«Диний экстремизм ва терроризм ва унинг жамият барқарорлигига таҳдиди» - Huquqshunoslik - Referatlar

«Диний экстремизм ва терроризм ва унинг жамият барқарорлигига таҳдиди»

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

122 KB

Ko'chirib olish

« Д иний экстремизм ва терроризм ва унинг жамият барқарорлигига та ҳ диди» Режа: 1. Экстремизмнинг мазмун - мо ҳ ияти ва келиб чиқиш сабаблари , к ў ринишлари , шакллари , манбалари . 2. Терроризмнинг мо ҳ ияти, пайдо б ў лиш сабаблари ва намоён б ў лиш шакллари. 3. Жа ҳ онда диний экстремизм ва терроризм тарқалишининг асосий сабаблари, ў чо қ лари ва молиявий манбалари. 4. Диний экстремизм, терроризмнинг жа ҳ он ҳ амжамияти ва ало ҳ ида олинган давлатларнинг барқарор ривожига та ҳ диди. 5. Диний экстремизм ва терроризмга қарши курашда маънавий ва мафкуравий тарбия усулларидан фойдаланишдаги асосий вазифалар.

XXI аср бошида дунё бўйича глобаллашув жарёни содир бўлаётган ҳозирги шароитда бир томонда инсониятнинг муштарак бўлган кўпчилик манфаатларини кўзлаб , янгича ижтимоий – иқтисодий ва сиёсий муносабатлар қарор топаётган бўлса , иккинчи томондан эса инсоният тор доирадаги манфаатлар бўлган диний ва миллий руҳдаги экстремизм , наркобизнес ва ҳалқаро терроризм тушунчалари ва уларнинг мудҳиш ҳодисаларига дуч келмоқда . Шу нуқтаи назардан қараб, экстремизмнинг мазмуни ва моҳияти тўғрисида фикр юритилса, айтиш мумкинки, жамиятда қабул қилинган ва фаолият кўрсатаётган қонун - қоидаларга мос келмайдиган ва уларга зид бўлган ғоялар «экстремистик» ҳисобланади. Диннинг қандайдир бир йўналишини бузган ҳолда талқин этиб, сиёсий мақсадни кўзловчи ҳаракат диний экстремизмга олиб келади. Диний экстремизм қандай номланмасин ёки қандай кўринишга эга бўлмасин, унинг асосий мақсади жангари гуруҳларни шакллантириш орқали ҳокимиятни қўлга олишдан иборатдир. Бундай ҳавфли иллатдан Ўзбекистон мамлакати ҳам тўлигича ҳоли бўлмаганлигини муҳтарам юртбошимиз Ислом Каримов Конституциямизнинг 13 йиллигига бағишланган тантанали маросимда сўзлаган нутқида таъкидлаганидек,-«Яна бизга шуниси ҳам яхши маълумки, қўлга киритаётган ютуқларимиз ғанимларга, бизга ўзини ҳайриҳоҳ кўрсатувчи аслида эса эришган ютуқларимиздан ғаши келаётган баъзи дўстларимизга ёқмайди.Ҳаётимиздаги янгиланишлар уларнинг асабларини бузади, ҳаловатини уғирлайди.Айримлар бу ҳолатни мевали дарахтга тош отилади деган нақл билан изоҳлашар, лекин мамлакатимиз томон «отилаётган» гоҳ мафкуравий, гоҳ ахборот хуружи тарзидаги бу тошлар, тассуфки оддий эмас. Бу «тош» ғараз, ҳасад, адоват, хусумат, ёвузлик, ҳудбинлик сингари ир қ и й иллатлардан ташкил топгандир. Шунинг учун ҳам у хавфлидир, зулматга элтувчидир».

Хўш, экстремизм ва уни келтириб чиқарадиган омиллар нималардан иборат? Экстремизм – лотинча ( extremus – ўта,кескин деган мазмунни беради) жамиятдаги ижтимоий – сиёсий характердаги муаммоларни ҳал этишда ўта кескин чора-тадбирлар, фикр ва қарашларни ёқловчи назария ва амалиётдир. Экстремизм мазмунига кўра – диний ва дунёвий бўлиши ёки намоён бўлишига кўра – ҳудудий, минтақавий, ҳалқаро шаклларга бўлинади. Экстремистлар қарашлари жуда чуқур илдизларга эга бўлиб, улар ҳеч қачон чегара билмаган ёки дин, миллат, бирон бир мамлакат ҳудудини тан олмаган. Дунёвий экстремизмнинг сиёсий, иқтисодий ва мафкуравий кўринишлари мавжуд бўлса, диний экстремизм барча динлар доирасида ривожланган. Улар христиан динида, католиклар, протестантлар, проваславлар орасида ҳам мавжуд. Диний экстремизм ислом оламида ҳам кенг тарқалган бўлиб, улар қаерда фаолият кўрсатмасин, асосий мақсади ислом диний «халифалик» давлатини барпо қилишдир. Бу мақсадга ўзаро низолар, ихтилофлар келтириб чиқариб қуролли тўқнашувлар орқали яъни қон тўкиш, зўрлик билан эришишни кўзлайдилар. Бу эса ҳар бир миллатнинг мустақиллигига, жамият тараққиётига катта ғов ҳисобланади. Экстремизм турли кўринишларда бўлиши мумкин – большевизм, фашизм, диний экстремизм каби турларга бўлинади. Улар ўзларини ғоялари, ҳаракатлари, ташкилотлари, моддий таъминлаш ва ташкилий тузилмалари фаолиятлари комплекси (йигиндиси) дан иборат бўлади. Экстремистик тузилмалар қандай кўринишда бўлишидан қатъий назар, унинг асосий мақсади жангарилик йўли билан ҳокимиятни қўлга олишдир. Ёки сиёсий ҳокимиятга эришиш орқали жамиятни тўла ислом шариати қонун-қоидалари асосида қайта ташкил қилиш ва бошқариш лозим деб ҳисоблайдилар. Ислом диний экстремизми ўзининг икки хусусияти билан бошқа экстремистик гуруҳлардан ажралиб туради. Биринчиси, уларнинг ақидаларига кўра, гўё барча ҳозирги замон исломга эътиқод қиладиган

