Исломда оммавий ҳуқуқ ва жиноят ҳуқуқи тушунчалари - Huquqshunoslik - Referatlar

Исломда оммавий ҳуқуқ ва жиноят ҳуқуқи тушунчалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

90 KB

Ko'chirib olish

Исломда оммавий ҳуқуқ ва жиноят ҳуқуқи тушунчалари РЕЖА: 1. Оммавий ҳуқуқ 2. Жиноят ҳуқуқи

Ҳуқуқшунослар фикрига кўра, оммавий ҳуқуқ - бу, ҳуқуқнинг хусусий манфаатни ҳимоя қилувчи тармоқларидан фарқли ўлароқ, умумий, ялпи (оммавий) манфаатни таъминловчи муносабатларни тартибга соладиган ҳуқуқ тармоқлари мажмуидир. Ислом ҳуқуқига келсак, оилавий ҳаёт, ворислик ва вақфлар (ҳабуслар)га доир масалалар шариатда алоҳида, айрим ҳолларда (буни биз олдинги бобларда кўрдик) анча муфассал тартибга солинган. Айни вақтда конституциявий, солиқ ва жиноят ҳуқуқи меъёрлари ислом ҳуқуқида кам ўрин эгаллайди. Буни ислом ҳуқуқи мутахассислари ҳам таъкидлайди. Масалан, таниқли француз ҳуқуқшуноси Р.Шарль Муҳаммад Пайғамбар (САВ) ўзининг бўлажак ворисларини тайинламагани ислом оммавий ҳуқуқининг бундай камчиликларига муайян даражада сабаб бўлганини айтади. Бироқ бу камчиликлар асосан давлат ҳокимиятига унча мос келмайдиган ижтимоий гуруҳлар (масалан, патриархал оила ёки қабила)нинг абсолютистик шакллари қарор топгани билан белгиланади 1 . Кўчманчилик билан боғлиқ турмуш тарзи мусулмондан сиёсийдан ҳам кўра кўпроқ диндор одамнинг шаклланишига имконият яратган. Илк исломнинг умумхалқ хоҳиш-иродасига асосланган диктатураси умавийлар давридан авлоддан авлодга ўтувчи патриархал бошқарувга ўрин бўшатган. Шуни таъкидлаш лозимки, суннийлик давлат ҳуқуқи замирида асосан икки бош ҳуқуқий мактаб - ҳанафийлик ва шофиъийлик таълимоти ётади. Фиқҳ нуқтаи назаридан теократия, яъни диний раҳнамолар қўлида диний ва сиёсий ҳокимиятнинг жамланиши ижтимоий идеал ҳисобланади. Бироқ умавийлар давридаёқ теократия ғоядагина сақланиб қолган, амалда эса, у дунёвий давлатга ўрин бўшатган. Айрим тадқиқотчилар фикрига кўра, теократия ғояларига суянган муҳаддислар ва фақиҳлар томонидан ишлаб чиқилган давлат ҳуқуқи назарияси тарихий жараёндан узилиб қолган. Шу боис суннийлик давлат ҳуқуқи назариясининг предметини инсоният тарихида мавжуд бўлган 1 +аранг: Шарль Р. Мусульманское право / Пер. с франц. С.И.Волка. Под ред. Е.А.Беляева. - Москва: Изд-во «Иностранная литература», 1959. –Сс.36-37.

