Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий ҳолати - Huquqshunoslik - Referatlar

Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий ҳолати

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

114.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий ҳолати Режа : 1 . Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ҳуқуқий ҳолатининг тушунчаси. 2. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни бериш тартиби. 3. Қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг ердан фойдаланиш ҳуқуқи. 4 Фермер хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи. 5. Деҳқон хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи.

www.arxiv.uz Ўзбекистон Республикаси Ер фонди таркибида қишлоқ хўжалиги учун мўлжалланган ерлар мустақил тоифани ташкил этади. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида улар алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, асосий восита сифатида ҳаракат қилади. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 43-моддасига кўра, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар деб "Қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун бериб қўйилган ёки ана шу мақсадлар учун белгиланган ерлар тушунилади". Ерларни мақсадли белгилаш, яъни уларни яроқлилиги даражасидан келиб чиқиб фойдаланиш хўжаликлараро ҳамда ички хўжалик ер тузиш лойиҳалари натижаларига кўра белгиланади. Шундай қилиб, бу лойиҳалар хўжаликларга маълум қисм ерлардан қишлоқ ҳўжалик мақсадларида фойдаланиш имкониятини беради. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар мамлакат ягона ер фондида майдон жиҳатидан иккинчи ўринда туради. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар Ўзбекистон Республикаси ҳудудининг 50 % ини эгаллаган бўлиб, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида асосий восита ҳисобланади ва мамлакат халқ хўжалигида алоҳида аҳамиятга эга. Қишлоқ хўжалиги учун мўлжалланган ерларнинг умумий хусусияти шундан иборатки, бу ерлар қишлоқ хўжалигида асосий ишлаб чиқариш воситаси бўлиб ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 1- моддасида ер умуммиллий бойлик, Ўзбекистон Республикаси халқи ҳаёти, фаолияти ва фаровонлигининг асоси сифатида ундан оқилона фойдаланиш зарур ва у давлат томонидан муҳофаза қилинади деб таъкидлангандир. Қишлоқ хўжалиги мақсадларида фойдаланиш кўзда тутилган барча ерлар, халқ хўжалигини қишлоқ хўжалиги маҳсулотларига тобора ўсиб бораётган эҳтиёжларини қондириш мақсадида ер ислоҳоти ва қишлоқ хўжалиги ислоҳоти талабларига мувофиқ қишлоқ хўжалиги юритиш фаолияти билан шу¦улланувчилар томонидан фойдаланилади.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар аввало, қишлоқ хўжалиги корхоналарига берилади. Ўзбекистон Республикаси Ер Кодексида белгиланишича, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар қишлоқ хўжалигини юритиш учун зарур бўлган қишлоқ хўжалиги ерлари ва дарахтзорлар, ички хўжалик йўллари, коммуникациялар, ўрмонлар, ёпиқ сув ҳавзалари, бинолар, иморатлар ва иншоотлар эгалланган ерларга ажралади (43-модда). Шунингдек ҳайдаладиган ерлар, ничанзорлар, яйловлар, ташландиқ ерлар, кўп йиллик дов-дарахтлар (бо¦лар, токзорлар, тутзорлар, мевали дарахт кучатзорлари, мевазорлар ва бошқалар) эгаллаган ерлар ҳам қишлоқ хўжалиги ерлари жумласига киради. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ичида су¦ориладиган ерлар муҳим ўринни эгаллайди. Су¦ориш учун яроқли бўлган, сув ресурслари шу ерларни су¦оришни таъминлай оладиган су¦ориш манбаи билан бо¦ланган доимий ёки муваккат су¦ориш тармо¦ига эга бўлган ерлар су¦ориладиган ерлар жумласига киради. Ер участкаларидан фойдаланиш мақсадига қараб қишлоқ хўжалик корхоналари ерлари товар қишлоқ хўжалиги маҳсулоти етиштиришга мўлжалланган ҳамда кишлок хужалигига мулжалланмаган ерларга (уй- жойлар, бинолар, иншоотлар, йўллар ва х.к.) бўлинади. Сув билан таъминланганлик даражасига қараб қишлоқ хўжалиги корхоналари ерлари су¦ориладиган ерлар ҳамда лалми ерлари тоифаларига бўлинади. Юқоридагилардан ташқари, қишлоқ хўжалик корхоналарнинг ерлари хўжалик юритиш шаклига қараб жамоа фонди ерлари ва деҳқон хўжалиги юритиш учун ажратилган ерлар тоифаларига бўлинади. Маълумки барча қишлоқ хўжалиги учун мўлжалланган ерлар кимнинг фойдаланишида бўлишидан қатъий назар, фойдаланиш мақсадлари ҳамда қонунда белгиланган ҳуқуқий ҳолатларига кўра маълум умумий ўхшашликка эга.

