Mусулмон дунёси ва Ўзбекистоннинг диний экстремизм ва ҳалқаро терроризмга қарши кураши - Huquqshunoslik - Referatlar

Mусулмон дунёси ва Ўзбекистоннинг диний экстремизм ва ҳалқаро терроризмга қарши кураши

Yuklangan vaqt:

16.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

130 KB

Ko'chirib olish

M усулмон дунёси ва Ўзбекистоннинг диний экстремизм ва ҳалқаро терроризмга қарши кураши Режа: 1. Аҳолисининг кўпчилигини мусулмонлар ташкил этадиган мамлакатларни географик тавсифи. Мусулмон дунёсининг диний- экстремизм ва терроризмга қарши кураши энг долзарб вазифалардан бири эканлиги. 2. Диний-экстремизм ва терроризмга қарши курашнинг ҳалқаро сиёсий-ҳуқуқий асослари. 3. Ўзбекистоннинг диний-экстремизм ва ҳалқаро терроризмга қарши кураши. 4. Миллий истиқлол ғояси ва фуқароларда мафкуравий иммунитетни шакллантириш.

Маълумки ислом сўзи – арабчада итоат , бўйсуниш , эътиқод қилмоқ маъноларини англатади . Исломда Оллоҳнинг ягоналиги эътироф этилиб, Оллоҳдан бошқа илоҳ йўқлигига ишонмоқлик ва унга бўйсунмоқлик, бутун қалби билан унга ихлос қилмоқлик ва Оллоҳ буюрган диний эътиқод (ишонч) га иймон келтирмоқликдир. Ислом дини жаҳон динлари ичида энг ёш диндир. Дунёда эътиқод қилувчилар сони жиҳатидан христианликдан кейин иккинчи ўринда туради. Ислом дини дунёда географик жиҳатдан жуда кенг тарқалган яккахудолик – монотеистик динлардан биридир. Ҳозирги вақтда бу дин дунёнинг 172 мамлакатига тарқалган бўлиб, жаҳондаги 6 миллиард аҳолининг 1 миллиард 300 миллиондан ортиқроғи ислом динига эътиқод қилади. Бу эса жаҳон аҳолисининг 20 фоиздан ортиқ қисмини ташкил этади. 22 та араб мамлакатларида 300-350 миллион мусулмон яшайди. Масалан, Мисрда 60 миллион аҳолисининг 48 миллиони мусулмон. Шундан Коҳира шаҳрида 16 миллион аҳоли яшайди. Африкадаги Ливия, Тунис, Марокаш, Жазоир, Судан, Мавритания, Уганда, Сомали каби мамлакатларда ҳам мусулмонлар яшайди. Яқин Шарқда Ливан, Сурия, Иордания, Ироқ, Фаластинда, Арабистон ярим оролида Саудия, Яман, Умал султонлиги, Форс кўрфазида эса Бирлашган Араб Республикаси, Қатар, Бахрайн, Қувайт каби давлатларда аҳлининг 98-99 % ини мусулмонлар ташкил қилади. Туркияда 61 миллион, Эронда 63 миллион, Покистонда 125 миллион, Жанубий – Шарқий Осиё мамлакатлари бўлган Бангладеш 61 млн, Ҳиндистонда 150 млн, энг кўп мусулмонлар Индонезияда 165 миллионни ташкил этади. Бундан ташқари собиқ СССР ҳудудидаги мустақил ҳамдўстлик мамлакатлари Россиянинг Доғистон, Татар, Бошқирд, Чечен, Карачей, Балқар каби миллатлари ва Сибирда ҳамда Марказий Осиё мамлакатларидаги – қозоқ, қирғиз, ўзбек, туркман, Хитойда уйғур, қрим татарлари ҳам исломга эътиқод қиладилар. Дунёнинг бошқа мамлакатларида ҳам мусулмонлар яшаб исломга эътиқод қиладилар. Европа қитъасида

Болқон ярим оролидаги Албания, Косова, Босния-Герцоговина каби мамлакатларида ҳам мусулмон халқлари яшайди. Аҳолисининг кўп қисми мутлақ мусулмонлардан иборат бўлган 39 мамлакат, шунингдек, аҳолисини ярмини мусулмонлар ташкил қилган мамлакатлар ҳам (Миср, Малайзия) ўзларини мусулмон мамлакатлари деб атайдилар. Мавритания, Эрон, Покистон, Камар ороллари, Афғонистон каби мамлакатларни номига ҳам ислом сўзи қўшиб айтилади. Масалан, Эрон ёки Покистон, Афғонистон ислом республикаси деб юритилади. 28 мамлакатда ислом расмий давлат дини ва мафкураси сифатида тан олинган. Ҳозирги шароитда мусулмон дунёсининг диний экстремизм ва терроризмга қарши курашини долзарблиги энг аввало шу мамлакатларини ўзининг ҳавфсизлиги билан бирга, жаҳон ҳамжамиятида тинчлик ва тотувликни барқарор қилишга хизмат қилади. Шу сабабли бу масала энг долзарб вазифаларидан биридир. 1930 йилларда ҳам ҳалқаро «Миллатлар бирлиги» ташкилоти мавжуд бўлган. Унинг низомида террористик ҳаракатлар таъқиқланган эди. Кейинчалик иккинчи жаҳон уруши муносабати билан бу ташкилот фаолияти тўхтатилиб, унутилган эди. 1972 йиллардан бошлаб диний – экстремистик ҳаракатлар фаоллашуви сабабли, жаҳон ҳамжамияти эътибори қайтадан бу масалалага қаратила бошланди ва айрим ҳуқуқий асослари қабул қилинди. Масалан, Мисрда «Биродар мусулмонлар» номли диний – эсктремистик ташкилотлар фаолияти содир бўлган революциядан кейин Президент Ж. Носир томонидан тақиқланган. Бунга жавобан экстремистлар Ж. Носирга суиқасд қилишган. «Мусулмон биродарлар» ташкилоти 1928 йилда Мисрнинг Исмоилия шаҳрида Шайх Хасан ал-Банно томонидан асос солиниб, у диний – сиёсий ташкилот ҳисобланади. Улар ислом дини тарқалган мамлакатларда «Жиҳод», «Исломий давлат», «Исломий адолат» ғояларини кўтариб чиқиб, бу йўлда ҳокимиятни зўрлик билан қўлга олишни мақсад қилиб қўяди.

