Rossiya siyosiy va huquqiy ta`limotlarining ayrim xususiyatlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Rossiya siyosiy va huquqiy ta`limotlarining ayrim xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Rossiya siyosiy va huquqiy ta`limotlarining ayrim xususiyatlari Reja: 1. Kirish 2. Ma`rifatparvarlik yo`nalishi vakillarining siyosiy-huquqiy qarashlari 3. Slavyanofillar va g`arbchilar yo`nalishi vakillarining siyosiy- huquqiy qarashlari 4. Liberal yo`nalish vakillarining siyosiy-huquqiy qarashlari

www.arxiv.uz Rossiya siyosiy–huquqiy madaniyati o`zining xususiyati va an`analariga egadir. Ular bir qancha omillar tasirida shakllandi. Bu omillar orasida Rossiyaning jug`rofiy-siyosiy holati, uning Sharq bilan Farb o`rtasida joylashganligi, katta xududiy makonga egaligi va iqlimiy sharoitlari, aholi tarkibining xilma-xilligi, xo`jalik faoliyati, ijtimoiy- madaniy turmushi, an`analari va e`tiqodlarini eslatib o`tish kifoyadir. Rossiya davlati ko`p millatli bo`lganligi uchun muayyan darajada milliy, tarixiy, diniy, ijtimoiy-madaniy xususiyatlarni hisobga olishga majbur edi. Masalan, muayyan siyosiy maqsadlarga bo`ysundirilgan shaklda rus davlati qonunlari bilan bir qatorda shariat, odat huquqi va boshqa huquq tizimlari ham harakatda bo`lgan. Ko`p asrlar davomida Rossiyada hukm surgan mustabid hokimiyat tuzumi, aholining aksariyat qismini huquqsizligi, ichki va tashqi siyosatda asosan zo`rlik usullariga amal qilish, mamlakatning boshqarishda markazlashgan byurokratik tizimga tayanish, har qanday erkin fikrning bostirish siyosati mamlakatning iqtisodiy, siyosiy va huquqiy hayotining qoloq va to`rg`un xolatda qolishiga sabab bo`ldi. XI-asrda vujudga kela boshlagan rus siyosiy va huquqiy ta`limotlarida mustaqillik, davlatning markazlashtirish, kuchli, cheklanmagan mustabid podshox hokimiyatini o`rnatish g`oyalari o`z aksini topadi. Bu ta`limotlarda pravoslav cherkov bilan davlat o`rtasidagi o`zaro munosabatlar masalalari ham katta o`rin olgan. Provaslav cherkovi davlatning idoralaridan biridir. U podshoh hokimiyatiga bo`ysunishi shart, degan fikr keng targ`ib qilindi.

www.arxiv.uz Mamlakatni qoloqlikdan chiqarish zarurligini anglash Petr I davridan boshlab rus davlatchiligining eng muhim strategik vazifalaridan biri bo`lib qoldi. Keyingi davrlarda ham Rossiyaning Farbiy Yevropa ilg`or mamlakatlariga nisbatan orqada qolganligi, iqtisodiy va madaniy, siyosiy va huquqiy ahvolining Yevropaga taqqoslab baholash va zarur bo`lgan islohotlarni amalga oshirish muammolari siyosiy fikr diqqat markazida bo`ladi. Rus davlati o`zining hududiy va etnik tarkibi jihatidan Yevropa kontinentiga mansub davlat sifatida shakllandi. Bunga xristianlikning ta`siri katta bo`ldi. Xristianlik 988 yil Kiyev Rusi knyazi Vladimir davrida qabul qilindi va davlat dini sifatida Rossiya ijtimoiy-siyosiy hayotida katta rol o`ynadi. Rus davlati taraqqiyotining hamma bosqichlarida rus davlatchiligining boshlanishi va ildizi Kiyev Rusi ekanligi haqidagi g`oya o`qtirilib kelindi. Rossiyaning mo`g`ullar zulmidan ozod qilinishi, Moskva knyazligi zaminida markazlashgan rus davlatining shakllanishi va mustaxkamlanishi davriga kelib Kiyev Rusi va Moskva davlati tarixining ildizi bir ekanligi haqidagi g`oya xukumron davlat mafkurasi darajasiga ko`tarildi. Bu g`oya Moskva hukumdorlarining Kiyev buyuk knyazlari orqali dunyopodshohi hisoblangan Rim imperatori Avgust bilan vorislik aloqasi borligini va provaslav xristianligining yagona homiysi Moskva hukumdorlaridir, degan fikrni asoslashga xizmat qilishi kerak edi. Moskva qadimiy Rim va Konstantinopoldan keyingi "uchinchi Rim", deb e`lon qilinishi shu bilan izohlanadi. Bu ta`limotni Pskov monastirining monarxi Filofey batafsil ishlab chiqdi. Uning ta`limoti rus davlatining Rim va Vizantiyadan keyingi eng buyuk