www.arxiv.uz Бундай ерлардан, яъни қишлоқ хўжалиги учун мўлжалланган ерлардан фойдаланиш ҳуқуқининг субъектлари Ўзбекистон Республикаси фуқаролари ва юридик шахслар бўлишлари мумкин. Амалдаги ер қонунчилигига биноан ердан фойдаланувчилар уларга берилган ердан фақат қонунда кўрсатилган мақсаддагина фойдаланишлари мумкин. Масалан, қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) ўзига берилган ердан асосан қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришни ташкил этиш мақсадидагина фойдаланишликка ҳақли. Юқорида айтиб ўтганимиздек, қишлоқ хўжалиги корхоналари ўзларига бериб қўйилган ерлардан аввало қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришни амалга оширсалар, иккинчи томондан улар ердан ишлаб чиқариш бинолари қуриш, ёрдамчи хўжаликлар барпо этиш, қурилиш материалларини ишлаб чиқариш, турар-жой ва маъмурий бинолар, маданий-маиший бинолар қуриш учун ҳам фойдаланадилар. Қишлоқ хўжалик корхона ва ташкилотларини ер билан таъминлаш амалда хўжаликлараро ер тузиш усули билан ўтказилади. Бундай ер тузиш ишлари бажараётган пайтда ер участкаси чегараланади ва унинг чегаралари марзалар билан белгиланади. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 32-моддасида, ер участкаси ажратиб берилганда бу участка чегараси натура ҳолида (ернинг ўзида) аниқланиб, ўзга участкалардан марза ва бошқа хил чегара белгилари билан ажратиб қўйилади дейилган. Тегишли ер тузиш органлари берилган ер участкаси чегарасини натура ҳолида белгилаганларидан сўнг, ердан фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжат берадилар. Бу ҳужжат тегишли ҳокимият органлари томонидан берилади ва ердан фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқловчи ягона юридик ҳужжат бўлиб ҳисобланади. 2 § . Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни бериш тартиби. Ўзбекистон Республикаси Ер қонунчилигига кўра, ер участкалари юридик ва жисмоний шахсларга доимий ва муддатли (вақтинча) эгалик

www.arxiv.uz қилишга ҳамда улардан доимий ва муддатли (вақтинча) фойдаланишга берилиши мумкин. Ер участкалари корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга қишлоқ ва ўрмон хўжалиги юритиш учун, қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда эса, бошқа мақсадлар учун ҳам доимий эгалик қилишга берилади. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар қуйидагиларга берилади: 1) қишлоқ хўжалиги кооперативларига (ширкат хўжаликларига), бошқа қишлоқ хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотларига - товар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини юритиш учун; 2) тажриба-ишлаб чиқариш, ўқув, ўқув-тажриба ва ўқув-ишлаб чиқариш хўжаликлари, илмий-тадқиқот ва бошқа қишлоқ хўжалик муассасалари ва ташкилотларига - илмий-тадқиқот ва таълим мақсадлари, товар қишлоқ хўжалигини юритиш ва ил¦ор тажрибани тар¦иб қилиб учун; 3) Ўзбекистон Республикаси фуқароларига - фермер хўжаликларини юритиш учун; 4) Ўзбекистон Республикаси фуқароларига - деҳқон хўжаликларини, якка тартибда бо¦дорчилик, полизчилик ва чорвачиликни юритиш учун; 5) Ўзбекистон Республикаси фуқароларига - жамоа бо¦дорчилиги, полизчилиги ва узумчилиги юритиш учун; 6) қишлоқ хўжалиги билан шу¦улланмайдиган корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга - ёрдамчи қишлоқ хўжалигини юритиш учун. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда юридик ва жисмоний шахсларга қишлоқ хўжалигини юритиш, шунингдек ўзга мақсадлар учун берилиши мумкин. Қишлоқ хўжалиги ерлари ўзга мақсадларда, қоида тариқасида, кейинчалик қишлоқ хўжалик мақсадларида фойдаланиш учун яроқли ҳолга келтириш шарти билан вақтинча фойдаланишга берилади. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши учун ажратилган ерлар энг қимматли ерлар ҳисобланиб, аҳолини озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган ва саноатни хом-ашёга бўлган эҳтиёжини қондиришда ўта муҳим аҳамиятга эга.