1952 йилга келиб, олдинги мавзуда изоҳлаб берилган «Ислом озодлик партияси» (Ҳизб-ут-таҳрир) «Мусулмон биродарлари» ташкилотидан ажралиб чиқади. Бундан ташқари, олдинги мавзуда ёритиб берилган диний- экстремистик ташкилотларга қарши кураш мақсадида, кўпгина араб мамлакатларида, уларнинг фаолияти ноқонуний деб эътироф этилган. Қисқароқ қилиб айтганда, 2001 йил 11 сентябр АҚШ даги даҳшатли террористик воқеалар нафақат мусулмон мамлакатларида, балки бутун дунёда терроризм балосидан қутулиш биринчи даражали ечилиши лозим бўлган муаммо эканлигини кўрсатди. Бу масалада жаҳонда мураккаб вазият келиб чиқаётганлигини Ўзбекистон Президенти И.Каримов ҳалқаро ҳамжамиятга тинмай мурожаат қилиб келган бўлса-да, бу масалада терроризмга қарши курашиш бўйича ҳалқаро умумий стратегияни белгилашда ўз вақтида эътибор берилмади. Терроризмга қарши кураш бугун глобал муаммога айланди ва унга қарши кураш бутун инсоният вазифаси бўлмоғи даркор. Шу нуқтаи назардан Ўзбекистон раҳбари жаҳондаги йирик мамлакатларни бирлаштириш мақсадида мурожаат қилиб, мулоқот олиб бориш натижасида террорчиликка қарши курашда ўзаро келишиб ҳаракатларни мувофиқлаштириб ҳамкорликда иш олиб бориш имконияти тўғилди. Бунинг сабаби террорчилик бутун жаҳонга хавотир ўйғотаётганлигида эди. Қолаверса, ҳалқаро терроризмга қарши кураш бир ёки бир неча мамлакат иши эмас эди. 2001 йил 11 сентябрда АҚШ даги мудҳиш воқеалардан кейин юртбошимиз таклифлари асосида жаҳондаги тараққийпарвар давлатларнинг ёвузликка қарши бирлашгани энг муҳим аҳамият касб этди. Бугунги кунда терроризмга қарши курашувчи коалиция таркибига кирувчи давлатлар сони кундан-кунга кўпаймоқда. Хусусан, унинг таркибида Италия, Испания, АҚШ, Англия, Швейцария, Туркия, Россия ва бошқа кўплаб мамлакатлар бор. Нью-Йорк шаҳрида БМТ Бош Ассамблеясининг навбатдаги сессиясида ҳам асосий масалалар орасида терроризм муаммоси кўриб чиқилди ва унда

терроризмни қораловчи ҳалқаро қарорлар қабул қилинди. Унда Ўзбекистон ташқи ишлар вазирлиги бевосита қатнашди. Бундан ташқари, БМТ нинг Бош қароргоҳида 6+2 гуруҳига аъзо бўлган Афғонистонга чегарадош давлатлар ва Россия, АҚШ ташқи ишлар вазирлари учрашувларида муҳокама қилиниб, ҳамкорликда терроризмга қарши курашиш ҳақида сиёсий-ҳукукий ҳужжатлар қабул қилинди. Шу асосда 2002 йил 7 октябридан бошлаб терроризмга қарши бирлашган мамлакатлар коалицияси қуролли кучлари АҚШ раҳбарлигида терроризм ўчоги бўлган Афғонистонга ҳарбий зарбалар берилиши натижасида «Толиблар» деб аталган ҳарбийлашган кучлардан озод этилди ва натижада бугун Афғонистон халқи учун тинч ҳаёт ўрнатиш имкониятлари тўғилди. Бугунги кунда дунёнинг кўпчилик давлатларида терроризмга қарши курашни ҳуқуқий асосларини яратиш мақсадида қонунлар қабул қилинаётир. «Ҳозирги вақтда терроризмнинг тажовузидан ўзини ҳоли хис қиладиган бирорта қитъа ёки давлатнинг ўзи йўқ. Худди вабо сингари ер юзининг кўплаб мамлакатларига ёйилиб бораётган бу бало-қазо эртага кимни нишонга олишини олдиндан айтиш қийин», - деб таъкидлайди. И. Каримов ўзининг «Ватанимизнинг тинчлиги ва ҳавфсизлиги ўз куч қудратимизга, халқимизнинг ҳамжиҳатлиги ва букилмас иродасига боғлиқ» номли маърўзасида. Юртбошимиз давримиз вабоси бўлган терроризмга қарши курашда ҳалқаро ҳамжамиятни жипслаштиришнинг аҳамиятини яна бир бор эслатиб, Ўзбекистон Парламентининг Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма йиғилишидаги маърўзасида «Бугунги кунда ҳалқаро терроризм, экстремизм ва радикализмга қарши кураш дунё мамлакатларини бирлаштирадиган асосий омил бўлиб қолмокда. XXI аср вабоси бўлган ушбу иллатга қарши жаҳон ҳамжамиятининг муросасиз курашини Ўзбекистон тўла қўллаб- қувватлайди» деб ўқтиради. Исломдан сиёсий мақсадларда фойдаланиб, исломни ниқоб қилиб олиб, юртимиздаги тинчлик, тотувлик, бунёдкорликни кўра олмаётган ёвуз кучлар

