Колония ва турмаларда жазони ўташ - Huquqshunoslik - Referatlar

Колония ва турмаларда жазони ўташ

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

36.8779296875 KB

Ko'chirib olish

Колония ва турмаларда жазони ўташ Reja: 1. Манзил-колонияларда жазони ўташ шартлари. 2. Умумий тартибли колонияларда маҳкумлар жазони ўташ тартиби ва шартлари. 3. Мазил колониялардаги маҳкумларнинг меҳнати,таълими

Колония ва турмаларда жазони ўташ тушунчаси ва асослари. манзил колонияда жазони ўташ шартлари. Маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолатлари ва имтиёзлари. Манзил колонияларида маҳкумлариннг меҳнати, таълими. Умумий тартибли колонияларда жазони ўташ тартиби ва шартлари. Умумий тартибли колонияларда маҳкумлар шароитини енгиллаштириш тартиби ва асослари. Қаттиқ тартибли колонияларда жазони ўташ тартиби ва шартлари. Қаттиқ тартибли колонияларда маҳкумлар шароитини енгиллаштириш тартиби ва асослари. Махсус тартибли колонияларда жазони ўташ тартиби ва шартлари. Махсус тартибли колонияларда маҳкумлар шароитини енгиллаштириш тартиби ва асослари. Турмаларда жазони ўташ тартиби ва шартлари. Турмаларда маҳкумлар шароитини енгиллаштириш тартиби ва асослари. Тарбия колонияларда жазони ўташ тартиби ва шартлари. Тарбия колонияларда вояга етмаган маҳкумларни қўшимча рағбатлантириш, уларга нисбатан инизомий жазо чораларини қўллаш шартлари. Ҳибсхонага киритиш тариқасидаги интизомий жазо чорасини қўллашнинг хусусиятлари. Ўн саккизга тўлган маҳкумларни тарбия колонияларида жазони ўташни давом эттириш учун қолдириш тартиби ва шартлари. Маҳкумларни тарбия колонияларидан жазони ижро этиш колонияларига ўтказиш. Айрим тоифадаги маҳкумлар томонидан жазони ўташ хусусиятлари. Ҳомиладор аёллар ва ёш боласи бор аёллар учун қўшимча ҳуқуқ ва имтиёз бериш шартлари ва тартиби. Маҳкума аёлларнинг вояга етмган болалари билан узоқ муддатли учрашувга рухсат бериш тартиби. Маҳкума аёлларнинг муассаса ҳудуди доирасидан ташқарида яшаш ҳуқуқи ва бунинг бекор бўлиш асослари. Болаларни жазони ижро этиш колониялари ҳузуридаги болалар уйига жойлаштириш. Болани онанинг розилиги билан қариндошларга ёки бошқа шахсларга бериш ёҳуд болалар уйига ўтказиш шартлари. Маҳкума аёлларнинг муассаса доирасидан четга қисқа муддатли чиқиш тартиби ва асослари.

Маълумки, Жиноят Кодексининг 50-моддаси ва Жиноят-ижроия кодексининг 45-моддасида жазони ижро этиш колонияларининг 4 тури курсатилган. Булар: -манзил-колониялари; -умумий колониялар; -қаттиқ тартибли колониялар; -махсус тартибли колониялар; Ўзбекистон Республикасида озодликдан маҳрум қилиш туридаги жазони ижро этиш муассасалари бўлиб, мазкур муассасалар ўзларига хос бўлган ички тартиб қоидаларга эга бўлиб ҳисобланади. 2001 йил 18 июндан эътиборан кучга кирган, Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг 298-сонли буйруғига асосан, барча жазони ижро этиш колониялари икки хил шаклга эга бўлиб, улар: -маҳкумлар қўриқлов ва назорат остида сақланадиган ёпиқ турдаги(умумий, қаттиқ ва махсус тартибли); -маҳкумлар соқчисиз,аммо назорат остида сақланадиган ярим очиқ турдаги (манзил-колониялар)дан иборат 1 . Бундан ташқари, маҳкумларнинг ижтимоий хавфлилиги, жиноятлариинг огирлиги ва огир жазо тайинланганлиги такдирда уларни жазонинг муайян қисмини турмада утказишликка юборилиши белгиланади. Турма камоғи узига хос хусусиятга эга бўлиб, маҳкумларнинг ижтимоий хавфлилиги, жиноятларнинг огирлиги ваогир жазо тайинланганлиги такдирда уларни жазонинг муайян қисмини турмада утказишликка юборилиши белгиланган. Турма камоғи колониядан фарқ килиб, эркаклар алоҳида, аёллар алоҳида сақланади, шунингдек, турма камоғида маҳкумлар фақат алоҳида-алоҳида 1 Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг «Озодликдан маҳрум қилиш туридаги жазони ижро этиш муассасаларининг ички тартиб қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида»ги 1039-сонли буйруғи. 08.06.2001 йил Тошкент

камераларда сакланишлигини инобатга олган холда эркаклар хам,аёллар хам битта турмада сакланиши мумкин. Албатта, тарбия колонияларида хам маҳкумларни енгиллаштирилган имтиёзли ва оддий шароитлар мавжуд. Маҳкумларни озодликдан маҳрум этилганида уларни тарбия колониялари билан вояга етганларнинг колониялардаги шароитлари бир- биридан фарқ килади. Албатта, вояга етмаганлар тарбия колонияларда шароитнинг енгиллаштирилганлигини куриш мумкин. Маҳкумнинг ахлоқан тузалганлиги, колония мехнтига урганганлиги ёки вояга етмаганларнинг вояга етганлиги муносабати билан бошқа колонияга ёки бошқа жазо тури билан алмаштирилишига колонияларда йул куйилади. Шартли равишда озодликдан маҳрум қилиш жазосини ўташ жойларини 3- турга булиш мумкин: 1. жазони ижро этиш колониялари; 2. турмалар; 3. тарбия колониялари . Колония ва турмаларда жазони ўташ билан боғлиқ қонун-кодалар 60- 90 йиллар бошларида Ахлоқ тузатиш қоидаларига таянади.Бу хил қоидаларга маҳкумларни кандай типдаги камераларга жойлаштириш ва ўзгартириш курсатилган. Қоидаларда шу хилдаги тартибларнинг урнатилиши ва жойлаштирилиши билан боғлиқ тартиблар тарихига эътибор каратадиган булсак, колония ва турмаларда жазони ўташ нормалари 60-90 йилларда 1961 йилда кабул қилинган Ахлоқ тузатиш ҳужжати бўйича амалга оширилган. Унда колония ва турмалардаги барча шарт-шароитлар кандай булишлиги, маҳкумларни сақлаш шароитлари курсатилган. Ҳужжатарда барча аспектлар, яъни хусусиятлар тулик курсатилмаганлиги туфайли норматив ҳужжатлар тулдириб берган. Бу ҳужжатда куйидагилар курсатилган эди: 1)жазони ижро этувчи муассасасининг ҳуқуқий мақоми; 2)маҳкумларни кўчириш тартиби;

