Прокуратура органларининг умумий назорат фаолиятини ташкил этиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Прокуратура органларининг умумий назорат фаолиятини ташкил этиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

112 KB

Ko'chirib olish

Прокуратура органларининг умумий назорат фаолиятини ташкил этиш Режа: 1. Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш 2. Прокурор ваколатлари

Прокуратура органларининг умумий назорат фаолиятини ташкил этиш тўғрисида гапириб, шуни таъкидлаш жоизки, прокурорлик назоратининг предмети ва доирасини аниқ-равшан белгилаб олиш муҳим принциплардан биридир. Умумий назорат фаолиятининг 2-муҳим шарти бу бутун прокурорлик тизими иерархияларини аниқ-равшан белгилаш. Бу турли бўғиндаги прокурорлар ишида параллелизмнинг олдини олади, шу билан бирга қонунларнинг аниқ ва бир хилда ижро этилиши устидан назоратни амалга оширишнинг асосий йўналишларини кўздан қочирмасликка имкон беради. Яъни, умумреспублика вазирликлари, қўмита ва идоралари ҳамда жамоат ташкилотлари томонидан қонунлар ижроси устидан назоратни Республика Бош прокуроратураси; Вилоятлар, Қорақалпоғистон Республикаси ва Тошкент шаҳри ижроия ҳокимияти ва бошқаруви, жамоат ташкилотларининг қонунларни ижроси устидан назоратни-тегишлича вилоятлар, Қорақалпоғистон Республикаси ва Тошкент шаҳар прокуратуралари; Шаҳар ва туман вакиллик органлари, ижро ҳокимияти ва бошқарув органлари, юридик шахслар, жамоат ташкилотлари томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назоратни туман, шаҳар ва уларга тенглаштирилган ихтисослаштирилган прокуратуралар амалга оширади. Ҳарбий бошқарув органлари, ҳарбий қисмлар ва муассасалар томонидан қонунлар ижроси устидан назоратни ҳарбий прокуратура амалга оширади ва шу кабилар. Умумий назорат фаолиятини амалга оширишда камдан-кам ҳолатларда юқори турувчи прокурор қуйи прокурорнинг ваколатларини ўзига олади. Аммо унинг бундай ваколати қонунда мустаҳкамланган. Умумий назорат фаолиятининг муваффақияти кўп жиҳатдан прокурорнинг ахборот билан таъминланганлиги, қонунийлик ҳолати, ва аниқ назоратга кирувчи объектлардаги ҳуқуқбузарликларнинг мавжуд бўлишлигидандир.

Умумий назоратнинг самараси, шунингдек ушбу фаолиятни ҳам марказда, ҳам жойларда аниқ режалаштиришга боғлиқ. . Умумий назоратнинг "қамраб бўлмаслиги"га қарамасдан, прокурорлар ўткир йўналишда иш олиб боришлари керак. Умумий назорат прокурор фаолиятининг бир йўналиши сифатида ўзига хос хусусияти бор. Яъни, умумий назоратда муваффақият кўп жиҳатдан прокурорнинг шахсий ташаббусига боғлиқ. . Шунингдек, текширув ўтказиш объектини аниқлаш муҳимдир. Бунда "анчадан бери борилмаган жой" эмас, балки қонун бузилаётган давлат ва меҳнат интизоми нохуш ҳолатда бўлган объектлар танланиши керак. Текширувлар ўтказишда ишни шундай ташкил қилиш керакки, бунда нафақат қонун бузилишлари, балки уларга шароит яратган сабабларни ҳам аниқлаш лозим. Бунда прокурорга жалб қилинган мутахассислар ёрдам беради. Умумий назорат соҳасидаги янги қонунчилик билан, айниқса, туман ва шаҳар бўғини прокурорларини ўз вақтида ҳамда тўлиқ таништириш муҳим аҳамиятга эга. Бу асосан юқори турувчи прокурорлар томонидан ўтказиладиган семинар машғулотларида амалга оширилади. Ушбу жараёнда янги қабул қилинган қонун ва қонун ости ҳужжатларининг нисбати мураккаб меъёрларига тушунтириш (шарҳ) берилади. Бу иш фаолроқ ўтказилиши керак Негаки, ҳозирги вақтда амал қилувчи қонунчилик, жумладан хўжалик, тижорат, тадбиркорлик ҳуқуқи соҳаларидаги қонун ва қонун ости ҳужжатларига фаол ўзгартириш ва қўшимчалар киритилмоқда. Ж адал ислоҳотлар даврида прокуратура идораларининг умумий назорат фаолиятини замон талабларига жавоб бера оладиган даражага кўтариш лозим . П рокурорлар фаолиятида ташаббускорлик, фуқаролар ва мулкдорлар, давлат ва жамият манфаатларини ҳимоя қилишда ҳуқуқлилик, адолатпарварлик, қонунбузарликка қарши муросасизлик талаб қилинади. Республкамиз иқтисодиётини, мулкчиликни барча шакллари ва табиий бойликлари, аҳоли истеъмол ҳуқуқларини ҳимоя қилишга, давлат ва меҳнат