давлатлардаги мусулмонлар жамоалари исломий тусларини йўқотган бўлиб, жохилия (ислом келиб чиқишидан аввалги араблардаги маънавий бузилиш даври) жамиятларига айланиб қолган деб ҳисоблайди. Бундай ёндошув фаолиятдаги ҳукумат ва унинг олиб бораётган сиёсатини танқид қилишга асос қилиб олинади. Иккинчидан, улар гўё, «ҳақиқий» мусулмонлар бўлиб, ўзларини ҳокимиятга келишлари учун барпо қиладиган «исломий тартибни» қарор топтиришнинг ягона йўли кескин ва жангарилик йўли билан агрессив ҳаракат қилиш лозим деб ҳисоблайдилар. Аслида эса ислом экстремизми ғояларининг Марказий Осиёга кириб келишидан кўзланган асосий мақсад – диний қадриятларни қайтадан тиклаш эмас, балки ана шу ғоялардан фақат восита ва ниқоб сифатида фойдаланиш орқали минтақада беқарорликни, диний ва миллатлараро низоларни вужудга келтириш, иқтисодиётни турли йўллар билан (диверсия қилиб) издан чиқариш, иқтисодий инқирозни келтириб чиқариш орқали ҳукуматни кучсизлантириб обруйини тўкишдир. Бунда турли оммавий ахборот воситалари ёрдамида гўё «мамлакатда фуқароларнинг виждон эркинлиги борасидаги ҳуқуқлари бузилмоқда ва диний эътиқод поймол этилмоқда» каби даъволар билан ҳам конституцион ҳукуматга ишончсизликни келтириб чиқаришдир. Шунингдек, мамлакатимиздаги кам сонли диний ташкилотларга ҳужум уюштириб, диний адоватни кучайтириб, миллатлараро адоватни келтириб чиқариб беқарор вазиятни вужудга келтиришдир. Ислом экстремизми ўзининг шундай ғаразли ҳаракатларида муқаддас Қуръони Карим оятларидан фойдаланиб, исломнинг соф ғояларини жамиятга тадбиқ этиш эмас, балки юртдошларимизнинг эътиборларини чалғитиб ислом омили орқали хокимиятга интилишдан бошқа нарсани кўзламайди. Шу ўринда Президентимиз И. Каримовнинг фикрига эътиборни қаратайлик. «Оқ-қорани, дўст-душманни танийдиган халқимиз дин нимаю сохта ақидалар нималигини, ким пок ниятли художуй инсону, ким мунофиқ, риёкор эканини яхши билади. Таассуфки, баъзан ислом дини ва ислом

фундаментализми ҳақида гапирганда бу икки тушунчани бир-бирига аралаштириб юбориш холлари учрамоқда... Муқаддас ислом динини ниқоб қилиб, манфур ишларни амалга ошираётган аллақандай мутаассиб кучлар, табиийки, ер юзидаги барча мусулмонларнинг руҳий олами ва дунёкарашини белгилай олмайди»,- деб қайд этади юртбошимиз. Дарҳақиқат, ислом динининг маърифий-маънавий моҳияти ва мазмунини халқимиз яхши билади. Терроризмнинг моҳияти тўғрисида фикр юритилса, терроризм тушунчаси (лотинча – « terror » - қурқув, даҳшат маъноларини англатади) маълум ёвуз мақсадлар йўлида сиёсий курашнинг жамиятда беқарорлик ўрнатишга ҳамда аҳолида ваҳима ва даҳшат уйғотишга қаратилган жиноий усулдир. Бу консператив руҳдаги ташкилотлар давлатни беқарорлик ҳолатига келтиришда шу усулдан фойдаланадилар. Терроризмнинг асосий хусусиятларидан бири шуки, у бузғунчилик, қўпорувчилик, қўрқитиш йўли билан ўз ҳукмини ўтказиб, давлатни қулатувчи, ҳокимиятга эришишда парокандаликка олиб келувчи ғоясидан фойдаланиш билан характерланади. Ҳозирги даврдаги шаклланган ҳалқаро терроризм тушунчасида эса давлатлар, ҳалқаро ташкилотлар, сиёсий партияларни беқарорлаштириш ва ҳалқаро ижтимоий – сиёсий нуфузга эга бўлган алоҳида сиёсий арбобларни қотил қилишга йўналтирилган бузғунчи сиёсий хусусияти билан характерланади. Терроризм иқтисодий, сиёсий, диний, ғоявий, миллий, гуруҳий ва индивидуал шаклларда намоён бўлиши мумкин. Таъқиб қилиш, зўравонлик, қўпорувчилик ва қотиллик терроризмнинг ҳар қандай кўриниши учун умумий хусусият бўлиб, у гуманизм, демократия, адолат тамойилилларига зиддир. Шунинг учун терроризм қандай «байроқ» остида амалга оширилмасин, моҳияти инсониятга, жамият тараққиётига, эзгуликка қарши жиноятдир. Террорнинг иқтисодий манфаатларини кўзловчи, моддий бойликларни ўзлаштиришни мақсад қилиб олган кўринишларда, рақиб