3)маҳкумларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, овкатланиш аник нормаларини белгилаб берган; Собик ССР тузумида жазони ўташ тартибида «режим» тушунчасига қонуний тус берилмаган, у фақат бир институт мажмуасига киритилган, холос. Хозирги кунда мустақиллик шарофати билан жазони ижро этувчи муассасалардаги тартиб-интизом, уларни жиҳозланиши ва энг асосийси, маҳкумларни кайта тарбияланишига алоҳида эътибор каратилмокда, хаттоки, бунга қонунан тус берилмокда. Масалан: колония ва турмаларда сакланаётган маҳкумларнинг шароити,уларнинг ҳуқуқлари ва мажбурловчи ҳолатлари қонун билан белгиланиб, бу тартибни хеч кимнинг,хатто колония маъмуриятининг хам бузишга ҳуқуқи йук. Умумий килиб олганда, озодликдан маҳрум қилиш жазосини ўташ жойларини 3 қисмга булиш (бу хакда олдинги параграфларда айтиб утилган) мумкин. I.Жазони ижро этиш колониялари: 1)мазил-колониялари; 2)умумий тартибли колониялар; 3)қаттиқ тартибли колониялар; 4)махсус тартибли колониялар; II.Турма камоғи. III.Тарбия колониялари. Жазони ижро этиш муассасаларининг бу хилдаги таснифланиши бежизга эмас, албатта. Биринчи навбатда, жазони ижро этиш колонияларининг турларига караб у ердаги шароит, маҳкумларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари бир-биридан фарқ килади. Бундай фарқни белгилашда, суд маҳкумнинг шахси, ижтимоий хавфлилиги, жиноятнинг огирлиги, унинг хулқи масалаларига адолатли ёндаша билиши, тугри бахо бериши даркор.

Манзил-колонияларда жазони ўташ шартлари. Маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолати ва имтиёзлари. Мазил колониялардаги маҳкумларнинг меҳнати,таълими Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексининг 46-моддасига 2003 йил 12 декабр ва 30 август кунлари қўшимча ва ўзгартиришлар килинди, қонунчилик ислохоти утказилди. Президенти миз И. Каримов айтганларидек, «энгмухими-инсон ва фуқаронинг фикрлаши ва дунёкараши узгармокда, сиёсий ва ижтмоий онги, унинг умумий савияси тухтовсиз усиб бормокда 2 ». Шунинг боиси уларок, Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексининг 46-моддасига мувофиқ: « манзил колониялар куйидагиларга булинган: -ижтимоий хавфи катта булмаган жиноятлар, эхтиётсизлик оқибатида содир этганлик учун озодликдан маҳрум этшга ҳукм қилинган шахслар сақланадиган мазил-колониялар; -умумий, қаттиқ тартибли колониялардан, шунингдек тарбия колониялардан утказилган мах кумлар сақланадиган мазил-колониялар;». Манзил-колониялар республикамизда 1963 йил июль ойида ташкил этилган ва специфик хусусиятга эга булган. Мазил- колонияларнинг асосий хусусияти шундаки, маҳкумни кайта тарбиялаш нисбатан енгилрок шароитларда амалга оширилади. ЖИКнинг 113-модда сида Манзил-колонияларда жазони ўташ тартиби белгиланган. Манзил-колонияларда: мазкур муассасаларга суд ҳукмига биноан келган вояга етган маҳкумлар; умумий, қаттиқ тартибли колониялардан ва тарбия колонияларидан суднинг ажрими асосида ўтказилган вояга етган маҳкумлар; 2 И.А.Каримов «Узбекистон XXI аср бусагасида: хавфсизлика тахдиди ва баркарорлик шартлари» 227-б.

ижтимоий хавфи катта бўлмаган жинояти, эҳтиётсизлик оқибатида содир этилган жинояти учун ва қасддан содир этган унча оғир бўлмаган жинояти учун озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазони озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо билан алмаштириш тарзида суднинг ажрими асосида юборилган вояга етган маҳкумлар жазони ўтайди. Манзил-колонияларга ижобий тавсифга эга ва: оғир жинояти учун, шунингдек қасддан содир этган жинояти учун, агар у илгари қасддан содир этган жинояти учун озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган бўлса, суд тайинлаган жазо муддатининг камида тўртдан бир қисмини ўтаган маҳкумлар; ўта оғир жинояти учун, шунингдек жазодан муддатидан илгари шартли равишда озод қилиш ёки жазони енгилроғи билан алмаштириш қўлланилган ва жазонинг ўталмаган қисми мобайнида қасддан содир этган янги жинояти учун суд тайинлаган жазо муддатининг камида учдан бир қисмини ўтаган маҳкумлар ўтказилади. Манзил-колонияларга қуйидагилар ўтказилмайди: ўта хавфли рецидивистлар; узоқ муддатга озодликдан маҳрум қилинганлар, шунингдек умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси афв этиш тартибида озодликдан маҳрум қилиш билан алмаштирилган шахслар; юқумли касалликларга чалинган беморлар; мажбурий даволанишдан ўтаётган маҳкумлар; меҳнатга қобилиятсиз маҳкумлар. Битта манзил-колонияда маҳкум эркаклар ва аёллар сақланиши мумкин . Шунингдек, яна бир аҳамиятли жихати манзил-колонияларда ижобий тавсифга эга хамда унча огир булмаган жинояти учун суд тайинлаган жазо муддатининг камида бешдан бир қисмини, огир жиноят учун жазо муддатининг туртдан бир қисмини, ута огир жинояти учун муддатининг камида учдан бир қисмини утаган маҳкумлар, мукаддам

жазодан шарте равишда муддатидан илгари озон этилган ёки жазо суд томонидан енгилроги билан алмаштирилган шахс ута огир жиноят, шунингдек жазо муддатининг уталмаган қисми давомида касддан янги жиноят содир этганлиги учун суд тайинлаган жазо муддатининг камида учдан бир қисмини утаган маҳкумлар манзил-колонияларга утказилади. Манзил-колонияларга куйидагилар утказилмайди: -ута хавфли рецидивистлар; -умрбод озодликдан маҳрум қилиш авф этиш тартибида озодликдан маҳрум қилиш жазоси билан алмаштирилган шахслар; -юкумли касалликларга чалинган беморлар; -мажбурий даволанишдан утаётган маҳкумлар; -меҳнатга кобилиятсиз маҳкумлар; Манзил-колонияларнинг узига хос хусусиятияти шундаки, битта колонияда маҳкум эркаклар ва аёллар сакланиши мумкин. Манзил-колонияларда маҳкумларнинг жазони ўташ шартлари куйидагилар бўлиб ҳисобланади: маҳкумлар сокчисиз, аммо назорат остида сақланадилар, маҳкумларнинг эрки чекланади, холос. эрталаб уриндан туришдан кечки ётишгача булган вақт мобайнида колония худуди доирасида эркин юриш ҳуқуқидан фойдаланадилар. Бирок кечки пайтдан, аникроги ётишдан эрталаб уйгонгунга кадар колония худудида ҳаракатланиш катъиян ман этилади Улар бажараётган иш ёки олаётган таълим такозо этса, маъмуриятнинг рухсати билан колония худудидан ташқарида назоратсиз юришлари мумкин; ёнларида пул ва кимматли буюмлар сақлашлари, пулдан чекланмаган холда фойдаланишлари мумкин; чекланмаган миқдорда телефон орқали сузлашишлари, посилка.йўқлов ва бандероллар олишлари хамда жунатишлари мумкин;

