Sudlov hokimiyatining umumiy tavsifi - Huquqshunoslik - Referatlar

Sudlov hokimiyatining umumiy tavsifi

Yuklangan vaqt:

16.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48.5 KB

Ko'chirib olish

Sudlov hokimiyatining umumiy tavsifi Reja 1. Sud hokimiyati tushunchasi. 2. Sud hokimiyatining ijtimoiy roli, qonuniylik va adolatni ta`minlanishi. 3. Sud hokimiyatining tuzilishi umumiy yurisdiksiyali, maxsus yurisdiksiya sudlar. 4. Qonundan tashqari holatlarda sudlarning tuzilishining ta`qiqlanishi. 5. Prokuror, tergovchi va sudyalarning huquqiy maqomi. 6. Sudlov hokimiyatning shakllanish usullari: tayinlanish va saylanish. 7. Sudning faqat qonunga bo`ysunishi, sud mustaqilligining kafolatlari. 8. Sud hokimiyatining oliy organlari.

Har qanday davlat o`zining huquqiy idoralariga ega: dastlabki tergov va surishtiruv organlari, prokuratura, advokatura, notariat va boshqalar shular jumlasidandir. Ular ichida sud asosiy o`rinni egallaydi. U davlat hokimiyatining asosiy, sudlov tarmog`ini o`zida ifodalaydi. Boshqa huquq organlari bunday vakolatlarga ega emas. Qonun chiqaruvchi hokimiyatdan farqli ravishda sud umum majburiy yurish – turish qoidalarini ishlab chiqmaydi, sud idoralari sud ijrochilariga ega bo`lsada, unga ijro va idora qilish vakolatlari yuklatilmagan. Sud hokimiyati o`zining aniq harakteriga ega. Sud jamiyatda kelib chiqadigan turli hil mojarolarni (jinoiyishlar, mulkiy da`vo, mehnatga oid nizolar, siyosiy harakterdagi nizolarni, masalan, siyosiy partiyalarning faoliyatini ta`qiqlanishi, fuqarolarning mansabdor shaxslar ustidan shikoyatlari kabi masalalar), aniq ish va da`volarni ko`rib chiqadi va hal qiladi. Bu ishlar sud mahkamasida qonunga asosan sud jarayoni davomida ko`rib hal qilinadi. Sud hokimiyati faoliyatini amalga oshirishda umumiy asoslarga rioya qilinadi: agar sud qarori, sud jarayoni noto`g`ri bo`lsa, yuqori turuvchi sud organi tomonidan bekor qilinadi va bu ishni qayta ko`rib chiqish uchun shu yoki boshqa sud organiga jo`natadi, lekin albatta boshqa sud kollegiyasiga, ba`zan bu holatda ish yuqori turuvchi sud organlariga ko`rishga qabul qilinishi mumkun, agarda bu sudning vakolatlariga kirgan taqdirda.Bu holatda sud qarori sud mahkamasi tomonidan emas balki sud kollegiyasi tomonidan chiqariladi. Sud jarayonida bundan tashqari boshqa ishlar ham ko`rib hal qilinadi (masalan, korxonaga tegishli mol-mulklarni ro`yxatga olish va h.k). Sud hokimiyati sud mahkasiga emas balki sud nizomiga muvofiq sud jarayonida qatnashadigan sud kollegiyasi (ba`zi bir ishlarda sudyaning o`zi )ga tegishlidir. Sud hay`ati sudyalardan (odatda, uch – besh sudya fuqarolik davolarni ko`raveradi), bitta yoki birnecha sudyalardan 5-6-9-12-24 tagacha sud maslahatchilaridan iborat bo`ladi.