мусулмон давлати эмас, балки идеал мусулмон теократик давлати ташкил этган. Муҳаддислар ва фақиҳлар ислом давлати - халифалик назариясини ишлаб чиқишда мазкур давлат дин тамойилларига асосланишини назарда тутганлар. Мусулмон давлати қандай тузилиши лозимлиги ҳақида қуръонда бирон-бир кўрсатма берилмаган. Халифани сайлашнинг белгиланган тартиби ҳам бўлмаган. Халифа аввал бошдан диний (имомат) ва сиёсий (амирлик) ҳокимиятга эга бўлган. Имомат-халифалик теократик назарияси фақиҳлар томонидан аста- секин, асрлар мобайнида ишлаб чиқилган. Назарияга қуръоннинг қуйидаги ояти асос қилиб олинган: «Эй, иймон келтирганлар, Аллоҳга итоат этингиз, Пайғамбарга ўзларингиздан (бўлмиш) иш эгалари (раҳбар)ларга итоат этингиз! Бордию, бирор нарсада келиша олмай қолсангиз, Аллоҳга ва охират кунига ишонадиган бўлсангиз, уни Аллоҳга ва Пайғамбарига ҳавола қилингиз! Мана шу яхшироқ ва ечими чиройлироқ (иш)дир». (қуръони карим, «Нисо» сураси, 59-оят). Суннийлик давлат ҳуқуқи назарияси мукаммал тарзда баён этилган энг нуфузли асари шофиъийлик мазҳабидаги қонуншунос Абул Ҳасан Али ибн Муҳаммад ал-Мавардийнинг «Ал-аҳком ас-султония» («Бошқарув қонунлари» ёки «Султон қонунлари») китобидир. «Султон» атамаси дастлаб «ҳукмронлик», шунингдек «ҳокимият, ҳукумат» маъноларини англатган. Х аср ўрталаридан у ҳокимият бошлиғи - подшоҳни ифодалаш учун ҳам қўлланила бошланди. Аббосийлар сулоласи ҳукм сурган даврда (750-1258 йиллар) ҳар томонлама тараққий этган ўрта аср ислом цивилизациясининг барқарорлиги қайд этилади. Эрон, Ироқ, Миср, Испания ва Ҳиндистонда иқтисодиёт ва савдо-сотиқ жадал суръатларда ривожланган.

Ислом давлатининг бошлиғи - халифа эътиқод ҳамда мамлакат аҳолисини ташқи ва ички душманлардан ҳимоя қилиш кафили ҳисобланган. Халифа қозикалонларни тайинлаган, «Аллоҳ йўлида уруш»га раҳбарлик қилган, солиқлар тўғри йиғилиши ва ғазнадан маблағлар ўринли сарфланишини назорат қилиб борган, бунинг учун махсус ташкил этилган маъмурий идорани бошқарган. Халифаликдаги маъмурий бошқарувни фуқаролар ҳаётининг барча томонларини қамраб олган қудратли тузилма сифатида баҳолаш мумкин. Халифа мамлакатда ички тартибни сақлаш ва сиртдан ҳужумларни қайтариш учун зарур воситаларга эга бўлган. Мусулмон жамиятида табақавий тўсиқлар мавжуд бўлмаган; ҳар қандай ҳалол омилкор одам қўллаб-қувватланган, қўли эгри, ёлғончи ва хиёнаткор одамлар ўз жазосини олган. Халифалик сарҳадлари жуда катта бўлгани сабабли, давлатнинг у ёки бу вилоятини сулолалар томонидан бошқариш амалиёти қўлланилган. Масалан, 759 йил халифа ал-Мансур Муҳаммад ибн Ашасга диндан қайтган берберларни халифалик ҳукми остига қайтаришни топширди. Муҳаммад ибн Ашаснинг Хуросон лашкарида жангларда ўзини кўрсатган Ағлаб исмли истеъдодли лашкарбоши бор эди. Ағлабнинг ўғли Иброҳимга Ифрикияни бошқариш ҳуқуқи берилди ва ғазнага муайян миқдорда солиқ киритиб туриш мажбурияти юкланди. Мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш ҳолатлари аниқланган тақдирда, халифа бундай «сулола»нинг илдизини ўзи қуритган ёки қўшни вилоят ҳокимига айбдорни жазолашни буюрган. Халифаликнинг солиқ тизими бир қарашда содда, лекин анча мукаммал бўлган. қўшимча солиқлар (мукус) Пайғамбар амрини бузиш сифатида баҳоланган ва эртами-кечми албатта бекор қилинган. Масалан, Миср ҳокими Салоҳиддин вилоят тахтига ўтиргач, илгари фотимийлар томонидан жорий этилган саксон саккиз солиқни бекор қилган. Халифаликда мусулмон жамияти ҳаётини ташкил этиш учун барча зарур нарсалар Муҳаммад Пайғамбар (САВ) кўрсатмалари ва ҳадисларида берилган эди. Давлат қонунчи бўла олмасди, у фақат шариат қоидаларини