www.arxiv.uz Шунинг учун ҳам Ер қонунчилигида Қишлоқ хўжалиги товар маҳсулоти етиштирувчилар ва уларга ер участкаларини бериш масаласига алоҳида эътибор қаратилган. Ўзбекистон Республикасида товар қишлоқ хўжалиги маҳсулоти етиштирувчилар жумласига қуйидагилар киради: Қишлоқ хўжалиги кооперативлари (ширкат хўжаликлари), бошқа қишлоқ хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари, шу жумладан қишлоқ хўжалик маҳсулоти етиштириш ва уни реализация қилишни амалга оширувчи қишлоқ хўжалигига ихтисослашган хўжаликлараро корхоналар ва ташкилотлар; ўзларига узоқ муддатли ижарага берилган ер участкаларидан фойдаланган ҳолда товар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши билан шу¦улланувчи, юридик шахс ҳуқуқига эга мустақил хўжалик юритувчи субъект бўлган фермер хўжаликлари; ўзига берилган ер участкасида оила аъзоларининг шахсий меҳнати асосида майда товар қишлоқ хўжалиги маҳсулоти етиштиришни ва уни реализация қилишни амалга оширувчи деҳқон хўжаликлари; жамоа бо¦дорчилиги, узумчилиги ва полизчилиги маҳсулотини етиштириш ҳамда реализация қилишни амалга оширувчи бо¦дорчилик- узумчилик ва полизчилик ширкатлари; ўзлари етиштирган қишлоқ хўжалиги маҳсулотининг бир қисмини реализация қилган тақдирда ноқишлоқ хўжалик корхоналари, муассасалари ва ташкилотларининг ёрдамчи хўжаликлари. Қишлоқ хўжалиги товар маҳсулоти етиштирувчиларга ер участкаларини беришда ўзига хос хусусиятлар мавжуд. Жумладан, фойдаланилиши йирик товар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини (пахта ва бошоқли дон экинлари етиштиришни) ташкил этиш билан бо¦лиқ қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар устувор равишда пай усулига асосланган қишлоқ хўжалиги кооперативларига (ширкат хўжаликларига) доимий эгалик қилишга берилади.

www.arxiv.uz Сабзавот-полиз экинлари, картошка етиштириш, бо¦дорчилик ва узумчилик учун, шунингдек чорвачилик эҳтиёжлари учун белгиланган қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар юридик ва жисмоний шахсларга эгалик қилишга (шу жумладан фуқароларнинг мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилишига) фойдаланишга ёки ижарага берилиши мумкин. 3. Қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг ердан фойдаланиш ҳуқуқи. Мамлакатимизда амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳатлар жараёнида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши билан йирик товар хўжалиги сифатида қишлоқ хўжалик кооперативлари, яъни ширкат хўжаликлари шу¦улланишлари лозимлиги белгиланди. Ширкат хўжалиги қишлоқ хўжалиги корхонаси бўлганлиги учун унинг фаолиятида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида асосий восита сифатидаги ер ресурсларидан фойдаланиш муҳим аҳамиятга эга бўлади, ёхуд ширкат хўжалигининг ишлаб чиқариш фаолиятини ердан фойдаланишсиз тасаввур этиш мумкин эмас. Ширкат хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқини қонуний асослари бугунги кунда республикамизда яратилган. Уларнинг ердан фойдаланиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, Ер Кодекси, Фуқаролик Кодекси, Солиқ Кодекси, "Қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжалиги) тў¦рисида"ги қонун, "Ижара тў¦рисида"ги қонунлари билан тартибга солинади. Ширкат хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи бир эмас бир неча ҳуқуқ соҳаларининг қоидалари билан тартибга солинади. Ширкат хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқини тартибга солувчи ҳуқуқий қоидаларни хўжалик, қишлоқ хўжалик, ер қонунчилигида кўришимиз мумкин. Демак, ширкат хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи комплекс ҳуқуқ соҳаларининг қоидалари билан тартибга солиниб, шу ҳуқуқ соҳаларининг институтини ташкил этади.

