O’zbekiston Konstitutsiyasini o’rganish o’quv kursi, uning maqsadi va vazifalari - Huquqshunoslik - Referatlar

O’zbekiston Konstitutsiyasini o’rganish o’quv kursi, uning maqsadi va vazifalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63.5 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston Konstitutsiyasini o’rganish o’quv kursi, uning maqsadi va vazifalari Reja: 1.O’zbekiston Konstitutsiya sini o’rganish o’quv kursining joriy qilinishi, uning maqsad va vazifalari. 2.«O’zbekiston Konstitutsiyasini o’rganish» o’quv kursining predmeti. 3. O’quv kursini o’rganish usullari. 4. O’zbekiston Konstitutsiyaviy huquqining ijtimoiy tabiati. 5. Konstitutsiyaviy huquq va siyosiy tizim.

H ayotimizning asosiy qonuni bo’lgan O’zbekiston Konstitutsiyasining jamiyatdagi o’rni va ahamiyatini, ma`no-mazmuni va mohiyatini o’rganish, yosh avlodning huquqiy ongi, tafakkuri va madaniyatini tarbiyalash hamda yuksaltirish, Konstitutsiyani bilish maqsadida 2001 yil 4 yanvarda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoyishi e`lon qilindi va bu farmoyish asosida mamlakatimiz ta`lim tizimining barcha bosqichlarida «O’zbekiston Konstitutsiyasini o’rganish» o’quv kursi joriy qilindi. «O’zbekiston Konstitutsiyasini o’rganish» o’quv kursi O’zbekiston Konstitutsiyaviy huquqining muhim tarkibiy qismi bo’lib, o’z maqsad va vazifalariga ega. «O’zbekiston Konstitutsiyasini o’rganish» o’quv kursining maqsadi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining davlat va jamiyatdagi o’rni va ahamiyatini, ma`no- mazmunini hamda mohiyatini o’rganish, fuqarolarning huquqiy ongi, huquqiy madaniyatini muntazam yuksaltirish, Asosiy Qonunni mukammal o’zlashtirish uchun keng targ’ib-tashviq qilishdan iboratdir. O’quv kursining vazifalari quyidagilardan iborat: O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy to’zumining asosiy prinsiplarini, fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlarini, jamiyat va shaxs o’rtasidagi munosabatlarni , jamiyatning iqtisodiy asoslarini, O’zbekistonning ma`muriy – hududiy va davlat tuzilishini, saylov tizimini , O’zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatini, Oliy va mahalliy organlarining tuzilishini, O’zbekiston Respublikasi sud hokimiyatining amalga oshirilishini, prokuratura organlarining tashkil etilishi va vazifalarini, moliya va kredit tizimini, O’zbekiston

Respublikasida mudofaa va xavfsizlikning ta`minlanishini, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga o’zgartirish kiritish tartibini o’rganish. «O’zbekiston Konstitutsiyasini o’rganish» o’quv kursi «Konstitutsiyaviy huquq» fanining asosiy qismini tashkil etadi. Konstitutsiyaviy huquqni milliy huquq tizimining asosiy tarmogi sifatida o’rganishda quyidagilar nazarda tutiladi. Birinchidan , Konstitutsiyaiy huquq va boshqa huquq tarmoqlari kabi davlat tomonidan o’rnatiladi va qo’riqlanadi. Ikkinchidan, o’z mohiyati va mazmuniga ko’ra farq qiladi, ya`ni u davlatning eng asosiy huquqiy normalarini ifoda etib, boshqa huquq sohalaridan farqli o’laroq, ustunlik va umumhuquqiy tamoyillar o’rnatuvchi xarakterga ega. Konstitutsiyaviy huquq eng avvalo inson va fuqarolarrning asosiy huquq va erkinliklarini muhofaza etuvchi, kafolatlovchi va shu maqsadlarda uni himoyalovchi davlat hokimiyatining muayyan tizimini ta`sis etuvchi huquqiy normalar majmuasidir. Huquqning mazkur tarmog’i ijtimoiy hayotning muhim va murakkab sohasini tartibga solganligi sababli u huquq tizimida yetakchi o’rin tutadi. Aslida, butun milliy huquq tizimi, barcha huquq tarmoqlarining shakllanishi Konstitutsiyaviy huquqdan boshlanadi. U yoki bu mamlakatning milliy huquqidagi birorta tarmoq Konstitutsiyaviy tamoyillar yoki Konstitutsiyaviy qonunchilik normalariga tayanmasa yoki aksincha, unga zid kelsa, aslo rivojlana olmaydi. Konstitutsiya o’z normalarida inson va davlat o’rtasidagi munosabatlarni tartibga solar ekan, u davlatning mohiyatini, shaklini