шахсларни жисмоний йўқ қилиш, ўғирлаб кетиш, гаровга олиш, тажовуз билан қўрқитиб ўз ҳукмини ўтказиш ёки рақиблар бойликларини ўзлаштиришда фойдаланади. Сиёсий мақсадларни кўзлаган терроризм қадимдан мавжуддир. Масалан, Ўрта асрлар даврида сиёсий террорчилик диний мазмундаги террорчилик билан қўшилиб кетган эди. Чунки, ўша даврларда ҳукмдорлар ҳам диний ҳамда дунёвий ҳокимиятни ўйғунлаштириб бошқарганлар. Исломда Муҳаммад с.а.в вафотидан кейинга тўртта ҳалифадан фақатгина Абу Бакр Сиддиқ ўз ажали билан вафот этган. Қолган ҳалифалар Умар Ибн Хаттоб, Усмон Ибн Аффон ва Али Ибн Абу Толиблар ҳам сиёсий муҳолифлари томонидан террористик йўл билан ўлдирилганлигини кўриш мумкин. Ўрта асрларда ҳарбий Европада ҳам муқаддас «Инжил» ғояларига шак келтирганлар «Рим Папаси» томонидан террор қилинган. Ёки XVIII асрларга келиб диний маърифат ўрнига дунёвий билимларнинг жамиятдаги ўрни кўчайиши, дунёвийликка асосланган сиёсат қарор топиши билан сиёсий террор кучайди. Масалан, Галилео Галилей жазоланиши, Жардано Брунонинг ўтда куйдирилиши каби воқеалар жуда кўп марта амалга оширилган. ХХ асрга келиб эса сиёсий террорчилик кўринишларидан бўлган большевизм (Собиқ СССР да), фашизм (Гитлер Германияси ва Италияда) давлат сиёсатида намоён бўлди ва бу сиёсат туфайли миллионлаб инсонлар қурбон бўлган ёки ХХ асрдаги Жанубий Африка Республикасида олиб борилган апартеид (камситиш) сиёсати ва АҚШ даги қоратанли фуқароларга нисбатан олиб борилган, камситилган муносабат давлат сиёсатидаги миллий тазйиқ кўринишидаги террорлар эди. Агар жамиятда ҳукмрон миллатнинг манфаатларигина ҳисобга олиниб, қолган барча кичик миллат ва этник гуруҳларни миллий эҳтиёжларини инобатга олинмасдан ўтказиладиган тазйиқ сиёсати миллий терроризм ни келтириб чиқаради. Ёки айрим синфлар манфаати ҳисобга олиниб, бошқа

синфлар манфаати инкор этилган (масалан, буржуа ёки пролетариат диктатурасидаги) сиёсат юритилса, у синфий террор кўриниши сифатида намоён бўлади. (Бундай террористик сиёсатга 1930 йиллардаги советлар қатагони мисол бўла олади). ХХ аср охири Х XI аср бошларига келиб террорчилик алоҳида олинган давлат ёки минтақа доирасидан четга чиқиб, ҳалқаро миқёсда уюшган ташкилот даражасигача кўтарилди. Улар эзгулик ғояларига қарши, мухолиф ғоя сифатида уюшиб инсоният тараққиётига ҳавф солаётган ҳалқаро ташкилотга айланиб улгурди. Ҳозирги кунда жаҳонда 500 дан ортиқ ҳалқаро террористик ташкилотлар, марказлар мавжуд, энг даҳшатлиларидан бўлган «Ал-қоида» ҳалқаро террористик ташкилоти томонидан АҚШ, Европа, Яқин Шарқ, Ироқ, Россия, Испания, Туркия ва Ўзбекистон каби давлатларда содир этилган даҳшатли террористик ҳуружлар шуни кўрсатадики, терроризм қандай байроқ кўтариб чиқмасин (динийми, сиёсийми, иқтисодийми, миллийми) қандай ниқоблар билан бўялмасин, унинг реакцион жангари жинояткорона моҳиятини тушуниб олиб, уларнинг ёвуз ниятини очиб ташлаш ҳар бир онгли, ватанпарвар инсоннинг бурчидир. Ҳ озирги даврда исломда нафақат диний – илоҳий ёки ишонч ва эътиқод мавжуд. Шу билан бирга айрим исломий гуруҳларда диний-сиёсийлашуви содир бўлаётганлиги сабабли ислом динида ҳам ислоҳот қилишга ҳаракатлар қилинмоқда. Бунинг мазмунини тушунмоқ учун ҳозирги даврда исломда 3 асосий оқим мавжудлигини билиш лозим бўлади. Биринчи оқим тарафдорлари (секуляризм) исломнинг сиёсийлашувига қарши бўлган ва давлатдан ажратилганлигини қўллаб- қувватлаб, дин учун аҳлоқ-одоб масалалари билан бирга Оллоҳ томонидан буюрилган амалларни бажариш ҳар бир мусулмоннинг бурчи деб ҳисоблайди. Исломдаги иккинчи анъанавий оқим тарафдорлари ҳар қандай янгиликларга қарши бўлиб, ўрта асрларда қарор топган диний тартиб – қоидаларни сақлаган ҳолда сабр-тоқат қилишга чорлайдилар.

