Иш бажариш соҳасидаги тадбиркорлик - Huquqshunoslik - Referatlar

Иш бажариш соҳасидаги тадбиркорлик

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

109.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Иш бажариш соҳасидаги тадбиркорлик Режа: 1. Пудрат шартномаси асосида иш бажариш 2. Шартнома нштироқчилари 3. Ишни баҳолаш 4. Буюртмачининг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари 5. Ишнинг сифати ва кафолат муддати 6. Иш сифати талаб даражасида бўлмаганлиги учун пудратчи жавобгарлиги

www.arxiv.uz Пудрат шартномаси асосида иш бажариш Бу турдаги тадбиркорлиқца шахс маълум бир ишни тузилган шартномага мувофиқ бажариб беради. Бу пудрат шартномаси асосвда расмийлаштирилади. Пудрат шартаомаси тарафлар ўртасида тузиладиган ва бир ишни бажаришга қаратилган шартномалардан биридир. Шу сабабли пудрат шартномаси бир қанча турдаги ишларни, хусусан, маиший эхтиёжни таъмин этиш, қурилиш ишларини бажариш, лойиҳалаш, қидирув, илмий-тадқиқот, тажриба-конструкгорлик ва технологая ишларини бажариб бериш юзасидан тузилади ва у Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 631-702- моддалари қоидалари билан ҳуқуқий тартибга солинади. Бундан ташқари пудрат ишларини бажариш билан боғлиқмуносабатларнитартибга солиш учун Фуқаролик кодексининг мажбуриятлар тўғрисидаги ум'/мий қоидалар, мулкни давлат тасарруфидан чиқаркш ва хусусийлаштириш, Мулктадбиркорликфаолияти эркинлигининг кафолатлари туғрисидаги ва бошқа қонунлар, Фармонлар, қарорлар ҳамда пудрат ишларининг алоҳида турларини тартибта солишга қаратилган бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар тадбиқ этилади. Пудрат шартномасинингтушунчаси Ўзбекистон Республикаси фуқоролик кодекси 631-моддасининг биринчи қисмида берилган. Унда белгиланишича, пудрат шартномаси бўйича бир тараф (пудратчи) иккинчи тараф (буюртмачи)нингтопшириғигабиноан маълум бир ишни бажариш ва унинг натижасини буюртмачига белгиланган муддатда қабул қилиб олиш ва бунинг учун хақтўлаш мажбуриятини олади. Пудрат шартномасининг айрим т^рлари (маиший хизмат пудрати, қурилиш пудрати, лойиҳалаш ёки қидирув ишлари пудрати, илмий-тадқиқот, тажриба-конструкторлик ва техналогия ишлари пудрати)га, агар ушбу кодекснинг бундай тур-

www.arxiv.uz даги шартномалар тўғрисидаги қоидаларида бошқача тартиб белгиланган бўлмаса, ушбу параграфда назарда тутилган қоидалар қўлланади. Пудрат шартномасига оид қонунларни, ҳуқуқий муносабатларга тўғри тадбиқ этиш учун унинг ўзига яқин бўлган бошқа турдаги шартномалардан фарқини ажратиш лозим. Пудрат шартномаси мулкни топширкшга қаратилган шартномалар; олди-сотди, маҳсулот етказиб бериш, айирбошлаш, товарлар етказиб бериш тўғрисидаги давлат контракти; корхонани сотиш, кўчмас мулкни сотиш тўғрисидаги шартномалардан фарқи шундаки, бу шартномага доир қоидалар ишни бажариш жараёнининг боришини бошқаришга тадбиқ этилса, мулкни топширишга қаратилган шартномаларда бажариш манбаи, жараёни мутлакр аҳамиятсиз бўлиб, шартномага мувафиқмулктопшириши етарли хисобланади. Пудрат шартномасининг асоси (предмети) бўлиб маълум бир бажарилган ишнинг натижаси хисобланади. Пудрат шартномаси мехнат шартномасидан ҳам фарқ қилади. Унинг фарқи шундан иборатки,мехнат шартномасида хизматчи, топшириқни бажарувчи фақат фуқаро бўлса, пудрат шартномасида пудратчи тадбиркор фуқоролар билан бирга турли тадбиркорлик фаолиятини олиб бораётган ташкилотлар ҳам бўлади. Меҳнат шартномаснинг асоси (предмети) ходимнинг меҳнат фаолияти бўлса, пудрат шартномасида, пудратчининг меҳнати натижаси бўлади. Меҳнат шартномасининг хусусиятларига эътибор бериш керак. Агар пудратчи сифатида корхонанинг лавозим рўйхатида турувчи ишчи ёки бир гуруҳ ишчилар иштирок этса, унда бу муносабатга мех^нат қонунлари тадбиқ этилади ва уни «ижара пудрати» деб аташ нотўғри. Бу муносабат пудрат ҳам, ижара ҳам эмас, ҳатто уларнинг қўшмаси ҳам эмас. Агар корхонанинг ёки иш берувчининг ишчйси таркиби (лавозим жадвали)да турмаган шахс ёки бир гуруҳ шахслар ишни бажарувчи бўлса ва иш берувчининг топшириғини бажариб, моддий қиймат эвазига ўз меҳнати натижасини топширса, бу муносабат оддийгина пудрат ҳисобланади. Бунда топшириқ берувчйнинг материалидан, еридан фойдаланиш ёки меҳнати ҳақи