ҳам борлиги сир эмас. Президент И.Каримов бу борада иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ўн тўртинчи сессиясида «Ватанимизнинг тинчлиги ва ҳавфсизлиги ўз куч – қудратимизга, халқимизнинг ҳамжиҳатлиги ва букилмас иродасига боғлиқ» номли нутқида: «Барчамизга аён бўлиши керакки, ғанимларимизнинг асосий нияти Ўзбекистонда ҳукм сураётган тинчлик ва осойишталикни, жамиятимиздаги бунёдкорлик муҳитини, бугун биз барпо этаётган фаровон ва осуда ҳаётни бузиш, тобора кучга кираётган давлатимизни ағдариш, танлаган йўлимиздан қайтаришдир. Одамларимизнинг юрагига ваҳима ва қўрқув солиш ҳисобидан уларнинг эртанги кунга бўлган ишончини йўқотиш, бир бирига қарши қўйиш, юртимизда, минтақамизда ўз манфаати, ўз сиёсатини ўтказишдан иборат» деб таъкидлайди. Бу йўлда экстремистлар террорчилик ҳаракатларини амалга ошириб, ўзларининг қабиҳ ниятларини кўрсатмоқда. Бу ҳаракатлар 1999 йил 16 феврал воқеалари, 2004 йил 29-30 март ва 1 апрелдаги мудҳиш террорчилик ҳаракатлари ҳамда 30 июл 2004 йилдаги террористик портлатишлар, 2005 йил 13 майда Андижон шаҳрида амалга оширилган террорчилик натижасида қон тўкилиши, шунингдек, Сурхондарё вилояти ва Тошкент вилоятидаги босқинчиликларда намоён бўлмоқда. Ислом динини ниқоб қилиб олган экстремизм, терроризм ёки диний фундаментализмни мақсад қилиб олганларга қарши Ўзбекистонда муҳим саъй-ҳаракатлар қилинмоқда. Муҳтарам Президентимизнинг «Оллоҳ қалбимизда, юрагимизда» номли асаридаги илхомбахш сатрлари фикримизнинг яққол тасдиғидир: «Биз ўз муқаддас динимиз ва эътиқодимиздан ҳеч қачон воз кечмаймиз. Шу билан бирга муқаддас динимиз шаънига доғ туширмоқчи бўлган кимсалар билан ҳеч қачон муроса қила олмаймиз. Мен Ўзбекистон раҳбари сифатида қандайдир ёвуз кучлар ислом динини, ота боболаримиз эътиқодини, мусулмон фуқароларимизни таҳқирлашига, жамиятимизга ҳавф тўғдиришига ҳеч қачон йўл қўймайман». Андижон воқеаларини Президентимиз таҳлил қилиб, унга тегишли баҳо бериб, террористларнинг Андижон вилояти ҳокимият биносини босиб

олиб, ислом халифалик давлатини шаҳобчисини ташкил этиш, кейинчалик бутун Ўзбекистонда ҳокимиятни зўравонли билан босиб олишни мақсад қилиб қўйганлиги фош қилди. Баъзан диний экстремизмга бир вақтнинг ўзида қайд қилинган барча кўринишларда намоён бўлишига, вазият ва шароитга қараб алоҳида урғу бериш мумкин. Уларнинг Куръон оятларига асосланиши эса исломнинг соф ғояларини жамиятга тадбиқ этиш учун эмас, балки юртдошларимизнинг эътиқодини чалғитишга, ислом омили орқали ҳокимиятга интилишдан ўзга нарсани кўзламайди. Бу ўринда Президентимиз И.А.Каримов сўзларига эътиборни қаратайлик: «Оқ-қорани, дўст - душманни танийдиган халқимиз дин нима-ю, сохта ақидалар нималигини, ким пок ниятли художуй инсону, ким мунофиқ риёкор эканини яхши билади. Таассуфки, баъзан ислом дини ва ислом фундаментализми ҳақида гапирганда бу икки тушунчани бир-бирига аралаштириб юбориш ҳоллари учрамоқда. Маълумки, ҳозир дунёда 1 миллиард 300 миллион одам ислом динига эътиқод қилади. Муқаддас ислом динини ниқоб қилиб, манфур ишларни амалга ошираётган аллақандай мутаассиб кучлар, табиийки, ер юзидаги барча мусулмонларнинг руҳий олами ва дунёқарашини белгилай олмайди». Президентимиз И.Каримов ўз асарида таъкидлаганидек, булар мамлакатимиз ташқарисидаги тажовузкор, ақидапараст кучлар бўлиб, улар ислом динининг халқимиз учун муқаддас қадрият эканидан фойдаланиб, Ўзбекистонни демократик-маърифий тараққиёт йўлидан оғдиришга, уни орқага қайтаришга уринмоқдалар. Бу фикрнинг тасдиғини Ўзбекистонда сўнгги йилларда пайдо бўлган, бизнинг динимизга ёт турли ақидапарастлик оқимига мансуб ваҳҳобийлик «Ҳизбут-таҳрир» «Мусулмон биродарлар» ҳаракатлари мисолида яққол кўриш мумкин (Маърифат газетаси, 1999 йил, 24 июн). Бу каби ғайриинсоний ҳатти-ҳаракатларнинг асосий мақсади, ҳатто ўзлари ишонмайдиган ғоя ва ақидаларни аҳоли ўртасида тарқатиб, иродаси бўш, онги паст айрим ёшларни алдаб, уларга қасам ичириб, сохта эътиқодга кўндириб, ўз тарафдорлари сонини кўпайтириб, ягона мафкурага бирлаштирмоқдалар.