Исломни ислоҳ қилишни мақсад қилиб қўйган учинчи оқим эса «ислом фундаментализми» ҳисобланади. Улар жамиятдаги мавжуд шарт- шароитларга норози бўлиб, ушбу тизимни ўзгартиришни мақсад қилиб, бутун мусулмон жамиятини илк ислом даври ва Қуръон ва Шариат «ахком» ларига амал қилишга қайтишни мақсад қилиб қўяди. Бунинг учун жамиятда фақатгина Оллоҳ томонидан ўрнатилган шариат қонунларигина амал қилиши лозим деб ҳисоблайдилар. Жамиятдаги фаолият кўрсатаётган реал қонунлар инкор қилинади. Ислом фундаментализмининг сиёсийлашган кўриниши бўлган «Ваҳҳобийлик» ислом диний аҳлоқ-одоб қоидаларидан сиёсий ғояларга ўтишни тарғиб қилувчи хусусиятга эга бўлганлиги билан ҳарактерланади. Уларнинг қарашича, дин ҳар бир инсоннинг шахсий ишигина эмас, балки жамият қурилишининг ҳам асоси бўлиши лозим. Айнан шу нуқтаи назардан келиб чиқиб ҳокимиятга «ҳақиқий» мусулмонларни кўтариш учун зўравонлик ҳатти-ҳаракатларини олиб бориш курашига даъват этадилар. Ўзбекистонга нисбатан ислом фундаментализми ва экстремизмининг таҳдиди ақидапарастликни ёйиш, шу йўл билан ислоҳотчи дунёвий давлатга ишончини йўқотиш, вужудга келган умумҳалқ бирдамлиги ва ҳамжиҳатлик, миллатлар ва фуқаролараро тотувликка раҳна солишга ҳаракат қилмоқда. Улар ва бошқа диний ақидапарастлик гуруҳларига оид баъзи ғаразли шахслар чет элдан бизга ёт-бегона бўлган ғоялар ва экстремистик оқимларнинг адабиётлари, маблағларини олиб келиб, ислом дини ниқоби остида ҳаракат қилмоқдалар. Ислом экстремизми ва терроризмининг мақсади, моҳияти ҳамда бугунги мустақил Ўзбекистон учун мавжуд таҳдидини Ўзбекистон Республикаси Президенти ўзининг «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда», «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида», «Оллоҳ қалбимизда, юрагимизда», «Ватанимизнинг тинчлиги ва ҳавфсизлиги ўз куч- қудратимизга, халқимизнинг ҳамжиҳатлиги ва букилмас иродасига боғлиқ» каби асарлари, шунингдек, (2005 йил январдаги) Россияни «Независимая» газетаси муҳбирига берган интервьюсида ҳамда Олий Мажлиснинг

Қонунчилик палатаси ва Сенатнинг қўшма мажлисидаги «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир» номли маърўзасини 4-қисмида ҳам алоҳида таъкидлаб айтдики, «ислом динини сиёсатга айлантираётган, ёвузлик мафкурасини яратаётган экстремистик марказларнинг, биринчи навбатда ёшлар онгини заҳарлаб, улардан террорчилар тайёрлаб мусулмон оламида ҳалифалик давлати тузишдек хомҳаёлларни амалга оширишга уринаётган қабиҳ кучларнинг илдизини қирқиб ташлаш керак» деб вазифа қўйди. Юртбошимиз яна шу маърўзасида алоҳида таъкидладики, ҳалқаро терроризмни ота-боболаримиздан қолган муқаддас ислом дини билан боғлашдек ҳавфли ният ва уринишларни кескин қоралаймиз. Булар «Ал- қоида», «Хизбут тахрир» каби ашаддий экстремистик ташкилотлардир. Бугун бағри кенг, маърифатли исломни ниқоб қилиб олиб, ислом дини обрўйини тушуришга қарши курашмок ҳар бир мусулмон, нияти пок кишининг бурчи эканлигини белгилаб берди. Диний экстремизм ва терроризмнинг жамият барқарорлигига солаётган таҳдидини ва мафкуравий тажовузини тўлароқ тушуниб олмоқ учун уларнинг шаклланиш тарихига, ғоявий асосларига, Ўзбекистонга кириб келиш жараёнига, олиб борган ваҳшийлик фаолиятига қисқагина эътибор бериш даркор. Буни қўйидаги мисолларда кўриш мумкин. 1930 йилларда ҳалқаро «миллатлар бирлиги» ташкилоти мавжуд бўлган. Унинг низомида террористик ҳаракатлар тақиқланган эди. Кейинчалик бу унутилган. 1972 йиллардан бошлаб террористик ҳаракатларга жаҳон ҳамжамияти эътибори яна қайтадан қаратила бошланди ва бу борада айрим ҳуқуқий асослар қабул қилинди. Масалан, Мисрда «Биродар мусулмонлар» номли диний экстремистик ташкилот фаолият кўрсата бошлади. Бу ташкилот фаолияти Мисрдаги содир бўлган революциядан кейин Жамолиддин Носир томонидан тақиқланган. Улар бунга жавобан Ж.Носирга нисбатан суиқасд қилишган. У ерда 1972 йилга келиб «Ал-жиход» ташкилоти тузилади ва улар ҳам зўравонликни

