O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish amaliyoti va mintaqaviy demokratik jarayonlar - Huquqshunoslik - Referatlar

O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish amaliyoti va mintaqaviy demokratik jarayonlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

113 KB

Ko'chirib olish

O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish amaliyoti va mintaqaviy demokratik jarayonlar Reja: 1. Mintaqa davlatlari bilan “Abadiy do'stlik” haqidagi shartnoma va demokratik jarayonlar. 2. Mintaqaviy madaniy makon, iqtisodiy hamkorlik va demokratik qadriyatlar. 3. “Turkiston - umumiy uyimiz” harakati va “Markaziy Osiyo Hamkorligi” (MOH) tashkiloti.

Mintaqa davlatlari bilan “Abadiy do'stlik” haqidagi shartnoma va demokratik jarayonlar Demokratiya yo'lini tanlagan davlat o'z milliy qobig'i doirasida rivojlana olmasligi haqiqat. Mintaqa va umuman, jahonda kechayotgan jarayonlar har bir davlat siyosatiga, tanlagan taraqqiyot yo'liga bevosita ta'sir etishi muqarrar. Ushbu qonuniyatdan O'zbekiston ham, shubhasiz, chetda emas. Istiqlolning ilk kunlaridanoq, O'zbekiston o'z mustaqil tashqi siyosatini, avvalo, mintaqa davlatlari, MDH mamlakatlari bilan mavjud bo'lgan an'anaviy aloqalaru hamkorlikni yangidan, o'zaro tenglikka, demokratik tsivilizatsiyaga asoslangan yo'ldan boshladi. Bu yo'l “Mintaqadan – jahonga”, degan tamoyilga asoslanadi. Bir xil tarixiy sharoit, bir xil taqdirga – istiqlol mintaqa mustaqil davlatlarining tabiiy hamkorligini taqozo etdi. Davlatlarning bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik taraqqiyot yo'lini tanlaganligi esa ushbu hamkorlikning umummushtarak maqsadlari birligiga asoslanadi. Bu mintaqa aro keng ko'lamli hamkorlik imkoniyatlarini tezlashtirdi. Zotan, tili, tarixi, dini, nasli bir qondan- qarindosh xalqlarning yangi tarixiy birligi, maqsadlarining mushtarakligi hamkorlik jarahnlarini tezlashtirib, uning doirasini kengaytirdi. Aloqalar mutlaqo yangicha maqsadu manfaatlar asosida ikki tomonlama va ko'p tomonlama yo'lga qo'yildi. “Mustaqil O'rta Osiyo respublikalari va Qozog'iston bilan do'stona, qardoshlik munosabatlarini mustahkamlash, ular bilan qalin ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni chuqurlashtirish va yanada rivojlantirish ilmiy va madaniy hamkorlikni kengaytirish O'zbekiston tashqi siyosatining g'oyat muhim ustuvor yo'nalishiga aylandi. 90 Xuddi shu haqiqat mintaqaning boshqa davlatlari uchun ham xosdir. Buning hayotiy va tarixiy sabablari bisyor, tabiiy asoslari yo'q. Chunki mintaqaning har bir mustaqil respublikasida aholi tarkibi xilma-xil. Sobiq sho'ro tuzumi respublikalar chegaralarini ongli ravishda buzib tuzgan, natijada tarixan o'zbeklar yashaydigan manzillar boshqa respublikalar hududlariga berib yuborilgan edi. Millionlab o'zbeklar butun boshqa qardosh respublikalarda

istiqomat qilmoqda. Ayni paytda, muayyan sonli qozoqlar, tojiklar, qisman qirg'izlaru turkmanlar O'zbekistonda yashamoqda. Shunday tarixan shakllangan sharoitda millatlararo tenglik va totuvlikni ta'minlash mintaqada ustuvor barqarorlik manbai hisoblanadi. Hali hech kimning xotirasidan o'tgan asrning 80- yillari oxiri, 90-yillarning boshlarida qo'shni Qirg'izistonning O'sh, O'zgan va Jalolobod va Kentlarida yuz bergan qonli to'qnashuvlar ko'rtarilgan emas. Bu – mintaqa davlatlariaro munosabatlarni yangidan yo'lga qo'yishning birinchi talabi, dastlabki taqozosi edi. Ikkinchi tabiiy talab – mintaqaaro tarixan shakllangan an'anaviy hamkorlikni, avvalo, siyosiy-iqtisodiy, madaniy-ma'naviy aloqalarni yangidan tiklash, o'zaro tenglik va manfaatdorlik negizida munosabatlarni tubdan kengaytirish ehtiyoji bo'ldi. Uchinchi talab – taqdirlarning tarixan mushtarakligi, tanlangan demokratik yo'lning bir xilligi, o'xshashligidan iborat va h.k. Ana shu va yana bo'lak sabablar o'laroq, Islom Karimovning bevosita tashabbusi bilan “Turkiston – umumiy uyimiz” jamoatchilik harakati tuzildi. Bu harakat o'zining tub demokratik maqsadi bilan milliy-mintaqaviy g'oyaga aylandi. Aynan ushbu g'oya O'zbekistonning Qozog'iston, Qirg'iziston, Tojikiston, Turkiya respublikalarida bilan “Abadiy do'stlik” haqidagi ikki tomonlama shartnomani imzolashiga asos bo'ldi. Ma'lumki, Markaziy Osiyo davlatlari boshliqlarining birinchi uchrashuvi 1990 yil Olmaota shahrida bo ' lib o ' tdi . Unda davlatlar o ' rtasida do ' stlik va hamkorlik o ' rnatilishi zarurligi asoslab berildi . Sobiq ittifoq hali mavjudligi sharoitida , uning iqtisodiy va siyosiy ahvoli kundan - kunga yomonlashib , xalq xo ' jaligining barcha sohalarida tanglik kuchayib borayotgan , pul qadrsizlanayotgan , narx - navo qimmatlashib borayotgan sharoitda bo ' lgan edi . Shuning uchun O ' rta Osiyodagi besh davlat iqtisodiy tanglikdan chiqish uchun resurslarni birlashtirish zarur , degan xulosaga kelib , davlat rahbarlari o ' z xalqlariga murojaatnoma va Bayonot qabul qilishdi . Bayonotda mavjud tanglikdan chiqish yo'llari belgilab berildi. 1991 yil 13-15 avgustda Toshkent shahrida O'rta Osiyo davlatlari rahbarlari yig'ilishib, davlatlararo Maslahat Kengashini tuzdilar. Maslahat Kengashining asosiy vazifasi