фуқароларга нисбатан ижро этарди. Халифанинг барча ҳуқуқий ҳужжатлари амалда ижозат этилган нарсаларни таъминлаш ёки тақиқланган амаллар натижасида бузилган қонунийликни тиклашга қаратилган маъмурий ҳужжатлари ва ҳукмлари эди. Абу Абдуллоҳ Суфён ас-Саврий (714-778) шундай деган эди: «Энг яхши ҳукмдор илм одамлари - қуръон тафсирчилари, Сунна билимдонлари, қонуншунос олимлар ва яхши фазилатли одамлар билан кўп мулоқот қиладиган ҳукмдордир; илм одамларидан энг ёмони ҳукмдор билан кўп маслаҳатлашадиганидир» 2 . Шофиъийлик фақиҳи ал-Мавардий (974-1058) халифа билан мусулмон жамоаси ўртасидаги муносабатларга иккала тараф ҳам ўз зиммасига муайян мажбуриятлар олган икки тарафлама шартнома (араб. аҳд) сифатида қарайди. Ал-Мавардий назариясига кўра, халифанинг мажбуриятлари қуйидагилардан иборат бўлган: - ислом дини ва унинг асосий тамойилларини муҳофаза қилиш; - суд ишлари юзасидан ҳукмлар чиқариш ва мусулмон жамоасидаги низоларни ҳал қилиш; - диний мажбуриятлар тўғри ва узлуксиз адо этилишини таъминлаш, ўз қароргоҳидаги масжидда жума намозида имомлик қилиш; - жиноят қонунларини ижро этиш; - қонунга биноан солиқларни ундириш; - аскарларга ва турли амалдорларга давлат ғазнасидан маош тўлаш; - вилоятларни бошқариш учун ҳокимлар ва амалдорларни тайинлаш; - давлат ишларини шахсан кузатиб бориш ва бошқарув органларининг ҳолатини текшириш. Шуни таъкидлаш зарурки, аббосийлар фақиҳлар кўмагини жуда қадрлаганлар. Халифа аввало мужтаҳидлар ҳайъатининг бошлиғи сифатида қаралган. Аббосийлардан бўлган айрим халифалар муайян фармонни 2 +аранг: Ирмияева Т.Ю. История мусульманского мира. От Халифата до Блистательной Порты. - Челябинск, изд-во «Урал- LTD », 2000. – С.142.

чиқаришдан олдин ўз атрофига мужтаҳид ва фақиҳларни тўплаб, уларнинг фикрини тинглаган. Илк феодал халифалик давлати VII аср - Х асрнинг биринчи ярмида марказлашган шакл касб этди. Бунга ерга бўлган давлат мулк ҳуқуқининг устуворлиги ва зироатчиликда суғоришнинг кенг тарқалганлиги имконият яратди. Буларнинг ҳаммасини бошқариш учун кучли давлат ҳокимияти зарур эди. Бундан ташқари, араб истилолари даврида халифалик раҳбарлари давлат раҳбари ва қўшин раҳнамоси сифатидаги халифа шахсида кучли марказий ҳокимиятдан манфаатдор эдилар. Шу сабабли умавийлар ва илк аббосий халифалар даврида (халифа Мутаваккил ҳукмронлиги давригача, 847-861 йиллар) марказий ҳокимият жуда кучли бўлган. Халифа ҳокимиятида дунёвий унсурлар диний унсурлардан устун турган. Диний идеал нуқтаи назаридан шариатдан бошқа қонунчилик бўлиши мумкин бўлмаса-да, амалда фармонлар ва қонунлар, урф ва одат кўринишида дунёвий қонунчилик вужудга келди. У диний ҳуқуқ - фиқҳга қўшимча ва тузатишлар киритди. Аббосийлар даврида узил-кесил шаклланган миршаблар суди (араб. шурта) қозилар (шариат) судига ўзига хос қўшимча бўлди. Араблар VII асрда Византия вилоятлари - Сурия ва Мисрни фатҳ этгач, у ерда амалда бўлган Юстиниан суд тизимини ўзлаштирдилар. Ушбу суд тизими тамойилига кўра, ҳукмдор фуқаролик ва суд ҳокимияти вазифаларини бажарар эди. Судья сифатида у нафақат тегишли маслаҳатчилар кенгашининг, балки махсус суд хизматчиларининг ҳам ёрдамидан фойдаланар, уларга ўз ваколатларини қисман ўтказар эди. Шу тариқа қозилар пайдо бўлди. Бу унвон христианлар ва яҳудийлар учун сақлаб қолинган номусулмон судьяларга нисбатан ҳам, мусулмонлар орасида одил судловни амалга ошириш учун тайинланган мусулмон суд хизматчиларига нисбатан ҳам тенг даражада қўлланилар эди.