тарғиб этувчи ташкилотга айланади. Уларнинг фикрича жиҳодда ўз қараши ва динини бирдан бир тўғри йўл деб ҳисоблаб, жамиятдаги мавжуд тизимга қарши, ҳокимиятни қўлга олиш учун курашни мақсад қилиб қўяди. Бунда фанатизм (мутаассиблик) йўлига ўтиб олганлиги билан ҳарактерлидир. Ҳасан ал-Банн ой асос солган «Ихванин муслимин» ( Биродар мусулмонлар ) номли экстремистик ташкилоти давлатга қарши бўзғунчилик билан шуғулланган. Бунда жиҳод нима-ю, нима учун жиҳод қилиш кераклигини асослашга ўринади. Улар айрим сиёсий арбобларни, индивудиал йўқ қилишга ўргатади. Бу ташкилотнинг вахшийларча фаолияти натижасида Жазоирда 70000 га яқин аҳоли қурбон бўлган. 1970 йиллардан бошлаб террористик ишларни алоҳида арбобларни йўқ қилишгина эмас, балки кўпроқ одамлар йиғиладиган жойларда амалга ошириш орқали, шу ташкилотни кенгроқ ташвиқот қилишни мақсад қилиб қўяди. Ҳозирги вақтда дунёда 500 га яқин экстремистик, террористик ташкилотлар мавжуд бўлиб, улардан 100 га яқини қуролланган ташкилотлардир. Масалан: «Ал-қоида», «Хизбуллох», «Хамаз», «Абу Саид», «Толибон», «Жамоати исломий», «Ўзбекистон ислом ҳаракати», «Ҳизбут таҳрир» кабилардир. Ҳозирги вақтда экстремистик ташкилотларнинг ихтиёрида 45 миллиард долларга эга бўлган маблағи ва 400 га яқин компаниялари мавжудлиги адабиётларда қайд этилади. Ҳозирги вақтда жаҳонда экстремистик, террористик ташкилотларнинг 3 та географик ўчоғи ёки маркази мавжуд: 1-марказ, Шимолий Африка: Миср, Жазоир, Суданда «Мусулмон биродарлари» ташкилоти 1928 йилдан бўён фаолият кўрсатмоқда. 2- марказ Яқин Шарқ: Фаластин, Ироқ, Ливан бўлиб, у ерда асосан «Ҳизбуллоқ» фаолият олиб боради. Бу ташкилот ҳозиргача 800 га яқин террористик жиноятларни амалга оширган. Фаластинда «Ҳамаз» ташкилоти фаолият кўрсатади. Улар асосан, «Камикадзе» (ўз-ўзини қурбон қилиш) усулида кураш олиб боради.

3-географик марказни Жанубий Шарқий ўчоқ деб атаса бўлади. Покистон жанубида «Ал-қоида», «Туркистон ислом ҳаракати», «Толибон кучлари» бор. Хиндистондаги Кашмир вилоятида «Табло» жамияти бўлиб, улар Индонезия, Филиппинда ҳам фаолият олиб боради. Шундай қилиб, диний экстремистик ва терррористик фаолиятлар амалда 3 та усулда олиб борилиши кузатилади: 1-усул: Диний ташкилот бўлган мачитларга ёрдам кўринишида бўлса; 2- йўналиш диний структура (ташкилот) лар тузилиши орқали амалга оширилади. Масалан: 1990 йилларда Ўзбекистонда «Тавба», «Адолат», «Ислом лашкарлари», «Туркистон ислом ташкилоти» «Акромийлар» «Нурчилар» каби ташкилотларни тузишган. 3- иш услубида давлат томонидан кам эътибор берадиган жойларда ўзларини назоратини ўрнатиш ёки кучайтириш орқали фаолият олиб боради. Масалан: Филиппинда, Тожикистонда, Чеченистонда, Афғонистон каби жойларда ўзларининг таъсирига олишган эди. 3.4. Диний экстремизм ва терроризмнинг жаҳон ҳамжамияти ва алоҳида давлатларга солаётган таҳдиди бўйича айрим рақамларга эътиборингизни қаратадиган бўлсак, 1970-2004 йилларда жаҳонда 6000 дан ортиқ террористик ҳаракатлар содир бўлган. Уларда 20000 дан ортиқ кишилар қурбон бўлган. Ҳозирги даврда айниқса «Ҳизбут таҳрир» ташкилоти зулм-зўравонликни кучайтириб бормоқда. Бунга мисол Россиянинг Беслан шаҳридаги террористик ҳаракатида 331 киши ўлдирилди, шундан 151 таси ёш болалар эди. Ёки ўз-ўзини ўлдириш йўли билан 2000 йилнинг ўзида Россияда 80 дан ортиқ киши ҳалок бўлганлигини кўриш мумкин. Ўзбекистонимиз мисолида айтадиган бўлсак, бу оқимлар 1970 йилларнинг бошларида мамлакатимизга кириб келиб ҳозиргача улар амалга оширган терроризм қурбонлари 250 дан ортиқ кишини ташкил қилади. Ўзбекистонда ҳам 1970 йилларни оҳирларида араб мамлакатарларидан (Иордания) келиб ўқиётган талабалар яширинча фаолият олиб борган. 1980