Totalitar sotsialichtik davlatlarda sud rotsessida sudya va ikkita halq maslaxatchisi, Yevropa mamlakatlarida quyida 6-9 ta sud maslahatchilari, sheffenlar yoki assizlar, anglosakson huquq davlatlarida sudya va ikkita maslaxatchisi ishtirok etadi. Halq maslaxatchilari sud jarayonida sudya bilan bir xil vakolatga ega. Sud maslaxatchilari esa, ba`zi bir istisnolarga ko`ra, faqatkina jinoiy ishlar ko`rilayotganda qatnashadi va sudlanuvchini aybdor yoki aybdor emasligini hal qiladi (masalani dalil isbotlar bilan yechadi.) Jazoni sudya tayinlaydi. Sud faoliyatini davlat huquqini ta`minlash shu qatorda unga bo`lgan munosabatni ta`minlashga qaratilgan. Shuning natijasida sud hokimiyati qonun chiqaruvchi ijro etuvchi hokimiyatga ega bo`lmagan vakolatlarga ega bo`lgan. Sud qonunga binoan shaxsni jinoyat sodir etganligi uchun ozodlikdan mahrum qilish yoki o`lim jazosini berish, yuridik yoki jismoniy shaxslarning mol-mulkini musodara qilish, siyosiy partiyalarni tarqatib yuborish, davlat organlari qarorlarini bekor qilish va zararni qoplashga majbur qilish, noloyiqligi uchun shaxsni ota- onalik huquqidan mahrum qilish va xokazolarni amalga oshirishi mumkun. Bu esa jinoyatni qonunlarga va sudga bo`lgan e`tiborni tarbiyalashni ko`zda tutadi. Ko`pkina davlatlarda asosiy jinoyat turiga oid normalar belgilangan: masalan, sudga xurmatsizlik, bu esa og`ir jazo berilishi Bilan belgilab qo`yilgan. Sud hokimiyati tarmoqlari ahvoli muayan darajada qarama-qarshidir. Bir tomondan, bu juda kuchli hokimiyat, sababi bu organ qonun chiqpruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlar amalga oshirmaydigan ishlarni amalga oshirida qaror chiqaradi (Masalan: shaxs mulkini musodara qiladi, ozodlikdan hattoki xayotdan mahrum qiladi bolalarni noloyiq ota-onalardan ajratadi va h.q) Boshqa tomondan bu nisbatan kuchsiz hokimiyat sababiba`zi bir davlatlarda quyi sudlar sudyalari, halq maslaxatchilari fuqarolar ichidan saylab olinsa ham, bu hokimiyat qonun chiqaruvchi hokimiyat kabi saylovchilardan to`g`ridan-to`g`ri qo`llab- quvvatlashiga tayanmaydi. Sud hokimiyati ijro etuvchi hokimiyat kabi kuchli mexanizmga ega emas (uning sud ijrochilari g`oyatda kuchsiz apparatdir). Bu

hokimiyatning kuchi qonunlarni doimiy bajarilish, va uni rad qilib bo`lmasligiga asoslanadi. Sudga murojat qilish qoidaga ko`ra puli xixisoblanada. Sud jarayoni qimmat xisoblanadi. Shuning uchun ko`pkina mamlakatlarda kambag`allar ham murojat qila oladigan sud muammosi ko`ndalang bo`lib turibdi. Shuning uchun bepul huquqiy yordam ko`rsatish ko`zda tutilgan (bepul advokatlar xizmati va boshqalar), ba`zi xildagi da`volar sud poshlinalari talab qilmaydi, masalan, aliment va mehnat yeizolari to`g`risidagi ishlar. Yana bir boshqa muammo bu - sud jarayoni muddati. Ba`zi ishlarni hal qilish yillarga cho`ziladi. Bu sud hokimiyati samarasini tushiradi. Natijada, ko`pkina davlatlarda sud qarori bajarilishi yuzasidan muammolar kelib chiqadi: sud qarori ba`zan ijro hokimiyati tomonidan nazar pisand qilinmaydi, sudyalarning o`zi esa yetarli darajada nufo`zga ega emas. Avtoritar va totalitar tuzumdagi davlatlarda sudning roli siyosiy muholifat “kontrevolyutsioner”larni jazolash uchug suddan tashqari bo`lgan organlarning tashkil qilinishi natajasida tushub bormoqda. Asosiy o`rinni konstitutsiyaviy sudlar egallaydi. Shu bilan birga oliy mansabdor shaxslarning konstitutsiyaviy javobgarligi to`g`risidagi ishlarni ko`radigan sudlar ham asosiy o`rinni egallaydi (masalan, Fransiya oliy odil sudlov sudi, Polshadagi Davlat tribunali). Bir qator davlatlarda cherkov sudlari mavjud. Ular ruhoniylar ishini ko`radi shu bilan birga dindorlarga ham jazo berish huquqiga ega (masan, cherkovdan chetlatish, murtad qilish). Konstitutsiya favqulodda sudlar tashkil qilinishini ta`qiqlaydi, ya`ni konstitutsiya va qonunlarda nazarda tutilgan tartibdan tashqari holda ish yuritadigan, ba`zan jinoyat kodeksida nazarda tutilmagan jazolar tayinlaydigan sudlar. Odatda shunday bo`lsa ham harbiy rejim sharoitida bunday sudlar tuziladi. Sudlarda o`zni-o`zi boshqarish. Qayt etganimizdek sud maxsus organ bo`lib magistratlarining (sudya, prokuror, sud tergovchilari) intizomiy javobgarligi, vazifalarining o`zgarishi, ko`tarilish, sudyalarning axloq-odobini nazorat qilib turuvchi organdir. Bu organ sudlarga sudyalik lavozimi uchun nozodlar tavsiya