beshta mamlakat o'rtasida iqtisodiy hamkorlik qilish uchun sharoit yaratishga, bozor munosabatlariga o'tishda mintaqa manfaatlarini himoya qiluvchi siyosat yuritish, mamlakatlardagi iqtisodiy muammolarni hal qilishga kelishib oldilar. O'zbekiston tashqi siyosatining asosiy yo'nalishlaridan biri har tomonlama hamkorlikni mustahkamlash va uni yanada chuqurlashtirishga yo'naltirilganligidir. Bu mustaqil davlatlarning o'zaro tarixan bog'langan va bir-biriga ta'sir o'tkazib turgan, iqtisodiy bab-barobar qiyin ahvolda qolgan xo'jalik aloqalarini saqlab qolish va mustahkamlash zaruratidan, yagona energetika, transport, irrigatsiya, telekommunikatsiya tarmoqlari, suv va gaz ta'minoti tizimlaridan birgalikda foydalanish sharoitlaridan, mineral xom ashyo resurslarini va qishloq xo'jalik mahsulotlarini qayta ishlash sohasidagi mintaqaviy aloqalarni kengaytirish maqsadidan kelib chiqadi. 1993 yil 4 yanvarda Toshkentda O'zbekiston, Qozog'iston va Qirg'iziston Respublikalari Prezidentlarining uchrashuvi bo'lib o'tdi. Uchrashuv qatnashchilari mintaqada siyosiy barqarorlikni ta'minlash va tinchlikni mustahkamlash yo'lidagi hamkorlikni yanada kengaytirish, narx siyosati, energiya manbalaridan foydalanish. Orol va Kaspiy dengizlari muammolari echimlarini tomonlar manfaatini ko'zlab ishlab chiqish haqida kelishib olindi. Orolni saqlab qolish xalqaro jamg'armasini tuzish to'g'risida qaror qabul qilindi. O'zbekiston, Qozog'iston, Qirg'iston Prezidentlarining 1994 yil iyul oyi boshida Olmati shahrida bo'lib o'tgan uchrashuvi qardosh xalqlar o'rtasidagi munosabatlarni mustahkamlashda yangi qadam bo'ldi. Avval davlat boshliqlarining yakkama-yakka suhbatidan keyin har uch mamlakat delegatsiyalarining uchrashuvi bo'lib, muzokaralar samarali bo'ldi. Prezidentlar Islom Karimov, Nursulton Nazarboev, Asqar Akaevlar har uchchala mamlakat xalqlariga Murojaatnoma qabul qildi. Ana shu uchrashuvda aholi migratsiyasi sohasida hamkorlik to'g'risida memorandum imzolandi. Mazkur uchrashuv paytida Markaziy Osiyo Hamkorlik va Taraqqiyot Bankini ta'sis etish haqida kelishildi. Ayni vaqtda, hukumat rahbarlari harbiy-texnik hamkorlik haqida, ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyot sohasida bir qator bitim va shartnomalarni

imzolashdi. 1995 yilning yanvar oyida O'zbekiston va Qozog'iston o'rtasidagi iqtisodiy hamkorlikka doir hujjatlar imzolandi. Bunga Qirg'iziston ham qo'shilib, uch mamlakatning ittifoqi vujudga keldi. 1996 yil 12 yanvarda Ko'kchatovda uch mamlakat Prezidentlari uchrashib, o'zaro iqtisodiy integratsiyaning 2000 yilgacha bo'lgan rejasi ishlab chiqildi. Reja 33ta loyihadan iborat. 1997 yil 9-10 yanvarda Bishkekda uch davlat rahbarlari “Abadiy do'stlik” haqidagi shartnomani imzolashdi. Keyinchalik shunday shartnoma Tojikiston va Turkiya Respublikalari bilan ham imzolandi. “Abadiy do'stlik” shartnomalarining yaxlit mundarijaviy mohiyati mintaqadagi har bir mustaqil davlatlarda kechayotgan qizg'in demokratik yangilanishlar jarayonlarini o'zaro manfaatdorlik asosida yanada chuqurlashtirish, siyosiy, iqtisodiy, madaniy, harbiy hamkorlik ko'lamlarini yanada kengaytirish, mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni ta'minlash, demokratik tsivilizatsiya hukmron jahon hamjamiyatida kechayotgan global jarayonlarga teng ishtirok etish kabi maqsadlar tizimidan iboratdir. “Abadiy do'stlik” shartnomalari rasman ikki tomonlama imzolangan bo'lsa- da, lekin ular yaxlit mushtaraklikda, avvalo, mintaqa xalqlari o'rtasida tarixan mavjud yon qo'shnichilik aloqalarini, azaliy iqtisodiy, madaniy, insoniy munosabatlarni yangi bosqichga ko'tarishga qaratilgan. Shartnomada ilk bor mintaqa davlatlari va Turkiya Jumhuriyati bilan ikki tomonlama harbiy-mudofaa aloqalari ko'zda tutildi. “Abadiy do'stlik” shartnomalarida mintaqa xalqlari o'rtasidagi azaliy madaniy, ilmiy-ma'rifiy aloqalarni yanada rivojlantirish, yalpi iqtisodiy integratsiyaga kirishish, tabiiy zahiralardan hamkorlikda foydalanish, demokratik huquqiy davlat barpo etish jarayonlarini mushtaraklikda yanada sersamar qilish, bozor iqtisodiyotiga o'tishni jadallashtirish, diniy ekstremizmga, xalqaro terrorchilikka qarshi birgalikda kurashish singari strategik maqsadlar aksini topgan.

Mintaqaviy barqarorlik va xavfsizlikni ta'minlash hamkorlikning asosiy strategiyasi, deb e'tirof etildi. 1997 yil 15 sentyabrda Toshkentda ish boshlagan Markaziy Osiyo - yadro qurolidan xoli zona” xalqaro konferentsiyasi “Abadiy do'stlik” shartnomasining amaldagi ijrolaridan bo'ldi. Konferentsiya “Markaziy Osiyo davlatlarining tashqi xavf va tazyiqlarga qarshi turish borasidagi yakdillik bilan qilayotgan sa'y-harakatlarining dastlabki natijasi va yutug'idir. Markaziy Osiyoni yadro qurolidan xoli zona, deb e'lon qilish tashabbusi - Markaziy Osiyo davlatlarining xavfsizlik, barqarorlikni hamda bu mintaqada istiqomat qilayotgan kishilarning tinchligini ta'minlaydigan, aytish mumkinki, mintaqani barqaror rivojlantirish va gullab-yashnatish borasidagi manfaat va maqsadlari mushtarakligining yangi bir ko'rinishidir. 91 Ayni paytda, “Markaziy Osiyo -yadro qurolidan xoli zona” xalqaro konferentsiyasi “Markaziy Osiyo mintaqasining xalqaro xo'jalik aloqalari tizimiga, jahon iqtisodiyot va axborot maydoniga faol kirib borishi, jahondagi etakchi davlatlar va xalqaro muassasalar bilan siyosiy hamkorlikni mustahkamlashi, eng avvalo, bu mintaqadagi davlatlarning xalqaro xavfsizlikning dunyoviy tizimiga integratsiyalashuvigina barqarorlik va izchil taraqqiyotning ishonchli kafolati bo'lishiga” 2 zamin bo'ldi. Darhaqiqat, Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi tinchlik, osoyishtalik, hamkorlik barqarorlik kafolati bo'lib, hududda demokratik jarayonlarning tezlashuviga xizmat qiladi. 1997 yil 12 dekabrda Oqmolada uch davlat boshliqlarining uchrashuvi bo'lib, unda “Abadiy do'stlik” doirasida xalqaro konsortsiumlar tuzish bo'yicha kelishib oldilar. Shu erda “konsortsium”ning ma'nosini bilish yomon bo'lmaydi. “Konsortsium” lotin tilidan olingan bo'lib, shirkat, uyushma degan ma'nolarni bildiradi. Demak, u yoki bu vazifalarni bajarishda mamlakatlararo uyushma tuziladi, ularning huquq va majburiyatlari konsortsium to'g'risidagi bitimda belgilab qo'yiladi. Uyushma kreditlar olishi mumkin, ana shu mablag' ko'zlangan maqsadga sarflanib, u bajarilgandan keyin vazifani o'tagan bo'ladi.