www.arxiv.uz davlatdir, Moskva hukumdorlari esa xudo tanlagan buyuk hukumdorlar hokimiyatining qonuniy vorislaridir, degan fikrni asoslashga qaratilgan edi. Filofey davlatga hukumdorning mulki sifatida qaraydi. Rossiya davlatchiligi tarixiga xos hususiyatlaridan biri shundaki, bu yerda mo`g`ullar zulmidan keyin Moskva podsholigi vujudga kelishi davridan boshlab, siyosiy diqqat hududni kengaytirish va markaziy hokimiyatni mustaxkamlashga qaratilgan. Aholining manfaatlari o`z ahamiyatini yo`qotib bordi. Vaqt o`tishi bilan bu jarayon kuchayib bordi va Rossiyani bu sohada Farbiy Yevropadan farqlanishini yaqqol qo`rsata boshladi. Farbiy Yevropada feodal munosabatlaridan Yangi davr jamiyati va davlati tomon o`tish jarayoni tezlashdi, inson huquqi va erkinliklari borgan sari kengroq tan olina boshlandi va natijasida oliy hukumdor hokimiyati cheklanib bordi. Rossiyada esa aholining barcha qatlamlarining huquqsizligi XVIII asrning ikkinchi yarmigacha davom etdi. Rossiyaning siyosiy va huquqiy tarixida birinchi bo`lib imperator Petr III farmoni bilan dvoryanlar majburiy davlat xizmatidan ozod qilindi. Bundan keyin Yekaterina II-XVIII asrning 70-80 yillarida dvoryanlarga ayrim boshqa grajdanlik huquq va erkinliklarni shu jumladan xususiy mulkka egalik qilish huquqini berdi. Rossiya aholisining asosiy qismini tashkil qilgan dehqonlarning krepostnoy qaramlikdan ozod qilish uchun yana 100 yil kerak bo`ldi. Bu Aleksandr II tomonidan 1861 yilda amalga oshirildi. Inson huquqi va erkinliklari, huquqiy qadriyatlar va umuman huquq masalalariga salbiy munosabat aholining huquqsizligini yanada mushkullashtirardi.

www.arxiv.uz Shuni ham alohida ta`kidlash zarurki, Rossiya davlati yirik yevroaziya mamlakati sifatida rivojlanishida Yevropaga tahlid qilish yo`lidan bordi. Petr I islohotlaridan boshlab Rossiyaning asosiy islohotlari mana shu fundamental vazifalarni yechishga qaratildi. XVII-XVIII asrlarda Rossiya siyosiy fikri yangi davr Farbiy Yevropa g`oyalari tasiri ostida rivojlandi. Siyosiy ta`limotlar asta-sekin dindan ajralib bordi, dunyoviy tus ola boshladi. Bu jarayonning tezlashishga Petr I ning islohotlari katta turtki berdi. Biroq Yevropa ma`rifatparvarligining "ijtimoiy shartnoma:", "tabiiy huquq", "hokimiyatlar bo`linishi" kabi tushunchalari Rossiyada o`ziga xos yo`lda talqin qilindi, yoki umuman tadbiq qilinmadi. Ma`rifatparvar absolyutizm g`oyasining tarafdorlari: F.Prokopovich. V.NTatishev, I.T. Pososhkov va boshqalar davlat bu "umumiy ma`faat", "umumxalq foydasi" uchun xizmat qiluvchi, o`z fuqarolarining orzu istaklariga quloq soluvchi kuchdir, degan g`oyani asoslashga harakat qildilar. Shu bilan bir vaqtda rus tarixiy jarayonining o`ziga xos xususiyatlari va demokratik institutlarning yo`qligi ijtimoiy o`zgarishlar faqat yuqoridan, davlatning in`omi sifatida amalga oshiriladi, bunday davlatning eng qulay shakli absolyut monarxiyadir, degan xulosa chiqarishni taqozo qilar edi. XVIII-asrning ikkinchi yarmida Rossiya siyosiy fikri yangi bosqichga ko`tarildi. Unda fransuz ma`rifatparvarligi ta`siri ostida davlatning idora qiluvchi hukmdor hokimiyati bilan shaxs va jamiyat o`rtasidagi o`zaro munosabati, shaxs qadr-qimmati, uning tabiiy huquqlari kabi muammolar taxlil qilina boshlandi.