интизомини мустаҳкамлашга, табиатни муҳофаза қилишга қаратилган қонунларнинг бажарилиши устидан назоратни кучайтириш зарур. Умуман, прокуратура идораларининг умумий назорат фаолиятидаги муҳим вазифалари белгилаб олини ши керак . Умумий назорат тартибида ўтказилган текширишларда юзакичиликка, сифатсиз ва натижасиз текширишлар сонини кучайтириш, расмиятчилик каби ҳолатларга барҳам бериш, қонунбузарларга нисбатан тегишли таъсир чоралари кўриш, жазонинг муқаррарлигини таъминлашда қатъиятчилик талаб этилиши, масалаларни ҳал этишда маҳаллий ҳокимият идоралари таъсирига берилиб қолиш, маҳаллийчилик, ошна-оғайнигарчилик иллатларига барҳам бериш лозимлиги кўрсатилган. Шунингдек, умумий назорат бўлимлари ва бу соҳа билан шуғулланувчи ходимларни танлаш, жой-жойига қўйишга эътибор бериши, ходимлар қўнимсизлиги, уларни бошқа соҳаларга жалб этилишига чек қўйиш зарурлиги прокурорларнинг эътиборидан четда қолмаслиги лозим . Қонунларни аниқ ва бир хилда ижро этилиши устидан назоратни барча субъектларга нисбатан кучайтирилиши белгиланди. Буйруқда прокурорлар ўз ваколатларини амалга оширганларида мустақил бўлишлари ва фақат қонунга бўйсунишлари, қонун бузилишларини ўз вақтида аниқлаши ва олдини олиши, уларга нисбатан тегишли таъсир чоралари қўллаш, бузилган ҳуқуқларнинг тикланишига эриш иш лари лозим. Иқтисодиёт соҳасидаги идора ва ташкилотлар томонидан қонунларга риоя этилиши устидан назоратни кучайтириш кўрсатилди. Айниқса, республика агросаноат комплекси ижтимоий иқтисодий ривожлантиришга қаратилган қонунлар ижроси устидан назоратни олиб боришда эътибор билан ёндашиш белгиланди.

Бундан ташқари, қуйидаги йўналишлардаги прокурорлик назоратини кучайтириш керак : -табиатни муҳофаза қилишга қаратилган қонунлар ижроси устидан назорат; -тарихий-маданий ёдгорликларни асраб-авайлашга оид қонунлар ижроси устидан назорат; -давлат ва хўжалик интизомини мустаҳкамлашга қаратилган қонунлар ижроси устидан назорат; -ташқи иқтисодий фаолиятга оид қонунчилик ижроси устидан назорат; -транспортга оид қонунлар ижроси устидан назорат; -мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, корхоналарга оид қонунлар (акционерлик жамиятлари, қўшма, кичик, хусусий корхоналар) ижроси устидан назорат; -дин ва виждон эркинлиги, давлат тилига оид қонунлар ижроси устидан назорат; -аҳолини иш билан таъминлаш ва меҳнат тўғрисидаги қонунлар ижроси устидан назорат; -фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонунлар ижроси устидан назорат; - ваколатли идора (шахслар) томонидан фуқароларни маъмурий жавобгарликка тортишга оид қонунлар ижроси устидан назорат; -истеъмолчилар ва тадбиркорлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, солиқ, божхона, банк ва банк фаолияти ҳамда банкротлик тўғрисидаги қонунчилик ижроси устидан назорат ва бошқалар. Буйруқ, шунингдек умумий назорат тартибидаги текширувлар услубини такомиллаштириш, прокурор ҳуқуқий таъсир ҳужжатлари сифатлилигини, қонун бузилишлари сабаб ва шарт-шароитларини аниқлаш; уларни бартарф этилиши ва олдини олиниши, қонунни бузган шахсларга чора кўрилишига эришиш, умумий назоратда ошкоралик, айниқса оммавий ахборот воситалари иштирокидан фойдаланиш белгиланди.