Umuman, mintaqa davlatlari o'rtasidagi aloqalarni takomillashtirish, ularning taraqqiyotiga xizmat qiladi, demak demokratik jarayonlarni tezlashtiradi. Mintaqa davlatlari bilan “Abadiy do'stlik” haqidagi shartnomaning imzolanishi, tarixiy hujjat bo'lib qoldi. Eng avvalo, abadiy do'stlik, mintaqa mamlakatlarini integratsiyalashuvini tezlashtiradi. “Markaziy Osiyodagi integratsiyani, - dedi Islom Karimov, - biz hududiy birlik, kommunikatsiyalar, iqtisodiyotning asosiy va etakchi tarmoqlari mushtarakligi, suv xo'jaligi va energetika ob'ektlarini birgalashib ishlatish, energiya zahiralari bilan ta'minlash ehtiyoti taqozo etgan ob'ektiv zaruriyat, deb hisoblaymiz” 1 . Ha, Markaziy Osiyo xalqlari mustaqillikka erishganlaridan keyin birgalikda kuch-g'ayratlarini ayamay, “Abadiy do'stlik” negizida mushtaraklikda demokratik rivojlanish yo'lidan borib, demokratik islohotlar silsilasida milliy taraqqiyotning yangi sifat bosqichi sari dadil bormoqdalar. Mintaqaviy yagona madaniy makon, iqtisodiy hamkorlik va demokratik qadriyatlar. Mintaqada demokratik jarayonlarni jonlanishida madaniy aloqalar muhim rol o'ynaydi. Mintaqada munosabatlarimiz tarixiga nazar tashlasak, eng avvalo, xalqlarimizning ma'naviy jihatdan qayta tiklanish, ajdodlarimiz qoldirgan ulkan madaniy merosni hamkorlikda chuqurroq o'rganishga bo'lgan intilish ko'zga yaqqol tashlanadi. “Biz, - deydi I.A.Karimov turkiy tilli davlatlar boshliqlarining 5- uchrashuvida so'zlagan nutqida, - kishilarimizning tafakkur turzi, bugunimiz va kelajagimiz istiqboli ko'p hollarda xalqlarimiz jahonning madaniy xazinasiga qo'shgan ma'naviy qadriyatlarning tarixiy mohiyatini anglash va chuqur idrok etish bilan belgilanishini unutmasligimiz lozim. Buyuk ajdodlarimiz, xalq dostonlari, Sharq durdonalari bo'lmish qadimiy shaharlarimiz yubileylarini birgalikda o'tkazish ham yaxshi an'anaga aylanib qolgan. Bunday madaniy anjumanlarni tashkil etish va o'tkazish tarixiy ildizi bir, tili va madaniyati yaqin xalqlarimiz o'rtasidagi do'slikni mustahkamlashga, ularning ma'naviy ehtiyojlarini qondirishga xizmat qilishi shubhasiz”. 2

Mintaqaviy madaniy makonni saqlab qolish va rivojlantirishda YuNESKO Ijroiya Qo'mitasining jahon va mintaqa doirasida ulkan ahmiyati kasb etgan atoqli arboblar yubileylari, asarlar va voqealarni nishonlashning asosiy mezonlarini belgilab bergan 154-sessiyasi qarori tarixiy ahamiyat kasb etadi. Ushbu sanalarning har biri xalqlarni bir-biriga yanada yaqinlashtirishga, madaniy muloqotga, o'zaro ahillik hamda bir-birini anglashga ko'maklashish barobarida mintaqada qizg'in kechayotgan demokratik jarayonlarni madaniy-mafkuraviy jihatdan teranroq ta'minlashga xizmat qiladi. Markaziy Osiyo davlatlari o'rtasidagi hamkorlik doirasida madaniyat, ilm-fan sohasidagi aloqalar mustahkamlanib bormoqda. Jumladan, 1994 yilda O'zbekistonda Qozog'iston Respublikasi kunlari o'tkazildi. Buning sharofati bilan O'zbekiston - Qozog'iston Markazi tashkil etildi. Tenglik asosida axborot olishga kelishildi. 1996 yilgacha madaniyat, ilmiy, fan, texnologiyalarning 16 ta yo'nalishi bo'yicha 107ta qo'shma loyiha tayyorlandi. Shuningdek, O'zbekistonda Qozog'iston, Qirg'iziston, Tojikiston kunlari, Qozog'istonda esa O'zbekiston madaniyat kunlari o'tkazildi. 1998 yil 30 iyunda O'zbekistonda ochilgan Tojikiston Respublikasi kunlari tantanasida so'zlagan nutqida I.A.Karimov o'zbek va tojik xalqlarining azaliy madaniy hamkorligi hozirgi va kelajak avlodlar uchun muqaddas ne'mat ekaeligini qayd etdi. 2000 yil 16 iyunda Dushanba shahrida I.A.Karimov Tojikiston ziyolilari va jamoatchiligi vakillari bilan uchrashib, ikki mamlakat o'rtasida an'anaviy madaniy, iqtisodiy aloqalarni yanada rivojlantirish lozimligini, bobokalonlarimizning o'lmas dahosi, bizga qoldirgan, faxru g'ururimiz bo'lgan buyuk madaniy, ilmiy va falsafiy merosi bugungi avlodlarni hamkor va hamjihat bo'lib yashashga, hayotimizni g'oyat teran ma'no-mazmun bilan to'ldirishga, boyitishga da'vat etayotganini, do'stlik va qardoshlik rishtalarini har tomonlama mustahkamlashga, xalqlarimizning erkin, farovon hayotini birgalikda demokratlashga undayotganini ta'kidladi. Ayni paytda, ijodkor ziyolilarimiz, xalqlarimiz yuksak aql-zakovat sohiblari qoldirgan ma'naviy boy qadriyat- merosni, Navoiy va Jomiy, §.§ulom va M.Tursunzoda an'analarini yanada boyitish uchun zarur shart-sharoitlar yaratib berish lozimligi uqtirildi.