Манзил колониялардаги маҳкумлар чекланмаган миқдорда учрашув олиш ҳуқуқига эга. Учрашувлар,одатда, ишдан буш вақтларда берилади. Учрашув маҳкумнинг илтимосномасига биноан манзил- колония худудидан ташқарида указилиши мумкин. Маҳкумлар хоналарга булинган ётокхоналарда яшайдилар.Сақлаш режимини бузмаган,оиласи бор маҳкумларга муассаса бошлиги қарорига мувофиқ манзил-колония худудида ёки ундан ташқарида оиласи билан алоҳида яшашга рухсат берилиши мумкин. Бундай шахслар ички тартиб қоидаларида белгилаб куйилган тартибда руйхатдан утиш учун хозир булишлари шарт. Манзил-колония маъмуриятининг вакили маҳкумлар яшаётган жойга сутканинг исталган вақтида кириши мумкин. Республикамиз худудидаги манзил-колонияларда маъмурият истаги билан маҳкумларнинг кийим-кечаклари, буюмлари текширилиши мумкин. Хар ойи бир мартадан манзил-колония худудидаги хоналар назорат текширувдан утказилади. Бу текширувнинг асосий мақсади, маҳкумлар томонидан уюштирилиши мумкин булган турли хилдаги нохуш ҳолатлар,масалан, оммавий равишда муассасадан кочиш, колония ходимларининг хаётига тажовуз килиш,олдини олиш бўлиб ҳисобланади. Манзил-колониялар ахоли яшаш жойларидан узок булган худудларда барпо этилади. Хар бир маҳкум белгиланган руйхат картоскасига эга бўлиб, маъмурият рухсатисиз колония худудини тарк этиши маън этилган. Турли хил оилавий сабабларга кура маҳкумларга маъмурият томонидан қисқа муддатли рухсат берилиши мумкин. Маъмурият ишончига кирган, узининг хулқи, меҳнати билан ажралиб турувчи маҳкумларга турли хилдаги диний муассасаларга сигинишга бориш учун рухсат берилади. Маҳкумларга маъмурият томонидан муассаса чегарасидан четда ҳаракатланиш учун тегишли ҳужжат такдим қилинади. Маҳкумларнинг шахсини тасдикловчи ҳужжати-паспорти унинг жиноят иши жилдида булганлиги туфайли уларга шунга мос ҳужжат албатта берилади.

Манзил-колония маъмурияти рухсати билан маҳкум узининг оиласи билан муассаса жойлашган худуддаги хоналарда ижара асосида туриши мумкин. Бу хил ҳуқуқни тасдиклаш фақатгина муассаса директорининг рухсати билан амалга оширилади,холос. Шунингдек. муассасада хар бир маҳкум узининг кизикиш турига караб хоҳлаган машгулот тури билан шугулланиши, турли хил муассаса ичида тугараклар ташкил этиш ҳуқуқига эга. Маҳкум муассаса маъмуриятининг директорининг номига ариза бериш орқали турмуш куриши хам мумкин. Маҳкумга узи билан куйидаги буюмларни сақлашга рухсат этилмайди: -турли хилдаги укотар куроллар; -портловчи моддалар; -наркотик моддалар; -барча турдаги алкогол ичимликлар; -ҳарбий кийим-кечак; Умуман олганда, маҳкум узи билан сақлаши катъий ман этилган буюмлар руйхати муассаса маъмуриятининг ички низомида курсатилади. Манзил-колониялардаги маҳкумлар меҳнати маъмурият томонидан белгилаб куйилган чеклаш ва истисноларни хисобга олмаганда меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари билан тартибга солинади. Маҳкумларни бошқа ишга утказишни корхона,муассаса ёки ташкилот манзил-колония маъмурияти билан келишилган холда амалга оширилади. Маҳкумларга муассаса жойлашган ердаги олий ва урта махсус укув юртларида сиртдан укишга рухсат этилади. Бу барча диспозитив қоидалар Жиноят-ижроия кодексининг 115-моддасида уз ифодасини топган. Республикамизда меҳнат тўғрисидаги қонунчилик хужжалари барча шахслар учун бир хил ҳаракатда бўлади, истисно сифатида манзил- колониялардаги маҳкумлар ишга қабул қилиш, ишдан бекор килиш ва бошқа ишга утказиш қоидалари кулланилмайди. Муассаса маъмурияти хар бир маҳкумни уз касб фаолияти, хунари ва мутахассислиги бўйича

ишга жойлаштиради. Энг аҳамиятли жихати хам шундаки, манзил- колонияга кўчирилувчи маҳкумлар албатта бирор бир касб-хунарга эга булиши лозим. Манзил-колония маъмурияти маҳкумни бошқа мутахассислик бўйича ишга укитиб, уни ишга жойлаштириш ҳуқуқига эга. Маҳкумлар.одатда, муассаса ичидаги хўжалик ишлари билан шугулланади, баъзи ҳолларда истисно сифатида маъмурият рухсати билан маҳкум бошқа корхоналарда хам уз мутахассислиги бўйича шартнома асосида бошқа худудда, бошқа ишга утказилиши мумкин. Бу хил муносабатлар хўжалик органлари томонидан амалга оширилади. Манзил-колониялардаги маҳкумлар,одатда, муассаса жойлашган ердаги олий ва урта махсус укув юртларда сиртдан укийдилар. Манзил-колонияларда узига хос кулайликлар билан бир каторда бир катор чеклашлар хам мавжуд. Масалан, маҳкум муассаса ички тартиб-қоидаларини бузган такдирда карцерга камаб куйилиши мумкин. Ашшадий жиноятчилар эа суд ҳукми асосида курсатилган муассасага жазони ўташ учун кайтиб юборилади. Умумий тартибли колонияларда маҳкумлар жазони ўташ тартиби ва шартлари. Умумий тартибли колонияларда маҳкумлар шароитини енгиллаштириш тартиби ва асослари Умумий тартибли колонияларда жазони ўташ тартиби ва шартлари Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексининг 116 ва 117- моддаларда уз аксини топган. Мазкур кодекснинг 116-моддасига кура, умумий тартибли колонияларда жазони: 116-модда. Умумий тартибли колонияларда жазони ўташ тартиби Умумий тартибли колонияларда жазони: мазкур муассасага суд ҳукмига биноан келган маҳкумлар;

ушбу Кодекснинг 129-моддасида назарда тутилган ҳолларда тарбия колонияларидан ўтказилган маҳкумлар; суд томонидан манзил-колониялардан интизомий жазо тарзида ўтказилган маҳкумлар; қасддан оғир ва ўта оғир жиноят содир этганлиги учун биринчи марта ҳукм қилинган, озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазони озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо билан алмаштириш тартибида суднинг ажрими асосида юборилган маҳкумлар; рағбатлантириш тарзида ёки суд томонидан тайинланган турмага қамаш тариқасидаги озодликдан маҳрум қилиш муддатини ўтаганидан кейин турмалардан ўтказилган маҳкумлар ўтайди. Ижобий тавсифга эга маҳкумлар ушбу Кодекснинг 104-моддасида назарда тутилган тартибда енгиллаштирилган сақлаш шароитига ўтказилади. Умумий тартибли бир колониядан иккинчисига ўтказилган маҳкумлар жазони бу ерга ўтказилгунга қадар белгиланган сақлаш шароитида ўтайдилар. Тарбия колониясидан ўтказилган маҳкумлар жазони енгиллаштирилган сақлаш шароитида ўтайдилар. Жиноят-ижроия кодексининг 117-моддасида умумий тартибли колонияларда жазони ўташ шартлари белгилаб куйилган. Умумий тартибли колонияларда маҳкумлар умумий турар жойларда яшайдилар.Улар колония маъмурияти томонидан белгиланган ётокхоналарда жойлаштириладилар ва колония маъмуриятининг ички низомида курсатилган кийим-кечакларда юришади. Маҳкумлар узи билан олиб келган кийим-кечакларда кийиниб юришларига рухсат берилмайди. Умумий тартибли колонияларда маҳкумлар учун ягона қоида белгилаб куйилган. Бу қоидага кура, маҳкумлар катор бўлиб муассаса худудида юришлари, уйгонгандан бошлаб ётгунга кадар муассаса худудида ҳаракатланиши мумкин. Истисно ҳолат муассаса худудида фақатгина