www.arxiv.uz Ўзбекистон Республикасининг Ер Кодекси ва "Қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжалиги) тў¦рисида"ги қонунига кўра, ширкат хўжалигига ер участкалари белгиланган мақсадда товар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришни юритиш учун доимий эгалик қилиш ҳуқуқи асосида берилади. Шунингдек ширкат хўжалигига ер участкалари заруриятга қараб қўшимча равишда ижарага ёки вақтинча фойдаланиш учун берилиши мумкин. Ширкат хўжаликларига берилган ерлар икки тоифага бўлинади. Булар, биринчидан, жамоат ерларидан, иккинчидан, деҳқон хўжалиги юритиш учун ажратилган ерлардан иборат бўлади. Ҳар иккала тоифа ерларни миқдорини белгилаш ширкат хўжалиги умумий мажлисининг мутлоқ ваколатига кириб, уларнинг чегараларини белгилаш унинг қарорига асосан амалга оширилади. Ширкат хўжалиги жамоат ерлари ва деҳқон хўжалиги юритиш учун ажратилган ерларининг миқдори ўзгармас бўлмасдан, уларнинг чегаралари умумий мажлиснинг қарорига биноан ўзгартирилиши мумкин, яъни деҳқон хўжалиги юритиш учун мўлжалланган ерлар миқдори жамоа ерлари ҳисобига кўпайтириб борилиши мумкин. Ширкат хўжалигида жамоа ерларидан фойдаланиш асосан оила пудрати асосида амалга оширилади. Жамоа ерлари шартнома асосида оилаларга бўлиб берилади. Ўзбекистон Республикасининг Ер Кодексида кўрсатилишича, оила пудрати - қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги) томонидан оилага вақтинча фойдаланишга (оила пудрати шартномаси шартлари асосида берилган ер участкаларида) қишлоқ хўжалик маҳсулоти етиштиришда оила аъзоларининг бевосита иштирок этишига асосланган ишлаб чиқариш ва меҳнатни хўжалик ичида ташкил этиш шаклидир. Ердан оила пудрати асосида фойдаланиш шартномаси ҳар йили ширкат хўжалиги бошқаруви билан оила бошли¦и ўртасида тузилади. Шуни айтиш лозимки, оила пудрати шартлари асосида бериладиган ер участкалари қатъий белгиланган мақсадда фойдаланилади. Бунда асосан ширкат хўжалигининг ердан фойдаланиш мақсадлари эътиборга олинади.

www.arxiv.uz Ширкат хўжалиги ердан фойдаланиш ҳуқуқининг яна бир муҳим жиҳати шундан иборатки, уларга берилган ер участкаларининг қиймати уларнинг пай жам¦армасининг таркибий қисмини ташкил этади. Ер участкасининг қийматини белгилаш ва уни пай жам¦армасига киритишдан асосий мақсад ер участкаларини унумдорлигини сақлаш, ундан оқилона ва самарали фойдаланиш, ер хосилдорлигини оширишдан ширкат аъзоларининг манфаатдорлигини таъминлашдан иборатдир. Пай жам¦армасига қўшиладиган ер участкаларининг қиймат баҳоси Давлат ер кадастри асосида ва белгиланадиган табақалаштирилган қийматни баҳолаш коэффицентлари асосида чиқарилади. Пай жам¦армасига қўшиладиган ер участкалари қийматидан ширкат хўжалиги аъзоси дивидентлар олиш ҳуқуқига эга бўлади. Ширкат хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқининг асосий хусусиятлари қуйидагилардан иборат: биринчидан, ширкат хўжалиги ўзига берилган ер майдонларидан асосан қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштириш учун фойдаланадилар; иккинчидан, ер ширкат хўжалигига асосий ишлаб чиқариш воситаси бўлганлиги учун ундан оқилона фойдаланишлари, уни хосилдорлигини доимо ишириб боришлари лозим; учинчидан, ширкат хўжалиги фойдаланишида бўлган қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар хусусийлаштирилиши, олди-сотди, гаров, ҳадя, айирбошлаш объекти бўлиши мумкин эмас. Юқорида айтилганлардан ширкат хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи деганда, уларга фойдаланиш учун бериб қўйилган ер участкаларига эгалик қилиш, ундан фойдаланиш билан бо¦лиқ муносабатларни тартибга солишга ба¦ишланган ҳуқуқий қоидалар йи¦индиси тушунилади. Бу ҳуқуқий қоидалар ширкат хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқини вужудга келиш тартиби ва асослари, уларнинг ердан фойдаланиш бўйича ҳуқуқ ва мажбуриятлари, ерларни муҳофаза қилиш, ер қонунчилигини бузганлик учун жавобгарлик каби муносабатларни тартибга солади. Ер қонунчилигига кўра, ширкат хўжалиги ердан фойдаланишда бир қатор ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлади. Шулардан энг асосийлари бўлиб