ham belgilab beradi. Biz u yoki bu davlatning Konstitutsiyasiga qarab hokimiyatning maqsadi va mohiyatini aniqlashimiz mumkin. Masalan, totalitar jamiyatda Konstitutsiyaviy huquqning roli rasmiy, qotib qolgan amaliyot bilan cheklangan va ta`sirsizdir, chunki butun real hokimiyat yagona partiya, sinf qo’lida bo’ladi va diktatorlik usullari bilan amalga oshiriladi. Ammo demokratik davlatda bu huquqning muttasil rivojlanishi siyosiy fikrlar xilma-xilligi ta`siri ostida amalga oshadi. Konstitutsiya birinchi navbatda davlat boshqaruv shakli va davlat hokimiyatini tashkil etish me`yorlarini o’rnatadi. Bunda u avvalambor uning asosiy prinsiplari, manbalari, ta`limotlari va g’oyalari nimalardan iborat ekanligini aniq ko’rsatadi. Konstitutsiya normalaridagi yana eng muhim masalalardan biri inson va davlat o’rtasidagi munosabat masalasidir. Bunda asosiy diqqat e`tibor insonning erki, sog’ligi, hayoti, mulki kabi huquqlarining ta`minlanganligi va kafolatlanishiga qaratiladi. Insonning ko’p huquqlari Konstitutsiyada ko’rsatilmaydi, ular huquqning boshqa sohalarida- mehnat huquqi, oila va boshqalarda mufassal bayon qilinadi. Ammo Konstitutsiyada insonning tabiiy huquqlari, ya`ni yashash, mehnat qilish, kasb tanlash, mulkdor bo’lish hamda barchaning qonun oldida tengligi kabi huquqlarining muqaddasligi va daxlsizligi aniq belgilab qo’yiladi. Konstitutsiyada ko’riladigan yana muhim masalalardan biri davlat va jamiyat o’rtasidagi munosabat masalasidir. Albatta, davlat qonunar orqali jamiyatda tartib o’rnatadi. U o’tish davrida asosiy islohotchi vazifasini o’taydi.

Konstitutsiyaviy huquqning predmeti ijtimoiy munosabatlarning ikki asosiy sohasini qamrab oladi: Birinchidan, inson va fuqarolarning huquqlari va erkinliklari muhofazasi (inson va davlat o’rtasidagi munosabatlar): Ikkinchidan, davlat to’zumi va davlat hokimiyatining tashkil etilishi (hokimiyat sub`ektlari o’rtasidagi munosabatlar). Inson va davlat o’rtasidagi munosabatlar faqatgina Konstitutsiyaviy huquq bilan emas, balki huquqning boshqa sohalari tomonidan ham tartibga solinadi. Ammo Konstitutsiyaviy huquq faqatgina huquqni e`lon qilish bilan cheklanmay, uning huquqiy kafolatlarini ham yaratadi. Hozirgi paytda O’zbekistonda shakllanayotgan fuqarolik jamiyati davlatdan mustaqildir va undan yuqorida turadi, u insonning erkinliklari va tashabbuslarini, odamlarning ham siyosiy, ham iqtisodiy sohalardagi birlashmalarini e`tirof etish asosiga qurilgan. Hozirgi o’tish davrida O’zbekistondagi fuqarolik jamiyati hali batamom qaror topgani yo’q, aholining erkinlik tashabbusi, butunlay o’zini-o’zi boshqarishni tashkil etish malakasi yetishmaydi. Shu sababdan davlatning jamiyatdagi an`anaviy tartibga soluvchi roli saqlanib qolmoqda. Ammo vaqti bilan, agar islohotlar muvaffaqiyatli davom etsa va jamiyat chinakam fuqarolik jamiyatiga aylansa, davlatning roli tobora pasayib boradi, ijtimoiy hayotning bir qator sohalarida huquqiy tartibga solish o’zini-o’zi boshqarish va erkin kishilarning tashabbusiga o’z o’rnini bo’shatib beradi.