www.arxiv.uz Siyosiy fikrda konservativ, ma`rifatparvarlik va uning radikal yo`nalishlarini ko`ramiz. Konservativ yo`nalishning ko`zga ko`ringan nomoyondasi M.M.SHerbatov (1733-1790) cheklanmagan monarxiya davlat shaklini, krepostnoy tuzumni saqlab qolish g`oyasini himoya qilib chiqdi. Ma`rifatparvarlik yo`nalishi vakillarining siyosiy-huquqiy qarashlari Ma`rifatparvarlik yo`nalishi vakillari S.YE.Desnitskiy Y.P.Kozilskiy, N.I.Novikov, A.Y.Polenov va boshqalar krepostnoy huquq tuzumini tanqid ostiga oldilar. Ularning ayrimlari "Ma`rifatli hukmdor" g`oyasini ham shubha ostiga oldilar. XVIII asr ikkinchi yarmida ma`rifatparvarlik yo`nalishining siyosiy va huquqiy qarashlari o`z ifodasini birinchi rus huquqshunos- professori S.CH.Desnitskiy (1740-1789) asarlarida topdi: S.CH.Desnitskiy G.Grotsiyning tabiiy huquq haqidagi qarashlariga xayrixoxlik bildiradi. Ma`rifatparvarlik radikal yo`nalishining namoyondasi A.N.Radishevdir (1749-1789). U krepostnoy huquqni, mustabid monarxiya davlatini keskin tanqid ostiga oldi. Mustabid monarx hokimiyati mamlakatning taraqqiy etishiga g`ovdir, o`zboshimchalik makonidur, deb baholadi. Radishchev ma`rifatli xukumdor nazariyasini ham rad qildi.

www.arxiv.uz A.N.Radishchev "ijtimoiy shartnoma" nazariyasiga asoslanib, xalq shartnomaga amal qilmagan davlatdan voz kechish huquqiga egadir, degan xulosaga keldi. Pyotr I islohotlaridan boshlangan Rossiyaning yevropalashtirish harakati jamiyat konservativ kuchlarning qattiq qarshiligiga uchradi. Ular mamlakatni yevropalashtirishga mutlaqo qarshi edilar. XIX asrning 30-40 yillarida Rossiya ijtimoiy-siyosiy fikrida slavyanofillar va g`arbchilar nomini olgan oqimlar vujudga keldi. Bu oqimlar Rossyaning tarixiy taqdiri masalalarini muhokama qildilar va o`zaro bahslashdilar. Slavyanofillar va g`arbchilar yo`nalishi vakillarining siyosiy- huquqiy qarashlari Slovyanofillar Rossiya o`ziga xos rivojlanish yo`liga egadir va shu yo`ldan borishi zarur, deb chiqdilar. Bularning yirik namoyondalari A.S.Xomyakov, I.V. Kriyevskiy, Y.F.Samarin, I.S.Aksakov va boshqalar. Rossiya o`zining patrialxal dehqon obshinasi, ijtimoiy va ma`naviy psixologik an`analari bilan Yevropadan ajralib turadi, bu milliy xususiyatni saqlash va rivojlantirish zarur deb biladilar. Slavyanofillar Farbning iqtisodiy, siyosiy va huquqiy tajribasini o`rganish va joriy qilish ijtimoiy va davlat tizimida ijobat islohatlar o`tkazishga mutlaqo qarshi chiqdilar. Ular mustabid monarx hokimiyati tarafdori edilar.