Президент И.Каримов «Оллоҳ бизнинг қалбимизда, юрагимизда» деб номланган асарида ислом дини билан турли ақидапарастлар ва экстремистлар қарашларининг фарқини тушунтириб, уларнинг ғаразли мақсадларини халққа етказиш муҳимлигини таъкидлади. Чунки ҳар бир киши ҳар қандай ғояга онгли муносабатда бўлиб, уни чуқур тушуниб олса, ўша ғоянинг тўғри- нотўғрилигини ажрата олади ва қандай ҳаракат қилиш лозимлигини тушуниб етади. Акс ҳолда турли юзаки ташвиқотларнинг фойдаси йўқ. Бу борада маърифат ҳодимлари, зиёлилар зиммасига катта масъулият юкланади. Юртбошимиз Олий Мажлиснинг Х I сессиясида таъкидлаганидек, «Олимларимиз, таълим - тарбия даргоҳларининг тарбиячилари, ўқитувчилари Ўзбекистонга бўлган ҳавф ва таҳдидларни тўғри таҳлил қилиб, болаларимиз тақдири учун биринчи навбатда ёниб ҳаракат қилиши, болаларимизни бутунлай ҳавфдан ҳимоя қилишлари керак». Президентимиз И.Каримов Олий Мажлиснинг 1999 йил 14 апрелидаги сессиясида, «Ўзбекистон ХХ I асрга интилмоқда» деб номланган маърўзасида қўйидагиларни алоҳида таъкидладилар: «16 феврал куни Тошкентда рўй берган фожиали воқеалар кўп нарсаларга кўзимизни очиб берди, демак, ўйлаймизки сизлар менинг бу фикримга қўшиласиз. Биз ўзимизнинг аччиқ тажрибамиздан Ўзбекистон мустақиллигига ҳақикий ҳавф-ҳатарлар борлигига қайта - қайта амин бўлмоқдамиз. Бундай кирдикорлардан мақсад, мамлакатимиздаги ижтимоий-сиёсий барқарорликни, фуқаролар ва миллатлараро тотувликни издан чиқаришга ўринишдир. Бошқача айтганда, бундан мақсад халқимизнинг фаровон ҳаёт қуришга бўлган интилишларини изчил ривожлантиришимиз ва жаҳон ҳамжамиятига қўшилиш йўлидаги эзгу ниятларимиз пойдеворини барбод этишдан иборатдир. Ана шу фожеали воқеаларнинг асосий сабаблари ҳақида тўхталар эканман, мен шуларни эътиборингизни очиқдан-очиқ турган иккита ҳавф-ҳатарга қ аратмоқчи эдим: Биринчидан, мамлакат ташқаридаги тажовузкор ақидапараст кучлар ислом дини халқимиз учун муқаддас қадрият эканидан фойдаланиб, Ўзбекистонни демократик, маърифий тараққиёт йўлидан оғдиришга интилмоқдалар.

Иккинчидан, биз уни ҳеч қачон унутмаслигимиз керакки, ҳали-ҳануз бизнинг мустақил йўлимизни кўра олмайдиган турли баҳоналар билан Ўзбекистонга ўз сиёсатини, таъсирини ўтказиш ва ҳукмронлик қилишга ўринаётган кучлар мавжуд» (Каримов И. Ўзбекистон ХХ1 асрга интилмоқда Т: «Ўзбекистон», 1999й, 10-11 бетлар) Бундай ҳавф хатарларнинг Марказий Осиё минтақасига, хусусан, аксарият аҳолиси ислом динида бўлган Тожикистон, Ўзбекистон ва бошқа мустақил мамлакатларга таҳдид солаётганлигини Президентимиз ҳисобга олишни кўзда тутади. «Мени, – деди И.Каримов, - ҳудудни босиб олиш мақсадидаги кураш тажовузи ҳавфи эмас, балки мияси заҳарланган ёшларни ўзлари ўсиб- ўлғайган шаҳар ва қишлоқларни портлатишга ўргатадиган плацдарм ва базаларни бунёд этишни мақсад қилиб олган диний экстремизм экспанцияси хавотирга солмоқда». Муҳтасар қилиб айтганда, «Мустақиллик ва дин» мавзусини ўрганиш қўйидаги хулосаларга олиб келади. Биринчидан, Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли бу гўзал бир гул билан қопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан ва диний экстремизмдан ҳалос бўлиш ва покланиш, ягона мафкуравийлик иллати етказган зиён заҳматларнинг бартараф этилиши қийин, узоқ давом этадиган йўлдир. Иккинчидан, мафкуравий бўшлиқни бартараф этишнинг, айниқса, диний экстремизм, ислом фундаментализми ва ваҳҳобийликни бартараф этишнинг асосий йўли - ҳамма соҳада мустақилликни, Конституциямиз тамойилларини, «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида» ги қонунни оғишмай тўғри амалга ошириш талаб этилади. Учинчидан, мафкуравий тазйиққа, диний экстремизм ва ваҳҳобийлик ҳавф-ҳатарларига барҳам бериш учун барча фуқаролар, миллат ва элатлар, айниқса, ёшларнинг онглилиги, хўшёрлигини доимо ошириш зарур. Президент И.А.Каримов Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 2 - чақириқ 9 - сессиясида таъкидлаганидек: «Фуқаролик жамияти асосларини барпо этишнинг муҳим таркибий қисми маънавият ва маърифат соҳасида шахсни мунтазам камол топтириш борасида узлуксиз иш олиб