йилларга келиб Раҳматулло Аллома деган шахс Андижонда экстремистик ташкилот тузади. Умуман мустақиллик қўлга киритилгандан кейин турли диний экстремистик ташкилотлари тузилган бўлсада, улар ҳеч қачон оммавий тус ололмади, халқимиз уларга эргашмади. Натижада улар Тохир Йўлдошев, Жума Намонгонийлар раҳбарлигида Тожикистон ва Афғонистонга чиқиб кетиб, «Ўзбекистон исломий ҳаракати» номи билан фаолият кўрсатган. Ҳозир улар ўзларини «Туркистон ислом ҳаракати» деб номлади. Айнан шу ташкилот Ўзбекистонда бир неча марта қўпорувчилик ишларини амалга оширди. Экстремистик ҳаракат бўлган «Ҳизбут таҳрир» - анча усталик ва фирибгарлик билан фақат ғоявий кураш олиб борамиз деб, ёшлар онгини заҳарлайди. Уларнинг иш фаолияти 3 босқичдан иборатдир. 1-босқич - исломий маданиятни шакллантириш; 2-босқич - бутун халқни исломлаштириш; 3-босқич – инқилоб қилиб давлат тўнтиришини амалга ошириш. Бунда ҳам куч ишлатиш, зўравонлик қилиб, портлатишни амалга оширишни кўзда тутади ва бу жараённи ниҳоятда яширинча сақлайди. Улар Россияда, Германияда ҳам террористик ташкилот деб тан олинган. Буни шунда кўриш мумкинки, Россияда аёл киши «Ҳизбут таҳрир» га аъзо бўлиб, уни чуқур ўрганиб, «200 дней жихада» номли мақоласини матбуотда эълон қилган. Унда «Ҳизбут таҳрир»нинг маккорона моҳиятини очиб берган ва унинг терроризмга тайёрлайдиган экстремистик ташкилотлар эканлигини исботлаган. Экстремистик ташкилот бўлган «Ҳизбут таҳрир» ни бошқарув маркази Британиянинг пойтахти Лондонда жойлашган. Экстремистик ва террористик ташкилотларни айрим давлатлар молиялаштиради. Масалан: Бен Ладен ташкилотини ҳам мустаҳкамлашда айрим давлатлар ёрдами бўлганлиги адабиётларда қайд этилади. Ҳалқаро экстремистик гуруҳлари наркобизнес бозори билан ҳам ҳамкорлик қилади. Масалан: Афғонистонда ҳар йили 4-5 минг тонна опиум

ишлаб чиқарилади, ундан тушган маблағ ҳам экстремист – террористларга ҳизмат қилади. Умуман олганда, экстремизм ва терроризм бир-бири билан беовосита боғлиқ бўлиб, экстремизм бўлмаса, терроризм ҳам бўлмайди. Экстремизмдан ўсиб, терроризм шаклланади. Уларга қўйидагича таъриф бериш мумкин: Терроризм – сиёсий курашнинг жамиятда беқарорлик ўрнатишга ҳамда аҳолида ваҳима ва даҳшат ўйғотишга қаратилган усулдир. Бу конспиратив руҳдаги ташкилотлар давлатни беқарорлик ҳолатига келтиришда фойдаланадилар. Экстремизм тушунчаси, одатда, сиёсатдаги кескин чоралар ва ғояларга мойилликни билдиради. Экстремизмнинг асосий хусусияти – жамиятда қабул қилинган қадриятлар ва меъёрларга зидлигидир. Халқаро терроризм – давлатлар, халқаро ташкилотлар, сиёсий партияларни беқарорлаштириш ва халқаро ижтимоий-сиёсий нуфузга эга бўлган алоҳида сиёсий арбобларни қотил килишга йўналтирилган бузғунчи сиёсий ҳаракатлардир. Марказий Осиёда, шу жумладан Ўзбекистонда фаолият кўрсатишга ўринаётган экстремизм 1970 йилларда бошланиб, ҳозиргача 5 та босқични босиб ўтган. 1-босқич – 1970-85 йиллар бўлиб, 1956 йилда Собиқ Шўролар хукумати айрим араб давлатлари билан алоқа қилади ва шу доирада Ливан давлати муфтиси Москвага келади ва И. Бухорий қабрини зиёрат қилишни сўрайди ва шу йўл билан совет даврида ислом динига муносабатни аниқлаб кетади. 1985-89 йилларда 2-босқичда Ўзбекистонга ташқаридан диний мавзудаги адабиётлар кириб кела бошлади. Уни четдан ўқиш учун келган талабалар ёки ўқитувчилар орқали амалга оширилиб, шу сабабли исломга эътиқод қилувчилар орасида айрим ихтилофлар, ҳар хил оқимлар келиб чиқади ва улар мачитларда ҳам турли мазмундаги ғояларни тарғиб қила бошлайди.