XVI асрда турк султонлари (Салим I , Сулаймон I ) қозилар иерархиясини тузиб, ислом адлиясининг таъсирчанлик даражасини оширдилар. Бу иерархияни бошқариш учун «шайх ул-ислом» унвонига эга бўлган Истанбул бош муфтиси лавозими таъсис этилди 3 . Ҳуқуқшунослар, уламолар ва қозилар тайёрлаш учун мўлжалланган олий ўқув юртларида юридик таълим тизими қайта ташкил этилди. Фиқҳда мусулмон жамоасининг молия тизимига алоҳида эътибор кўзга ташланади. Солиқ йиғувчилар вилоятларга маҳаллий солиқларни йиғиб олиш учун юборилган. Давлат ғазнаси - байтулмол асосан закот олиш ваколатига эга бўлган. Солиқлар ҳақида биз олдинги бобларда анча муфассал сўз юритганмиз. 14.2. Жиноят ҳуқуқи Ислом жиноят ҳуқуқига кўра, ҳар қандай ҳуқуқбузарлик гуноҳ ҳисобланади. Шу сабабли ҳуқуқбузарлик оқибати ҳақида хулоса чиқаришда қилмишнинг нафақат ҳуқуқий, балки диний жиҳати ҳам ҳисобга олинади. Кўпгина шариат мазҳаблари намояндаларининг фикрига кўра, ҳар қандай жиддий ҳуқуқбузарлик ислом тақиқларини бузиш сифатида қаралади. Бу тақиқлар ислом асосларини, хусусан унинг ҳуқуқий тамойиллари ва меъёрларини, беш асосий қадрият - дин, ҳаёт, ақл, наслни давом эттириш ва мулкни ҳимоя қилишга қаратилган. Ислом жиноят-ҳуқуқий таълимоти замирида айнан шу ёндашув ётади. Бунда ҳуқуқбузарликни жиддий гуноҳ сифатида кенг тушуниш унинг расмий юридик маънодаги тор таърифи билан чатишиб кетади. Шу нуқтаи назардан, ал-Мавардий фикрига кўра, расмий юридик маънодаги ҳуқуқбузарлик деганда Аллоҳ тақиқлаган ва жазолайдиган қилмишни содир этиш тушунилади 4 . 3 +аранг: Шарль Р. Мусульманское право / Пер. с франц. С.И.Волка. Под редакцией и с предисловием Е.А.Беляева. - Москва: Изд-во «Иностранная литература», 1959. –С. 40.