www.arxiv.uz ер участкасида мустақил хўжалик юритиш; қишлоқ хўжалик экинзорлари, етиштирилган қишлоқ хўжалик маҳсулоти ва уларни айирбошлашдан олинган даромадга бўлган мулк ҳуқуқи; сув объектларидан фойдаланиш; уй- жой бинолари, ишлаб чиқариш, маданий-маиший ҳамда бошқа иморатлар ва иншоотларни барпо этиш; ер участкаси олиб қўйилганда унга етказилган зарарнинг, шу жумладан бой берилган фойданинг қопланишини талаб қилиш ва бошқа ҳуқуқларга эга. Шу билан бирга ширкат хўжалиги зиммасига ердан фойдаланишда бир қатор мажбуриятлар ҳам юклатилади. Булар, ердан оқилона фойдаланиш, тупроқ унумдорлигини ошириш, ер соли¦ини ўз вақтида тўлаш, бошқа ер эгалари ҳуқуқларини бузмаслик, ерларни муҳофаза этиш чораларини кўриш, бегона ўтларга қарши қурашиш, ерни эрозияга учратмаслик, ерга нисбатан давлат мулкчилигини бузувчи битимлар тузмаслик ва ҳ.к. Ширкат хўжаликларининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи қонун билан кафолатланган ва ҳимоя қилинган. Ер Кодекси қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан самарали фойдаланаётган ширкат хўжаликларининг ердан фойдаланишга оид ҳуқуқларини муҳофаза этади. Ширкат хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқини ҳимоя қилиш деганда уларга қонунда белгиланган тартибда ердан фойдаланиш соҳасидаги ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларига, уларни ер билан таъминлаш, ер участкаларини ¦айриқонуний равишда олиб қўймаслик, ўзбошимчалик билан эгаллаб олмаслик, етказилган зарарни қоплашга қаратилган чора-тадбирлар йи¦индиси тушунилади. Ер қонунчилиги аввало ширкат хўжаликларининг ерларини ноқишлоқ хўжалик эҳтиёжларига ўтказишдан ҳимоя этади. Айниқса су¦ориладиган ерларни бошқа тоифа ерларига ўтказишга алоҳида ҳоллардагина йўл қўйилади. Бунда қишлоқ ва сув хўжалиги идоралари, шунингдек табиатни муҳофаза қилиш идоралари билан келишиб амалга оширилади. 4. Фермер хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи.

www.arxiv.uz Фермер хўжалиги ўзига узоқ муддатли ижарага берилган ер участкаларидан фойдаланган ҳолда товар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши билан шу¦улланувчи фермер хўжалиги аъзоларининг биргаликдаги фаолиятига асосланган, юридик шахс ҳуқуқларига эга мустақил хўжалик юритувчи субъектдир. Ўзбекистон Республикаси фуқароларига фермер хўжалигини юритиш учун ер участкалари ижарага захира ерлардан, республиканинг махсус фонди ерларидан, меҳнат ресурслари етарли бўлмаган хўжаликларнинг ерларидан, янги су¦ориладиган мавзелардаги ерлардан, зарар кўриб ишлаётган ёки кам рентабелли қишлоқ хўжалиги корхоналарининг ерларидан берилади. Фермер хўжаликларига илмий-тадқиқот муассасаларига, олий ўқув юртларига, академик лицейлар, касб-ҳунар коллежларга ва умумтаълим мактабларга ўқув, тажриба, нав синаш мақсадлари учун берилган ерлар ҳамда сув фонди ерлари берилмайди. Фермер хўжаликларига бериладиган ер участкаларининг энг кам ўлчами бир шартли бош чорва молга ҳисоблаганда: Андижон, Наманган, Самарқанд, Тошкент, Фар¦она ва Хоразм вилоятларидаги су¦ориладиган ерларда камида 0,30 гектар; Қорақалпо¦истон Республикаси, Бухоро, Қашқадарё, Жиззах, Навоий, Сурхандарё ва Сирдарё вилоятларидаги су¦ориладиган ерларда - камида 0,45 гектар; су¦орилмайдиган (лалмикор) ерларда эса - камида 2 гектарни ташкил этади. Деҳқончилик маҳсулотлари етиштиришга ихтисослашган фермер хўжаликларига ижарага бериладиган ер участкаларининг энг кам ўлчами; пахтачилик ва ¦аллачилик учун - камида 10 гектар; бо¦дорчилик, узумчилик, сабзавотчилик ва бошқа экинларни етиштириш учун - камида 1 гектардан иборатдир. Ер участкасининг аниқ ўлчами қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) аъзоларининг умумий мажлиси (вакиллар мажлиси), туман ҳокими томонидан аниқ шароитларни ҳисобга олган ҳолда, мавжуд ер ресурслари, уларнинг сифати, фермер хўжалиги аъзоларининг сони, боқишга