www.arxiv.uz ҳисобига етиштирилган маҳсулотнинг бир қисмини олиб қолиши пудрат шартномасинингхуқуқий ҳолатига ҳеч қандай таъсир этмайди. Шу сабабли уни ижара пудрати деб атвШШ эҳгиёж йўқ. Бу соф пудрат шартномасидир. Пудрат шартномаси ўзига хос ҳуқуқий белгиларга ЭГй бўлиб, у консенсуал, икки томонлама, ҳақ бараварига тузиладиган ва ишни бажаришга к^рагилган шартномалар гуруҳига киради, Шартнома гарафларнинг ўзаро келишуви билан тузилади ра шу вақгдан бошлаб кучга кирган ҳисобланади. Унинг бу хусусияти консенсуал шартнома эканлигани англатади. Пудрат шартномаси икки томонлама шартнома ҳисобланади. Шартномада қатнашган тарафлар бир-бирига нисбатан ҳуқуқ ва бурчга эга бўлади. Пудратчи шартномага мувофиқ бажарилган ишнинг келишилган қийматини талаб қилиш ҳуқуқига эга. Буюртмачи ҳам ишнинг қийматини тўлаш бурчига ва ишни бажариб беришни талаб қрлиш ҳуқуқига эга бўлади. Пудрат шартномаси хақбараваригатузилади. Бажариладиран ишнинг баҳоси тарафларнинг келишуви билан белгиланади, Пудрат шартномаси бўйича бажариладиган иш маълум бир ашёни тайёрлаш, масалан, ишлаб чиқариш техникасига оид бўлган маҳсулот етказнб бериш шартномаси бўйича олиш мумкин бўлмаган асбоб-ускуналар ва шунга ўхшаш маҳсулотларни ясаб олиш, фуқароларнинг маиший эхтиёжлари учун буюмлар тайёрлаб бериш ёки ашёларни қайта ишлаб, таъмирлаб бериш, хомашёгв қайта ишлов бериш ёхуд бошқача тартибда ишни бажариб буюртмачига топшнрювдан иборат. Шартнома нштироқчилари Иш бажприш соҳасидаги шартномада икки тараф иштирок чтади. Улардан бири пудратчи ишни бажарувчи, иккинчиси эса, оуюртмачи — иш кхмсмдан топшириқберувчидир. Тадбиркорлик фаолиятинн олиб борувчи давлат