1994 yil 23 mayda O'zbekistonda Qozog'iston kunlari ochilib, u tarixi ham, kelajagi ham mushtarak mintaqa xalqlari o'rtasidagi azaliy do'stona hamkorlikka rasman asos soldi. Zero, Buyuk Turon zaminida taqdiri birlashib ketgan, tili, dini mushtarak ikki xalqning yangicha hamkorligi mintaqa davlatlari o'rtasida mohiyatan mutlaqo o'zgacha aloqalarni yuzaga keltirdi. Qozog'iston kunlari mustaqillik zamonidagi mintaqalararo ilk anjuman bo'ldi. Madaniyat ahli madaniyat ahli bilan, ijod ahli ijod ahli bilan, ilm-fan ahli ilm-fan ahli bilan, ishbilarmonlar esa ishbilarmonlar bilan bevosita yangicha muloqotga kirishish imkoni yuzaga keldi. Mustaqil Respublikalar kunlarining o'tkazilishi ijtimoiy- iqtisodiy, madaniy-ma'rifiy taraqqiyotga birgalikda hissa qo'shish uchun zamin yaratdi, azaliy tarixiy do'stlik va h mkorlik rishtalarini yanada mustahkamlashga asos bo'ldi. O'z navbatida 1995 yil 20 mayda Qozog'istonda O'zbekiston kunlari rasman tashkil etildi. Tantanada I. A. Karimov nutq so'zlab, o'zbek va qozoq xalqlarining irsiy-ma'naviy ildizlari mushtarakligini, buyuk bobokalonlarimiz- ajdodlarimiz yulduzlari asrlar osha bizga nur sochib kelgani, kelayotganini yana bir bor e'tirof etdi. Xoja Ahmad Yassaviy faoliyati donolik va adolat mezoni bo'lib, Turkistondagi barcha xalqlarni birlashtirib, jipslashtirib turgani ta'kidlandi. “Biz, - dedi o'z nutqida Yo'lboshchimiz, - qozoqlar, turkmanlar, tojiklar va o'zbeklar, shu go'zal diyorimizda yashayotgan barcha ko'p sonli millatlar va elatlar, taqdir taqozosi bilan ahil bo'lib yashashga, do'st bo'lib yashashga, xonadonimizni, farzandlarimizni urushlardan, kelishmovchiliklardan va bir- biriga qarama-qarshi turishdan asrash uchun, minnatdor avlodlar bizning sha'nimizga, hozirgi qiyin sharoitda mushtarak istiqbolimiz binosining oydevorini barpo etayotgan kishilar sha'niga yaxshi so'zlar aytishi uchun o'zimizga bog'liq hamma ishni qilishga mahkum etilganmiz”. 1 Darhaqiqat, Markaziy Osiyo xalqlarini buyuk maqsadlar, kelajak yo'lida birlashtiradigan yagona najot – madaniy, ma'naviy birlik, yakdil mushtaraklikdir. Zotan, hamma zamonlarda hamma vaqt xalqu elatlarni madaniyat, ma'naviyat birlashtirib kelgan. Shu bois bugun asriy man'anviy birlikni, yagona asriy madaniy

makonni, an'anani asraylik, ertaga ular bizni asrab, kamolotning yangi demokratik ufqlariga eltadi, eltishi muqarrar. Mintaqada yagona madaniy-ma'anviy makonni asrab, uni yanada rivojlantirish, kengaytirish barcha xalqlarning demokratik istiqbolini ta'minlaydigan mushtarak qonuniyatga aylanadi. Bosh maqsad ana shu haqiqatda. Aynan shu maqsadda 1998 yil 9 iyunda Toshkentda “Turkiston – umumiy uyimiz” konferentsiyasi o'tkazilib, uning natijasi o'laroq, Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati Assambleyasi tashkil etildi. Assambleyaga atoq adib Chingiz Aytmatov rais bo'lib, uning shtabi Toshkent shahrida joylashgan. Assambleyaning bosh maqsadi mintaqada yagona adabiy-madaniy makonni saqlab qolish, madaniyatlariaro aloqalarni yanada yanada kengaytirish, Markaziy Osiyo mamlakatlari adabiy-madaniy va ma'naviy hayotlarida kechayotgan qizg'in ijodiy jarayonlarni yanada ivojlantirib, demokratik milliy Tiklanish bosqichlarini sog'lom insonparvar g'oyalar bilan to'liqroq va xo'broq ta'minlashdan iboratdir. Mintaqada yangi mazmun-mundarijada boshlangan an'anaviy madaniy hamkorlik o'laroq, 1995 yil 28 avgustda qirg'iz xalqining buyuk eposi – “Manas”ning 1000 yillik to'yi qadim Turon – Turkiston zaminida asrlar bo'yi og'a-ini bo'lib yashab kelayotgan barcha xalqlar uchun katta tantanaga aylandi. Ayni paytda, o'zbek eposi – “Alpomish” dostonining 1000 yilligi, Ahmad Yassaviy, Alisher Navoiy, Bobur, Abay, M. Avezov, Maxtumquli (Xiva shag'rida Maxtumqulining haykali o'rnatildi), A.Qodiriy, §.§ulom singari badiiy so'z ustalarining, al-Farg'oniy, imom al-Buxoriy, A.§ijduvoniy, imom Moturidiy, B.Naqshband, B.Marg'inoniy, Amir Temur kabi allomalaru davlat arboblarining yubileylari mintaqada yagona madaniy-ilmiy makonni saqlab qolish va uni yanada rivojlantirishning omiliga aylandi. Bularning barchasi tarixan shakllangan milliy madaniyatlar, mintaqa xalqlarining urf-odat va an'analari, yaxshi qo'shnichiligi singari tabiiy jarayonlarning yana bir qonuniy dalolatidir. Har bir mustaqil davlat madaniy-an'anaviy hayotida kechayotgan qizg'in ijodiy izlanishlar, shubhasiz, mintaqa mamlakatlari, MDH va umuman, dunyoda kechayotgan madaniy- ma'naviy jarayonlardan chetda qolmasligi lozim. Chunki ular hozirgi

umuminsoniy, umumjahoniy madaniy-ma'naviy jarayonlarning uzviy tarkibiy qismi, mushtarak halqasidir. Bunday umumdunyoviy tsivilizatsiya ne'matidan mintqa davlatlari ham birdek bahramand bo'lishi shart va lozim. Mintaqada saqlangan va rivojlanayotgan yagona madaniy-ma'naviy makon aynan madaniyatlararo integratsiyalashuvning ana shu qonuniy ne'mati samarasidir. Mintaqada madaniy-ma'naviy h mkorlik, shubhasiz, boshqa sahalardagi hamkorlikning asos-mohiyatidir. Xotan, madaniy hamkorliksiz iqtisodiy, siyosiy hamkorlik bo'lmaydi. Chunki madaniy hamkorlik, avvalo, siyosiy, demak, iqtisodiy hamkorlik samarasidir. Zero, madaniy-ma'naviy aloqalarni mustahkamlash iqtisodiy hamkorlikning shartidir. Mintaqada iqtisodiy hamkorlik tarixi ko'hna moziyga borib taqaladi. I.A.Karimov ta'kidlaganidek, “donishmand ota-bobolarimiz bugun biz “Yagona iqtisodiy makon”, deb atayotgan iqtisodiy tizimni o'sha paytdayoq shakllantirib ulgurganlar. Bizning bugungi vazifamiz tarix sinovidan o'tgan shu qardoshlik rishtalarini yanada takomillashtirish, unga yangicha mohiyat bag'ishlashdan iboratdir”. 1 Ushbu maqsad ilk bor O'zbekiston, Qozog'iston va Qirg'iziston Respublikalari davlat boshliqlarining 2003 yil 4 yanvardagi Toshkent uchrashuvida rasman ko'tarilgan edi. “Turkiston – umumiy uyimiz” harakatini tashkil etish g'oyasi ham dastlab ana shu sammitda ilgari surilgan edi. Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti (IHT) davlatlari rahbarlarining 1993 yil va 1998 yildagi oli darajadagi uchrashuvlarida davlatlar va xalqlar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikning, hamkorlikning, keng qamrovli integratsiyaning, umuminsoniy tsivilizatsiya yo'lidagi harakatlarni birlashtirishning zarurati taqdirilomon ekanligi qayd etildi.