www.arxiv.uz мўлжалланган ҳар бош чорва молнинг сонига, фермер хўжалигининг ихтисослашувига қараб белгиланади. Ер участкаси фермер хўжалигига имкони борича чегаралари су¦ориш каналлари, зовур ёки йўл тармоқлари бўйича белгиланувчи ягона мавзеда берилади. Фермер хўжалигига берилаётган ер участкаси қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг ердан фойдаланиши учун ноқулайликлар вужудга келтирмаслиги лозим. Фермер хўжалигини юритишни ҳоҳловчи фуқаролар ижарага ер берилиши тў¦рисида қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) бошқаруви номига ариза берадилар. Аризада ариза берувчи ва тузиладиган фермер хўжалиги аъзоларининг исми-шарифлари, уларнинг яшаш жойлари, сўрилаётган ер участкасининг ўлчами, жойлашган жойи, майдони, қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) нинг номи, мўлжалланаётган ихтисоси, чорвалик йўналишидаги фермер хўжалигини ташкил этишда - боқишга мўлжалланган ҳар бош чорва молнинг турлари бўйича сони, ер участкасининг ижара муддати кўрсатилади. Аризага хўжаликнинг хўжалик ишлаб чиқариш фаолияти режалаштирилган фермер хўжалиги фаолиятининг белгиланган шаклдаги бизнес режаси илова қилинади. Фуқароларнинг фермер хўжалигини ташкил этиш тў¦рисидаги аризаси 10 кун муддатда қишлоқ хўжалиги кооперативи (шикрат хўжалиги) нинг бошқаруви томонидан хўжаликнинг етакчи мутахассислари иштирокида кўриб чиқилади, кўриб чиқиш натижалари бўйича хулоса тайёрланади. Хулосада ер участкасини бериш имконияти борлиги ҳақида таклиф берилади ёки ер участкасини бериш асосланган ҳолда рад этилади. Фуқаронинг аризаси, хулоса билан бирга, кўриб чиқиш учун қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) аъзоларининг умумий мажлиси (вакиллар мажлиси)га киритилади. Унда фуқарога фермер хўжалигини юритиш учун ижарага ер участкаси бериш тў¦рисидаги аризасини қаноатлантириш ҳақида ёки ер участкаси беришни рад этиш тў¦рисида қарор қабул қилинади.

www.arxiv.uz Шундан сўнг, фуқаронинг аризаси қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) аъзоларининг умумий мажлиси (вакиллар мажлиси)нинг қарори фермер хўжалиги фаолиятининг бизнес-режаси билан бирга туман ҳокимига юборилади ва у материалларни 5 кун муддатга ер участкаларини бериш (реализация қилиш) масалаларини кўриб чиқувчи туман комиссиясига кўриб чиқиш учун топширади. Бунда фермер хўжалигини юритиш учун фуқароларга ижарага ер участкаларини бериш масаласи комиссия мажлисида кўрилаётганда Ўзбекистон деҳқон ва фермер хўжалиги туман уюшмасининг вакили қатнашади. Комиссия 15 кун муддатда материаллар билан танишиб чиқади, ва ижарага ер участкасига бериш мақсадга мувофиқлиги тў¦рисида ёки ер участкаси беришни рад этиш ҳақида ўз хулосасини тайёрлайди. Туман ҳокимига комиссия хулосаси, ширкат хўжалиги аъзоларининг умумий мажлиси (вакиллар мажлиси)нинг қарори ҳамда фермер хўжалиги бизнес-режаси кўриб чиқиш учун тақдим этилади. Туман ҳокими 15 кунлик муддатда тақдим қилинган материалларни кўриб чиқиб фермер хўжалигини юритиш учун фуқарога ижарага ер участкаси бериш тў¦рисида қарор қабул қилади. Туман ҳокимининг фермер хўжалигини юритиш учун фуқароларга ер участкаси бериш тў¦рисидаги қарори қабул қилингандан кейин 10 кун муддатда белгиланган шаклдаги ер ижараси шартномаси тайёрланади. Ер участкаси ижараси шартномаси қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) бошқаруви ва фермер хўжалиги бошли¦и томонидан имзоланади. Шартномага унинг ажралмас қисми сифатида фермер хўжалиги ер участкасининг харитаси (тархи) илова қилинади. Ушбу харита (тарх) туман бош (катта) ер тузувчиси, фермер хўжалигининг бошли¦и ва фермер хўжалиги тузилган ердаги қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) нинг вакили томонидан имзоланади. Ер участкаси ижара шартномаси туман ҳокимлигида рўйхатдан ўтказилади ва фермер хўжалигининг ер ижараси ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжат бўлиб ҳисобланади. Шартнома тузилгандан сўнг 10 кун ичида туман