Davlat hokimiyatining tuzilishi davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining ta`sis etilishinigina emas, balki ular orasidagi munosabatlarning keng doirasini tartibga solishni ham nazarda tutadi. O’zbekiston Konstitutsiyasini o’rganish o’quv kursining predmeti quyidagilarni o’rganishni tashkil qiladi: Konstitutsiyaviy huquq tarmog’iga xos rivojlanish qonuniyatlarini, belgilarini va xususiyatlarini, Konstitutsiyaviy huquq normalarining amal qilish mexanizmini, Konstitutsiyaviy normalarning huquqning boshqa tarmoqlaridagi normalar va institutlar bilan munosabatini, Konstitutsiyaviy huquqning nazariy masalalarini, O’zbekiston Konstitutsiyasining davlatimiz rivojidagi o’rni va ahamiyatini, Konstitutsiyaviy huquqiy normalar bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlarni, O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy va siyosiy to’zumi asoslarini har qanday fan yoki o’quv kursi o’zi o’rgatadigan masalalarini o’rganish usullariga ega. Bu fanda «Metodologiya» deb ham yuritiladi. «Metodologiya» so’zi yunoncha « metodos » so’zidan olingan bo’lib, aynan ma`nosi «Biron narsani o’rganish yo’li» demakdir. Metod-bu umumiy ma`noda maqsadga erishish usuli, muayyan izga solingan faoliyatdir. Hozirgi zamon jahon fani davlat va huquqning rivojlanishi jarayonini turli mavqelardan turib tushuntirishga imkon beruvchi keng falsafiy ko’rsatmalar beradi. Bilishda xususiylik va umumiylik vazifasini bajaruvchi usullar mavjud. Ko’pchilik fanlarda qo’llaniladigan usullar umumiy usul deyiladi.

Ilmiy bilimning hamma fan uchun tegishli bo’lgan umumiy usullariga analiz va sintez, induksiya va deduksiya, mantiqiylik va tarixiylik, mavhumlikdan aniqlikka borish va boshqalar kiradi. Dialektik usul real olamni ilmiy bilishning eng umumiy usuli bo’lib, u barcha fanlar uchun, jumladan, ushbu o’quv kursi uchun ham metodologiyadir. Dialektika hodisalarni rivojlanishida, boshqa hodisalar bilan aloqadorlikda, bir-biri bilan bog’liq holda, harakatda, miqdoriy va sifat o’zgarishda olib qaraydi. Mamlakatimizda o’zoq yillar hukmron bo’lgan marksistik davlat nazariyasi davlat va huquqni sinfiy ma`noda tushunishni uqtirar, bir sinfning diktaturasini mustahkamlashni Konstitutsiyaviy huquqning mohiyati deb hisoblar edi. Totalitar davlat aslida shunday edi, lekin demokratik davlat sinfiy bo’lishi mumkin emas, chunki demokratik va sinfiy imtiyozlar bir-biriga ziddir. O’zbekiston Konstitutsiyaviy huquqining tabiati ijtimoiy plyuralizmda namoyon bo’ladi. Ya`ni jamiyatdagi barcha ijtimoiy qatlamlar davlat organlarini shakllantirish va uning siyosatiga ta`sir o’tkazishda teng imkoniyatlarga ega. Bu ta`sir ommaviy axborot vositalari, jamoat birlashmalari va siyosiy partiyalar orqali amalga oshiriladi. Konstitutsiyaviy huquq fuqarolarning bunday birlashmalari huquqini mustahkamlaydi, jamoatchilikning davlat organlari faoliyati ustidan doimiy nazorati uchun sharoit yaratadi. Bu esa, saylash va saylanish haqidagi demokratik qoidalar bilan birga ayrim sotsial guruhlar va qatlamlarning hokimiyatdan o’z shaxsiy manfaatlari yo’lida foydalanish imkoniyatini yo’qqa chiqarishi lozim.

Konstitutsiyaviy huquqning ijtimoiy tabiatini yangicha tushunish huquqiy davlat nazariyasiga, demokratiyaning e`tirof etilgan tamoiyllariga mosdir. Jamiyatimiz odamlar o’rtasidagi o’ziga xos ijtimoiy shartnoma ko’rinishidagi davlat tushunchasiga qaytmoqda. Bu shartnoma davlat hokimiyatiga huquq normalarining so’zsiz bajarilishini ta`minlash bo’yicha muayyan vakolatlar beradi, ammo davlatdan ham bu vakolatlarni odamlardan olganligini va uni odamlar manfaati yo’lida amalga oshirishi lozimligini unutmaslikni talab qiladi. Faqat xalqgina hokimiyat manbai bo’lishi mumkin, har qanday demokratik mamlakatning Konstitutsiyaviy huquqi ana shu oddiy, ammo olijanob haqiqatdan boshlanadi. Demokratik jamiyatda, ijtimoiy guruh va qatlamlar, shuningdek, ularning birlashmalari o’z erkinliklaridan foydalanib Konstitutsiyaviy qonunlar doirasida o’z ijtimoiy mavqelari va ijtimoiy to’zumlarini o’zlari belgilash huquqiga egadirlar. Konstitutsiyaviy huquqning vazifalaridan biri esa bu qonunar doirasini aniqlab berishdir. Ijtimoiy tartibga solish vazifasi nihoyatda murakkab, с hunki Konstitutsiyaviy huquq barcha kishilarning kelib chiqishi va ijtimoiy ahvolidan qat`i nazar teng huquqliligi, ularning huquq va erkinliklarining kafolatlanishi tamoyillari asosida qurilgan. Konstitutsiyaviy huquq turli ijtimoiy qatlamlar o’rtasidagi munosabatlarni tartiga soladi, zo’ravonlik va bir-birini qirg’in qilishga yo’l bermaydigan ijtimoiy tinchlik va murosaning oqilona huquqiy asosini o’rnatadi. Konstitutsiyaviy huquq va siyosiy tizim tushunchalari bir-biri bilan o’zviy bog’liq.