www.arxiv.uz Farbchilar oqimining namoyondalari A.I.Gersen, T.N.Granovskiy, Y.P Ogarev, V.P.Botkin va boshqalar Rossiyada ijtimoiy-siyosiy o`zgarishlar o`tkazish zarurligini, Farbiy Yevropa mamlkatlari erishgan yutuqlarning o`zlashtirish va ularga amal qilish g`oyalarini targ`ib qildilar. Liberal yo`nalish vakillarining siyosiy-huquqiy qarashlari XIX asr oxiri va XX asr boshlarida rus siyosiy va huquqiy fikrida liberalizm g ` oyalari rivoj topa boshladi . Liberal yo`nalish vakillari Rossiya va Farbiy Yevropa davlatlarining rivojlanish yo`llari birdir, degan g`oyani asosladilar. Ular mustabid monarxiyani konstitutsion monarxiya bilan almashtirishga qaratilgan islohatlarni amalga oshirishni talab qilib chidilar. Bu talablarning asoslashda ular tabiiy huquq nazariyasiga, Kant va Gegelning huquq falsafasiga murojat qildilar. Bu yo`nalish namoyondalari B.N.Chicherin, P.I.Novgorodsev, I.A.Il`in, K.D.Kavelin, S.A.Muromsev, M.M.Kovalevskiy va boshqalar. B.N.Chicherin (1828-1904) qalamiga mansub asarlar orasida "Xuquq falsafasi" va 5 jildlik "Siyosiy ta`limotlar tarixi" alohida o`rin olgan. B.N.Chicherin ta`limotiga ko`ra, inson o`z tabiati bilan eng sezgir va o`z qadr-qimmatini onglashga qodir mavjudotdir. Uni oddiy qurolga aylantirish mumkin emas. Kishilik jamiyatlarining barchasini harakatlanuvchi kuchi mana shu ongdir. Huquq g`oyasi mana shu ongdan kelib chiqadi va borgan sari kengayib ongda hukumronlik qila boshlaydi.

www.arxiv.uz Biroq odam jamiyatda yashaydi va uzluksiz o`z erki doirasini kengaytirishga intiluvchi boshqa odamlar bilan to`qnashadi. "Shundan, deydi Chicherin, ularning har biriga nima tegishliligini aniqlash va o`zaro tortishuvlarni bartaraf qilish uchun muayyan qoidalar o`rnatish zarurati paydo bo`ladi. Huquq kishilik jamoasining ilk bosqichlarida mana shunday paydo bo`ladi va o`sish, murakkablashish natijasida eng yuqori bosqich tomon rivojlanadi. Huquq bu erkinlikni umumiy qonun ostida o`zaro cheklovchi, barcha kishilik jamiyatlarining ajralmas belgisidir". Shunday qilib Chicherin huquqning paydo bo`lishi va yashash sabalarini jamiyatda mavjud ikki qarama-qarshi elementdadir deb ko`rsatadi: Erkdan iborat shaxsning ruxiy tabiati va erkinlikni cheklovchi qonunda ifodasini topgan ijtimoiy omil. Bularning o`zaro munosabatlarini uyg`unlashtirish asosiy masaladir. B.N.Chicherin huquq falsafasining ahamiyati va rolini ko`rsatishga urindi. Uning fikricha, huquqning falsafiy asoslari amaliyot uchun ko`rgazma vazifasini o`taydi, chunki "huquq sohasi ijobiy qonunchilik bilangina cheklanmaydi". Amaldagi qonunlar odamlar ehtiyoji va qarashlarining o`zgarishi bilan o`zgarib boradi va inson irodasi bilan yaratilganligi uchun yaxshi va yomon bo`lishi mumkin. Ularni odamlar baholaydilar. Qonun chiqaruvchining o`zi ham qonunlarga baho beradi. Qonun chiqaruvchi o`zining ko`rgazmalariga itoat qilishi shart bo`lgan odamlarning huquq va majburiyatlarini belgilashda nimaga asoslanishi kerak? U bunday ko`rgazmani amaldagi huquqning o`zidan ololmaydi, chunki uning