турли хил уюштириладиган спорт мусобакалари, маданий кечаларда киритилиши мумкин. 2003 йил 30 августда Жиноят-ижроия кодексига киритилган қўшимча ва ўзгартиришларга кура умумий тартибли колонияларда маҳкумлар белгиланган энг кам иш ҳақи миқдорининг икки бараваригача булган суммага озиқ-овқат махсулотлари ва энг зарур нарсалар сотиб олишлари мумкин. Бу белгиланган сумма маъмурият томонидан узгартирилиши ёки бекор килиниши мумкин эмас. Умумий тартибли колонияларда маҳкумлар йил мобайнида: -турт марта қисқа ва узок муддатли учрашув; -олти марта телефон орқали сўзлашув; -олтита посилка ёки йўқлов; -олтита бандерол олиш ҳуқуқига эга; Макумларга бу тарзда учрашувлар сонини белгилаш ушбу кодекснинг 76-моддаси ва умумий тартибли муассасанинг ички низоми асосида амалга оширилади. Масалан, ушбу кодекснинг 76-моддасида узок муддатли учрашув маҳкумнинг илтимосига кура қисқа муддатли учрашув ёки телефон орқали сўзлашув билан алмаштирилиши мумкин. Умумий тартибли колонияларда ижобий тавсифга эга маҳкумлар ушбу кодекснинг 104-моддаларида назарда тутилган тартибда енгиллаштирилган сақлаш шароитига утказилади. Улар кодекснинг 113- моддасига кура, белгиланган жазо муддатининг колган қисмини манзил- колонияларда ўташади. Шунингдек, узининг хулқ-атвори билан намуна бўладиган маҳкумлар қўшимча равишда йил давомида белгиланган ҳуқуқларга битта учрашув, битта телефон орқали сўзлашув, битта посилка ёки йўқлов олишлари мумкин. Қаттиқ тартибли колонияларда жазони ўташ тартиби ва шартлари.Қаттиқ тартибли колонияларда сакланаётган маҳкумлар шароитини енгиллаштириш асослари ва тартиби.

Қаттиқ тартибли колонияларда жазони ўташ тартиби Жиноят- ижроия кодексининг 118 ва 119 моддаларида уз ифодасини топган. Қаттиқ тартибли колонияларда жазони: -мазкур муассасага суд ҳукмига биноан келган маҳкумлар (эркаклар,ута огир турдаги жиноят содир этган ёки олдинги жинояти учун жазодан озод этилган маҳкумлар; аёллар, ута огир турдаги жиноят содир этган такдирда); -турмаларда ва махсус тартибли колониялардан рағбатлантириш тарзида утказилган маҳкумлар; -суд тайинлаган турма камоғи муддатини утаганидан сунг турмалардан утказилган маҳкумлар; -суд томонидан манзил-колониялардан интизомий жазо тарзида кайтарилган маҳкумлар утайдилар. Ижобий тавсифга эга маҳкумлар ушбу кодекснинг 14-моддасида назарда тутилган тартибда енгиллаштирилган сақлаш шароитига утказилади. Катттик тартибли колониядан иккинчисига утказилган маҳкумлар жазони бу ерга утказилгунча кадар белгиланган сақлаш шароитида утайдилар. Қаттиқ тартибли колонияларда чекиш, столда уйналадиган уйинлар уйнаш, курпа-тушаклардан фойдаланишга рухсат этилмайди. Бериладиган овкат хам камайтирилган нормада, уларга бир суткада бир соатгача очик хавода сайр килишга рухсат берилади. Жиноят Кодексининг 50-моддасида хам қаттиқ тартибли колонияларда ута огир жинояти учун биринчи маротаба озодликдан маҳрум қилинган ва хавфли рецидивист деб топилган аёллар хам сақланадилар. Қаттиқ тартибли колонияларда хам умумий енгиллаштирилган ва огир шароит қоидалари жорий этилади,лекин қаттиқ тартибли колониялардаги шароитлар хам умумий режим колонияларнинг шароитларидан қаттиқлаштирилганлиги билан фарқланади.

Жиноят-ижроия кодексининг 119-моддасида белгилаб куйилишича, қаттиқ тартибли колонияларда маҳкумлар умумий турар жойларда яшайдилар.Маҳкумларни ахлоқан тузатиш ва халол меҳнатга ургатиш учун уни енгил шароитгаутказиш ва муассасада урнатилган тартиб- қоидаларни бузувчи ашшадий тартибсиз деб топилганида эса, огирлаштирилган шароитга утказиш масаласи куриб чикилади ва шу қоидага риоя қилинади.Одатда, колонияларга келиб тушган маҳкум ЖИКнинг 104-моддасининг 1-қисмида белгиланган муддат утгунга кадар шароитини ўзгартириш қоидаси тадбик этилмайди. Бу муддат утганидан сунг енгиллаштирилган шароитга утказиш масаласи куриб чикилиши мумкин.Маҳкум енгиллаштирилган шароитга утказилганда, утказиш муддати белгиланмайди. Фақат маҳкумнинг хулқи ёмонлиги ва тартиббузарлиги натижасида уни оддий шароитга ёки огирлаштирилган шароитга утказиш муддати белгиланади ва маҳкум купи билан олти ойга огирлаштирилган шароитга утказилиши мумкин. Енгиллаштирилган ёки ҳуқуқлари чекланган шароитларда хам махсус ички тартиб қоидалар маҳкумни мажбурий меҳнатга жалб килиш тартиби,уларга ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилаш қоидалари жорий этилади. Оддий шароитдаги маҳкумлар қаттиқ тартибли колонияларда Жиноят-ижроия кодексининг 119-моддасига кура, бир ойда энг кам ойлик иш ҳақининг бир ярим бараваригача булган суммага озиқ-овқат махсулотлари ва энг зарур нарсалар сотиб олишлари мумкин. Шунингдек, купи билан уч марта қисқа муддатли ва уч марта узок муддатли учрашув, турт марта телефон орқали сўзлашув, туртта посилка ёки йўқлов, туртта бандерол олиш ҳуқуқига эга.Бу имтиёзлар маҳкумнинг шароитининг узгартирилиши билан узгариши мумкин.Бу хол унга берилган барча имтиёзларнинг бекор булиши билан намоён бўлади ва Жиноят-ижроия кодексининг 109-моддасининг туртинчи, бешинчи ва олтинчи қисмларида белгиланган ҳуқуқий чеклаш турлари ва қўшимча ҳуқуқлардан фойдаланишга рухсат этилади.

