Кафолатли ва компенсация тўловлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Кафолатли ва компенсация тўловлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz К афолатли ва компенсация тўловлари Режа : 1. Кафолатли тўловлар тушунчаси, турлари ва уларнинг аҳамияти 2. Компенсация тўловлари, уларнинг турлари ва аҳамияти 3. Хизмат сафари

www.arxiv.uz Меҳнат қонунчилиги турли-туман шароитлар юз бериши муносабати билан ходимлар бевосита хизмат вазифаларини бажармаган ёки тўлиқ бажармаган ҳолларида, агар бу ҳолатлар унинг айбига боғлиқ бўлмасдан турли объектив сабаблар туфайли вужудга келган бўлса, уларнинг моддий манфаатларини қўриқланишига кафолат беради. Ўзига боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра меҳнат бурчини бажара олмаган, шу туфайли ишлаб пул топиш имкониятидан маҳрум бўлиб қолган ходимларнинг иш ҳақлари сақланиши ва тўланиши таъминланади. Бундай кафолатли тўловлар ходим ва унинг оила аъзоларини ижтимоий ҳимоялашга қаратилгандир. Кафолатли тўловлар қонунда махсус назарда тутилган ҳолларда тўланади ва кўпчилик ҳолларда ходимни иш вақти давомида давлат, жамият вазифаларини бажаришликка, корхона иш берувчиси манфаатларига мос келувчи, меҳнат вазифаси жумласига кирмайдиган ишларни бажаришликка жалб этилиши билин боғлиқ бўлади. Кафолатли тўловлар иш ҳақидан фарқ қилиб, бажарилган ишнинг миқдори ва сифатига кўра эмас, балки қонунда кўзда тутилган сабабларга кўра тўланади. Кафолатли тўловларнинг ижтимоий вазифаси ходим ўзининг ҳуқуқларини амалга ошириши, мажбуриятларини бажариши туфайли ишламаган вақтларда улар турмуш даражасининг пасайиб кетишига йўл қўймасликдан иборат. Кафолатли тўловлар фуқаро ўзининг фуқаролик бурчини, ижтимоий- сиёсий ҳуқуқлари ва мажбуриятларини бажаришлари туфайли белгиланган конституциявий кафолатлардан ҳисоб-ланиб, улар барча корхона, муассаса, ташкилотлар томо нидан сўзсиз таъминланиши шарт. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 165-модда-сида айтилишича: Ходим давлат ёки жамоат вазифаларини бажараётган вақтида (сайлов ҳуқуқини амалга ошириш, депутатлик вазифаларини бажариш, тиббий- меҳнат экспертиза комиссияси ишида иштирок этиш, ҳарбий бурчни бажариш, суриштирув органи, терговчи, эксперт, мутахассис, таржимон,

www.arxiv.uz холис тарзида чақирилганда, худди шунингдек суд мажлисларида халқ маслаҳатчиси, жамоат айбловчиси ва жамоат ҳимоячиси, жамоат бирлашмалари ва меҳнат жамоаларининг вакили сифатида иштирок этганда, шунингдек қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда) иш берувчи уни иш жойини (лавозимини) сақлаган ҳолда ишдан озод қилиши керак. Ана шу вазифаларни бажариш вақтида ходимнинг ўртача иш ҳақи сақланади. Ушбу кафолатли тўловлар тўланиш шартлари, миқдорлари давлат ёки жамоат вазифаларининг ушбу аниқ турига оид бўлган қонунлар ва қонун ҳужжатларида аниқ мустаҳкамланган (Олий ва маҳаллий сайлов органларига сайловлар ўтказишни тартибга солувчи, депутатлик мақомини белгиловчи, одил судловни амалга оширилишига оид бўлган, ҳарбий хизмат тўғрисидаги ва бошқа қонунлар). Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1997 йил 11 мартдаги 133-сонли қарори билан «Ходимларни давлат ёки жамоат вазифаларини бажаришлари, шунингдек, уларнинг жамият манфаатларига доир ҳаракатларни амалга оширишлари билан боғлиқ кафолатли тўловларни бериш тартиби» 1 тасдиқланган бўлиб, унда айтилишича: Мазкур тартиб меҳнатга доир ҳуқуқий муносабатларни тартибга солади, давлат ёки жамоат вазифаларини бажарувчи, шунингдек, жамият манфаатларига доир ҳаракатларни амалга оширувчи ходимларга кафолатли тўловларни пул билан таъминлаш манбаларини ва уларнинг беришини белгилайди . Ходимлар томонидан давлат ёки жамоат манфаатларига доир бажариладиган вазифалар: сайлов ҳуқуқини амалга ошириш; депутатлик вазифаларини бажариш; тиббий-меҳнат экспертиза комиссияси ишида иштирок этиш ; ҳарбий бурчни бажариш; 1 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси ҳукумати қарорлари тўплами, 1997 йил, № 3, 70-модда.