Бундан ташқари, қонун бузилишлари ва уларга кўмаклашаётган шарт- шароитларни тамомила бартараф этиш мақсадида назорат тартибида такрорий текширишларни ўтказиш амалиётидан кенг фойдаланиш лозимлиги уқтирилган. Умумий назорат фаолиятини амалга оширишда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва текширув-назорати идоралари билан ҳамкорликни кенгайтириш зарур, деган кўрсатма ҳам буйруқдан ўрин олган. Тегишли идоралардан қонунийлик ҳақидаги маълумотларни олиб, улардан умумий назорат фаолиятини режалаштиришда фойдаланиш лозимлиги белгиланган. Умумий назорат фаолиятини ташкил этишда қуйи, айниқса, туман ва шаҳар прокуратураларига услубий ва амалий ёрдам кўрсатиш, прокуратура идораларининг ўзаро ҳамкорлиги, ходимлар малакасини ошириб бориш масалаларига эътибор бериш Ў з бекистон Республикаси Бош прокурорининг тегишли буйруқ, кўрсатма ва Низомларида кўрсатиб ўтилган. Прокуратура органларининг турли даражаларида қонунлар ижроси устидан назорат фаолиятини ташкиллаштириш Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг “Қонун устуворлигини таъминлашда прокуратура идораларининг умумий назорат фаолиятини ташкил этиш, унинг сифатини ва самарадорлигини ошириш ҳақида”ги 1997 йил 28 май кунги 4-сонли буйруғи билан ҳамда Ўзбекистон Республикаси прокуратураси ҳайъатининг 1993-йил 9 июндаги 15-сонли қарори билан маъқулланган “ Умумий назорат бошқармаси тўғрисидаги Низом” билан тартибга солинган эди . Ўзбекистон Республикаси Президентининг 11.03.2004 йилдаги “қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни амалга оширишга қаратилган қонунлар ижросини таъминлашга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги 3406-сонли Фармони билан прокуратура органларининг янги тузилмаси тасдиқланганлиги ҳамда айрим таркибий тармоқлар фаолияти ва номланишидаги ўзгаришлар муносабати билан Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 12 март 2004 йил кунги № 1 сонли “Ўзбекистон Республикаси прокуратураси органларининг айрим таркибий

тузилмаларини тугатиш ва қайта ташкил этиш тўғрисида”ги буйруғи қабул қилинган бўлиб, ушбу буйруққа асосан: “Умумий назорат бошқармаси” тугатилиб ва “Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бошқармаси” ташкил қилиниб, унинг таркибида “қишлоқ хўжалиги соҳасида қонунийликни таъминлаш ва хўжалик юритувчи субъектларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўлими” тузилди. Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг «Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бошқармаси тўғрисида»ги Низомни тасдиқлаш ҳақида 2004 йил 12 апрел 3 - сонли буйруғи чиқарилган. Ўзбекистон Республикаси прокуратурасида “Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бошқармаси” ташкил этилиб, республика ҳудудида қонунчиликни аниқ ва бир хилда ижро этилиши устидан назоратни ташкил этади ва амалга оширади. Унга бошқарма бошлиғи раҳбарлик қилади. “Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бошқармаси” ўз фаолиятини Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги Қонуни, Президент Фармонлари, Ўзбекистон Республикаси прокуратураси ҳайъати қарорлари ва Бош прокурорнинг буйруқ, фармойишлари ҳамда қайд этилган Низомга асосланган ҳолда амалга оширади. “Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бошқармаси” таркибида беркитилган мавзу бўйича прокурор назоратини ташкил этувчи бошқарма бошлиғининг муовинлари, бошқарма катта прокурорлари хизмат қиладилар. “Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бошқармаси” ўз фаолиятини республика прокуратураси бошқарма ва бўлимлари, шунингдек, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тармоқ ва давлат контроль идоралари билан ҳамкорликда амалга оширади.

“Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бошқармаси” фаолияти мавзу-минтақавий тарзда Ўзбекистон Республикаси прокуратураси ва бошқарманинг жорий ва истиқболга мўлжалланган режалари асосида ташкил этилади. Қуйи прокурорларга ташкилий-услубий ёрдам кўрсатиш борасида қуйидаги вазифаларни амалга оширади:  умумий назоратни маълумотлар билан ҳамда услубий тавсиялар билан таъминлаш;  жойларда услубий ва амалий ёрдам бериш йўли билан текширишлар ўтказиш;  қуйи прокурорларга умумий назоратни ташкил этиш масалаларига бағишланган умумлаштиришлар, таҳлиллар, аҳборотнома ва тавсияномалар ишлаб чиқариш ва йўллаш, киритилаётган тақдимнома, протест, ариза ва огоҳлантирувларнинг сифатини кўтариш, ходимларга ўз вазифаларни бажаришда амалий ёрдам бериш;  бошқа бўлинмалар билан биргаликда прокуратура ходимларининг касб маҳоратини ошириш ва қайта тайёрлаш. Вилоят прокуратураларида “Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бўлимлари ” мавжуд бўлиб, бевосита вилоят прокурорига бўйсунади. Туман, шаҳар прокуратураларида прокурор ёрдамчиси томонидан қонунлар ижроси устидан назорат вазифасини амалга оширилади. Прокурор ёрдамчиси томонидан амалга ошириладиган прокурор ваколатлари бевосита тегишли прокурор раҳбарлиги асосида бажарилади. Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш юзасидан прокурорлик фаолиятини самарадорлигини ошириш тўғрисида 2004 йил 22 июнь кунги 25- сон ли буйруғи қабул қилин ган бўлиб, унга кўра, Мамлакатимизда ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий соҳаларда тубдан ўзгаришлар амалга оширилаётган бир пайтда прокуратура органлари зиммасига ҳуқуқий