www.arxiv.uz o`zini baholash va o`zgartirish kerak. Buning uchun boshqa yuqori darajadagi tasavvur va tushunchalar kerak bo`ladi. Qonun chiqaruvchi hayotiy tajriba ko`rgazmalari bilan ham kifoyalana olmaydi, chunki ular bir-biriga qarama-qarshi tushunishni talab qiladigan har xil element, manfaat va talablardan iboratdir. Amaldagi qonunlarning nisbiy kuchi va qadr-qimmatini aniqlash uchun umumiy tarozi va o`lchov, ya`ni yo`l ko`rsatuvchi qo`llanma bo`lishi kerak. Bu vazifani faqat falsafa bajara oladi. Odamlarning huquq va majburiyatlarini qonunda aqilga muvofiq belgilash uchun huquq nima, uning man`bai qayerda va undan qanday talablar kelib chiqadi, kabi masalalarni bilish kerak. Bu muammolar inson shaxsi bilan uzviy bog`liq. Buning aniqlash inson tabiati, uning xususiyatlari va hayotiy maqsadlarini tadqiq qilishni talab qiladi. Bu masalalarning barchasi huquq falsafasi doirasiga kiradi, deydi Chicherin. U Gegel huquq falsafasiga asoslanadi. Shaxs va jamiyat masalalarini taxlil qilishda B.N.Chicherin o`zining individualizm konsepsiyasini bayon qiladi. Insonning aql- zakovatli mavjudod ekanligi erkin irodada namoyon bo`ladi. Mana shu tufayli inson shaxs sifatida tan olinadi va unga huquqlar beriladi. Shaxs barcha ijtimoiy munosabatlarning ildizi va belgilovchi asosidir. Qonunning erkinlikka nisbatan munosabati ikii xil bulishi mumkin: majbur qilish (davlat qonunini) va ixtiyoriy (ahloqiy qonun). Birinchisi tashqi erkinlik doirasidan tashkil topgan tashqi harakatlarga taaluqli, shulargina majbur qilinishga mansubdir; ikkinchisi ichki erkinlikdan chiqadigan intilishlarga murojat qiladi. Birinchisidan huquq paydo bo`ladi, ikkinchisi ahloq ma`nbaini tashkil qiladi.

www.arxiv.uz Chicherin huquqning subyektiv huquq va obyektiv huquq ma`noda tushunish lozim deydi. Subyektiv huquq bu ahloqiy imkoniyat, boshqacha aytilsa, qonun doirasida erkin harakat qilish imkoniyati. Obyektiv huquq erkinlikni belgilovchi qonunning o`zi. Bu ikki ma`noning birlashtirish natijasida huquqning umumiy tarifini beradi. "Huquq qonun bilan belgilangan erkinlikdir". B.G.Chicherin ijobiy huquq zaminida tabiiy huquq yotishi kerak degan g`oyani olg`a suradi. Tabiiy huquq inson aql-idrokidan kelib chiqadigan, majburiy bo`lmagan umumiy yuridik normalar tizimidir. Tabiiy huquqning adolat, tenglik va erkinlik kabi normalari ijobiy qonunlar uchun asosiy o`lchov va qo`llanma bo`lishi kerak, deydi Chicherin. B.G.Chicherin jamiyat tuzilishi haqida fikr yuritar ekan, 4 birlikni ajratadi: oila, fuqarolar ittifoqi (fuqarolar jamiyati, individlarning tashqi erkinlik sohasi), cherkov ittifoqi (ichki erkinlik va vijdon, insonning xudo bilan muloqatda bo`lishi va ahloqiy qonunning bajarilishi sohasi), davlat ijtimoiy ittifoqlar rivojining eng yuqori bosqichi. Chicherin fikriga ko`ra, davlat barcha ittifoqlar ichida eng ustivoridir. Lekin u boshqa ittifoqlar mustaqilligiga to`sqinlik qilmasligi kerak. Barcha ittfoqlar muassasaga emas, shaxsga, erkin odamlarga tayanadi. Ittifoqlarning maqsadi ham shundadir. "Shaxslar muassasalar uchun emas, mussasalar shaxslar uchun. Muassasalarning takomillashtirish ham shunga bog`liq". B.I.Chicherinning ta`limoti rus mustabid tuzumini isloh qilishga, konstitutsion monarxiyaning joriy qilish zarurligini asoslashga