www.arxiv.uz суриштирув органларига, терговчи, прокурор ҳузурига, судга гувоҳ, жабрланувчи, эксперт, мутахассис, таржимон, холислар тариқасида (чақириқ бўйича) бориш; халқ маслаҳатчилари, жамоат айбловчилари ва жамоат ҳимоячилари, жамоат бирлашмалари ва меҳнат жамоалари вакиллари сифатида суд мажлисларида, шунингдек, қонун билан назарда тутилган бошқа ҳолларда иштирок этиш. 2. Ходимлар томонидан жамият манфаатлари йўлида қилинадиган ҳ аракатлар: авариялар, табиий офатларнинг оқибатларини тугатиш; инсон ҳаётини сақлаб қолиш; қуйиш учун қон топшириш ва бошқа ҳоллар. 3. Давлат ёки жамоат вазифаларини бажариш вақтида (қонун билан белгиланган ёки тегишли органнинг чақириқ қоғозида, хабарномасида кўрсатилган вақтда) иш берувчи ходимнинг иш жойи (лавозими)ни сақлаган ҳолда уни ишдан озод қилиши шарт. 4. Ходимнинг давлат ёки жамоат вазифаларини бажариши, шунингдек, унинг жамият манфаатларига доир қилаётган ҳаракатлари вақтида ушбу вазифаларни бажариш учун қонун билан белгиланган вақтдаги ёки тегишли орган томонидан берилган маълумотномада кўрсатиб ўтилган муддатдаги лимитга мувофиқ ўртача иш ҳақи сақлаб қолинади. 5. Ходимларнинг давлат ёки жамоат вазифаларини бажариш, шунингдек, жамият манфаатларига доир ҳаракатлар қилиш вақтидаги уларнинг ўртача иш ҳақини сақлаб қолиш билан боғлиқ харажатлар: бюджет ҳисобидан – бюджетдан таъминланадиган муассасалар ва ташкилотлар томонидан; хўжалик ҳисоби асосида – ҳисобот давридаги амалда ҳисобланган кафолатли тўловлар миқдорида солиқ тўловлари суммасини камайтириш билан молиявий фаолиятни амалга оширувчи корхоналар ва ташкилотлар томонидан қопланади.

www.arxiv.uz 6. Давлат бошқаруви органлари, корпорациялар, концернлар, уюшмалар ва бошқа хўжалик бирлашмалари бошқарув аппарати, шунингдек, жамоат ташкилотлари ва бирлашмалари, молиявий таъминлаш манбаларидан қатъи назар, ходимларнинг давлат ёки жамоат вазифаларини бажаришлари билан боғлиқ кафолатли тўловларни ташкилотларнинг иш ҳақи фонди ҳисобидан амалга оширадилар. Ходим иш берувчи ва меҳнат жамоалари манфаатларига доир вазифаларни бажариш вақтида уларга бериладиган кафолатлар, шу жумладан кафолатли тўловлар Меҳнат Кодексининг 165-моддасида кўзда тутилган. Унга кўра: Иш берувчи ва меҳнат жамоаси манфаатларига доир вазифаларни бажариш (малака ошириш, рационализаторлик таклифларини жорий этиш ишларида қатнашиш, хизмат сафарида бўлиш, тиббий кўрикдан ўтиш ва бошқа ҳолларда) мақсадида ходимни ишдан озод этиш шартлари, шунингдек, ана шу давр учун тўланадиган кафолатли тўловлар миқдори жамоа шартномаларида белгилаб қўйилади, лекин бу тўлов миқдори ўртача иш ҳақидан кам бўлмаслиги керак. Мажбурий тиббий кўрикдан ўтиши шарт бўлган ходимларга уларнинг ишга яроқлилигини аниқлаш мақсадида стационар тиббий муассасаларда текширувдан ўтадиган даври учун ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган кафолатлар берилади. Ходим жамият манфаатларига доир ҳаракатлар қ илганида бериладиган кафолатлар Меҳнат Кодексининг 167-моддасида кўзда тутилган: Ходим жамият манфаатларига доир ҳаракатлар қилганда (авариялар, табиий офатларнинг оқибатларини тугатиш, инсон ҳаётини сақлаб қолиш ва бошқа ҳолларда) ана шу давр учун унинг ўртача иш ҳақи сақланади. Тиббий текширувдан ўтадиган куни ва қуйиш учун қон топширадиган куни ходимларга соғлиқни сақлаш муассасаларига боришларига иш берувчи монеликсиз рухсат бериши шарт. Донорлик қилувчи ходимларга ҳар сафар қуйиш учун қон топширган куннинг, албатта, эртасига дам олиш учун бир кун берилади. Ходимнинг хоҳишига кўра бу кун таътилга қўшиб берилади.