www.arxiv.uz жамоат ташкилотлари ва кор.чоналар. чусусий корхоналар, шунингдек, тадоиркор, ии^билармон фуқаролар пудратчи ва буюртмачи х.исобланадилар, Даала! корхоналари уз низомларида тадбиркорлик билан шугулланишга рухсат этилган бўлсагина шартномада пудратчи сифатида иштирокэтишлари мумкин. Маълум бир буюртмани бажариш учун буюртмачи билан пудратчи ўртасида шартнома тузилади. Агар қонунда ёки тарафларнинг келишуви билан ишни пудратчининг шахсан ўзи бажариши белгиланган бўлмаса, пудратчи маълум бир ишларни бажариш юзасидац, бошқа пудратчи билан шартнома тузиши мумкин. Бундай ҳолда пудратчи бош пудратчи, маълум бир қўшимча ишни бажариш учун бош пудратчи билан шартнома тузган пудратчи, ёрдамчи пудратчи деб аталади. Бош пудратчи ёрдамчи пудратчини келишилган шартнома бўйича ишни бажариш билан боғлиқ зарур материаллар билан таъминлашга мажбур. Ишни бажариш муддати бош пудратчи билан ёрдамчи пудратчи ўртасидаги келишув билан белгиланади. Ёрдамчи пудратчи ишни бажариш билан боғлиқмуддатга ва бошқа барча шартларга қатъий риоя этиши керак ёрдамчи пудратчи бош пудратчи билан тузган шартнома бўйича ишни бажар. :ш муддатини кечиктирганда ёки шартнома шартларини бошқача тарзда бузганида бош пудратчи олдида жавобгар бўлади. Бунда бош пудратчи- буюртмачи, ёрдамчи пудратчи эса, пудратчи сифатида кўрилади. Мажбурият бажарилмаганлиги учун, башарти қонун ҳужжатлари ёки шартномада ёрдамчи пудратчининг жавобгар бўлиши назарда тутилган бўлмаса, шартнома бўйича пудратчи жавобгар бўлади. Бош пудратчи ҳам ёрдамчи пудратчи олдида шартнома бўйича жавобгар бўлиши мумкин. Бош пудратчи буюртмачининг пудрат шартномаси бўйича ўз мажбуриятларини бажармагани ёки лозим даражада бажармаганлиги учун ёрдамчи пудратчи олдида жавобгар бўлади, буюртмачи олдида эса ёрдамчи пудратчи ўз

www.arxiv.uz мажбуриятларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун жавобгар бўлади. Буюртмачи билан пудратчи ўртасида шартнома тузилганида шартноманинг бажарилиши юзасидан фақат пудратчи жавобгар бўлади. Бош пудратчи ишнинг бажарилиши юзасидан фақат пудратчи сифатида жавобгар бўлади. Бош пудратчи ишни сифатли бажариш учун ёрдамчи пудратчи жалб қилганида ҳам бажарилган иш юзасидан буюртмачи олдида ўзи жавобгар бўлади. Буюртмачи шартнома бўйича фақат пудратчи билан ҳуқуқий муносабатда бўлади. Буюртмачи билан ёрдамчи пудратчи ўзаро з^ч қандай ҳуқуқий муносабатда бўлмайди. Шу сабабли буюртмачи ҳам ёрдамчи пудратчи ҳам, бош пудратчи билан тузган шартномалари шартларининг бузилиши билан боғлиқ талабларини бир-бирига қўйишга ҳакли эмас. Қонунда ёки шартномада бош пудратчи билан тузилган шартнома шартлари бузилганлиги учун буюртмачи билан ёрдамчи пудратчининг ўзаро бир- бирига талаблар қўйиши бундан мустаснодир. Агар қонунда ёки шартномада пудратчининг ишни шахсан ўзи бажариши кўрсатилган бўлса-ю, пудратчи ишни бажариш учун ёрдамчи пудратчи жалб қилган бўлса ва шу ёрдамчи пудратчи шартномани бажаришда қатаашиб, зарар етказганда шу зарар учун буюртмачи олдида пудратчи жавобгар бўлади. Буюртмачи ишни бажариш юзасидан бош пудратчидан бошқа шахслар билан ҳам шартнома тузиши мумкин. Буцдай пайтда албатга буюртмачи бош пудратчининг розилигани олиши шарт. Бош пудратчи ишнинг бир қисмини бажарган бошқа шахслар билан иш бўйича ҳеч қандай ҳуқуқий муносабатда бўлмайди. Шу туфайли бош пудратчи шшш бажаришда иштирок этган бошкд шахсларнинг ишни бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун буюртмачи олдида ҳеч крндай жавобгар бўлмайди. Ишнинг маълум бир қисмини бажарган бош пудратчидан бошқа шахслар ишни бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун бевосита буюртмачи оддида ўзлари жавобгар бўладилар.