etadi yoki o`zi shu lavozimga tayinlaydi(Isspanida). U turli xil nomlanadi. Italiya, Fransiya, ruminiyada bu – Oliy magistratlar kengashi, Balgariyatda – Oliy sud kengashi, Albaniyada – Oliy adliya kengashi, Ispaniyada – Sud hokimyatining oliy kengashi deb ataladi. Odatda bu organ tarkibiga yuqori (kassatsion), oliy ma`muriy sud vakili, adliya vaziri, bosh prokuror kiridi: uning a`zolar davlat rahbari tomonidan tayinlanishi mumkin. Yuqorida aytilganidek sud hokimiyati sudyalarning yakka o`zi yoki sud kollegiyasi tomonidan sud jarayonila amalga oshiriladi. Sud jarayonidan tashqari ham sudya boshqa vakolatlarga ham ega bo`ladi. Masalan, Shvetsiyada sudya korxonalarni mol-mulkini majburiy ro`yxatga olishni o`tkazishi mumkun. Ukrainadi sud qaroridan oldin mol-mulkni musodara qilish ta`qiqlanada. AQShda esa sud hokimiyatini amalga oshirish uchun o`ziga xos shakldagi shunday sud qarorlari, aslini olganda ma`muriy buyuruqlar chiqarilganki bu qarorlar bilan gazetalarni tarqalishini to`xtatish (lekin uning litsenziyasi bekor qilinmaydi), ish tashlashlashlarni to`xtatish (lekin umuman emas, vaqtincha, sud qarorigacha ta`qiqlash), jamoat joylarida ommaviy yig`ilishlarni orqaga surish mumkin va boshqalar. Sud jarayoni uch bosqichga ega: birinchi instansiya, apellyatsiya, kassatsiya, ammo bu ish albatta uchta bosqichdan o`tishi kerak ekanligin anglatmaydi. Ish istalgan bosqichda nihoyasiga yetishi mumkin. Birinchi instansiya - ishni sud jarayonida birinchi marta ko`rish. Qaror apellyatsiyaga ham berilishi mumkin, lekin belgilangan muayyan qisqa muddat ichida beriladi (10-30 kun), aks holda bu holat noaniq muddatga cho`zilib ketgan bo`lar edi. Agar apellyatsiyaga ish berilsa, apellyatsiya qaroridan so`ng birinchi instansiya qarori o`zining qonuniy kuchini yo`qotadi. Apellyatsiyada ish odatda faqatgina malakali sudyalar tomonidan maslahatchilarsiz ko`riladi. Kassatsiya – ishni ko`rib chiqish uchun so`ngi imkoniyat. Germaniya, Avstriya, Niderlandiyada apellyatsiya va kassatsiyaning xususiyatlarini o`zida birlashtirgan nazorat – taftish jarayoni mavjud.

Sudning faoliyati konstitutsiya bilan mustahkamlangan tamoyillarga asoslanadi. Ulardan bir qatori umumiy harakterga ega bo`lsa, boshqalari jinoiy jarayonda asosan ommalashgan.

Adabiyotlar 1. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi T. «Adolat» 2003 y. 2. Karimov I.A. O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li. — T., “O`zbekiston”, 1992. 3. Karimov I.A. O`zbekiston — kelajagi buyuk davlat. — T., “O`zbekiston”, 1992. 4. Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati. — T., “O`zbekiston”, 1993. 5. Karimov I.A. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. — T., “O`zbekiston”, 1993. 6. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin! — T., “O`zbekiston”, 1993. 7. Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati. — T., “O`zbekiston”, 1993. 8. Karimov I.A. O`zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. — T., “O`zbekiston”, 1995.

O'xshashlar

Hisob yuritish jarayonining umumiy tavsifi

O’zbekiston respublikasi sud hokimiyatining konstitutsiyaviy asoslari

O'zbekiston Respublikasida sud hokimiyatining konstitutsiyaviy asoslari

O`zbekiston Respublikasida sud hokimiyatining tashkil etilishi

O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tashkil etilishi