www.arxiv.uz qaratilgan edi. B.N.Chicherin g`oyalari rus huquqiy fikr rivojida chuqur iz qoldirdi. Rossiya siyosiy va huquqiy ta`limotlar tarixida I.A.Ilin g`oyalari diqqatga sazovordir. I.A.Ilin (1883-1954) rus faylasufi va huquq nazariyotchisi, Moskva universiteti yuridik fakultetining professori. 1922 yil Rosiyadan surgun qilingan. Germaniya, Shvetsariyada yashagan. I.A.Ilin huquq muammolarini insoniyat tarixi va madaniyatining tarkibiy qismi sifatida tadqiq qiladi. Uning fikriga ko`ra har bir konkret odam maxsus dunyoqarashga ega. Huquqiy ong dunyoqarashning muhim tarkibiy qismidir. Ushbu dunyoda mendan boshqa odamlar ham borligini, shaxsiy hayotim boshqa odamlarga bo`lgan munosabatimga bog`liq ekanligini anglashdan kelib chiqadi. Huquq, qonun, odatning subyektiv-psixologik ildizi odamlarning to`g`ri va adolatli harakatlaridan tashqari chidab bo`lmaydigan yomon harakatlari ham borligini chuqur xis qilishdadir. Bu e`tiqod huquq va ahloq o`rtasidagi farqni bilmaydi, har qanday qonun va odatning asosini tashkil qiladi. Odamlarning ichki e`tiqodi "adolat" va "adolatsizlik", "qonuniylik", "qonunsizlik"ning mavjudligiga qat`iy ishonch hosil qilganligidadir. Bu ishonch “huquqiy xis”, "xaqlilik instinkti"da namoyon bo`ladi. Ular odamlarning o`zaro munosabatlariga qaratilgandir. Bu instinkt xisning mazmunini ochib berish, uni xissiyot holatidan bilim darajasiga o`tkazish-yetuk tabiiy huquq ongiga asos solish demakdir.

www.arxiv.uz Shunday qilib, obyektiv mavjud tabiiy huquq onggi tabiiy huquqning predmetini tashkil qiladi. Bu huquqiy qonun uchun asosdir. Ularning majmui esa ijobiy huquqdir. Tabiiy va ijobiy huquq o`zaro munosabati huquqiy ongning real mazmunini belgilaydi. Tabiiy huquq ijtimoiy ongning maxsus shakli, inson ruxiyatining zarur elementi sifatida namoyon bo`ladi. Tabiiy huquq odam boshqa odamlarning huquq va erkinliklariga hurmat bilan munosabatda bo`lishini, busiz u jamiyatda yashashi mumkin emasligini nazarda tutadi. Odamzodga xos obyektiv nimadir borki, unga rioya qilish har bir odam uchun muqaddas burch hisoblanadi. Ijobiy huquq muayyan sharoitda amalga oshirilgan va shu sharoit bilan bog`liq huquqdir. U tabiiy huquqning ta`minlanishiga va o`zida saqlashga yoki uni cheklashga va buzishga qaratilgan bo`lishi mumkin. Uning tabiiy huquqqa mos kelishi yoki kelmasligiga qarab ijobiy huquqning progressiv yoki reaksion ekanligini ajratish mumkin. Ijobiy huquq shunday sharoitda yaratiladiki, deydi Il`in, uning mazmuni tama`gir iroda, bexabarlik, noto`g`ri nazariya va bilmaslik ta`siri ostida qolishi mumkin. Shunga qaramasdan shu omillar ta`siri ostida huquq mazmuniga kirib qelgan chekinish va buzilishlar qanchalik katta va daxshatli bo`lmasin, bu huquq o`zining tabiatiga ko`ra tabiiy huquqning asosiy mag`zini o`zida saqlab qoladi, chunki u tabiiy huquqqa hizmat qilish uchun paydo bo`lgan. I.A.Ilin quyidagilarni ijobiy huquqning tashqi omillari deb ko`rsatadi: kuch va undan foydalanuvchi hokimiyat tizimlari, qonunlarning obrui, davlat organlarining qonun chiqarish faoliyati,