O'zbekiston mintaqaviy va jahoniy tashqi iqtisodiy siyosatida o'zining quyidagi demokratik printsiplarini ishlab chiqdi va unga amal qildi: - mafkuraviy qarashlardan qat'i nazar tashqi munosabatlarda oshkoralik; - teng huquqli va o'zaro manfaatli hamkorlik, boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; - o'zining milliy-davlat manfaatlari ustuvorligida o'zaro manfaatlarni har tomonlama hisobga olish; respublika biron-bir buyuk davlatning ta'sir doirasiga kirmasligi darkor; - to'la ishonch, xalqaro, mintaqaviy iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlarn doirasidagi hamkorlikni chuqurlashtirish asosida ikki tomonlama, shuningdek, ko'p tomonlama tashqi iqtisodiy aloqalar o'rnatish va ularni rivojlantirish; - umume'tirof etilgan xalqaro huquq normalariga rioya qilish xalqaro tartiblarga izchillik bilan o'tish. 2 Ushbu printsiplarga rioya qilish, shubhasiz, mintaqaviy va dunyo miqyosidagi tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish, xo'jalik sub'ektlariga xorijiy sheriklar bilan bevosita aloqa o'rnatish, o'z mahsulotini chetga sotishga erkinlik berish singari iqtisodiy h mkorlikning demokratik talablari bilan bevosita bog'liq. Mintaqaviy tashqi iqtisodiy hamkorlik ana shu printsiplar hamda talablar asosida yo'lga qo'yildi. Jumladan, 1994 yil yanvarda O'zbekiston va Qozog'iston o'rtasidagi kelishuv O'rta Osiyodagi ikki davlat o'rtasida yagona iqtisodiy makon hamkorligining rivojlanishiga asos solindi. Keyinchalik bu yagona iqtisodiy hamkorlikka Qirg'iziston Respublikasi a'zo bo'ldi. 1994 yil 13 aprelda O'zbekiston, Qozog'iston va Qirg'iziston davlatlari o'rtasida 1994-2000 yillarga mo'ljallangan iqtisodiy makon tuzish uchun (1994 yil 30 aprelda) Cho'pon Otadagi kelishuvi asosida va keyingi uchrashuvlardagi qabul qilingan ellikdan ortiq hujjatlarda o'z aksini topdi. Uch davlat iqtisodiy integratsiya hamkorligining rivojlantirish ustav fondi 9 mln. AQSh dollarini tashkil etadi.

1998 yil 5-6 yanvarda Ashgabaddagi Markaziy Osiyo davlat rahbarlarining uchrashuvida mintaqaning hozirgi ahvoli va istiqbollari, uning muhim yo'nalishlari bo'yicha hamkorlikni chuqurlashtirish masalalari muhokama etildi. Bu uchrashuvda Tojikiston Prezidenti yagona iqtisodiy ittifoqning afzalliklarini ta'kidlab, bu iqtisodiy hududga Tojikiston ham qo'shilishini bildirdi. 1998 yil 26 martda Toshkentda O'zbekiston, Qozog'iston, Qirg'iziston o'rtasidagi davlatlararo Kengash bo'lib unda mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta'minlash, qabul qilingan shartnoma asosida hamkorlikni kengaytirish masalalari muhokama qilindi. Majlisda yagona iqtisodiy makon to'g'risidagi shartnomaga Tojikiston Respublikasining qo'shilishi to'g'risida protokol imzolandi. Aynan shu yili O'zbekiston tashabbusi bilan mazkur tuzilmaga Markaziy Osiyo Iqtisodiy hamjamiyati, deb nom berildi. Bu iqtisodiy ittifoq jarayonining kengayib borishi mintaqada o'tish davri muammolarini birgalikda bartaraf etish imkoniyatlarini yanada kengaytiradi. 1997 yil Ashgabadda va 1998 yil Olmatida o'tgan IHTga a'zo mamlakatlar davlat va hukumat boshliqlari uchrashuvlarida IHT mintaqasida transport va kommunikatsion infratuzilma hamda transmilliy quvurlar tizimini rivojlantirish masalasi ko'rib chiqildi. TRASEKA loyihasi asosida Seraxs-Mashhad-Bender- Abbos temir yo'li ochildi, mintaqa davlatlarining Fers ko'rfazida dengiz portlariga chiqish imkoni yuzaga keldi va h.k. O'zbekiston mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikda o'zaro foydali iqtisodiy aloqalarning iqtisodiy va gumanitar masalalarini hal etish g'oyasi – tashabbusi bilan chiqdi, qabul qilinayotgan qarorlar IHTga a'zo mintaqa davlatlarining manfaatlariga to'la mos kelishini ma'qulladi, mintaqa mamlakatlarining eksport salohiyatini rivojlantirish va mustahkamlash, mintaqa iqtisodiyotining jahon iqtisodiy tizimiga keng ko'lamda integratsiyalashuvini ta'minlash, jahon bozorida xos hamda mos o'rinni egallash masalalariga e'tiborni qaratdi. 2001 yil 28 dekabrda dekabrda Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Toshkent uchrashuvi bo'lib o'tdi. Qozog'iston, Qirg'iston, Tojikiston va O'zbekiston davlatlari Prezidentlari uchrashib, Toshkent Bayonotini imzoladilar.