боришдан иборат деб вазифа қўйилди. Бу тизим марказида маънавият, аҳлоқ- одоб, маърифат каби ўлмас тушунча, қадриятлар турмоғи лозим. Бу тизимда муқаддас динимиз ҳам, бутун шарқ фалсафаси ҳам улуғланганлигини қайд этади. Шунингдек, юртбошимиз биз педагог тарбиячиларга қарата даъват қилиб, олимларимиз, таълим - тарбия даргоҳларининг тарбиячилари, ўқитувчилари Ўзбекистонга бўлган ҳавфу ҳатарни тўғри таҳлил қилиб, болаларимиз бундай ёвуз кучлардан ҳимоя қилишлари керак» деб ундайди. Хулоса қилиб шуни таъкидлаш лозимки, Президент И.Каримов Олий Мажлиснинг иккинчи чақириқ ўн тўртинчи сессиясида, 2004 йилнинг 29 апрелидаги нутқида халқимизни яна бир бор ҳушёрликка чақириб, «Халқаро террорчи кучлар қайтадан бирлашиб бош кўтараётган, ўта маккор ва ёвуз услубларни қўллаётган бугунги мураккаб вазиятда ҳаётнинг ўзи ҳалқаро ҳамжамият, жумладан, минтақамизда жойлашган барча давлатлардан бу балога қарши курашишда ҳамкорликни кўчайтиришни, бир ёқадан бош чиқариб, бундай ўринишларга кескин зарба беришни, ҳар қандай тажовуз ва террорчилик ҳуружларининг олдини олиш, уларнинг мафкуравий заминини йўқотиш ва аввало, ёшларимизнинг қалби ва онги, соғлом тафаккури учун курашишни тақозо этмоқда. Бу курашдан ҳеч ким четда қолмаслиги керак», - деб алоҳида қайд этади. Диний – экстремистик ва террористик ҳаракатлар мамлакатимизга нисбатан қандай душманлик кўринишларига қарамасдан, Президентимиз раҳбарлигида ёвуз кучларга, муқаддас ислом динимизни ёки мусулмон фуқароларимизни таҳқирлашга, жамиятимиз осойишталигига ҳавф тўғдиришда ҳеч қачон йўл қўйилмайди. Ҳар қандай тажовуз ва террорчилик ҳужумларини олдини олиш, уларнинг мафкуравий заминини йўқотиш ва, аввало, ёшларимизнинг қалби ва онги, соғлом тафаккури учун курашишни тақазо этади. «Айни замонда, - дея қайд қилган эди Президентимиз, - барчамиз бир тану бир жон бўлиб, терроризм ва экстремизм ҳавфига қарши қатъият билан кураш олиб боришимиз, «Ўз ўйингни ўзинг асра» деган шиорнинг маъносини

кенг ва чуқур англаб, гўзал ва бетакрор Ватанимизнинг тинчлигини, халқимиз осойишталигини кўз қорачиғидай сақлашимиз зарур». И. Каримов Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг 2005 йил 28 январда қўшма мажлисидаги «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир» номли маърўзасида қайд этганидек, «Айни пайтда, биз фақат терроризмнинг ташқи кўринишларига, бегуноҳ одамларни гаровга оладиган, портлатадиган ва ўлдирадиган кимсаларга қарши курашиш билангина бу офатни бартараф этиб бўлмаслигини бир неча бор таъкидлаганмиз. Ҳаётнинг ўзи шуни кўрсатмоқдаки, авваламбор, ушбу бало- қазонинг бирламчи манбаларига қарши курашиш даркор. Яъни ислом динини сиёсатга айлантираётган, ёвузлик ва террорчилик мафкурасини яратаётган кўплаб радикал ва экстремистик марказларнинг, биринчи навбатда, ёшлар онгини заҳарлаб, зомбига айлантириб, улардан террорчилар тайёрлаш бўйича конвейер ташкил этаётган, ҳалифалик тузишдек турли хом ҳаёлларни амалга оширишга ўринаётган кабиҳ кучларнинг илдизини қирқиб ташлаш керак» - деб вазифа қўйди. Демак, террорчилик таг-томири билан йўқ қилинмас экан, бу жаҳолат жаҳондаги ҳар бир инсон ёки халқнинг бошига тушиши мумкин. Шуни ҳисобга олиб, огоҳ бўлмоқ зарур. Ёшларимиз онгини заҳарлашга қаратилган эсктремистик ва террористик ғояларнинг олдини оладиган миллий қадриятларимизнинг таркибий қисми бўлган инсонпарварлик, тинчликсеварлик, маърифатпарварлик асосида қурилган миллий ва диний қадриятимиз бўлган ислом арқонларини ёшларимизга тушунтириб борилса, ҳар қандай диний ниқобдаги ғояларга, уларнинг маккорона, ғаразли ва жирканч ниятларига берилмаслиги мумкин. Ёшларимиз онгини заҳарлашга қаратилган радикал гуруҳлардан ҳимоя қилишнинг яна бир йўли, халқимиз қадриятларини тиклаб, ўзликни англаш ҳиссини ўйғотиш орқали маънавий сарчашмаларимизга, унинг илдизларига