3-босқич 1989-93 йилларда мустақиллик муносабати билан Ўзбекистонда динга катта эркинлик бериб юборилади. Ўзбекистондаги мачитлар 5000 тадан ошиб кетади ва бундан фойдаланиб Фарғона водийсида «Адолат», «Ислом ўйғониш партияси», «Нурчилар» каби гуруҳлар келиб чиқиб, давлатга қарши очиқчасига сиёсий талаблар қўя бошлади. 4-босқич 1993-99 йилларда диний экстремистлар маҳфий фаолиятга ўтди ва улар кўпрок ёшларни жалб қила бошлашди. Асосан дунёвий ва диний билимга эга бўлмаган ёшларни кўпроқ қамраб олди. 1996 йилда Жума Намонгоний раҳбарлигида «Ўзбекистон исломий ҳаракат» ни ташкил қилади. Улар олдин Тожикистон ва Афғонистонга ўтиб, Усама Бин Ладен билан бирлашди. 5-босқич 1999 йилдан кейинги босқичдаги экстремизм бир мунча аёллар фаолиятига эътиборни кучайтириб, шу йўл орқали аёллар ўзларини ўзлари портлатиш даражасигача олиб келди. «Ҳизбут таҳрир»нинг «Онг» деган журналида шу жамоа аъзоларини шахид даражасигача чиқаради, яъни ўзини ўзи ўлдришгача олиб боради. Ислом олимлари эса «Ҳизбут таҳрир» ни исломга зид бўлган ғоядир деб тан олишган. 3.5. Диний экстремизм ва терроризм нопок ва ғаразли мақсадларни кўзда тутиб жамият барқарорлигига таҳдид солаётган экан, унга қарши курашда қандай вазифалар ва усуллардан фойдаланиш лозим бўлади? Биринчидан, барча мусулмон мамлакатларида диний экстремизм ва терроризмга қарши кураш усули бутун халқ ва бошқа мамлакатлар билан бирга Президентимиз Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатнинг қўшма мажлисида қайд қилганидек, биринчи навбатда ёшлар онгини заҳарлаётган, улардан террорчилар тайёрлаётган, мусулмон оламида халифалик давлати тузишдек хомҳаёлларни амалга оширишга уринаётган қабиҳ кучларнинг илдизини қирқиб ташлаш керак. Бунинг учун экстремизмни муқаддас, маърифатли, бағри кенг ислом дини билан боғлашдек ҳавфли уринишларига, исломни обрўйини тушуришга қарши кенг кўламда кураш олиб бормоқ керак.

Иккинчидан, уларга қарши ички ва ташқи жабҳаларда кенг кўламли кураш олиб бориш зарур. Ички жабҳада энг аввало, янги иш жойларини яратиб, ёшларни иш билан таъминлаш ва уларни давлат ва жамоатчилик томонидан иқтисодий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш, сиёсий соҳада мамлакатимизда амалга оширилаётган кўппартияликка кенг йўл очиб бериш орқали экстремизм ва терроризмни қабиҳ ниятларини фош қилиб бориш зарур. Ташқи жиҳатдан ҳалқаро семинар, конференциялар ташкил қилиш, ҳалқаро битимлар асосида кучларни бирлаштириш лозим бўлади. Учинчидан, соғлом қадриятлар ва адолат бўлмаган жойда ғоявий бўшлиқ содир бўлади. Шу бўшлиқни тўлдириш учун носоғлом бизга ёт ва зарарли бегона ғоялар кириб келади ва улар «мафкуравий тузоқ» қўйишга ҳаракат қилади. Бу борада Президентимиз И. Каримов алоҳида қайд этганларидек, «Биз ҳалқаро муносабатларни мафкуралаштиришга бўлган ҳар қандай ўринишга қатъиян қаршимиз». Шуни ҳисобга олиб, бизнинг бугунги кундаги вазифамиз ўзбек халқининг тарихий ва миллий қадриятлари асосида шаклланган миллий истиқлол ғояси ва мафкурасини ёшларимиз онги ва қалбига таълим ва тарбиявий усуллар билан сингдириб бориш мамлакатимиздаги узоқни кўзлаган муҳим стратегик вазифадир. Тўртинчидан, терроризмга қарши курашни ҳалқаро миқёсда ҳуқуқий асосларини яратиш бу борада АҚШда 40 га яқин қонунлар қабул қилинган. Ўзбекистонда ҳам бу борада махсус қонунлар мавжуд бўлса-да, уларни янада бойитиш, такомилаштириш ҳамда ҳалқаро даражада ўйғунлаштириш давримиз талабидир. Бешинчидан, терроризмга қарши курашда маънавий-маърифий усуллардан кенг фойдаланиш зарур. Бу усулнинг иккита компоненти (йўли) мавжуд бўлиб, биринчиси ўқув муассасаларида дунёвийлик илми бериб тарбиялаш бўлса, иккинчи йўли, ислом динининг муқаддас манбалари Қуръони Карим ва Ҳадислардан кенгроқ фойдаланиш асосида ислом динини маърифий моҳиятини а х лоқшунослик ва бошқа ижтимоий фанларни ў қитиш орқали тушунтириб бориш, бу борада Президентимиз Олий Мажлиснинг