www.arxiv.uz Пудрат ишини бажариш муддати шартноманинг муҳим шартларидан бири ҳисобланади. Одатда, шартномада ишни тугаллаш мудцати кўрсатилади. Аммо тарафларнинг ўзаро келишуви билан ишни бошлаш, шунингдек, ишнинг айрим қисмини тамомлаш мудцати (оралиқмуддатлар) ҳам белгиланиши мумкин. Масалан, турар-жойни таъмирлаш шартномаси бўйича, хусусан, буюртмачининг манфаатлари нуқтаи назаридан ишнинг бошланиши ва оралиқдаги муддатлар кўрсатилиши мумкин. Маиший пудрат шартномаси бўйича ишни бажарувчи томонидан бажариладиган ишлар, чунончи, кийим тикиш, таъмирлаш ишларининг охирги муддатлари кўрсатилади. Пудрат шартномасида тарафларнинг келишуви бўйича бошқача тартиб белгиланган бўлмаса, ишни бажаришнинг бошланрич ва охирги муддатларини, шунингдек, оралиқ муддатларини бузганлик учун пудратчи жавобгар бўлади. Масалан. турур-жой ва ёрдамчи биноларни фуқароларнинг буюртмалари бўйича таъмирлашда ишнинг охирги муддатини бузгашик учун жавобгарлик белгиланган. Айрим ишларни бажариш бўйича оралиқ муддатлари ҳам белгиланиши мумкин. Ана шу оралиқ муддатларни бузганлик учун жавобгарлик белгиланади. Аммо иш шартномада белгиланган охирги муддатда тўлиқ бажарилса, пудратчк оралиқ муддатни бузганлик учун белгиланган жавобгарлиқдан озод бўлади. Тарафлар шаршомани бажаришнинг белгиланган муддатларини бир томонлама ўзгартиришга ҳакли эмас. Фақат пудрат шартномасвда кўрсатилган ишни бажаришнинг бошлангач, охирги ва оралиқ муддатлари шаргаомада назарда тутилган ҳолларда ва тартибда ўзгартирилиши мумкин.

www.arxiv.uz Ишни баҳолаш Пудрат шартномасида бажариладиган ишнинг баҳоси ёки уни аниқлаш усуллари кўрсатилади. Улар шартномада кўрсатилган бўлмаса, ишнинг баҳоси Фуқаролик кодекси 356-модцасининг тўртинчи қисмига мувофиқ белгиланади. Бу қонунда белгиланишича, «...ҳақтўлашни назардатугадиган шартаомада баҳо назарда тутилмаган ва шартнома шартлари бўйича белгиланиши мумкин бўлмаган ҳолларда шартномани бажарганлик учун ўхшаш вазиятларда одатда шундай товарлар, ишлар ёки хизматлар учун олинадиган баҳо бўйича ҳақ тўланиши керак...» Пудрат шартномаси бўйича бажариладиган ишнинг баҳоси ишни бажариш билан боғлиқ пудратчининг барча харажатлари, чиқимлари (масалан, тикиш учун кетадиган материаллар, ясаш, ямаш, барпо этишга сарфланган нарсалар қиймати, агар улар буюртмачи томонидан тақдим эталган бўлмаса) ҳамда бажарган иш учун тўланадиган ҳақдан иборат бўлади. Пудратчи томонидан бажариладиган ишнинг баҳоси смета (харажат ва чиқимлар рўйхати) тузиш йўли билан аниқланади. Смета қатьий ёки тахминий бўлиши мумкин. Агар шартнома тузиш пайтида кейинчалик бажарилиши лозим бўлган ишни ва зарур материаллар миқдорини олдиндан аниқлаш имконияти бўлмаса, бундай ҳолларда тахминий смета тузилади. Сметанинг тахминяй бўлишлиги шартномада ёки сметанинг ўзида алохдца қайд этилган бўлиши керак. Қдтьий смета бўйича шартноманинг аниқ қиймати муайян ишлар учун белгиланган баҳода тарафларнинг келишуви билан аниқ белгиланади. Иш пудратчи томонидан тузилган смета бўйича бажарилган тақцирда, смета буюртмачи томонидан тасдиқланган бўлиши лозим. У тасдиқланган пайтдан бошлаб кучга киради ва пудрат шартномасининг бир қисми ҳисобланади. Агар пудратчи томонидан бажариладиган ишнинг баҳоси шартаомада қатъий ёки тахминий қилиб белгиланган бўлмаса, шартнома бўйича бажариладиган ишнинг баҳоси қатьий белгиланган деб ҳисобланади.

