ёнғин ва бонқалар, Булар натижасида жамиятга моддий ва маънавий зарар етказилса, булар юридик фактлар бўлиб, тегишли ҳуқуқий нормалар билан тартибга солиниб ҳуқуқий муносабатларни вужудга келтиради, ўзгартиради ва бекор қилади.

Юридик ҳаракатлар натижасида пайдо бўладиган муносабатлар кишиларнинг иродаси билан содир бўлади. Юридик ҳаракат натижасида пайдо бўладиган юридик фактлар 2 гурухга, ҳуқуқий ва ҳуқуқга зид ҳаракатларга бўлинади. Амалдаги ҳуқуқий нормалар асосида пайдо бўлган ва тартибга солинаётган ҳаракатлар қонунийдир. Масалан, шартномалар ва битмларнинг қонун асосида амалга оширилиши. Ҳуқуқий нормаларнинг талабига зид, уларни бузиш орқали содир қилинган кишиларнинг ҳаракат ёки ҳаракатсизлиги сабабли пайдо бўлган ҳуқуқий муносабатлар ҳуқуқга зид ҳисобланади. Булар интизомий, маъмурий, фуқаролик, жиноий, меқнат ва бошқа ҳуқуқбузарликларга бўлиниб, уларга нисбатан тегишли жазо чоралари белгиланган. Демак кўрамизки, жамиятда ҳуқукий муносабатлар кишилар, давлат органлар ва жамоат бирлашмалари ўртасидаги ҳатти — ҳаракатларни, турли ҳуқуқий нормалар билан ҳуқуқий муносабатлар орқали тартибга солиб қонунийлик ва тартиботни мустаҳкамлайди

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. 3-том. Т., «Ўзбекистон», 1996. 3. Саидов А. Таджиханов У. Давлат ва ҳуқуқ асослари. Т., 1999. 4. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 5. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Ҳуқуқий муносабатлар

Ҳуқуқий муносабатлар

Оилавий ҳуқуқий муносабатлар

Давлат – фуқаролик-ҳуқуқий муносабатлар субъекти сифатида

Ўрмон ҳуқуқий муносабатлар ( Урмон хукукий муносабатлари)