Жумладан, енгиллаштирилган шароитдаги қаттиқ тартибли колонияларда маҳкумлар энг кам ойлик иш ҳақининг ун фоизигача кийматда пул сарфлаш, қўшимча посилка,бандерол ёки йўқлов олиш ҳуқуқлари, телефон орқали сўзлашув ҳуқуқлари билан таъминланиши мумкин. Махсус тартибли колонияларда жазони ўташ тартиби ва шартлари. Махсус тартибли колонияларда жазони утаётган маҳкумлар шароитини енгиллаштириш асослари ва тартиби. Махсус тартибли колонияларда маҳкумлар шароити огирлаштирилганлиги билан ажралиб туради. Умумий шароитдаги махсус режимли колонияларда хам маҳкум шароитининг алоҳида огирлаштирилганлигини куриш мумкин. Шунинг учун хам махсус режимли колонияларда фақат ута хавфли рецидивистлар ёки умрбод озодликдан маҳрум қилиш авф этилиб,озодликдан маҳрум қилиш билан алмаштирилган маҳкумларгина сакланиши мумкин.Махсус тартибли колонияларга аёллар юборилмайди. Жиноят-ижроия кодексининг 121- моддасига кура, махсус тартибли колонияларда маҳкумлар камераларда ёки умумий яшаш биноларида сақланадилар ва улар бир кунда купи билан 2 соатгача очик хавога олиб чикилади. Енгиллаштирилган шароитга утказилганда маҳкум камера типидаги яшаш жойларига утказилади. Махсус тартибли колонияларда сакланаётган маҳкумлар бир ойда энг кам ойлик иш ҳақи миқдори суммасигача озиқ-овқат махсулотлари ва энг зарур нарсалар сотиб олишлари мумкин. Маҳкумларга йил мобайнида:  икки марта қисқа муддатли ва икки марта узок муддатли учрашув;  уч марта телефон орқали сўзлашув;  учта посилка ёки йўқлов;  учта бандерол олиш ҳуқуқига эга.

Махсус тартибли колонияларда жазони ўташ маҳкумларнинг камера типидаги хоналари махсус маиший талабларга биноан жиҳозланганлиги билан фарқланади. Камерада маҳкумга ёитишга тахта каравот,овкатланиш ва утириш учун тахта стол,стул, ювиниш ва хожат жойлари булишлиги талаб этилади. Камерада маҳкум учун кун тартиби белгиланади. Махсус тартибли колонияларда сакланаётган маҳкумлар хам жазонинг учдан бир қисмини утаб булганларидан сунг енгиллаштирилган шароитга утказилиши мумкин. Енгиллаштирилган шароитга утказилган маҳкумларга Жиноят-ижроия кодексининг 104-моддаси талабларига мувофиқ қўшимча имтиёзлар берилади. Мазкум кандай шартларга кура енгилаштириладиган шароитга утказилган булса, худди шу тартибда карцерларга хам киритиб куйилиши мумкин. Умуман,турма ва тергов ҳибсхоналари карцерига киритиб куйишга фақат 15 суткагача йул куйилади.Махсус тартибли колонияларда сакланаётган маҳкумлар хар куни бир ярим соатгача, енгиллаштирилган шароитга утказилганида эса икки соатгача сайрга олиб чикилишлари мумкин. Турмаларда жазони ўташ тартиби ва шартлари. Турмаларда жазони утаётган маҳкумлар шароитини енгиллаштириш асослари ва тартиби. Турмаларда жазони ўташга судлар томонидан ута огир жиноят содир килган эркак ва аёллар ҳукм килиниб, уларга жазони мазкур жойларда ўташларидан кузланган асосий мақсад жамият манфаатларини асрашдан иборат 3 . Турма хам озодликдан маҳрум қилиш жазосининг ўташ жойлари хисобланиб, Ўзбекистон Республикаси Ички Ишлар вазирлигининг жазоларни ижро этиш бош бошқармаси томонидан умумий рахбарлик ва назорат қилинади.Турма жойлари хам колониялар сингари маҳкумларни ахлоқан тузатиш, уларни тугри йулга ургатиш вазифаларини амалга оширади. Шунга карамай, турма жойлари колонияларнинг баъзи 3 «Права человека и пенитенциарные учреждения». Пилотное издание.Женева 2000й. 63-б.

хусусиятларидан жиддий фарқ килади. Жумладан, турмада маҳкумлар доимий камераларга камалган холда сақланадилар ва уларни жамиятдан ажратишнинг энг огирлашган ҳолатларини белгилайди. Турмаларда ута хавфли рецидивистлар огир ва ута огир жиноятларни содир этган маҳкумлар хамда ички тартиб қоидаларини ашшадий бузганлиги учун колониялардан утказилган маҳкумлар сақланадилар. Колониялардан турмага маҳкум ички тартиб қоидаларини ашшадий бузувчи, маъмурият талабларига буйсунмайдиган ҳолатларда суднинг қарори билан утказилади. Бундай холда маҳкум турма жойи қоидаларига асосан қонунда белгиланган муддатга утказилиши мумкин. Бу муддат тугаши билан маҳкум яна суд белгилаган режим тури колониясига утказилади. Турма жойларининг ташкил этилиши ва тузилиши жихатидан бошқа жазони ижро этиш муассасаларидан жиддий фарқ килади. Жумладан, турмалар колонияларга ухшаб режим турларига булинмайди.Лекин турма жойларида махккумларнинг оддий шароитдаги, енгиллаштирилган шароитдаги ёки интизомий жазолаш шаклидаги ҳуқуқларга утказилганлигини куришимиз мумкин.Булар оддий шароитдаги камералар ва маҳкумни огирлаштирилган шароитларга утказилганида сақланадиган камералар типига киради. Турма жойларида хам маҳкумлар хўжалик хизматларини амалга оширадилар. Бундай ишларга махсус хўжалик ишлари учун колониялардан колдирилган маҳкумлар томонидан бажарилади. Маҳкумлар турма камоғига юборилганида суд унинг шароитларини белгилаб бермайди. Хар бир турма жойига юборилган маҳкум учун умумий шароитдаги ҳуқуқлар белгилаб берилади. Бу жойда жазони ўташ вақтида маҳкумнинг шароити узгартирилиши мумкин. Лекин хомиладор ёки эмизикли болали аёллар, биринчи ва иккинчи гурух ногиронлари