www.arxiv.uz Текширувдан ўтадиган ва қуйиш учун қон топширадиган куни ишдан озод этилган давр учун, шунингдек, дам олиш кунлари ходимнинг ўртача иш ҳақи сақланади. Ходимларга кафолатли тўловларни бериш пайтида ўртача иш ҳақини ҳисоблаб чиқиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1997 йил 11 мартдаги 133-сонли қарори билан тасдиқланган бўлиб, унга кўра: Таътиллар вақтига ҳақ тўлаш, ишдан бўшатиш нафақасини, ишсизлик нафақасини тўлаш учун ўртача ойлик иш ҳақи биринчи йил ишловчиларга ҳисоблаб чиқариш кунидаги тарификация бўйича белгиланган иш ҳақи ёки лавозим маошидан келиб чиққан ҳолда уларни ўн иккидан бирга (олти ой тўлиқ ишлаганларга олтидан бирга; етти ой тўлиқ ишлаганларга еттидан бирга ва ҳоказолар), ўрта махсус ва ҳунар-техника ўқув юртлари ўқитувчилари учун ҳисоблаш даврида тарификация бўйича белгиланган иш ҳақи ёки лавозим маошидан ошган суммани ўндан бирга оширган ҳолда ҳисоблаб чиқарилади. Уларга ишбай асосида ишлаб топилган қўшимча иш ҳақи, мукофотлар, қўшимча тўловлар, иш ҳақига қўшимча ҳақлар ва ижтимоий суғурта бўйича бадаллар ҳисобланадиган бошқа тўловлар киради. Йил охирида ортиқча бажарилган соатлар учун ўрта махсус ва ҳунар- техника ўқув юртлари ўқувчиларига қўшимча ҳақ ушбу соатлар бажарилаётган вақтда амалда бўлган ставкалар бўйича тўланади. Ходимларнинг саломатлигига меҳнатда майиб бўлиши, касб касаллигига чалиниши ёки меҳнат вазифаларини бажариш билан боғлиқ ҳолда соғлигининг бошқача тарзда шикастланиши иш берувчи томонидан қопланиши учун суммалар ҳисоб-китоби Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан тасдиқланган қоидаларга мувофиқ амалга оширилади. Меҳнатга яроқсизлик, ҳомиладорлик ва туғиш варақалари бўйича тўловлар (нафақалар ҳисоблаш) ҳисоб-китоби Давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақалар тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисидаги Низомга мувофиқ амалга оширилади 2 . 2 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 1998 йил 9 апрелда 430-тартиб рақами билан давлат рўйхатига олинган шу ҳақдаги Низом.