Фиқҳда айрим шахс эмас, балки оила жиноят ҳуқуқининг субъекти ҳисобланади. Одам ўлдиришга жамиятга қарши эмас, балки ўлдирилган шахснинг оиласига қарши содир этилган жиноят сифатида қаралади. Фиқҳ бўйича ҳуқуқбузарлик учун балоғат ёшига тўлган, руҳий соғлом ва эркин одамгина тўлиқ жавобгар бўлиши мумкин. Вояга етмаганлар, руҳий касаллар ва қуллар жавобгар бўлмайди ёки жавобгарлиги чекланади. Ислом ҳуқуқи ҳуқуқбузарлик содир этган шахсларни қийнашга йўл қўймайди; айрим ҳоллардан ташқари, узоқ муддатга озодликдан маҳрум қилиш ҳам мумкин эмас. Ислом жиноят ишларини юритиш тизими тезкорлиги билан ажралиб турган ва сансалорлик нималигини билмаган бўлур эди. Шариат тарихий ва жиноий мезонлардан келиб чиқиб, ҳуқуқбузарликларни уч тоифага ажратади. Таниқли тадқиқотчи Р.Шарль ҳар бир тоифани шундай тавсифлайди. Исломдан олдинги даврга бориб тақаладиган биринчи тоифага ўғрилик ёки талончилик билан боғлиқ бўлмаган ҳуқуқий жиноятлар (шу жумладан одам ўлдириш ва эҳтиётсизлик орқасида баданга шикаст етказиш) киради. Муҳаммад Пайғамбар (САВ) қуръони каримнинг «Бақара» сурасидаги 178- оятга асосланиб, қасос олишни ўзаро келишувга кўра хун ҳақи (дийа) тўлаш билан алмаштириб, бу тоифага мансуб жиноятлар учун жазони енгиллаштирди 5 . Шуни айтиб ўтиш керакки, хун ҳақи ёки товон пулининг тўланиши ҳуқуқбузарлик содир этган шахс қариндошларининг умумий жавобгарлиги билан кафолатланади. Ислом даврида диний қонун билан белгилаб қўйилган ва кўпинча оғир жазолар (калтаклаш ва ҳатто ўлим жазоси)га йўл қўядиган иккинчи тоифага Аллоҳ белгилаган чегаралардан четга чиқиш ва Аллоҳга қарши жиноятлар 4 +аранг: Ибн ал-Щасан Али ибн Мущаммад ибн Щабиб ал-Басрий ал- Мавардий. Ал-Ащком ас-султонийа ва-л-вилоят ад-динийа. - +ощира, 1973 (араб тилида). - 219-б. 5 +аранг: +уръони карим, «Ба=ара» сураси, 178-оят.

(диндан қайтиш, зино, эрга (хотинга) хиёнат қилиш, ширк келтириш, ичкиликбозлик); эрлик ҳуқуқидан фойдаланишга асос бўлувчи жиноятлар (ёлғондан зинода айблаш); аралаш жиноятлар (ўғрилик, талончилик) киради. Учинчи тоифа ислом даврида ижтимоий тузумга тажовуз сифатида қаралган барча қилмишларни ўз ичига олади. Бу тоифага мансуб ишларни кўришда қозилар одатда урф қоидаларига асосланган. Мулкка ҳибс солиш ва ҳуқуқбузарни бошига салла ўраш ҳуқуқидан маҳрум қилиш бундай қилмишлар учун одатдаги жазо чоралари ҳисобланган. Шундай қилиб, ислом жиноят ҳуқуқи ҳуқуқбузарликларнинг уч тоифасини тан олади: 1) қасас ёки дийа билан жазоланадиган жиноятлар; 2) жазо тариқасида ҳадд тайинланадиган жиноятлар; 3) «ахлоқ тузатиш жазолари» - таъзирга тортиладиган енгил ҳуқуқбузарликлар. Ҳадд (араб., кўпликда - «ҳудуд», яъни «чегара») билан жазоланадиган жиноятлар - бу қуръонда тегишли жазо назарда тутилган қилмишлардир. «Ҳудуд» ёки «чегара» атамаси мусулмонларнинг Муқаддас китобидан олинган: «Бу Аллоҳнинг қонун-чегараларидир. Бас, улардан тажовуз қилиб ўтмангиз! Ким Аллоҳ чегараларидан тажовуз қилиб ўтса, ана ўшалар золимлардир». Ислом ҳуқуқшунослари тафсирига кўра, бундай қилмишлар Аллоҳга қарши жиноят бўлиб, улар учун жазо бериш «Аллоҳнинг ҳаққи» ҳисобланади. Ушбу тоифага киритилган жиноятлар орасида қуйидагилар бор: - зино; - туҳмат (казф); - майхўрлик (хамр); - ўғрилик (сиркат); - диндан қайтиш (ридда); - исён (муфсид).