www.arxiv.uz бош (катта) ер тузувчиси, фермер хўжалиги ташкил этилган ердаги қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг вакили иштирокида фермер хўжалигининг бошли¦ига ижарага берилаётган ерларни жойида кўрсатишни амалга оширади. Фермер хўжалигининг ерларини жойида кўрсатиш далолатнома билан расмийлаштирилади ва у иштирокчилар томонидан имзоланади. Далолатнома 3 нусҳада тузилади, унинг бир нусҳаси туман бош (катта) ер тузувчисида, иккинчиси қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)да ва учинчиси фермер хўжалигининг бошли¦ида сақланади. Ижарага ер беришни расмийлаштириш бўйича ишлар тугагандан кейин зарурий таркибдаги ҳужжатлардан (фермер хўжалиги тузиш тў¦рисидаги фуқаронинг аризаси, ширкат хўжалиги бошқарувининг хулосаси ва умумий мажлисининг қарори ва бошқалар) иборат ер тузиш иши тузилади. Фермер хўжалигига ижарага ер участкаси беришни расмийлаштириш бўйича ер тузиш ҳужжати икки нусҳада тайёрланади, унинг бир нусҳаси туман бош (катта) ер тузувчисида сақланади, иккинчиси эса фермер хўжалигининг бошли¦ига топширилади. Фермер хўжалигини юритиш учун фуқароларга ижарага ер участкаларини бериш бўйича материаллар ер тузиш хизмати органи томонидан маҳаллий бюджет мабла¦лари ҳисобидан тайёрланади. Фермер хўжалигининг ер участкасига эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш соҳасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари қонун ҳужжатларида белгиланади. Унга кўра, фермер хўжалигини юритиш учун фуқароларга ижарага берилган ер участкаларидан қатъий белгиланган мақсадда фойдаланилади, улар хусусийлаштирилиши, олди-сотди, гаров, ҳадя, айирбошлаш объекти бўлиши мумкин эмас. Фермер хўжалиги юритиш учун фуқарога ижарага берилган ер участкаси бошқа шахсга иккиламчи ижарага берилмайди. Агар фермер хўжалигини унинг аъзолари томонидан юритиш имконияти бўлмаса, ер участкаси ёки унинг бир қисми фермер хўжалиги тузилган жойдаги қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)га қайтарилади.

www.arxiv.uz Фермер хўжалигини юритиш учун фуқароларга ижарага берилган ер участкалари унинг аъзолари ўртасида бўлиниши мумкин эмас. Фермер хўжалигини юритиш учун фуқароларга ижарага берилган ер участкаларининг ўлчами ва унинг чегаралари фақат фермер хўжалиги бошли¦ининг розилиги билан ўзгартирилиши мумкин. 5 § . Деҳқон хўжалигининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи. Деҳқон хўжаликларининг ердан фойдаланиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси Ер Кодекси (55-модда) ҳамда "Деҳқон хўжалиги тў¦рисида"ги қонуннинг 2-боби билан тартибга солинади. Деҳқон хўжаликларига ер беришни ҳуқуқий тартибга солишда Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси ва “Деҳқон хўжалиги тў¦рисида”ги қонуннинг аҳамияти жуда каттадир. Ўзбекистон Республикасининг ”Деҳқон хўжалиги тў¦рисида”ги қонуннинг 1-моддасига асосан деҳқон хўжалиги - оилавий майда товар хўжалиги бўлиб, оила аъзоларининг шахсий меҳнати асосида, мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш учун оила бошли¦ига берилган томорқа ер участкасида қишлоқ хўжалиги маҳсулоти етиштиради ва реализация қилади. Ўзбекистон Республикасининг “Деҳқон хўжалиги тў¦рисида”ги қонуннинг 7-моддасига кўра, томорқа ер участкаси - қишлоқ хўжалик маҳсулотини эркин савдо ҳамда оила эхтиёжлари учун етиштириш, шунингдек якка тартибдаги уй-жой қурилиши ҳамда уй-жойни ободонлаштириш мақсадида оила аъзоларидан бирига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилишга қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ва улчамларда ажратиб бериладиган ер участкасидир. Томорқа ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқини берувчи давлат ҳужжати билан гувохлантирилади.