www.arxiv.uz Бошқа барча ҳолларда ўртача ойлик иш ҳақи кейинги икки календар ойидаги ўртача ойлик иш ҳақидан келиб чиқиб белгиланади. Ходим меҳнат таътилида бўлганда, давлат ёки жамоат вазифаларини бажариш. Икки ойгача бўлган муддатда иш қи дириш (меҳнат бўйича маҳаллий орган томонидан берилган маълумотномага мувофиқ уч ой), шунингдек, касаллик даврида таъриф ставкалари, лавозим маошлари миқдорлари ошган ҳолларда меҳнатга ҳақ тўлашнинг янги шартларидаги корхоналар, ташкилотлар, муассасаларнинг ишлаган кунларига тўғри келган иш кунларининг амалдаги сони учун тўловлар қайта ҳисобланади. 2-. Компенсация тўловлари, уларнинг турлари ва аҳамияти Ходимнинг ўз ҳизмат вазифаларини бажариш билан боғлиқ равишда қилган харажатлари иш берувчи томонидан тўлиқ қоплаб борилиши назарда тутилган. Бундай тўловлардан кўзланган мақсад ходимнинг иш берувчи манфаатлари йўлида ўз ёнидан қилган моддий ва пул харажатларини унга қайтариб қоплаб бериш, шу йўл билан хизмат вазифаларини лозим даражада бажарилганлиги туфайли унинг мулкий жабр кўришига йўл қўймасликдан иборат. Меҳнат қонунчилиги ходимнинг хизмат бурчларини бажариши билан боғлиқ равишда қилган ва иш берувчи томонидан қопланиши лозим бўлган харажатлар доирасини: Хизмат сафарига бориш билан боғлиқ харажатлар; Бошқа жойга кўчиш билан боғлиқ харажатлар; Ходимга тегишили бўлган мол-мулкдан фойдаланиш билан боғлиқ харажатлар, ходим амалда қилган бошқа х аражатлар иш берувчи билан келишиб белгиланади. Хизмат сафарига юборилган ходимга: а) йўл харажатлари; б) тураржой ижараси харажатлари;

www.arxiv.uz в) яшаш харажатлари; г) иш берувчи билан келишиб қилинган бошқа харажатла р қоплаб берилади. Меҳнат Кодексининг 172-моддасида айтилишича, бошқа жойдаги ишга кўчиб борганда қуйидаги харажатлар компенсация қилиниши белгиланган: кўчиш ва мол-мулкни кўчириб бориш билан боғлиқ харажатлар; янги жойда ўрнашиб олиш билан боғлиқ харажатлар; ходим томонидан иш берувчи билан келишиб қилинган бошқа харажатлар. Кўчиш билан боғлиқ равишда ходимга ва унинг билан бирга кўчиб кетаётган оила аъзосига бериладиган компенсация тўловларининг турлари, энг кам миқдорлари ва бундай харажатларни компенсация қилиш шартлари махсус меъёрий ҳужжатлар билан белгилаб қўйилади, Аммо, ҳар бир корхона, ташкилот бундай харажатларни белгиланганидан кўпроқ миқдорда қоплаш тўғрисида ходимлар вакиллик органи билан келишган ҳолда қарор қабул қилиш, ушбу масалаларни корхонанинг локал меъёрий ҳужжатларида (жамоа келишуви, жамоа шартномаси, махсус низом ва бошқалар) белгилаб қўйиши мумкин. Иш берувчи томонидан компенсация қилиниши лозим бўлган, ходим томонидан қилинадиган харажатларнинг бир тури ходимга тегишли бўлган мол-мулк, асбоб-анжом ва бошқа буюмлардан корхона манфаатлари йўлида фойдаланилганлик харажатларини қоплаб берилиши лозимлигидир. Ходимга те гишли транспорт воситасидан, бинодан, махсус асбоблардан фойдаланиш харажатларини, ходимга берилмаган махсус кийим, махсус пойафзал қийматини (башарти, ходимнинг ўзи со тиб олган бўлса) тўланиши ва бошқалар ҳам ана шундай компенсация тўловлари қаторига киради. 3-§. Хизмат сафари