қайтиб, Ватанга, миллатга садокат руҳида тарбиялаш лозим. Чунки, миллий ва диний қадриятларимиз, ёш авлодни Ватанга муҳаббат, аждодларга ҳурмат, зўравонликка нафрат руҳида тарбияловчи, уларни эзгулик ва бунёдкорликка ундовчи битмас-туганмас маънавий манбадир. Диний мутаассиб (фанатик) оқимлар ва улардан ёшларни ҳимоя қилиш учун, энг аввало уларга кириб қолиш сабабларини англаб олмоқ даркор. Кўпинча ҳаётда ўз ўрнини топаолмаслик натижасида юзага келадиган бўшлиқ сабабли руҳий тушкунлик (стресс) ҳолатдаги кишилар тезроқ берилади. Чунки диний радикал (мутаассиб) оқимлар ўз таълимотларни кишилардаги ҳаётий эҳтиёжларини инобатга олган ҳолда, жуда бир жозибадор, инсонпарвар қилиб кўрсатишга ўринади. Диний мутаассиб оқимлар аъзоларини қандай аломатлари билан ҳарактерланишини билиш ҳам муҳим аҳамият касб этади. Улар асосан оилавий ҳаёт ва меҳнат фаолияти жараёнида кучли руҳий эзилиши, оиладан ажралиши, ишсиз қолиши каби ҳаётий ҳодисалар ва тушкунлик, умидсизликка берилиши натижасида уларга кириб қолишга сабаб бўлади. Ундан ташқари, ҳақиқий эътиқод қилувчилар маънавий – маърифий чанқоқлигини яшаётган жойда ва ишлаётган жамоаларида маънавий эҳтиёж ва интилишини қондирмаслик омиллари, шунингдек руҳий касалликлари туфайли, радикал диний оқимларда ўзининг ҳаётдаги ўрнини топгандек ҳис қилиши ҳам сабаб бўлади. Бундан ташқари, ёшларда ҳаётий тажриба, шукроналик, сабр-тоқат етишмаслиги, соддадиллиги ёки атрофдаги содир бўлаётган адолатсизликларни кўриб, уларга нисбатан нафрат ўйғониши ҳам диний мутаассиблик йўлига киришига сабаб бўлади. Мутаассиб оқимларга жалб қилиш усуллари жуда бир устакорлик, маккорлик, кузатувчанлик усулларида амалга оширилади. Масалан, қизиқаётган шахсга илиқ муносабат, диққат эътибор ва ғамҳўрлик билан кутиб олади. Бу оқимнинг бўлажак аъзоси сифатида шахсга иқтисодий ёрдам, бахт, эркинлик, билим олиш учун ҳамма имкониятлар ваъда қилинади. Ундан кейин иккинчи босқичда сизга билим бериш, машқ қилдириш, янги

аъзоларини топиш каби ишлар билан банд қилинади. Аъзоликка жалб қилишнинг учинчи босқичида жамиятдаги мавжуд сиёсат ва олиб борилаётган ишлар эскирган деб ҳисоблаб, оила ва давлат шу эски бошқарув усуларидан қутулишга нажот кутаяпти деб, сиз жамиятдаги эҳтиёжларни қондирувчи етакчи шахс бўлишингиз керак деб миясига сингдирилади. Оқимларга жалб килишнинг кейинги босқичларида шахс бутунлай шу мутаассиб оқимга боғланиб қолиб, оиладан, жамиятдан ажратиб олинади Унга қилинган сарф-харажатлар таъсирида, гуруҳга ҳақиқий аъзо бўлиб қолиб, ўргатаётган ўқитувчисига бутунлай бўйсуниш ҳисси ўйғонади, фанатик бўлиб қолади. Ана шундай ҳолга келиб қолганлардан террорчилик ҳаракатларини амалга оширишда фойдаланадилар. 2005 йил 13 майда Андижон шаҳрида «Акромийлар» деб аталган экстремистик гуруҳлар томонидан содир этилган террористик воқеалар диний экстремизм нақадар ҳавфли эканлигини, у ўз мақсадига эришиш йўлида ҳар қандай иғволардан бегуноҳ 169 кишиларнинг қонини тўкиб, адашган ёшларнинг онгини заҳарлаб, уларни ўз ота-оналарига, опа-сингил, ака-укаларига, халқига ва Ватанига қарши қўйишдан тоймаслигини кўрсатди. Бу воқеалар биздан огоҳликни янада кўчайтиришни талаб қилади. Биз бугун ёшларимизни шундай экстремизм «қармоғи» га илиниб қолмаслиги учун динни ниқоб қилиб олган ёвуз ғояларнинг моҳиятини, хусусиятларини, жалб қилиш усулларини очиб бериш, уларни шу йўлларга кириб кетишдан сақлаш ҳар биримизнинг муқаддас бурчимиз бўлиши керак. Бу эса терроризмга қарши курашдаги асосий самарали усуллардан биридир. Маълумки, кишилик жамияти тарихида ҳам, бугунида ҳам келажагида ҳам мафкурасиз ижтимоий гуруҳ, миллат ва давлат бўлмаган ва бўлмайди ҳам. Одамлар қайси даврда, қандай жамиятда яшамасин, нимагадир ишониш, эътиқод қилиш, маълум бир ғояга, илмий таълимотга асосланиб иш кўради. Мамлакатимизда демократик, ҳуқуқий давлат, фуқаролик жамияти қарор топиши учун миллий жипслик (миллий консолидация) ни тақазо этади.