Фиқҳга кўра, исломдан чиқмаган ҳолда, шариат талабларини бажаришдан, масалан, солиқ тўлаш ёки қонуний ҳукумат ё маҳаллий ҳокимга бўйсунишдан бош тортган одам исёнчи ҳисобланади. Бундай кимсалар, агар улар вақтида тавба қилмаса, қатл этилади, уларнинг мол-мулки эса мусодара қилинади, яъни улар диндан қайтган одамлар билан бир хил жазога тортилади, лекин уларга ўхшаб мусулмонча урф бўйича дафн этишдан маҳрум қилинмайди. Пайғамбарларга шак келтириш диндан қайтиш билан бир хил жазога тортилади, лекин бу ҳолда айбдор тавба қилишга чақирилмайди, чунки бундай жиноят афв этилиши мумкин эмас. Бундан ташқари, айни ҳолда нафақат мусулмонлар, балки зиммийлар ва мушриклар ҳам жазоланиши лозим. Бундай иш бўйича ҳукм чиқариш учун судда мусулмонлардан бўлган икки гувоҳ кўрсатув бериши талаб этилади. «қасас», «дийа», «ҳудуд» жазолари назарда тутилмаган ҳуқуқбузарликлар содир этган шахслар «таъзир»га тортилади. Таъзир - жамоат тартибини бузганлик (ҳокимият вакилларига бўйсунмаслик, безорилик, киссавурлик, майда фирибгарлик ва ш.к.) учун тайинланадиган жазо. У ё суд ҳукмига биноан, ё ҳукмдор ёки миршаблар бошлиғи (муҳтасиб) қарорига кўра тайинланади. Таъзир - қамчи ёки калтак билан 5 тадан 39 тагача дарра уриш ёки олти ойгача озодликдан маҳрум қилиш ёки жарима солиш. Таъзирда дарра уриш ҳадд жазосидаги каби амалга оширилади. қилмишнинг оғирлиги ва айбдорнинг шахсига қараб, таъзир чораси сифатида жамоатчилик иззаси, қози ёки ҳукмдорнинг огоҳлантириши, тартибга чақирувчи суҳбат ва бошқа таъсир чоралари қўлланилиши мумкин. Таъзир муқаррар тарзда айбдорнинг тавба қилиши, узр сўрашини назарда тутади, оғирроқ ҳолларда эса, у қилган гуноҳи учун эваз тўлаши (каффорат) лозим 6 . Жабрланувчининг хоҳишига кўра таъзир жазоси тайинланмаслиги ҳам мумкин бўлган. 6 + аранг : An Introduction to Islamic Law by Joseph Schacht. - Oxford, 1964. - 187- б .

Мусулмон мамлакатлари ҳозирги жиноят ҳуқуқининг таҳлили анъанавий ислом жиноят ҳуқуқи универсал кўринишда яқин вақтгача Африка, Жанубий ва Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларининг биронтасида ҳам, шунингдек араб мамлакатларининг аксариятида деярли қўлланилмаганини кўрсатади. Арабистон яримороли ва Форс кўрфазининг айрим ҳудудларидагина жиноят ишлари бўйича ҳукм чиқаришда ислом ҳуқуқи асосий манба сифатида сақланиб қолган. Масалан, Саудия Арабистони қироллигида ягона жиноят кодекси ҳозиргача мавжуд эмас, лекин айрим жиноят қонунларида, шунингдек бошқа тармоқлардаги кўпгина норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда ислом жиноят ҳуқуқи нормаларини қўллаш назарда тутилган. Саудия Арабистонида судлар жиноят ишларини кўриб чиқишда мунтазам равишда ҳанбалийлик мазҳабидаги нуфузли фақиҳларнинг ҳуқуқ манбаи сифатида расман тан олинган асарларига мурожаат этадилар. Масалан, бу асарларда белгиланган барча шартларга мос келувчи ўғрилик айбдорнинг қўли кесилишига сабаб бўлади 7 . Шуни таъкидлаш зарурки, ислом жиноят ҳуқуқи Яман, Уммон, Баҳрайн, қувайт, Сомали каби мусулмон мамлакатларида анъанавий тарзда анча юксак мавқега эга. Айрим мамлакатлар қонунчилиги рамазон ойида рўза тутиш қоидаларини бузишни жиноий жазога лойиқ қилмиш деб эълон қилган (1960 йилги Иордания ЖКнинг 274-моддаси ва Марокаш ЖКнинг 222-моддасида бундай қилмиш учун озодликдан маҳрум қилиш ва жарима назарда тутилган). Сўнгги йилларда ислом ҳуқуқини тиклаш ва унинг тамойиллари, институтлари ва меъёрларини айрим мамлакатлар қонунчилигига киритиш тенденцияси кучайди. Масалан, Ливия мамлакат ҳуқуқий тизимини «исломийлаштириш»ни амалга оширди. Ислом жиноят ҳуқуқи институтларини жиноят қонунчилигига киритиш амалиёти Покистон ва Эронда кенг тус олди. 7 +аранг: Щаммуд Дави ал-+ассамий. Аш-Шариа ал-Исломия ва асруща фи-з-защира ал-ижромийа. - Жидда, 1978 (араб тилида). - 174-б.