маданиятни юксалтириш ҳамда демократик ҳуқуқий давлатни шакллантиришда муҳим ва масъулиятли вазифалар юклатилган лиги қайд этилган . Прокуратура органлари фуқароларнинг конституцион ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, давлатнинг иқтисодий асосини янада мустаҳкамлаш, бозор муносабатлари иштирокчиларининг мулкий ҳуқуқларини муҳофазалаш, уларнинг хўжалик-ҳуқуқий алоқаларини такомиллаштиришга салмоқли ҳисса қўшаётганликлари таъкидланган.. Шу билан бир қаторда, фуқароларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш, жамият ва давлат манфаатларини муҳофаза қилиш, қонун бузилишининг келиб чиқишига сабаб бўлган шарт-шароитларни бартараф этиш бўйича амалга оширилган ишлар ҳар доим ҳам кутилган натижаларни бермаётганлиги ҳам қайд этилган. Қонунийликни мустаҳкамлаш ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатлари ҳимоясини таъминлаш мақсадида қабул қилинган буйруқда: 1. Ўзбекистон Республикаси прокуратура органлари назорат фаолиятининг муҳим вазифаси - республика ҳудудида қонун устиворлигини таъминлаш, инсон ва фуқаронинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, шахсий ҳуқуқлари ҳамда эркинликларини, барча миллат ва элатларнинг тенг ҳуқуқлилигини, жамиятда ижтимоий адолат ва қонунийликни мустаҳкамлаш, Ўзбекистон Республикаси конституциявий тузумини жамият ва давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишдан иборат деб ҳисоблансин. 2. Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, туман (шаҳар)лар ва уларга тенглаштирилган прокурорлар назорат фаолиятини амалга оширишда: 2.1. Мамлакат ҳудудида барча ҳуқуқ субъектлари, улар кимга бўйсунишидан, кимнинг тасарруфида бўлишидан ва мулкчилик шаклидан қатъий назар ҳамда барча мансабдор шахслар томонидан қонунларни аниқ ва бир хилда ижро этишга мажбур эканликлари, яъни қонун талабларини ҳеч

қандай вазиятда ҳар хил талқин қилишга йўл қўймасликни, қонунлар қарама- қаршилиги ҳолатларида олий юридик кучга эга бўлган Конституция нормалари ҳамда умумэътироф этилган халқаро ҳуқуқ нормалари тўғридан- тўғри амал қилишлиги эътиборга олинсин; 2.2. Прокурор назорати давлат идоралари, жамоат бирлашмалари ва мансабдор шахслардан мустақил ва фақат қонунга асосланиб олиб борилсин ва қонунбузилишлар ким томонидан содир этилишидан қатъий назар, ўз вақтида олдини олиш, аниқлаш ва бартараф этиш, қонунни бузган шахсларга нисбатан қонунда белгиланган тартибда тегишли чоралар қўлланишига, бузилган ҳуқуқларининг амалда тикланишига эришилсин; 2.3. Иқтисодий, ижтимоий ва маънавий ислоҳотларни чуқурлаштиришга қаратилган қонунлар, Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармонлари ва ҳукумат қарорларининг ижроси устидан таъсирчан ва доимий назорат олиб бориш устувор йўналишлардан бири деб ҳисоблансин; 2.4. Шаклидан қагьий назар мулкдорларнинг қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, улар ва давлатга етказилган зарарларни ўз вақтида ва тўлиқ ундириш, тадбиркорлик субъектлариницг иқтисодий ҳуқуқ ва эркинликларини қўриқлаш билан биргаликда иқтисодий муносабатлардаги ҳар қандай ҳуқуқбузарликларга қарши курашда мансабдор шахслар, маҳаллий ҳокимият, бошқарув органлари, текширув назорат (контрол) идораларининг масъулиятини оширишга қаратилган ҳуқуқий-норматив ҳужжатларнинг аниқ бажарилиши прокурор назоратининг диққат марказида бўлиши таъминлансин; 2.5. Республика агросаноат комплексини ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришга қаратилган қонунлар ижроси устидан назоратни олиб боришда: ер, сув ва ўрмон бойликлари, қишлоқ хўжалиги ва чорвачилик маҳсулотларини, мавжуд техника воситаларини, минерал-ўғитларни сақлаш ва улардан оқилона ва мақсадли фойдаланиш, деҳқон, фермер ва шахсий ёрдамчи ва жамоа хўжаликлари, деҳқончилик саноати уюшмалари ва машина-трактор парклари фаолиятини, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини

контрактация қилишни тартибга солувчи, қишлоқ инфраструктурасини яратилишига йўналтирилган қонунларнинг оғишмай бажарилишига, жамоа хўжаликлари фаолиятини жамоатчилик асосида бошқариш тартибига риоя этилишига алоҳида эътибор берилсин; 2.6. Иқтисодий ва молиявий соҳаларда қонунийлик аҳволини янада мустаҳкамлаш, тўлов интизомига риоя қилиш, ёнилги-энергетика маҳсулотларидан тежамли фойдаланиш, шартнома мажбуриятларига оид ҳуқуқий муносабатларни тартибга солишга қаратилган қонунлар ижроси устидан қатъий назорат ўрнатилсин; 2.7. Табиат мухофазаси қонунчилиги устидан назорат олиб боришда ер фонди турларини ҳуқуқий мақомини ноқонуний ўзгартирилишига, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни издан чиқаришга, ўрмон бойликлари, ҳайвонот дунёсининг йўқотилишига, атроф-муҳитнинг, ифлосланишига, сувдан хўжасизларча фойдаланишга қардаи курашга, қаратилган қонун талабларига риоя этилишига эътибор кучайтирилсин. Бу борадаги назорат ва прокурорлик таъсир чоралари самарадорлигини кескин ошириш мақсадида мазкур соҳаларда мутасадди бўлган тармоқ назорат-текширув (контрол) идоралари билан ҳамкорлик янада мустаҳкамлансин ва уларнинг фаолияти устидан назорат кучайтирилсин; 2.8. Ўзбекистон халқининг маданий мерослари ва архитектура ёдгорликларини қўриқлаш, тарихий, бадиий, миллий, илмий ва маънавий обидаларни сақлашга оид қонунлар ижроси устидан прокурор назорати шакли ва усуллари тубдан ўзгартирилсин. Бу йўналишда текширишлар ўтказишда биринчи навбатда маданий тарихий обидаларнинг сақланиши, уларнинг қонунсиз сотилиши ва Ўзбекистон Республикасига олиб кирилиши ҳамда четга олиб чиқиб кетилишини олдини олишга масъул бўлган давлат идоравий бошқарув ва текширув органлари томонидан олиб борилаётган ишлар самарасига алоҳида эътибор қаратилсин;

2.9. Мулк шаклидан қатъий назар хўжалик юритувчи субъектлар томонидан статистик, ишлаб чиқариш ва молия интизомини мустаҳкамлашга қаратилган қонунлар ижроси устидан назорат кучайтирилсин. Хизмат ваколатларини суиистеъмол қилиш, хўжасизлик, кўзбўямачилик, сифатсиз маҳсулотлар ишлаб чиқариш, ёнилғи-энергия манбаларидан мақсадсиз ва ноқонуний фойдаланиш, нарх-навони асоссиз кўтариш, шунингдек, савдо ва бозорлар фаолиятини тартибга солувчи ҳуқуқий-норматив ҳужжатларни бузиш каби гайриқонуний ҳаракатларга нисбатан кескин чоралар кўриб борилсин. Солиқ, пул-кредит ва қимматбаҳо қоғозлар, банклар ва банк фаолияти ҳамда банкротлик тўғрисидаги қонунчилик ижроси устидан доимо назорат олиб борилсин ва кескин кучайтирилсин; 2.10. Ташқи иқтисодий фаолиятга доир қонунлар ижроси устидан прокурор назорати самарадорлигини ошириш йўли билан хўжалик юритувчи субъектлар ва давлат манфаатларига зарар етказмаган ҳолда чет эл инвесторлари ҳуқуқларини ҳимоялаш таъминлансин. Шунда: Ўзбекистон Республикасининг манфаатларига хилоф равишда ташқи савдо битимини тузиш, экспорт-импорт маҳсулотлари учун ҳисоб- китобларни амалга оширишда тўлов муддатлари бузилиш ҳолларини олдини олиш ва валюталарни мажбурий равишда сотиш тартибига қатъий риоя этилиши; Импорт маҳсулотлари сифатининт назоратини амалга ошириш билан бир қаторда, йстеъмол бозорларига паст навли ва сохта буюмлар, табиатни ифлослантирувчи технология ва ускуналар, шунингдек инсон ҳаёти учун хавфли бўлган озиқ-овқат ва бошқа маҳсулотларнинг киришини олдини олишга қаратилган қонунлар ижроси устидан қатъий назорат ўрнатилсин; қўшма корхоналар, шунингдек чет эл фирма ва компаниялари вакилликларининг қонуний фаолиятига тўсқинлик қилиш, инвестиция дастурларини ижроси билан боғлиқ ҳар қандай қонунбузарликларнинг бартараф этилишига эришилсин;

Чет эл инвестициялари мавжуд бўлган корхоналарнинг фаолиятини етарли асослар бўлмай туриб текширилишини олдини олиш мақсадида, ушбу корхоналарда қонунларнинг бузилаёттанлиги тўғрисида қатъий сабаблар бўлган ҳолларда Республика Бош прокуратураси билан келишилган ҳолда ҳудуд прокурорлари томонидан текширишлар ўтказиш белгилансин. 2.11. Республика темир йўл, автомобил, ҳаво ва сув йўлларида ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш, транспорт воситаларидан самарали фойдаланиш, шунингдек, ташиладиган халқ хўжалик юкларини асрашга қаратилган қонунлар ижроси устидан қатьиятлик билан назорат олиб борилсин. Транспорт прокуратуралари бу муҳим вазифани амалга оширишда қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, шаҳар ва туманлар ҳамда бошқа тегишли прокуратуралар билан ўзаро ҳамкорлик олиб борсинлар; 2.12. Давлат тасарруфидан чиқариш, давлат ва жамоат мулкини хусусийлаштиришга, кичик, қўшма, хусусий корхоналар, ҳиссадорлик жамиятлари фаолиятига тартибга солишга қаратилган қонунлар ижроси устидан мунтазам назорат олиб борилсин; 2.13. Инсон ва фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларида белгилаб берилган ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш прокуратура органларининг жамият олдидаги энг муҳим вазифасидир. Прокурор ваколатлари:  Фуқароларнинг шахсий ҳуқуқ ва эркинликларини, уларнинг дахлсизлик, фикрлаш, сўз ва эътиқод ҳамда виждон эркинлиги ҳуқуқларини кафолатларини таъминлаш;  Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг сиёсий ҳуқуқларини, яъни жамият ва давлат вшларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этиш, Ўзбекистон Республикаси қонунларга мувофиқ жамоат бирлашмаларига, сиёсий партияларга бирлашиш ва оммавий ҳаракатларда қатнашиш ҳуқуқларини амалга оширишда уларнинг эркинликларини ҳимоялаш;