Шу асосда маҳаллийчилик, уруғ-аймоқчилик, турли гуруҳбозликни олдини олиш учун умуммиллий, умумхалқ манфаатларни тор синфий, минтақавий, партиявий манфаатлардан устун қўядиган жамиятнинг ҳамма аъзоларини жипслаштирадиган, олий мақсад сари сафарбар қиладиган миллий истиқлол ғояси ишлаб чиқилди. Президентимиз И.Каримов 1998 йилда «Тафаккур» журналини бош муҳаррири саволларига жавобида «Жамиятимиз мафкураси халқни халқ, миллатни миллат қилишга ҳизмат этсин» номли асарида мафкурага баҳо бериб, «Мафкура бўлмаса одам, жамият, давлат ўз йўлини йўқотиши муқаррар»,- деб қайд қилади. Умуман, мафкуранинг кучи, қудрати шундаки, у одамларни жипслаштирувчи ёки айириб ташлаши, ёки бунёдкорликка отлантириши ёки қирғинбарот вайронкорликка гирифтор қилиши мумкин. Ҳар қандай мафкуранинг мазмуни миллат ёки гуруҳнинг жамиятдаги ўз ўрни, атрофдаги миллатлар ва халқларга муносабати, орзу-умидлари, мақсад эътиқодларидан иборат бўлади. Айрим ғоялар мутлақлаштирилиб, «ақида»га айланиб қолади. Бундай ғоялар жамият учун кўп кулфатлар келтириши мумкин. Чунки ҳар қандай ақида негизида ҳам ғоя мавжуд. Мафкурадан фарқ қилиб, ақида мутлақ ҳақиқат сифатида мўайян гуруҳ томонидан эътироф этиладиган ва тарғиб қилинадиган ривожланмайдиган, қотиб қолган ғоя бўлиб, жамиятни жаҳолат сари йўналтиради. Ўзбекистоннинг миллий истиқлол мафкураси эса доимо ривожланиб, бойиб боради. Мафкурани яхлитлигини, таъсирчанлигини таъминлашда жамиятдаги сиёсат олиб борувчиларнинг роли ҳам муҳимдир. Шу маънода, Ўзбекистон халқларини мақсад ва муддаоларини англаб етган Президент И.Каримов таъкидлаганидек, бизнинг миллий мафкурамиз ҳар қандай ақидапарастликдан, миллатчиликдан ҳоли бўлган ғоя, биринчи навбатда, ёш авлодимизни ватанпарварлик, эл-юртга садоқат руҳида тарбиялаш, уларнинг қалбига инсонпарварлик фазилатларини сингдиришга ҳизмат қилиши, Ватанимизнинг шонли ўтмиши ва буюк келажаги билан

боғлаб турадиган ғоядир. Шу асосда, миллий истиқлол мафкурамиз эл- юртимизни бирлаштириб, ҳар қандай ёт, бузғунчи, вайронкор экстремистик ғояларга қарши қалқон бўлиши керак. Шу нуқтаи назардан, И.Каримов алоҳида таъкидлайдики, «Демак бугунги кунда ғояни, фикрни таъқиқ билан, маъмурий чоралар билан енгиб бўлмайди. Ғояга қарши фақат ғоя, фикрга қарши фақат фикр, жаҳолатга қарши фақат маърифат билан баҳсга киришиш, олишиш мумкин». Мамлакатимизда диний экстремизм ва халқаро терроризмга қарши курашда, ёшларимиз онгига миллий истиқлол мафкурасини сингдириб, уни маънавий фазилат даражасига кўтариш натижасида мафкуравий иммунитетни шакллантиришни тақазо этади. Иммунитет тушунчаси, умуман олганда, тиббий тушунча бўлиб, тирик организмнинг ички мўайянлигини сақлашга, турли касаллик ва инфекциялардан ҳимоя қилишга қодирлигини ўзида акс эттиради. Мафкуравий иммунитет тушунчасида эса, шахс, ижтимоий гуруҳ, миллат, жамият ва давлатни турли зарарли, ғаразли вайронкор экстремистик ғоявий таъсирлардан ҳимоялашга ҳизмат қилувчи тарбиявий тизим тушунилади. Шу нуқтаи назардан, ҳар қандай ғоя кишилар онгини, қалбини эгаллаб, инсон маънавий – руҳий ҳолатинининг ўзвий, ажралмас қисми бўлгандагина мақсадга даъват этувчи кучга айланади. Шу мақсадда турли ёвуз эксремистик ғояларнинг таъсирига берилмаслиги учун мафкуравий иммунитетни шакллантириш, мафкуравий даҳлсизликни таъминлаш зарур. Бунинг учун, биринчидан, мафкуравий иммунитет тизимидаги билимлар объектив, воқеликни тўғри акс эттирадиган, Ватан ва халқ манфаатига ҳизмат қиладиган умуминсоний қадриятлар устуворлигини таъминлайдиган бўлиши лозим. Иккинчидан, миллат, жамият, давлат, қадриятлар тизими мафкуравий имкониятларини белгилаб беради ва қадриятлар, урф-одатлар мустаҳкам