12 banddan iborat bo'lgan mazkur hujjat to'rttala davlatning ikki tomonlama va ko'p tomonlama hamkorligini belgilab berdi. Markaziy Osiyo davlatlari aloqalarining asosiy maqsadi mintaqada mavjud iqtisodiy-ijtimoiy muammolarni hamkorlikda hal etib, jahon iqtisodiy hamjamiyatiga qo'shilishdir. O'zbekistonga Qozog'istonning ko'rsatgan o'zaro xizmati 6,4 mln. AQSh dollarini, O'zbekistonning esa Qozog'istonga ko'rsatgan xizmati 12,8 mln. AQSh dollarini tashkil etdi. Bu ko'rsatkich 1996 yilning birinchi choragida - 131 mln. AQSh dollariga etdi. Ko'rsatkich yildan-yilga oshib bormoqda. Tojikiston - O'zbekiston o'rtasidagi o'zaro tovar ayirboshlash hajmi 1998 yilda 50 mln. AQSh dollaridan oshdi va h.k. Markaziy Osiyo davlatlari o'rtasidagi iqtisodiy aloqalar “Markaziy Osiyo Hamkorligi” (MOH) doirasida yangi sifat bosqichiga ko'tarildi. Bu haqda keying paragrafda to'xtalinadi. Mintaqaviy madaniy-iqtisodiy hamkorlik doirasi borgan sari kengayib, Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi demokratik jarayonlarning yanada chuqurlashuviga, bozor iqtisodiyoti sari tutilgan strategik-demokratik yo'lning sersamar bo'lishiga, millatlararo do'stlik hamda qardoshlikning mustahkamlanishiga omil bo'lmoqda. “Turkiston - umumiy uyimiz” harakati va Markaziy Osiyo Hamkorligi (MOH) tashkiloti Yuqorida ta'kidlanilganidek, 1993 yil 4 yanvarda Markaziy Osiyoning O'zbekiston, Qozog'iston va Qirg'iziston Respublikalari davlat boshliqlari Toshkentda uchrashib, “Turkiston – umumiy uyimiz” harakatiga asos soldilar. Keiynchalik tarixiy birlik tuyg'usiga asoslangan harakat Markaziy Osiyo Hamdo'stligi, yangi asr boshidan esa “Markaziy Osiyo Hamkorligi” (MOH) tashkilotiga aylantirildi. Markaziy Osiyo Hamdo'stligi haqidagi rasmiy bitim imzolandi. Hamdo'stlikka O'zbekiston, Qozog'iston, Qirg'iziston va Tojikiston Respublikalari a'zo bo'lishdi. Turkmaniston Respublikasi o'zining BMT tashkiloti tomonidan berilgan rasmiy vakolati - qo'shilmaslik vakolatidan kelib chiqqan holda, Hamdo'stlikka a'zo bo'lmadi.

Markaziy Osiyo Hamdo'stligiga a'zo mamlakatlar xalqaro huquq normalariga amal qilishgani holda, bir-birlarining ichki ishlariga aralashmasdan iqtisodiy va madaniy aloqalarni keng yo'lga qo'yish, o'zaro manfaatli munosabatlarni yanada kengaytirishdek ibratli hamkorlikni bosh maqsad, deb bilishdi. Bugungi kunda iqtisodiyot demokratiyasi bo'lmish bozor munosabatlarini rivojlantirishning MOH bilan bog'liq aniq integratsiyaviy yutuq-samaralari aslida o'z ibtidosini mintaqaviy manfaatlar, tarixiy-ma'naviy ildizlar va istiqbol mushtarakligiga asoslangan “Turkiston – umumiy uyimiz” g'oyasi – harakatidan boshlagan edi. Harakat zamonaviy tarix tabiiy taqozo etgan qonuniyat edi. Mintaqaviy hamkorlik “mintaqada yashayotgan ko'p millatli xalqlarni birlashtirayotgan, yaqinlashtirayotgan zamin – tariximiz, madaniyatimiz, tilimiz, dinimizning birligi, tomirlarimizning tutashib ketganligi, binobarin iqtisodiy, tabiiy boyliklarimiz inqirozda chiqish yo'llarini birgalikda qidirishni taqozo etadi. Bu hol tabiiydir. … Toshkentning alohida maqomli shahar ekan, …u mintaqaning axborot markazi qilib tanlangani juda mantiqiydir. Eng yangi xabarlar butun dunyoga shu erdan tarqaladigan bo'ladi”. 92 “Turkiston – umumiy uyimiz” harakati mintaqa xalqlarining insoniy-tarixiy birligi bo'lib, uning ramzi beshta qudratli shoxi birlashib ketgan ulkan chinor bo'ldi. Zotan, ota yurtimiz Turkiston – katta bir uy, buyuk bir ro'zg'or, butun bir oila. Bu oila farzandlari qanchalik yaqin va ahil bo'lsa, ro'zg'or ham shunchalik obod, to'kin bo'ladi. Shu sabab mintaqada ham iqtisodiy, ham ma'naviy, ham siyosiy jihatdan yagona muhitni tashkil etish ota-bobolardan meros tarixiy birlik tuyg'usini, muqaddas Turkiston tuyg'usini qaytadan tiklash, xalqlarimiz qalbiga teran payvand etish imkonini berdi. Yagona Turkiston shiorini mintaqaning millatdan qat'i nazar barcha xalqlari qo'llab-quvvatladi, mintaqa tinchligi, barqarorligi, eng muhimi, demokratik istiqbol rivojini ta'minlashning muqobili yo'q asosiy omili, deb bildi. Ana shu komillik o'laroq, I.A.Karimov tashabbusi bilan mintaqa davlatlarining integratsiyasi, birlashuvi uchun xizmat qiladigan “Turkiston –

umumiy uyimiz” jamoatchilik harakati dunyoga keldi. Bu g'oya I.A.Karimovning O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995 yil 5 maydagi II sessiyasida so'zlagan nutqida ifodasini topdi. 93 Mamlakatlarimizning o'zaro birligini yanada mustahkamlashga, qadim Turkiston zaminida yashovchi barcha kishilarni yaqinlashtirishga safarbar jamoatchilik harakati o'z faoliyatini, birinchi navbatda, “mintaqa davlatlari orasida… paydo bo'lgan ko'pgina sun'iy to'siqlarga barham berishga, odamlar, bir paytlari bo'lganidek, bepoyon Turkiston hududlari bo'ylab o'zaro berdi-keldilari, madaniy-ma'naviy munosabatlarini, savdo-iqtisodiy aloqalarini emin-erkin davom ettirishi uchun zamin hozirlashga qaratsa, ayni muddao bo'lur edi. Buning uchun esa bugun tamal toshi qo'yilayotgan Markaziy Osiyo xalqlarining yangicha do'stona munosabatlarini beqaror ta'sirlarga berilmasdan izchillik bilan davom ettirish zarur”. 94 Ana shunday sog'lom va umummanfaatli bardavomlik - “Abadiy do'stlik” rasman yo'lga qo'yildi va u kutilgan aniq samaralarini bera boshladi. “turkiston – umumiy uyimiz” harakatining kengayishidan uning barcha a'zolari manfaatdor, iqtisodiy integratsiya kengaydi, madaniy aloqalar kuchaydi. Boz ustiga, mintaqa mamlakatlarining demokratik rivojlanish tajribasi va mantig'i mintaqaviy iqtisodiy aloqalarning yanada chuqurlashuvi ob'ektiv qonuniyat ekanligi amalda tasdiqlandi. Ayni paytda, iqtisodiy-ijtimoiy o'zgarishlar va h mkorlikni yanada rivojlantirish uchun misli ko'rilmagan imkoniyatlar ochildi. Bugungi kunda globallashuv jarayonining to'la va teng huquqli qatnashchilari bo'lish, XIX asrda Markaziy Osiyo davlatlarini xalqaro munosabatlar hamda jahon xo'jalik aloqalarining yangi tizimiga jalb etish uchun har qachongidan ham ko'proq imkoniyat yuzaga keldi. Mintaqa salohiyatining boyligi nuqtai nazaridan, istiqbolli mintaqaviy va xalqaro loyihalarni amalga oshirish, birinchi navbatda, mineral xom-ashyo, suv- energetika zahiralari hamda kommunikatsiyalardan foydalanish sohasidagi loyihalarni hayotga joriy etish borasidagi imkoniyatlarining kengligi jihatidan noyob mavqega egadir. Buning uchun, eng avvalo, mintaqada tinchlik, barqarorlikni to'liq o'rnatish lozim. Mintaqa davlatlari xavfsizligi uchun hamon