турмада енгиллаштирилган шароитда сақланадилар 4 . Уларни оддий ёки огирлаштирилган шароитларга утказилишига йул куйилмайди. Маҳкумни енгиллаштирилган шароитга утказишга, жазонинг камида олти ой уталганидан кейингина йул куйилиши мумкин. Енгиллаштирилган шароитга утказилган маҳкум ички тартиб-қоидани ашшадий бузувчи деб топилганида уни умумий ёки огирлаштирилган шароитга утказишлари хам мумкин, лекин бундай узгаришга хам олти ойдан кейин йул куйилади. Маҳкумлар фақат узлари сакланаётган камерадагина эркин ҳаракатланиши ва ёнидаги бошқа маҳкумлар билан мулокот килишлари, агарда маҳкумни алоҳида сақлаш зарурати ёки хавфсизлик ҳолатлари вужудга келса, бир кишилик камераларга хам киритиб куйилишлари мумкин. Маҳкумларни бир кишилик камераларга киритиб куйиш огирлаштирилган шароитни енгиллаштирмайди,фақат унинг хавфсизлигини таъминлаш чораси ҳисобланади. Турма жойларида маҳкумлар учун барча зарур шарт-шароитлар яратилади. Турма жойларида маҳкумларни очик хавода сайр килиш учун олиб чикишга мўлжалланган махсус жойлар ташкил этилади. Маҳкумни кунлик сайрга олиб чикилишидан ташқари махсус ташкил этилган ишчи камераларига олиб чикилишлари хам мумкин. Бундай камераларда маҳкум фойдали меҳнатга жалб қилинади.Бу камералар маҳкумларнинг меҳнатларини ташкил этиш учун махсус керакли жиҳозлар билан жиҳозланган бўлади. Турма жойлари озодликдан маҳрум қилиш жазосининг энг о ғ ирлаштирилган шароитларини назарда тутади. Аммо шунга карамай маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолати хам белгиланган бўлиб, озиқ-овқат ёки энг зарур буюмлар сотиб олиш, дийдор куришув, бандерол олиш ҳуқуқлари хам берилади. Шунингдек, қонун маҳкумларнинг озиқ-овқат ёки энг зарур нарсаларни сотиб олишлари учун узларининг 4 «Права человека и пенитенциарные учреждения». Женева 2000 й 115-б.

меҳнатларидан тушган маблаг хисобига ёки унинг кариндош ёки якинлари томонидан пул жунатмаларига йул куяди.Бундай харид масалалари хам чегараланган миқдорда рухсат этилади. Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексининг 2003 й 30 августда 123-моддасига киритилган қўшимча ва ўзгартиришларига мувофиқ, маҳкумлар турмада белгиланган энг кам иш ҳақи миқдорининг етмиш беш фоизигача булган суммага озиқ-овқат махсулотлари ва энг зарур нарсаларни сотиб олишлари мумкин. Шунингдек, маҳкумлар турмаларда хар куни муддати бир соатлик сайр килиш ва йил мобайнида: -икки марта қисқа муддатли ва бир марта узок муддатли бир соатлик сайр килиш ва йил мобайнида; -икки марта телефон орқали сўзлашув; -иккита посилка ёки йўқлов; иккита бандерол олиш ҳуқуқига эга. Рағбатлантириш тарзида турмаларда енгиллаштирилган шароитга утказилган маҳкумлар хар куни бир соатга узайтирилган сайр муддатига эга булишлари мумкин. Шунингдек, турмалардага маҳкумлар умумий камераларда сақланадилар ва алоҳида ҳолларда маҳкумнинг батамом ажратиб куйилишини таъминлаш мақсадида муассаса бошлигининг прокурор томонидан тасдикланган қарори асосида уни бир кишилик камерада сақлашга йул куйилади. Тарбия колонияларида жазони ўташ тартиби ва шартлари. Тарбия колонияларида рағбатлантириш ва интизомий жазо чоралари. Вояга етмаганларни тарбия колониясидан жазони ижро этиш колониясига утказиш. Ўзбекистон Республикасида вояга етмаганларга булган эътибор нафақат ижтимоий ёки сиёсий ҳолатларда ва хатто жиноят содир этиб

айбли деб топилганда хам алоҳида инсонпарварлик муносабатлари қонунлаштириб берилган. Жумладан, вояга етмаганлар жавобгарлиги,уларнинг узига хос хусусиятлари, уларнинг ҳуқуқлари алоҳида химояланганлиги ва жазоларни белгилаш ва ўташ жараёнидаги инсонпарварлик хусусиятлари қонунда алоҳида белгиланган. Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексига асосан тарбия колониялари учун алоҳида 22-боб ажратилган бўлиб, унда 124-129 моддалар уз ифодасини топган. Вояга етмаганлар жавобгарлиги ва улар учун жазо масалалари хам Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодекси ва Жиноят-ижроия кодексидаги алоҳида бобларда ажратиб берилган ва янгиликларни назарда тутган. Жумладан. Вояга етмаганларга нисбатан Жиноят кодексига асосан озодликдан маҳрум қилиш ун йилгача, бир неча жиноятлар ёки бир неча ҳукмлар юзасидан жазо тайинланганида ун икки йилгача озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланиши мумкин. Бундан ташқари, вояга етмаганларнинг озодликдан маҳрум қилиш жазосини ўташ жойлари хам алоҳида ташкил этилган бўлиб, улар бундай жазоларни тарбия колонияларида утайдилар.Вояга етмаганлар учун белгиланган тарбия колонияларидаги шароитлари хам енгиллаштирилганлиги билан ажралиб туради. Ўзбекитсон Республикаси жиноят-ижроия кодексига кура,вояга етмасдан туриб, жиноят содир килган шахслар тарбия колонияларида жазони утайдилар. Тарбия колонияларида маҳкумлар вояга етгунларига кадар сакланишлари мумкин. Вояга етганларидан сунг, улар жазони ўташ колонияларига утказишлари мумкин. Масалан, Жиноят-ижроия кодексининг 129-моддасига асосан, агарда маҳкумлар агарда маҳкумлар йигирма бир ёшга тулганидан, салбий тавсифга эга маҳкумлар эса ун саккиз ёшга тулганидан кейин жазо ўташни давом эттириш учун тарбия

колониясидан умумий тартибли колонияга утказилади. Эхтиётсизлик оқибатида содир этилган жиноят учун ҳукм қилинган маҳкумлар ун саккиз ёшга тулганидан кейин жазо ўташнидавом эттириш учун ижтимоий хавфи катта булмаган жиноятлар, эхтиётсизлик оқибатида содир этилган унча огир булмаган жиноятлар учун ҳукм қилинган шахслар сақланадиган манзил-колоняиларга утказилади. Вояга етмаган маҳкумнинг ижобий хулқи, меҳнатга булган халол муносабати ва бошқаларга урнак була олишлиги хисобга олиниб,жазо ўташни давом эттириш учун маҳкумларни жазони ижро этиш колониясига утказиш масалалари суд томонидан Жиноят-процессуал кодексининг 537-моддасининг 4-бандида белгиланган тартибда амалга оширилади: «ун саккиз ёшга тулган маҳкумни тарбия колониясидан жазони ижро этиш колониясига утказиш масаласини хал этишда судья унинг тузалиш даражасини хисобга олиши лозим.Маҳкум тарбия колониясида жазони ўташ муддатини давом эттириш учун узоги билан 25 ёшга тулгунга кадар колдирилиши мумкин». Шунингдек, маҳкумларни жазони ижро этиш колонияларига утказиш масаласи Жиноят-ижроия кодексининг 128-129-моддалари талабларидан келиб чиккан холда хал этилиб, одатда, озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган маҳкумлар 18 ёшда булса, 21 ёшга тулгунга кадар тарбия колонияларида колдирилади, маҳкумларни тарбия колонияларида колдириш муассаса бошлигининг прокурор томонидан тасдикланган қарори билан, жазони ўташни давом эттириш учун жазони ижро этиш колонияларига утказиш масаласи агарда маҳкум ёки унинг адвокати тегишли илтимоснома билан судга бевосита мурожаат этмаган булса, суд томонидан Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 537-моддасида назарда тутилган тартибда амалга оширилади. Тарбия колонияларида хам маҳкумларни енгиллаштирилган имтиёзли ва оддий шароилари мавжуд. Бундан ташқари, маҳкумнинг интизомсизлиги, ички тартиб-қоидаларни доимий бузувчиларга нисбатан