www.arxiv.uz Хизмат сафари деганда – ходим томонидан хизмат вазифаларини иш берувчининг фармойишига мувофиқ корхона жойлашган аҳоли пунктидан бошқа аҳоли пунктида бажарилиши тушунилади. Хизмат сафари мамлакат ичкарисидаги муайян аҳоли пунктига (у ердаги корхона, муассаса, ташкилотларга) бўлиши ёхуд хорижий мамлакатга (у ердаги фирма, компания, муассаса, ташкилотга) бўлиши мумкин. Мамлакат ҳудуди доирасида хизмат сафарига юбориш тегишли корхона, муассаса, ташкилот раҳбарининг бу ҳақда чиқарган буйруғи (фармойиш) асосида амалга оширилади. Унда хизмат сафарига юборилаётган шахслар), сафарнинг муддати ва мақсади кўрсатиб қўйилади. Хизмат сафарига бориш ҳақидаги иш берувчининг буйруғи (фармойиш) ходим учун мажбурий бўлиб, унга бўйсунмаслик хизмат вазифаларини узрли сабабсиз бажармаслик деб баҳоланади. Аммо ходимларнинг муайян тоифалари (18 ёшга тўлмаган шахслар, ҳомиладор ва 3 ёшгача боласи бўлган аёллар, I - II гуруҳ ногиронлари ва бошқалар) хизмат сафарига юборилмайди. Хизмат сафарига юборилган ходимнинг иш жойи ва ўртача иш ҳақи бутун хизмат сафари давомида сақланиб турилади, у сафарга борган корхона ходимлари сон таркибига киритилмайди, бироқ ўша ердаги корхона иш вақти режимига риоя қилгани ҳолда ишлайди ҳамда дам олиш вақтидан фойдаланади. Хизмат сафарига борган ходимга белгиланган нормалар доирасида йўл-транспорт харажатлари, иш бажариш учун шинам тураржой бепул бериб қўйилмаган бўлса, тураржой ижараси харажатлари, суткалик пул тўланади. Иш берувчининг розилиги билан хизмат сафари пайтидаги иш билан боғлиқ бошқа харажатлар (телефон, факс алоқа хизмати ва бошқалар) ҳам қоплаб берилиши мумкин. Ходим хизмат сафари гувоҳномаси берилган ҳолда хизмат сафарига юборилади ва у борган аҳоли пунктларида сафарга

www.arxiv.uz етиб келганлиги ва хизмат сафарини тамомлаб қайтаётгани ҳақида гувоҳномага белги қўйдиради. Хизмат сафаридан қайтган ходим узоғи билан уч кун ичида хизмат сафари юзасидан ёзма ҳисобот топшириши лозим. Бунда хизмат сафарига кетиш пайтида олинган аванс пулининг сарфланмасдан қолган қисми корхона кассасига қайтариб топширилиши лозим. Хизмат сафарининг энг кўп муддати, сафар муддатини узайтириш асослари ва тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Мамлакатимиз мустақилликка эришгандан кейин чет эллар билан иқтисодий, маданий, илмий-техникавий, тижорат алоқалар бениҳоят даражада кўпайди. Хорижий фирма ва компаниялар, илмий, маданий ва бошқа муассасалари билан ал оқаларни давлат томонидан рағбатлантирилаётганлиги туфайли чет элларга хизмат сафа рига бориш ҳам кескин ортди. Ана шундай шароитда хорижий мамлакатларга хизмат сафарига юбориш масалаларини махсус тарзда ҳуқуқий тартибга солиш долзарб масалалардан бирига айланди. Шу муносабат билан Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2000 йил 5 июндаги 932-тартиб рақами билан «Вазирлик, идора, корхона ва ташкилотлар ходимларини Ўзбекистон ҳудудидан ташқарига хизмат сафарига юбориш пайтида хизмат сафари харажатлари учун маблағ бериш тартиби»ни давлат рўйхатидан ўтказди 3 . Мазкур тартиб ходимларни хорижга хизмат сафарига юборишни расмийлаштириш, юборилаётган хорижий мамлакатнинг ёки бошқа давлатнинг қаттиқ валютасида хизмат сафари харажатларини қоплаш тартиби, нормаларини белгилаб қўйди. Ушбу тартибга кўра хорижий хизмат сафарига юборилган ходимга қуйидаги хизмат билан боғлиқ харажатлар қопланиши кўзда тутилган: а) суткалик харажатлар; б) тураржой харажатлари; в) транспорт харажатлари; 3 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2000 йил 5 июнда 932-сон билан давлат рўйхатидан ўтказилган. «Налоговые и таможенные вести», 2000 год, №24.

www.arxiv.uz г) мулозамат харажатлари; д) кўзда тутилмаган харажатлар; е) қопланиши лозим бўлган бошқа харажатлар. Хорижий мамлакатга қилинган хизмат сафари тамом бўлгач, ходим уч кун ичида сафар натижалари юзасидан ёзма ҳи собот тақдим этиши лозим.

O'xshashlar

Қишлоқ хўжалиги корхоналарида меҳнатга ҳақ тўлашни хуқуқий тартибга солиш

Мехнатга хак тулаш коидалари

Меҳнат интизоми ( мехнат интизоми

МЕҲНАТ ИНТИЗОМИ ( мехнат интизоми

Ташкилий хулқнинг мотивацион асослари