1983 йил Суданда янги жиноят кодекси амалга киритилди. Унда айрим жиноятлар учун ислом жиноят ҳуқуқига хос бўлган жазолар назарда тутилган: - «қасас» тариқасида ўлим жазоси; - тошбўрон қилиш; - чорчўпга михлаш; - қўл ва оёқни кесиш; - хун ҳақи тўлаш (унинг тўлиқ миқдори 10 туяга ёки уларнинг Судан валютасидаги қийматига тенг); - дарра уриш (25 тадан 100 тагача); - сургун қилиш; - талион тамойили бўйича жазолаш. Ислом ҳуқуқига кўра, дин ва фуқаролик ҳуқуқлари нуқтаи назаридан соғлом ақл ва муомала лаёқатига эга бўлган тирик одамгина ўз қилмишлари учун тўлиқ жавобгар бўлади, вояга етмаган (ёки муайян мазҳабга мансублигига қараб 15-18 ёшдаги) ўсмирларга нисбатан фақат мажбурлов чоралари қўлланилиши мумкин. Ақли заифлик ёки мастлик орқасида жиноят содир этиш жавобгарликдан озод қилувчи ҳолатлар ҳисобланади. Ислом жиноят ҳуқуқи нафақат шахс ўзини ўзи қонуний ҳимоя қилишига, балки муайян хавф таҳдид солаётган мол-мулкни муҳофаза қилишга ҳам ижозат беради. Мулк эгаси ўғрини кечаю кундуз таъқиб қилишга ва ўғирланган мол-мулкни қайтариш учун ҳатто ўғрини ўлдиришга ҳам ҳақлидир. Адабиётлар 1. Абдулазиз Мансур. қуръони карим маъноларининг таржимаси. – «Тошкент Ислом университети» нашриёти, 2001. - 617б. 2. Рахманов А.Р. Исламское право. – Ташкент, «Янги аср авлоди», 2003, - 480с. 3. Ражабова М.А. Шариат бўйича жиноят ва жазо. - Т.: «Адолат», 1996. - 131 б.

4. Зияуддин Десабзи Акагул. Системў и видў уголовнўх наказаний по уголовному законодательству Афганистана // Материалў научной конференции «Проблемў наказания и исполнения приговора». - Кемерово, 5-6 февраля 1992 г. –Сс.52-54. 5. Саидов А.Х. Основў мусульманского права. Курс лекций. - Ташкент: Академия МВД, 1994. – 140с. 6. Шарль Р. Мусульманское право. Пер. с фр. С.И. Волка. Под ред. и с предисловием Е.А.Беляева. -Москва: Изд-во «Иностранной литературў», 1959. –Сс.36-46. 7. Сюкияйнен Л.Р. Мусульманское право. Вопросў теории и практики. - Москва: «Наука», 1986. –Сс.182-214.

O'xshashlar

Жиноят процессида ҳимоя ҳуқуқи ва айбсизлик презумпцияси

Жиноят ҳуқуқи тизими вазифалари предмети ва тушунчаси

Жиноят ҳуқуқи махсус қисми тушунчаси, вазифаси, предмети ва тизими

Жиноят ҳуқуқи махсус қисми тушунчаси унинг аҳамияти ва тизими

Ислом ҳукуки - мусулмонларнинг ҳаёт конуни