қўлланиладиган ҳибсхоналар мавжуд бўлиб, ҳибсхоналарга куйилган маҳкумларнинг шароити, албатта, огирлаштирилади. Жиноят-ижроия кодексининг 127-моддасида тарбия колониясида ҳибсхонага киритиб куйиш тариқасидаги интизомий жазо ун уч ёшдан ун олти ёшгача булган маҳкумларга етти суткагача, ун олти ва ундан катта ёшдаги маҳкумларга эса ун суткагача булган муддатга қўлланилади. 2003 йил 30 августда Жиноят-ижроия кодексига киритилган қўшимча ва ўзгартиришлар бу моддани хам четлаб утмади. Унда тарбия колониясининг ҳибсхонасига киритиб куйилган маҳкумларнинг сайр килиш муддати суткасига икки соат килиб белгиланди. Енгиллаштирилган шароитга утказиш маҳкумнинг ижобий хулқи, меҳнатга халол муносабати хамда интизомий жазо чорасининг булмаслиги ва жазонинг камида ¼ қисмини утаганидан сунг қўлланилади. Тарбия колонияларида маҳкумларга нисбатан рағбатлантириш чоралари хам жуда кенг қўлланилади, бу вояга етмаганларнинг ахлоқан тузалишида ва уларни кайта тарбияланишида сезиларли аҳамиятга эга.Уз урнида рағбатлантириш чоралари хам мах кум хулқининг ижобийлиги ёки меҳнат нормаларини бажарганлигини инобатга орган холда берилади.Умуман олганда, тарбия колониялардаги маҳкумларни қўшимча рағбатлантириш ва интизомий жазо чоралари хам Жиноят- ижроия кодексининг 126-моддасида уз ифодасинин топган бўлиб, унда назарда тутилган рағбатлантириш чораларидан ташқари: -муассаса худудидан ташқарида утказиладиган спорт ва маданий- томоша тадбирларини куришга юбориш; -қисқа муддатли учрашув урнига ота-онаси,уларнинг урнини босувчи шахслар ёки яқин қариндошлари кузатувида саккиз соатгача балган муддатда эркинликка чикариш; -ҳибсхонада булиш муддатини қисқартириш ва ундан муддатидан илгари озод қилиш тариқасида рағбатлантирилиши мумкин.

Жазони ўташ тартибини бузганлиги учун тарбия колонияларида маҳкумларга ушбу кодекснинг 105-моддасида назарда тутилган интизомий жазо чораларидан ташқари томошага боришдан бир марта маҳрум этиш тариқасидаги жазо кулланилиши мумкин. Тарбия колонияларида маҳкумларга нисбатан тарбиячилар тайинланиб, тарбиячилар маҳкумларнинг кундалик фаолиятларини белгилаб беради, назорат килади ва бошқаради. Тарбия колонияларида маҳкумларни енгиллаштирилган шароитга утказиш ёки ҳибсхонага киритиб куйиш тарбиячининг тавсиясига кура,колония бошлигининг буйруги билан амалга оширилади. Жиноят-ижроия кодексининг 125-моддаси тарбия колонияларида жазони утайдиган маҳкумларнинг ҳуқуқий мақомини белгилаб берувчи энг асосий модда ҳисобланади. Зеро, маҳкумга берилган ҳуқуқ ва мажбуриятлар куйидагиларда намоён бўлади: «Тарбия колонияларида маҳкумлар умумий турар жойларда яшайдилар. Маҳкумлар белгиланган энг кам иш ҳақи миқдорининг икки ярим бараваригача булган суммага озиқ-овқат махсулотлари ва энг зарур нарсалар сотиб олишлари мумкин 5 . Тарбия колониялардаги маҳкумлар йил мобайнида:  олти марта қисқа муддатли ва олти марта узок муддатли учрашув;  ун икки марта телефон орқали сўзлашув;  олтита посилка ёки йўқлов;  олтита бандерол олиш ҳуқуқига эга. Кучайтирилган тартибли тарбия колонияларида маҳкумлар йил мобайнида:  олти марта қисқа муддатли ва олти марта узок муддатли учрашув;  саккиз марта телефон орқали сўзлашув;  туртта посилка ёки йўқлов; 5 Узбекистон Республикаси 30.08.2003 й 535-2-сон қонун тахриридаги кисм.

 туртта бандерол олиш ҳуқуқига эга. Ун саккиз ёшга тулган ва тарбия колонияларида колдирилган маҳкумларга вояга етмаган маҳкумлар учун белгиланган нормаларда овкат,уст-бош и , моддий-маиший таъминот ва бошқа жазо ўташ шароитлари тадбик этилади. Бу шахсларнинг меҳнат шароитлари меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади. Айрим тоифадаги маҳкумлар томонидан жазони ўташ ва унинг узига хос хусусиятлари. Айрим тоифадаги маҳкумлар томонидан жазони ўташ Жиноят- ижроия кодексининг 23-боб 130-135 моддаларини уз ичига камраб олади. Жиноят-ижроия кодексининг 130-моддаси маҳкума хомиладор аёллар ва боласи бор аёллар учун қўшимча ҳуқуқлар курсатиб утилган. Унда: «Маҳкума хомиладор аёллар ва уч ёшга тулмаган боласи бор аёллар ушбу кодексда маҳкумлар учун назарда тутилган ҳуқуқлардан ташқари:  муассаса худуди доирасидан ташқарида яшаш;  болаларини жазони ижро этиш колониялари кошидаги болалар уйига жойлаштириш;  болаларини жойлаштириб келиш ва улар билан учрашиш учун муассаса доирасидан четга чикиш ҳуқуқига хам эга . Маҳкума аёлларга вояга етмаган болалари билан муддати беш суткагача булган, шу жумладан муассаса худуди доирасидан ташқарида яшаш имконияти билан, узок муддатли учрашув берилиши мумкин». Умуман олганда, юкоридаги модда инсонпарварлик принципига асосланган холда ва инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги пактларга асосланган холда Жиноят-ижроия кодексига киритилгани айтиб утиш зарур. Барча куриладиган чора-тадбирлар энг аввало, ёш болали маҳкума аёлларнинг тарбиялаётган фарзандини уз юрти келажаги учун мсъулиятли килиб тарбиялашда уз аксини топади.