 шахснинг ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқини ушбу идоралар томонидан таъминланишини назорат қилиш;  фуқароларнинг мулкга эга бўлиш ҳуқуқини, уларнинг мулкини дахлсизлигини муҳофаза қилиш;  шахснинг меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли ҳамда хавфсиз меҳнат шароитларида ишлашга, ўз фаолиятлари учун ўз вақтида ҳақ олиш, меҳнат таътилига чиқиш ҳамда қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланишга доир ҳуқуқларини ҳимоялаш;  ҳар бир шахснинг қариганда, меҳнат лаёқатини йўқотганда, шунингдек боқувчисидан маҳрум бўлганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий ҳимояланиш, пенсия таъминоти ҳуқуқларини аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож ёлғизлар, ногиронлар, қариялар ва аҳолининг кам таъминланган қисмига алоҳида эътибор берган ҳолда муҳофазасини таъминлаш;  бозор муносабатлари ривожланаётган бир пайтда соғлиқни сақлаш, оналик ва болаликни ҳимоялаш, бепул малакали тиббий хизмат кўрсатишга оид ҳуқуқларни муҳофаза қилиш;  фуқароларнинг билим олиш ҳуқуқи, илмий ва техникавий ижод эркинлиги, маданият ютуқларидан фойдаланиш ҳуқуқларини амалга оширилишига кўмак беришга йўналтирилсин; Аҳолини иш билан таъминлаш ва меҳнат тўғрисидаги қонунлар ижроси устидан назорат асосий вазифа деб белгилансин. Шунда алоҳида эътибор ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлган фуқаролар қатламларига белгиланган имтиёзларни таъминлашга доир қонунлар ижросига қаратилсин. Ташкилот ва корхоналар ишлаб чиқариш фаолиятини қайта ташкил қилиш, такомиллаштириш, хусусийлаштириш ва иқтисодий ислоҳотлар муносабати билан иш жойларининг қисқартирилиши оқибатида ишдан бўшаб қолган ходимларни иш билан таъминлаш ҳақидаги қонунлар ижроси устидан назоратнинг таъсирчанлиги оширилсин;

Фуқароларнинг хат, ариза ва шикоятлари, корхона, ташкилот ва муассасаларнинг мурожаатларига масъулиятсизлик ва сансалорлик билан муносабатда бўлиш, ижтимоий адолат талабларига риоя этмаслик, инсон ва фуқаронинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ҳамда шахсий ҳуқуқлари ва эркинликларига тўсқинлик қилиш ҳолларига барҳам бериш ҳақидаги қонунлар ижроси устидан назорат кескин кучайтирилсин; Давлат бошқарув идоралари, ўзини-ўзи бошқариш органлари, ҳокимлар ва мансабдор шахслар томонидан фуқаролар ва юридик шахслар манфаатларига зид равишда қабул қилинган ноқонуний ҳужжатларни аниқлаш ва уларни бекор қилиш ёки қонунга мувофиқлаштириш юзасидан мунтазам текширишлар ўтказилсин. Бунда-Республика вазирликлари, концернлари, корпорациялар, ассоциациялар, вилоят, шаҳар ва туман ҳокимлари, бошқарув ҳамда фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари томонидан қабул қилинаётган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларнинг ҳамда давлат органлари ва назорат идоралари раҳбар ва мансабдор шахслари томонидан фуқаролар ва мансабдор шахсларни маъмурий жавобгарликка тортиш ҳақидаги қарорлари қонунийлигига алоҳида эътибор қаратилсин. Протест келтириш йўли билан қонунга зид бўлган ҳуқуқий ҳужжат ҳамда ноқонуний қарорлар бекор қилиниши ёки уларнинг қонун талабларига мослаштирилишига эришилсин. Протестни қаноатлантириш рад этилганда, шунингдек протест қонунда белгиланган муддат ичида кўриб чиқилмаган тақдирда, бир ойлик муддат ичида ана шу ҳужжатни ғайриқонуний деб эътироф этиш тўғрисида ариза билан судга мурожаат этилиши таъминлансин. Ҳудуд прокурорлари томонидан республика бошқарув органларининг қонунга зид бўлган ҳужжатлари аниқланган тақдирда бу ҳужжатни қонунда белгиланган тартибда бекор қилинишини сўраб тегишли тақдимнома билан Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасига мурожаат қилиш амалиёти йўлга қўйилсин.