www.arxiv.uz Ушбу ҳуқуқий қоидаларга биноан қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги) ҳар бир аъзосининг, бошқа қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари ҳамда ташкилотлари ҳар бир ходимининг оиласига, шунингдек қишлоқ жойларда яшовчи ўқитувчилар, шифокорлар ва бошқа мутахассисларнинг оилаларига деҳқон хўжалиги юритиш учун мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилишга томорка ер участкаси иморат ва ховли эгаллаган майдонни ҳам қўшганда су¦ориладиган ерларда 0,35 гектаргача ва су¦орилмайдиган ерларда 0,5 гектаргача улчамда, чўл ва сахро минтақасида эса су¦орилмайдиган ерларда 1 гектаргача улчамда берилади. Қишлоқ хўжалиги кооперативлари (ширкат хўжаликлари) аъзоларининг, бошқа қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари ҳамда ташкилотлари ходимларининг, шунингдек узулуксиз беш йилдан ортиқ қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари ҳамда ташкилотларида ишлаган ва ҳамон ишлаб келаётган ўқитувчилар, шифокорлар ва бошқа мутахасисларнинг оилаларига, улар яшаётган аҳоли пунктлари шаҳар таркибига ўтказилган тақдирда, уларнинг иш жойларидан, деҳқон хўжалиги юритиш учун мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилишга, иморат ва ховли эгаллаган майдонни ҳам қўшганда ана шу кооперативлар (ширкатлар), корхоналар, муассасалар, ташкилотларда белгиланган улчамда ер участкаси берилиши мумкин. Деҳқон хўжалиги юритиш учун бериладиган ер участкаларининг улчамлари ер ресурсларининг мавжудлигига қараб ҳамда оиланинг жамоат ишлаб чиқаришдаги иштирокини ҳисобга олган ҳолда қишлоқ хўжалиги кооперативларида (ширкат хўжаликларида), бошқа жамоа қишлоқ хўжалиги корхоналарида - уларнинг юқори бошқарув органлари томонидан, бошқа қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари, ташкилотларида - уларнинг иш берувчиси (маъмурияти) қарори билан

www.arxiv.uz белгиланади, мазкур қарор асосида туман ҳокими тегишли қарор қабул қилади. Фуқароларга деҳқон хўжалиги юритиш учун 0,06 гектар доирасида томорқа ер участкаларига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи кимошди савдоси асосида сотилиши мумкинлиги қонунда кўрсатилган (Ер Кодексининг 55-моддаси, "Деҳқон хўжалиги тў¦рисида"ги қонуннинг 8-моддаси). "Деҳқон хўжалиги тў¦рисида"ги қонуннинг 8-моддасига кўра, янги ташкил этилаётган деҳқон хўжалиги учун томорқа ер участкаси олиш ҳуқуқидан мазкур жойда камида уч йил мобайнида доимий яшаб келаётган шахслар фойдаланадилар. Томорқа ер участкасидан оқилона ва самарали фойдаланаётган деҳқон хўжаликларига қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги) бошқаруви томонидан умумий мажлисининг қарори асосида қишлоқ хўжалик маҳсулоти етиштириш ва реализация қилиш, ем ишлаб чиқаришни ташкил этиш, шунингдек яйлов яратиш учун қисқа муддатли ижарага қўшимча равишда ер участкалари берилади. Деҳқон хўжалигига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилишга берилган ер участкалари хусусийлаштирилиши ва олди-сотди, гаров, ҳадя, айирбошлаш объекти бўлиши мумкин эмас. Қонунда кўрсатилган ҳолларда ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи кредит олиш учун гаровга қўйилиши мумкин. Деҳқон хўжалигига берилган томорқа ер участкаси бўлиниши мумкин эмас. Деҳқон хўжалигига берилган томорқа ер участкасининг улчами ва чегаралари деҳқон хўжалиги бошли¦и розилиги билангина ўзгартирилиши мумкин. Деҳқон хўжалиги бошли¦и вафот этган тақдирда, томорқа ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи шу хўжалик аъзоларининг ўзаро келишуви асосида, деҳқон хўжалиги фаолиятини давом эттириш истагида бўлган хўжалик аъзоларидан бирига мерос бўйича ўтади. Деҳқон хўжалиги бошли¦и меҳнат қобилиятини тўла

www.arxiv.uz йўқотган тақдирда, ер участкасига эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш ҳуқуқи хўжалик аъзоларидан бирига қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ва шартларда топширилади.

O'xshashlar

Аҳоли пунктлари ерларининг ҳуқуқий ҳолати

Ўрмон фонди ерларининг ҳуқуқий ҳолати

Монарх давлат бошлиғининг ҳуқуқий ҳолати

Саноат транспорт алока мудофаа ерларининг хукукий холати

Маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати ( Махкумлар хукукий холати