www.arxiv.uz jamiyatning muayyan tabaqalarining manfaatlari, qonunda ifodalangan yoki shunga intiluvchi iroda. Real huquq, deydi Il`in, doim tabiiy huquq bilan ijobiy huquq o`rtasidagi munosabat sifatida namoyon bo`ladi. Tabiiy huquq maqsadga erishish bo`lsa, ijobiy huquq maqsadni amalga oshirish vositasidir. Hech qanday qonun mutloq benuqson bo`lmaydi. Shuning uchun ham qonunning yaxshilash, takomillashtirishga qaratilgan ish to`xtovsiz olib boriladi. Tabiiy huquqning qonun yo`li bilan ta`minlashga intiluvchi huquqshunos ijtimoiy munosabatlarning doimiy islohatchisidir. Agar davlat va huquq muayyan guruhlarning tor manfaatlari yo`lida foydalanadigan bo`lsa, huquqshunosning harakatlari salbiy oqibatlarga olib keladi. Ijobiy huquq tabiiy huquq g`oyasini rasmiy, yuzaki bayon qilib o`z vazifasini bajarmagan holda ham huquq sifatida tan olinadi. Mana shunda huquqiy hayotning fojiaviy va kulgili tomonlari namoyon bo`ladi. Hunik va buzilgan huquqiy ong, mazmuni buzilganligiga qaramay huquqiy ong bo`lib qolmoqda. U huquq g`oyasiga murojat qilmoqda, lekin undan faqat andozasinigina olmoqda, undan o`z xoxishicha foydalanmoqda, hiyonat qilmoqda, uni nomunosib, buzuq mazmun bilan to`ldirmoqda. Nohaq huquq paydo bo`lmoqda, lekin u huquq deb ko`rsatilmoqda, oqibat natijada odamlar ongida huquq g`oyasi obro`sizlantirilmoqda, unga bo`lgan ishonch yo`qolmoqda. I.A.Il`in tabiiy huquq muammolari bilan birga huquq va ahloqning o`zaro munosabati, zo`rlik va uning ijtimoiy hayotdagi roli kabi huquq falsafasi muammolarini ham tadqiq qildi. Rossiya XX asrga mustabid monarxiya davlati sifatida kirib keldi. Qonun chiqarish va ijro etish hokimiyatlar to`liq monarx qo`lida edi.

www.arxiv.uz Ijtimoiy hayot ehtiyojlari mavjud davlat tizimini o`zgartirish, monarx huquqlarining cheklash, vakolatli hokimiyat organlarini shakllantirish zarurligini talab qilardi. Bu yo`lda birinchi qadamlar 1905 yil rus revolyutsiyasi ta`siri ostida qo`yildi. Monarx qonun chiqarishning tashkil qilish va amalga oshirish sohasida ayrim o`zgarishlar qilishga, fuqarolarning bir qator demokratik huquq va erkinliklarini tan olishga majbur bo`ldi. Davlat Dummasini joriy qilish orqali qonun chiqarish sohasida monarx hokimiyatini cheklashga qaratilgan tadbir alohida ahamiyatga ega bo`ldi. Biroq hokimiyatning bo`linish prinsipini va konstitutsion monarxiyani amalda joriy qilishga xali uzoq edi. Real hokimiyat asosan podishox qo`lida saqlanardi. Umuman olganda mamlakat oldida turgan asosiy muammolarni islohatlar orqali hal qilish imkoniyati yo`qotilgan edi. O`tkazilgan islohatlar o`z oldiga qo`ygan vazifalarni bajara olmadi. XX asr boshida Rossiyada inqilobiy vaziyat vujudga kelgan edi. Burjuaziyaning kuchsizligi, xal qilinishi kerak bo`lgan muammolarning fundamentalligi va keskinligi, jamiyatning qarama- qarshi toifalarga bo`linishi, yuqori tabaqalar bilan quyi tabaqalar o`rtasidagi antoganizmning keskinlashishi, aholini talaygina qismini qashshoqligi, urush oqibatlari, vayrongarchilik va ochlik, mamlkatda inqilobiy kuch va tashkilot-larning targ`ibotchilik ishi 1917 yil Fevral revolyutsiyasidan keyin paydo bo`lgan burjua demokratik tuzumini tugatilishiga olib keldi. Mamlakatda diktatorlik sotsialistik tuzum o`rnatildi.

O'xshashlar

Rossiya siyosiy va huquqiy ta`limotlarining ayrim xususiyatlari

Qadimgi sharqda siyosiy va huquqiy ta`limotlar

Qadimgi Yunonistonda siyosiy va huquqiy ta`limotlar

Qadimgi Rimda siyosiy-huquqiy ta`limotlar

Siyosiy huquqiy ta`limotlar tarixining predmeti va metodi