Назорат текширувлари ҳуқуқбузарликнинг олдини олишга йўналтирилиб, ишнинг тўғри ва аниқ режалаштирилишига жиддий эътибор қаратилсин. Текширишнинг йўналишидан қатъий назар, бу объектда қабул қилинаётган ҳуқуқий ҳужжатларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига мувофиқлигини, шунингдек фуқаролардан келиб тушган мурожаатларнинг ҳал этилишида қонунларга риоя қилинишини ҳамда ҳуқуқий хизмат ишининг самарадорлигини ўрганишга комплекс ёндошилган ҳолда ҳар бир текшириш режаларига мажбурий тартибда киритилиши қатъий белгилансин. Қонун бузилишларни ва уларни келтириб чиқараётган шарт- шароитларни бартараф қилиш мақсадида назорат тартибида такрорий текширишларни ўтказиш амалиётидан кенг фойдаланилсин. Назорат тартибида қонунлар ижроси устидан текширув услуби такомиллаштирилиб борилсин, текширувларга тегишли мутахассисларни жалб этиш, прокурор назорат ҳужжатлари: протест, тақдимнома, ариза, қарор ва огоҳлантирувларнинг сифатли бўлиши таъминлансин, ҳуқуқбузарликни келтириб чиқараётган сабаб ва шарт-шароитлар чуқур таҳлил этилиб, уларнинг олдини олиш, қонунни бузган шахсларга нисбатан чора кўриш тўғрисида мутасадди раҳбарларга аниқ таклифлар киритилсин. Прокурор назорати ҳужжатини меҳнат жамоасида, ўз иштирокида, ошкора кўрилишига ва натижаси оммавий ахборот воситаларида кенг ёритилишига эришилсин. Республика Бош прокуратураси фуқароларнишг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бошқармаси ҳамда қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, Ўзбекистон транспорт ва Ҳарбий прокурорлари к.уйи прокурорлар томонидан қўлланилган прокурор назорати ҳужжатларининг сифати мунтазам равишда ўрганилиб борилсин.

Қуйи прокурорлар томонидан қўлланган прокурор назорати хужжатлари ҳар ойда юқори турувчи прокурорга ўрганиш учун юборилиши таъминлансин. Прокурор назорати ҳужжатларишшг сонига қараб баҳо бериш амалиётидан тўлиқ воз кечилсин. Шу муносабат билан қуйи турувчи барча прокурорларга бир турдаги прокурор назорати ҳужжатини иккинчиси билан алмаштириш қатъиян тақиқлансин. Прокуратура идораларининг назорат фаолиятини ташкил этишда қонунбузарликларни аниқлаш ва олдини олишда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи бошқа идоралар билан ҳамкорликни янада яхшилаш чоралари кўрилсин. Текширув-назорати идоралари (контрол) билан ўзаро амалий алоқалар ўрнатилиб, қонунлар ижроси устидан биргаликда текширишлар ўтказилиб борилсин. Давлат ва тармоқ назорат идоралари томонидан кўрилган чораларнинг қонунийлиги устидан назорат кучайтирилсин. Бунда назорат- текширув идоралари фаолиятининг қонунийлиги устидан мунтазам ва мақсадли назорат ўрнатилишини таъминлаш мақсадида ҳар чоракда камида бир маротаба текширишлар ўтказиб борилсин. Ушбу органлар ходимларишшг қонунсиз ҳаракатлари ва улар томонидан содир этилган суиистеъмолликлар тўғрисида прокуратура органларига келиб тушган мурожаатлар бўйича чуқур ва ҳар томонлама текширишлар ўтказилиши таъминлансин. Мурожаатлардаги тасдиқланган ҳолатлар бўйича қонуннинг бузилишига йўл қўйган шахсларни жиноий жавобгарликка тортишгача бўлган қатъий чоралар кўрилсин. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар муҳокамасига юборилган материалларнинг қонуний ҳал этилишини текшириб бориш мақсадида йилига икки маротаба таққослама .дададалгомалар тузилсин. Идоравий бошқарув ва текширув органлари фаолиятларида қонунларга риоя этилиши бўйича прокурор назорати аҳволи ҳар 6 ойда бир маротаба умумлаштирилиб борилсин.

Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилган тақдирда процессуал қонун нормаларида белгиланган тартибда судга даъво (ариза) бериш ҳуқуқидан кенг фойдаланилсин. Бу ваколат, айниқса, фуқароларнинг меҳнат қилиш, ижтимоий таъминот, соғлиқни сақлаш, оналик ва болаликка оид ҳамда бошқа шахсий ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишга йўналтирилсин. Шунда соғлиғи, ёши (вояга етмаганлар, қариялар) ёки бошқа сабабларга кўра суд орқали ўз ҳуқуқларини шахсан ҳимоя қила олмайдиган фуқароларнинг манфаатида судга даъво (ариза) тақдим этиш прокурорнинг вазифаси эканлигига жиддий эътибор қаратилсин. Хўжалик ҳуқуқий муносабатларда қонунийликни мустаҳкамлаш мақсадида хўжалик юритувчи субъектлар, давлат ва жамият ташкилотларига етказилган зарарни, шартнома мажбуриятларини бажарилиши, банкрот деб топиш ва хўжалик муносабатларидан келиб чиқувчи бошқа масалалар юзасидан даъво киритиш муҳим вазифа деб ҳисоблансин. Корхона, ташкилот ва муассасалар манфаатларига етказилган моддий зарарни регресс тартибида даъво қўзғатиш йўли билан мутасадди мансабдор шахслардан ундирилишига эришилсин. Ўзбекистон Республикаси прокуратураси фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бошқармаси ва тегишли бўлимлар, қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, Ўзбекистон Транспорт ва қуролли кучлар ҳарбий прокурорларига: Текширишларни ўтказишда йўл қўйилаётган хато ва камчиликларни олдини олишга, сифати ва самарадорлигини таъминлашга, ҳар ҳисобот даврининг бошида назорат-текширув (контрол), иқтисодиёт ва статистика ҳамда бошқа идораларни қонунчилик ҳақидаги маълумотларини олиш ва ёзма равишда таҳлил қилиб, улардан назорат фаолиятини режалаштиришда фойдаланишга эришиш; Маҳкамалар фаолиятини биринчи навбатда туман ва шаҳар прокуратураларининг назорат фаолиятини яхшилашга қаратиш, уларга

услубий ва амалий ёрдам кўрсатиб бориш, қуйи поғонадаги барча прокуратура идораларининг қонунлар ижросини текширишда ва ҳуқуқбузарликларга қарши курашда ўзаро ҳамкорлигини таъминлаш. Прокуратура органларининг фаолиятига ҳар қандай қонунсиз аралашишлар ҳақида зудлик билан юқори турувчи прокурорга ахборот берилсин. Вилоятлар, Тошкент шаҳар, туман ва шаҳар ҳамда уларга тенглаштирилган прокурорлар ҳар йили тегишли ҳудуд халқ депутатлари Кенгашларига, зарур ҳолларда эса фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларига қонунийлик аҳволи ҳақида ахборот тақдим этсинлар; Қонунчиликни мустаҳкамлаш муаммолари ва прокурор-тергов ходимлари малакасини ошириш маркази билан ходимлар малакасини оширишда, умумий назорат сифатини яхшилашга қаратилган тавсия ва қўлланмалар ишлаб чиқишда ижодий ҳамкорликни ривожлантириш топширилсин. Кўрсатилган вазифаларни тегишли бўлим ва бошқармалар узвий ва доимий ҳамкорликда амалга ошириш таъминлансин. Республика Бош прокуратураси кадрлар бошқармасига, қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳар, вилоятлар Ўзбекистон қуролли кучлар ҳарбий, Транспорт, ихтисослашган, шаҳар-туман прокуратураларида умумий назорат соҳасида хизмат қилиш учун тажрибали ва малакали кадрларни танлаш, касб маҳоратига эга бўлган ходимлар кунимсизлигига йўл қўймаслик топширилсин. Вилоят ва унга тенглаштирилган прокурорлар фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш борасида назорат ишини ташкил этиш учун шахсан масъул ва жавобгардирлар. Мазкур буйруқ прокуратура органларининг барча ходимларига ижросини таъминлаш учун етказилсин. Буйруқнинг бажарилиши устидан назорат Ўзбекистон Республикаси Бош прокурор ининг ўринбосарларига юклатилсин.

Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 1997 йил 28 майдаги «қонун устуворлигини таъминлашда прокуратура идораларининг умумий назорат фаолиятини ташкил этиш, унинг сифати ва самарадорлигини ошир и ш ҳақида"ги 4-сонли буйруғи ўз кучини йўқотган деб ҳисоблансин деб қайд этилган.

Адабиётлар рўйхати: 1.Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М.,”Бек” нашриёти, 1998. 2.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 3.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М., 2000. 4. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди». 5. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (махсус қисм, дарслик, ўзбек тилида) –Т.: ТДЮИ.2003 й. 6. Уголовный процесс. Учебник. Под редакцией Никифоро вой Е.Н. (Учебник, на русском языке.) Т.: 2002 й. 7.Ковалёв М.А. Жиноятларни тергов қилишда шахснинг ҳуқуқларига риоя қилиниши устидан прокурор назорати. (моно графия) М., 1981. 8.Мадалиев О.М. Жиноят ишларини биринчи инстанция судларида кўрилишида прокурор иштироки. (монография). –Т.: ТДЮИ.2005.,244б.

O'xshashlar

Прокуратура органларининг ҳайъатлари

Прокуратура органларининг назорат ва бошқа функцияларини амалга ошириш

Прокуратура органларида ишни ташкил этиш

Нотариат фаолиятини ташкил этиш

Адлия органларининг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича фаолиятини ташкил этиш