mavjud tahdidlar, ekologik tahlika oldini olish, terrorizmga qarshi kurashish, Markaziy Osiyoni yadrosiz zonaga aylantirishdek taqdirilomon ishlar amalga oshirilishi zarur. Shunday hamkorlik yo'lga qo'yilgan va uning huquqiy asos- zaminlari, tashkiliy institutlari rasman yaratilgan. Jumladan, Davlatlararo Kengash tuzilgan, davlat boshliqlarining muntazam uchrashuvlari –sammitlar o'tkazilib turibdi. Hamdo'stlikning mintaqaviy dasturlari mavjud. Ularni ro'yobga chiqarish bo'yicha qo'mita, Markaziy Osiyo hamkorlik va taraqqiyot banki tashkil etilgan. Markaziy Osiyo Hamdo'stligi davlatlarining iqtisodiy integratsiyasini uzoq yillarga mo'ljallangan 53ta loyihani o'z ichiga olgan dastur ishlab chiqilgan. Mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik bo'yicha vazirlarning doimiy uchrashuvlari – anjumanlari tashkil etilgan. “Turkiston – umumiy uyimiz” jamoatchilik harakatining taraxiy ahamiyati shundaki, u mustaqillik yillarida ilk bor mintaqalararo o'zaro manfaatdor aloqalarning, xususan, tarixan mavjud an'anaviy iqtisodiy-ma'naviy hamkorlikni yangi sifat bosqichga ko'tarish, Markaziy Osiyo davlatlarining demokratik taraqqiyot yo'lidan dadil borishlarini moddiy-ma'naviy jihatdan mushtarak ta'minlash, demokratik istiqbol ufqlarining sersamarligini belgilash, mintaqa xalqlari aro azaliy do'stliq, qardoshlik rishtalarini yanada mustahkamlash, mintaqada tinchlik, barqarorlikni hamkorlikda ta'minlash, globallashuv jarayonlaridan chetda qolmaslik, aksincha, ularga teng va faol demokratik ishtirok etish, demokratik dunyo hamjamiyati safidan xos va mos qonuniy o'rin egallash imkonlarini yaratdi, bozor munosabatlari talablari negizida uzluksiz rivojlanish istiqbollarini belgilab, ularning amaliyotini ta'minlash vositasiga aylandi. Eng muhimi - mintaqaviy hamkorlikning yangi ufqlarini ochib berdi, Hamdo'stlik, hamkorlik aloqalarini yangi sifat bosqichiga ko'tarilishiga zamin bo'ldi. “Markaziy Osiyo davlatlari Hamdo'stligining tashkil etilishi, - dedi Islom Karimov, - aslo ular boshqa davlatlardan yakkalanib qolishini bildirmaydi. Biz uni MDH doirasidagi integratsiya jarayonlariga ham qarshi qo'ymaymiz. Bu hamdo'stlik davlatchilikni qaror toptirish va bozor munosabatlariga o'tishning

murakkab davrida mintaqadagi mamlakatlarning kuch-g'ayratlari va sa'y- harakatlarini jipslashtirishga qaratilgandir” 1 . Ha, Markaziy Osiyo Hamdo'stligi mintaqadagi demokratik jarayonlarning rivojlanishiga safarbar bo'ldi. Markaziy Osiyo Hamdo'stligi mamlakatlarining 2001 yil 9 yanvardagi Olmati sammitida Yurtboshimiz qator takliflar bilan chiqib, Markaziy Osiyo Hamdo'stligi mamlakatlarining har tomonlama aloqalarini kengaytirishga da'vat etdi. Jumladan, Markaziy Osiyo Iqtisodiy hamjimiyatini Markaziy Osiyo Forumiga aylantirish, Mintaqaga xavf solayotgan xalqaro terrorizmga birgalikda qarshi kurashish, iqtisodiy hamjamiyatning ma'lum bosqichidagi yutuqlari bilan birga hamjamiyatning ko'plab qarorlari ishlamayotganini ta'kidladi. Yurtboshimiz Forum harakatida Iqtisodiy hamjamiyatdan farqli o'laroq faqatgina iqtisodiy masalalar bilan chegaralanmaslik, shu bilan birgalikda mintaqaga daxldor ko'plab masalalarni birgalikda hal etish, ya'ni ishlab chiqaruvchilar, olimlar, fan, madaniyat, san'at arboblari, tijoratchilar va boshqa soha vakillarining ham keng ko'lamdagi hamkorligi zarurligini ta'kidladi. Asha shu tariqa “Markaziy Osiyo Hamkorligi” (MOH) tashkiloti yuzaga keldi. Maqsad – mavjud iqtisodiy hamkorlikni yanada kengaytirish, mintaqaning ulkan tabiiy boyliklaridan, kommunikaya va texnologiya, ishlab chiqarish, aqliy salohiyat borasida hamda boshqa zahira va imkoniyatlardan hamkorlikda manfaatli samaraliroq foydalanishni yanada kengroq yo'lga qo'yish. Ana shu maqsadda Markaziy Osiyo biznes-forumi tashkil etildi va unga MOH tashkilotiga a'zo davlatlar rahbarlari, jumladan, vazirlar anjumanini doimiy ravishda o'tkazib turish yo'lga qo'yildi. Shunday sammitlar va anjumanlar Toshkentda, Olmati va Ostonada, Bishkek hamda Dushanba shaharlarida muntazam o'tkazilib turilibdi. Ularga MOH tashkiloti samarali mexanizm bo'lmoqda. MOH tashkiloti bosh hujjatida muhim jug'rofiy-siyosiy nuqtadanjoylashgan, xalqaro sarmoyadorlarning alohida e'tiborini tortayotgan Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiyotining bir-biriga bog'liqligini nazarda tutgan holda aniq qo'shma dastur hamda loyihalarni amalga oshirish, Markaziy Osiyo xalqlarining umumiy farovonligi yo'lida o'zaro samarali hamkorlikni ta'minlash davlatlarimizning barqaror taraqqiyoti uchun o'ta muhim