қ ў шма йи ғ илишида таъкидлаганидек: «бор куч ва сало ҳ иятни сафарбар этган ҳ олда маърифатли, ба ғ ри кенг ислом динига мусулмончиликни ниқоб қ илиб унинг устидан ҳ укмронлик қилишга ў ринаётган жангари, мутаассиб кучларга қарши курашишда ёрдам бериш даркор». Бу дин уламоларидан ҳ ам фойдаланиб, террор исломда й ў қлигини, ислом маърифат ва маънавиятни шакллантирувчи дин эканлигини халқимизга тушунтириш й ў ли яхши самара беради. Зеро, биз фарзандларимизни Президентимиз айтганидек, исломдаги Имом Бухорийлар, нақшбандийлар, яссавийлар, термизийлар таълимоти асосида тарбияласак, уларни турли ислом ниқоби остидаги ғ аразли гуру ҳ лар билан буюк аждодларимиз амал қилган ва бизларга мерос б ў лган мусаффо, маърифатли ислом билан экстремизм фар қ ини ажрата оладиган даражада ёшларимизни билимли қилишимиз зарур б ў лади. Олтинчидан, террорчиликка қарши курашда ҳ алқаро ҳ амкорлик й ў ли б ў либ, унда давлатлараро шартномалар, минтақавий ва жа ҳ он давлатлари ҳ амкорлиги каби ҳ алқаро глобал (кенг) усуллардан фойдаланиш лозим. Бу борада Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қ ў шма йи ғ илишида Президентимиз маър ў засида таъкидлаганидек, Марказий Осиё ҳ амкорлик ташкилоти, Шанхай ҳ амкорлик ташкилоти, МДХ каби ташкилотлар билан ҳ амкорликда фаол иш олиб борилса минтақада ҳ авфсизлик, тинчлик ва барқарор ривожланишнинг му ҳ им имконият яратилади. Ет т инчидан, антитеррористик курашнинг самарали усулларидан бири террористик ташкилотларни молиялаштираётган мабла ғ билан таъминлаётган айрим давлат, ҳ алқаро ва жа ҳ он банкларидаги ҳ исоб рақамларни ёпиб қ ў йиш антитеррор курашнинг самарали усулларидан ҳ исобланади. Президентимиз Ислом Каримов 2006 йил 24-25 январ кунлари Россиянинг Санк-Петербург ша ҳ рида б ў либ ў тган, Евроосиё и қ тисодий ҳ амжамияти мамлакатлари ра ҳ барининг иштирок этган самметда таъкидлаб ў тганидек, бугунги кунда,-дунёдаги вазият шу қ адар

шиддат билан ў згариб бормо қ даки, бундай шароитда бамасла ҳ ат иш юритилмаса, дунёдаги тинчлик ва бар қ арорлик ҳ авф остида қ олиши ҳ еч гап эмас. Юртбошимиз,-«Мана шундай шароитда ў з ғ аразли ма қ садлари й ў лида фойдаланмо қ чи б ў лаётган айрим ёвуз кучлар экстремистик ташкилотларни фитна қ уроллари сифатида ишга солишдан ҳ ам қ айтмаётир»деб бежизга таъкидламаган эдилар. Шундай қилиб, бугунги даврда ким б ў лишимиз ва қандай мавқега эга б ў лишимиздан қатъий назар, ҳ ар биримизнинг вазифамиз экстремизм ва терроризмнинг қ аби ҳ ва ғ аразли жинояткорона мақсад ва мо ҳ иятини ёшларимиз ва бутун халқимиз орасида тинимсиз фош қ илиш асосида ого ҳ ликка чақиришдан иборатдир.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Тошкент Ислом Университетида тайёрланган маърўзалар тезислари . Т , 2004 й . 2. Абдулатиф қори Ҳошимжон қори ўғли . Залолатга кетманг ! « Ҳизб - ут таҳрир » фитнасидан огоҳ бўлинг . Т., Моварауннаҳр, 2003 йил. 3. Бағрикенглик тамойиллари Декларацияси. Т., 2002. 4. Баҳромов А. Ислом ва маърифат. Т., Моварауннаҳр, 2002. 5. Бзежинский З. Великая шахматная доска. – М, 1999. 6. Журжоний А.Ш. Ислом ҳуқуқшунослиги. – Т, Тошкент ислом университет, 2002. 7. Жўраев Н. Халқаро терроризм ва минтақавий можоролар. Т, 2000. 8. Зикирлаев А. Ғоялар кураши. Т, Моварауннаҳр, 2000. 9. Инсон ҳуқуқлари: Универсал халқаро ҳужжатлар тўплами. – Т, 1996. 10. Инсон ҳуқуқлари тўғрисида халқаро бюллетень.. – Т. Адолат, 1992. 11. Ислом бағрикенглик мутаассиблик. – Т, Университет, 1998. 12. Ислом ва дунёвий давлат. (халқаро илмий-назарий конференция материаллари). – Т, 2003. 13. «Ислом тарихи» фани бўйича ўқув услубий қўлланма. - Т, Тошкент Ислом Университети, 2001. 14. Ислом. Энциклопедия. – Т, Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 2004. 15. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Исломда ноанъанавий оқимлар ва диний экстремизм

Mусулмон дунёси ва Ўзбекистоннинг диний экстремизм ва ҳалқаро терроризмга қарши кураши

Диний уюшмалар ва черков

Жамият, давлат ва ҳуқуқ

Диний ва анъанавий ҳуқуқий оилалар