Davlat-siyosiy tizimning tarkibiy qismi bo’lib, unga siyosiy institutlar va muassasalar (partiyalar, siyosiy maqsadlarni ko’zda tutuvchi jamoat tashkilotlari, ta`sir o’tkazish guruhlari) ham kiradi. Konstitutsiyaviy huquq va siyosiy tizim bir narsa emas. Huquqiy munosabatlar siyosiy munosabatlarning faqat bir qismidir. Ammo uning markaziy qismini tashkil etadi. Masalan, fuqarolik huquqi va erkinliklari instituti siyosiy tashkilotlarning faoliyati, ularning hokimiyat uchun kurashishida hal qiluvchi sharoit yaratadi. Huquq hokimiyat mexanizmini o’rnatadi, asosiy siyosiy kuchlar ana shu doirada o’zlarini namoyon qiladilar. Konstitutsiyaviy huquqni o’rganish siyosiy tizimning barcha murakkab jihatlarini, ya`ni siyosatshunoslik fanini o’rganish bilan to’ldirilishi zarur. Konstitutsiyaviy huquqning muhim elementi-boshqaruv shaklidir. Garchi u siyosiy munosabatlar ishtirokchilari uchun ahamiyatga ega bo’lsada, baribir hokimiyatni amalga oshirishning konkret metodlari va usullarini aks ettirmaydi. Siyosiy to’zumning uch asosiy turi ma`lum: Demokratik, avtoritar va totalitar. Demokratik to’zum Konstitutsiyaviy qonunchilikka rioya qilinib, barcha fuqarolarning o’z huquq va erkinliklaridan to’la foydalanish imkoniyati mavjudligi, ko’ppartiyaviylik, erkin matbuot, qonunashtirilgan diskriminatsiya (huquqlar cheklanishi)ning yo’qligi, mustaqil sud tizimi va hokazolar bilan xarakterlanadi. Avtoritar to’zum davlat qarorlarini qabul qilishda Konstitutsiyaviy mexanizmni oligarxiyaga bo’ysundiradi, hokimiyatni amalda diktator

qo’lida markazlashtiradi, ijroiya hokimiyatni kengaytirib, uni nazoratsiz va hech kimga hisob bermaydigan qilib qo’yadi. Bu to’zumda aholining barcha qatlamlari hatti-harakatlari ustidan nazorat o’rnatiladi, fuqarolik huquqlari va erkinliklari yo’qqa chiqariladi. Bunday holatda Konstitutsiyaviy tartib cheklanmagan, favqulodda yoki harbiy vaziyat bilan almashadi, to’zum qurolli kuchlarga suyanadi. Totalitar to’zum qo’pol repressiyalar, fikr ustidan nazorat o’rnatish, muxolifat va erkin matbuotni batamom yo’q qilish bilan xarakterlanadi. Hokimiyatning o’ta markazlashuvi dohiychilikni tug’diradi, parlament muassasalari va mustaqil sudlarning amalda yo’q qilinishiga olib keladi. Konstitutsiyaviy huquq bunday to’zumda faqat bir partiyaning diktaturasini qonunashtiradi. Siyosiy to’zumlar ana shu uch asosiy tur bilan cheklanmaydi. Boshqa ko’pgina oraliq to’zumlar ham mavjud. A d a b i yo t l a r :

1.O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.2003. 2.I.A.Karimov «Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati». T.93. 3.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning «O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o’rganishni tashkil etish to’g’risida»gi 2001 yil 4 yanvardagi F-1322-sonli farmoyishi. «Xalq so’zi». 2001yil 5 yanvar 4. Mustaqillik Deklaratsiyasi. Xrestomatiya. «Adolat».2000y. 5.R.Qayumov «O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy huquqi». T.98 6.X.Odilqoriyev. «O’zbekistonning yangi Konstitutsiyasi va hokimiyatlar bo’linishi prinsipi». T.93 7. A.Saidov. «Mustaqillik qomusi». T. «O’zbekiston» 93. 8. www.ziyonet.uz 9. www.nur.uz

O'xshashlar

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini о`rganish о`quv kursi, uning maqsad va vazifalari

O’zbekiston XDP haqida va uning vazifalari

Kriminologiya fanining maqsadi va vazifalari

O’zbekiston Konstitutsiyasi fanining maqsad va vazifalari

Qonun ustuvorligi demokratik, fuqarolik jamiyati qurilishining asosi