omil hamda mintaqada tinchlik va barqarorlikni mustahkamlashga asos bo'lish ta'kidlangan. Shu ma'noda mintaqadagi o'zaro hamkorlikning huquqiy hamda iqtisodiy asoslarini takomillashtirish, ishlab chiqaruvchilar o'rtasida bevosita hamkorlik aloqalarini kengaytirish, Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiyotiga chet el sarmoyasini jalb etish hamda savdo hajmini oshirish katta ahamiyat kasb etadi. Mintaqa mamlakatlaridagi ishbilarmon doiralar hamda tadbirkorlar o'rtasidagi munosabatlarning izchil rivojlanishi, ayniqsa, muhimdir. Tashkil etilgan biznes-forumlar doirasida mintaqa mamlakatlarining ishbilarmonlari va hukumatlari o'trasida sarmoyaviy muhitni takomillashtirish, kichik va o'rta biznesni, transport infratuzilmasini rivojlantirish, qo'shma korxonalar sonini ko'paytirish, shuningdek, Markaziy Osiyo iqtisodiy hamkorlini yuksaltirish uchun tadbirkorlik muhitini yaxshilashga qaratilgan faol muloqot boshlanadi. Xalqaro va mintaqaviy moliyaviy muassasalar, eng avvalo, Xaplqaro valyuta jamg'armasi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki hamda Evropa tiklanish va taraqqiyot banki iqtisodiy hamkorlik jarayonlarini chuqurlashtirishga muhim ahamiyatga ega va aslida ham shunday bo'lishi kerak. O'z navbatida, dunyo iqtisodiyotiga keng integratsiyalashuvdan manfaatdor Markaziy Osiyo davlatlari xorijiy sheriklar bilan ham tomonlama hamkorlik qilishga tayyor ekanligi qayd etildi. Biznes-forumlar Markaziy Osiyoda iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirish jarayonida muhim bosqich bo'lishi barobarida mamlakatlarimiz ishbilarmon doiralari va tadbirkorlari o'rtasidagi o'zaro manfaatli aloqalarni yanada rivojlantirishga kuch bag'ishladi hamda davlatlarimiz o'rtasidagi an'anaviy do'stlik va yaxshi qo'shnichilik munosabatlarini mustahkamlashga salmoqli hissa qo'shmoqda. Darhaqiqat, jug'rofiy holatiga ko'ra ulkan tranzit salohiyatiga ega bo'lgan Markaziy Osiyo mintaqasi jahon miqyosidagi kommunikatsiya infratuzilmasidan munosib joy olishi, Evropa va Osiyo o'rtasidagi asosiy qit'alararo transport “ko'priklari”dan biri bo'lib qolishi uchun barcha imkoniyatlar mavjud.

Mintaqani “anklav” holatidan chiqarish muammolarini hal etish bilan bog'liq transport kommunikatsiyalari sohasi Markaziy Osiyo mintaqasidagi mamlakatlar hamkorligining ustuvor yo'nalishi hisoblanadi. Biz “boshi berk” transport yo'nalishlarini emas, balki umumjahon kommunikatsiyalariga olib chiqadigan magistral transport yo'llarini rivojlantirishni printsipial vazifa, deb hisoblaymiz. “Buyuk Ipak yo'li” yo'nalishlari orqali Markaziy Osiyo va Kavkazni Evropa hamda Osiyo-Tinch okeani mintaqasi mamlakatlari bilan bog'laydigan yo'llarni barpo etish mintaqadagi mamlakatlarning iqtisodiy rivojlantirish masalalarini kompleks hal etishni ta'minlaydigan tarzda integratsiyalashuviga ko'maklashadi. Energetika infratuzilmasini rivojlantirish sohasida o'zaro hamkorlikning muhim maqsadi bo'lgan yoqilg'i-energetika komplekslari samaradorligini oshirish mamlakatlarimizning resurslarini o'zaro to'ldirish tamoyiliga asoslanishi lozim. Afg'onistondagi vaziyat barqarorlashib borayotgani va xalqaro hamkorlik dasturlari amalga oshirilayotgani munosabati bilan hamkorlikning mazkur yo'nalishlari alohida dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu mamlakat iqtisodiyotini qayta tiklash borasidagi keng miqyosli rejalar mintaqani rivojlantirish va intergratsiyalashning umumiy yondashuviga hamohang bo'lishi lozim. Shu munosabat bilan etakchi xalqaro donorlarni Osiyo taraqqiyot bankining tashabbusini qo'llab-quvvatlashga va Markaziy Osiyoning mintaqaviy dasturlarini amalga oshirishga yana ham kengroq jalb etish printsipial muhim masaladir. O'zbekiston hamkorlikning o'zaro kelishib olingan ustuvor yo'nalishlarini har tomonlama qo'llab-quvvatlaydi va mintaqa mamlakatlarining milliy manfaatlariga mos keladigan transport, savdo va energetika sohalaridagi qo'shma loyihalarni amalga oshirishda faol ishtirok etishga tayyordir. 2003 yil 13 noyabrda Toshkentda o'tgan Markaziy Osiyoda mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik bo'yicha vazirlar anjumanida mintaqada bozor islohotlarini chuqurlashtirish, eksport salohiyatini kengaytirish hamda mamlakatlar aholisining turmush darajasini oshirish orqali demokratik yangilanish jarayonlarini tezlashtirishga qaratilgan mintaqaviy ustuvor dasturlar ishlab chiqilib, ularni amalga oshirish mexanizmlari ixtiro qilindi (gidroenergetika, transport

kommunikatsiyasi, ozoq-ovqat sohalarida konsortsiumlar tuzish, savdo-sotiqni yanada rivojlantirish, atrof-muhit muhofazasi va b.). Markaziy Osiyo Hamdo'stligi mamlakatlari hamkorligini kengaytirish faqat ijobiy samaralar bera boshladi. Ayni paytda, “Markaziy Osiyo davlatlari bilan har tomonlama o'zaro hamkorlik milliy xavfsizlikning asosiy shartlaridan biriga aylandi. Ana shu tariqa xalqlarimiz tarixi, madaniyati, an'analari, diniy e'tiqodining mushtarakligi mamlakatlarimiz o'rtasidagi amaliy hamkorlik va hamjihatlikning asosiy poydevori bo'ldi. “Abadiy do'stlik” haqidagi shartnoma o'zining ijobiy natijalarini beradi. “Turkiston-umumiy uyimiz” harakati, “Markaziy Osiyo Hamdo'stligi” MOH tashkiloti mintaqa mamlakatlarida demokratik jarayonlarni yanada takomillashtirish imkonini yuzaga keltirdi.

Adabiyotlar: 1. Shodiev N. O'zbekiston milliy Tiklanish bosqichida. - M.: Vega, 1999. 2. Shodiev N., Eofurov 3., Siddiqov B. Milliy mafkura va g'oya. -T.: O'zbekiston, 1996. 3. G’ofurov 3., Toshev S. Mustaqillikning ma'naviy zaminlari. -Qarshi: Nasaf, 1994. 4. G’ofurov 3., Siddiqov B. Ma'naviy yuksalish – taraqqiyot omili. - T.: TDTU, 1997. 5. G’ofurov 3., Siddiqov B. Milliy istiqlol ma'naviy-ma'rifiy yuksalish. - T.: TDTU, 2000. 6. Tulenov J., Qodirov B., §ofurov Z. Ma'naviy yuksalish sari. -T.: Mehnat, 2000. 7. Ma'naviyat yulduzlari. - T.: Abdulla Qodiriy nomidagi nashriyot, 1999. Alpomish. - T.: Sharq, 1998. Jaloliddin Manguberdi. - T.: Sharq, 1999. 8. Shodiev N. Natsionalnaya ideya: kak eto viditsya v Uzbekistane. //Trud, 23 iyunya 2000.

O'xshashlar

O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish jarayonlarini erkinlashtirish

Ijtimoiy siyosiy barqarorlik milliy xavfsizlik O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish kafolati

O’zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

O'zbekistonda demokratik jamiyat qurishning g'oyaviy ma'naviy omillari

O'zbekiston va MDHdagi demokratik jarayonlar