Яхши хулқ-атвор ва узининг меҳнати билан бошқаларга урнак була оладиган маҳкума хомиладор аёллар ёки уч ёшга тулмаган фарзанди булса турли хилдаги колония ишларидан озод килиниб муассаса худуди доирасидан ташқарида яшаш ҳуқуқи берилади. Маҳкума аёлларнинг муассаса худудидан ташқарида яшаш ҳуқуқи Жиноят-ижроия кодексининг 131-моддасида уз ифодасини топган. Маҳкума аёлларнинг болаларини жазони ижро этиш колониялари кошидаги болалар уйига жойлаштириш ҳуқуқига эгадирлар. Бунда боланинг каерда тугилганлиги аҳамиятга эга эмас. Болани болалар уйига жойлаштириш Ўзбекистон Республикаси Оила Кодексининг тегишли моддаларига мувофиқ васийлик ва хомийлик ташкилотининг муассаса маъмурияти билан келишилган қарори асосида амалга оширилади. Ижобий тавсифга эга маҳкума аёллар хомиладорлик ва тугиш бўйича ишдан озод этилган вақт мобайнида, шунингдек боласи уч ёшга тулгунган кадар муассаса бошлигининг прокурор тасдиклаган қарори билан колония худудидан ташқарида яшашга рухсат этилиши мумкин. Муассаса худудидан ташқарида яшаш ҳуқуқи Жиноят кодекси 73- моддаси 4-қисмида курсатилган куйидаги тоифа маҳкумларга берилмайди ва уларга жазони муддатидан илгари шартли равишда озод қилиш кулланилмайди: -умрбод озодликдан маҳрум қилиш авф этиш тариқасида озодликдан маҳрум қилиш жазоси билан алмаштирилган шахсга; -ута хавфли рецидивистлар; -уюшган гурух ёки жиноий уюшманинг ташкилотчи ва катнашувчиларига; -жавобгарликни огирлаштирадиган ҳолатларда касддан одам улдириш, ун турт ёшга тулмаганлиги айбдорга аён булган жабрланувчининг номусига тегиш ёки унга нисбатан зурлик ишлатиб, жинсий эхтиёжни гайритабиий усулда кондирган, психотропмоддаларни

куп миқдорда қонунга хилоф равишда сотиш учун ҳукм қилинган шахслар ва хоказо; Колония худуди доирасидан ташқарида яшайдиган маҳкумлар: -хона типидаги турар жойларда жойлашадилар ва муассаса маъмуриятининг назорати остида бўладилар; -эрталаб уриндан туришдан кечки пайтгача булган вақт мобайнида белгиланган йуналишлар доирасида эркин юриш ҳуқуқидан фойдаланадилар; -фуқароларкийадиган кийимда юришлари,ёнларида пул ва кимматли буюмлар сақлашлари,пулдан чекланмаган холда фойдаланишлари мумкин; -чекланмаган миқдорда бандерол, посилка ва йўқловлар олиш хамда жунатиш, қисқа муддатли учрашувлар олиш ҳуқуқига эга. Қисқа муддатли учрашувлар, одатда, ишдан буш вақтда берилади. Муассаса худуди доирасидан ташқарида яшаш ҳуқуқи куйидаги ҳолларда бекор қилинади: -жазони ўташ тартиби мунтазам равишда ёки бир марта купол тарзда бузилганда; -хомиладорлик ва тугиш бўйича ишдан озод қилиш даври тугаганда; -бола уч ёшга тулганда; Юкорида қисқа булсада маҳкума аёлларни сақлашга мўлжалланган колониялар кошида болалар уйи ташкил этилиши ва у ҳақида фикр юритилган эди. Муфассал тарзда бу хакда фикр юритиладиган булса, муассаса кошида болалар уйи болаларнинг нормал яшаши ва камол топиши учун зарур шароитларни таъминлаш учун курилади. Маҳкума аёллар уч ёшга тулмаган болаларини болалар уйига жойлаштиришга ва ишдан буш вақтда улар билан бирга булишга хакли ҳисобланади. Болалар уйидаги бола уч ёшга тулганидан кейин онасининг розилиги билан унинг кариндошларига ёки хомийлик ва васийлик органи қарорига биноан

бошқа шахсларга берилиши мумкин, жуда куп ҳолларда эса болалар муассасаларига юборилади. Агарда маҳкуманинг жазони ўташ муддати тугашига купи билан бир йил колган ва у оналик бурчларини лозим даражада бажариб келган булса, муассаса маъмурияти боланинг болалар уйида булиш вақтини узайтириши мумкин. Маҳкума аёлларнинг муассаса доирасидан четга қисқа муддатли чикиши мактабгача ёшдаги болалари бор аёлларга болаларини кариндошларникига,васийларникига ёки бошқа муассасаларига жойлаштириб келиш учун бориб-келиш вақти хисобга олинмаган холда 15 суткагача муддатга рухсат этилиши мумкин. Вояга етмаган ногирон болалари бор аёлларга эса бир йилда бир марта улар билан учрашиш учун йулга кетадиган вақтни хисобга олмаганда етти суткагача булган муддатга четга чикишга рухсат этилади. Шундай турдаги маҳкумлар борки, улар сокчисиз ёки кузатувчисиз юриш ҳуқуқидан фойдаланилар, аммо доимо назорат остида сақланадилар.Бу хил турдаги маҳкумлар колония худудидан ташқарида мўлжалланган махсус хона типидаги турар жойларда истикомат киладилар. Умуман олганда, сокчисиз ёки кузатувчисиз юриш улар ишининг хусусияти ёки даволаниш зарурияти муносабати билан рухсат этилиши мумкин. Сокчисиз ва кузатувчисиз юрувчи маҳкумлар хам бир катор чекланмаган ҳуқуқлардан фойдаланишлари мумкин: -эрталаб уриндан туришдан кечки ётишгача булган вақт мобайнида белгиланган йуналишлар доирасида эркин ҳаракатланиш; -ёнида пул ва кимматли буюмлар сақлаш, пулдан чекланмаган холда фойдаланиш; -чекланмаган миқдорда бандерол,посилка ёки йўқловлар олиш хамда жунатиш.

Сокчисиз ёки кузатувчисиз юриш ҳуқуқидан фойдаланаётган маҳкумларга узок муддатли учрашув шу мақсад учун махсус ажратиб қў йилган жойларда берилиши мумкин. Бундай учрашувлар муддати уч суткадан беш суткагача белгиланади. Сокчисиз ёки кузатувчисиз юриш ҳуқуқидан фойдаланадиган маҳкумлар колонияларнинг хўжалик хизматига оид ишларни бажаришади. Уларни қў ри қ лов остидаги маҳкумлар билан биргаликда меҳнатга жалб қ илиш қ атъиян таъқиқланади. Хўжалик хизматига оид ишларига жалб этиладиган маҳкумлар биринчи уринда тоза ва озода юришлиги, ётокхонадаги уринлари саранжом булишлиги, хулқи ва узининг меҳнати билан бошқаларга урнак була олишлиги билан ажралиб туради. Меҳнат килишдан бош тортган ёки ички тартиб қоидани бузган маҳкумлар карцерларга камаб куйилади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Jinoyat-ijroiya huquqi. Darslik. Mualliflar jamoasi. Mas’ul muharrir- yu.f.n., dots. B.J.Axrorov. –T.: O‘qituvchi, 2002. – 208b. 2. Jinoyat-ijroiya kodeksiga sharhlar. Rustamboyev M.H., Axrarov B.J. va boshqalar. Ma’sul muharrir: yu.f.d., prof. M.H.Rustamboyev. – T.: TDYUI, 2007. – 574 b. 3. Kommentariy k Ispravitelno-trudovomu kodeksu Respubliki Uzbekistan. –T.: Uzbekistan, 1997.- 345s. 4. Abduxaliqov M.A., Payzullayev Q., Abduqodirov Sh.Y. Jinoyat -ijroiya huquqi (albom sxemalar). –T.: TDYUI, 2005. – 142 b.

O'xshashlar

Кушимча жазоларни ижро этиш. Колония ва турмаларда жазони ўташ

Озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо ижросини ташкил килиш ва ижро этиш

Озодликдан маҳрум қилишга ҳукм қилинган шахслар моддий-маиший таъминоти

Жазони ижро этиш муассасаларида режим

Жазони ўташдан озод қилиш