бўлса, мафкуравий тажовузларга берилмайдиган қалқон бўлиб ҳизмат қилади. Учинчидан, ижтимоий – иқтисодий, сиёсий, маданий-маърифий соҳалардаги миллат, жамият, давлатнинг аниқ мақсади бўлиши керак ва шу мақсадни амалга оширишда собитқадамлик ва иродали бўлиши зарур. Шундагина ҳар қандай мафкуравий тазйиқга бардош бера олади. Умуман, диний-экстремистик ғояларга қарши мафкуравий иммунитет тизимини шаклланатиришда мафкуравий профилактика ни ўрни катта аҳамият касб этади. Мафкуравий профилактика тушунчасида ёт экстремистик ғояларнинг кириб келишининг олдини олишга қаратилган ижтимоий институтлар (тарбиявий ташкилот) томонидан амалга ошириладиган турли шакллардаги ғоявий – тарбиявий, маънавий – мафкуравий ишлар мажмуи бўлиб, у бутун ғоявий тарбия тизимини қамраб олиши зарур. Мафкуравий иммунитетни амалга оширишда ғоявий таъсирнинг турли усулларидан фойдаланади. Мафкуравий профилактикада тезкор ва қисқа суратларда ёки аста-секин, босқичма-босқич собитқадамлик билан иш олиб борилади. Соғлом миллий истиқлол ғоясини халқ қалби ва онгига сингдиришга ҳизмат қиладиган ижтимоий тузилмалар: оила, мактаб, ўқув юртлари, маҳалла, жамоат ташкилотлари ва давлат тизилмалари ҳамкорликда иш олиб борса, кўзланган мақсадга эришилади. Бу жараёнда Ватан, халқ, миллат манфаатларини дўстлик ва биродарликни, ўзаро ҳурмат ва диний бағрикенгликни улуғловчи ҳадислардан, эртак, достон, қўшиқ, рақс ва бошқа маданий-маънавий қадриятлардан кенг фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. Хулоса қилиб айтганда, мустақил Ўзбекистонда вояга етаётган ҳар бир ёшни диний экстремистик ва террористик ғояларга қарши курашда ва уларни ғоявий ҳимоялашда маънавий баркамол, иродаси бақувват, иймони бутун, миллий истиқлол ғояси билан қуролланган кучли мафкуравий иммунитетга эга шахс сифатида тарбиялаш озод ва обод Ватан, эркин ва

фаровон ҳаёт барпо этиш ҳамда уни ҳимоя қилишнинг асосий шарт- шароитларидан бири бўлиб ҳизмат қилади. Президент И.Каримов Олий Мажлис Қонунчилиги палатасини 1- йиғилиши 2005 йил 27 январдаги «Парламент – жамият ҳаётининг кўзгуси» номли нутқида таъкидлаганидек, мамлакатимизда ҳокимият тармоқларини ва халқ оммасини «бирлаштирадиган нарса бу - миллий ғоя. Буни барчамиз яхши тушуниб олишимиз керак. Бизнинг миллий ғоямиз эса юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ форовонлиги каби юксак тушунчаларни ўз ичига олиши» экан, бу борада ҳамжиҳат бўлиб, ҳар бир киши ҳар қандай экстремистик ва бизга ёт ғояларга қарши курашмоғи лозим бўлади.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Тошкент Ислом Университетида тайёрланган маърўзалар тезислари . Т , 2004 й . 2. Абдулатиф қори Ҳошимжон қори ўғли . Залолатга кетманг ! « Ҳизб - ут таҳрир » фитнасидан огоҳ бўлинг . Т., Моварауннаҳр, 2003 йил. 3. Бағрикенглик тамойиллари Декларацияси. Т., 2002. 4. Баҳромов А. Ислом ва маърифат. Т., Моварауннаҳр, 2002. 5. Бзежинский З. Великая шахматная доска. – М, 1999. 6. Журжоний А.Ш. Ислом ҳуқуқшунослиги. – Т, Тошкент ислом университет, 2002. 7. Жўраев Н. Халқаро терроризм ва минтақавий можоролар. Т, 2000. 8. Зикирлаев А. Ғоялар кураши. Т, Моварауннаҳр, 2000. 9. Инсон ҳуқуқлари: Универсал халқаро ҳужжатлар тўплами. – Т, 1996. 10. Инсон ҳуқуқлари тўғрисида халқаро бюллетень.. – Т. Адолат, 1992. 11. Ислом бағрикенглик мутаассиблик. – Т, Университет, 1998. 12. Ислом ва дунёвий давлат. (халқаро илмий-назарий конференция материаллари). – Т, 2003. 13. «Ислом тарихи» фани бўйича ўқув услубий қўлланма. - Т, Тошкент Ислом Университети, 2001. 14. Ислом. Энциклопедия. – Т, Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 2004. 15. Комилов Н. Ислом – маърифат дини. – Т, Маънавият, 2000. 16. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Исломда ноанъанавий оқимлар ва диний экстремизм

«Диний экстремизм ва терроризм ва унинг жамият барқарорлигига таҳдиди»

Узбекистон Республикаси хавфсизлиги ва мудофаасини таъминлашнинг конституциявий асослари

Диний уюшмалар ва черков

Mусулмон хукукининг дин, шариат ва фикх билан узаро нисбати