www.arxiv.uz Пудратчи томонидан ишни бажариш жараёнида қўшимча иш бажариш зарур бўлиб қолса ва шу сабабли ишнинг тахминий белгиланган баҳосини анча оширишга тўғри келса, бу ҳакда буюртмачини ўз вақгида огохлантириши шарт. Пудратчи томонидан тахминий сметани ошириш зарурлиги хусусида огохлантирилгаидан кейин буюртмачи тахминий сметани оширишга рози бўлмаса, пудратчи шартномадан воз кечишга ҳақли. Бундай ҳолда шартномани бекор қилган пудратчи буюртмачидан ишнинг бажарилган қисмининг баҳосини тўлашни талаб қилишга ҳақли бўлади. Агар смета қийматининг оширилиши пудратчи билан боғлиқ б;члса, буюртмачи сметадан ортиқча сарфланган харажатларни тўламасдан мажбуриятнинг бажарилишини пудратчидан талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлади. Буюртмачи пудрат шартномасида кўрсатилган ишнинг баҳосини ошириш зарурлиги ҳақида ўз вақгида огоҳлантириши шарт. Агар пудрат шартномасида кўрсатилган ишнинг баҳосини ошириш зарурлиги ҳақида буюртмачини ўз вақтида огохлантирмаган бўлса, пудратчи сметадан ортиқча харажатларни ўз ҳисобига ўтказиб, шартнома бўйича олинган бурчни бажаришга мажбур. Лекин у шартномада кўрсатилган баҳо бўйича ҳақолиш ҳуқуқини саклаб қолган хрлда шартномани бажаради. Қўшимча қилган меҳнати учун ҳақолишга ҳақли бўлмайди. Пудрат шартномаси бўйича қать^й сметани қоида бўйича тарафлар ўзгартмришга ҳакли эмас. Ҳасто бажарилишм юержбўлган ишнинг тўла эфжмини ёки бунинг учун зарур харажатларни пудрат шартномаси тузилаётган пайтда назарда тугиш имконияти бўлмаган ҳолларда ҳам тарафлар сметани ошириш ёки камайтиришни талаб қилишга ҳақли эмас.

www.arxiv.uz Буюртмачининг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари Пудрат шартномаси буюртмачининг топшириғига мувофиқ тузилади. Шу сабабли буюртмачи ишнингбориш жараёнини ва сифатли бажарилаётганлигани истаган вақгда пудратчининг иш фаолиятига аралашмаган ҳолда текшириб туришга ҳақли. Буюртмачи пудрат ишининг бажарилиш жараёнини текшириб, пудратчи пудрат шартномасини бажаришга ўз вақтида киришмаганлиги ски ишни суст бажариши натижасида уни шартномада белгиланган муддатда тугатиш мумкин эмаслигини аниқласа, буюртмачи шартномадан воз кечиши мумкин. Бундай ҳолда пудратчидан ўзига етказилган зарарни қоплашни талаб қилишга хдқли бўлади. Шу билан бирга буюртма кечиктирилиб бажариладиган бўлса, буюртмачи шартнома ўз аҳамиятини йўқотгашшгини исбот қилиши лозим. Буюртмачи пудрат ишини текшириб ишнинг шартномада белгиланган вақгда тегишли даражада бажарилмаслигини аникласа, пудратчи билан келишиб ана шу камчиликларни йўқотиш учун пудратчига маълум муддат белгилашга ҳақии. Бу талабни пудратчи белгиланган муддатда бажармаган такдирда пудрат шартномасвдан воз кечишга ёхуд бу камчишосларни пудратчи ҳрсобидан тузатишни бошқа шахсга топширишга, шунингдек етказилган зарарни қоплашни талаб кдяишга ҳакли бўлади. Агар пудрат шартномасида бошқача тартиб белгиланган бўлмаса, буюртмачи иш натижаси ўзига топширилгунга қадар истаган вақгда шартномадан воз кечиб белгиланган баҳонинг буюртмачи шартномадан воз кечганлиги тўғрисидаги огоҳлантириш олингунга қадар бажарилган ишга мутаносиб қисмини тўлаши мумкин. Буюртмачи пудрат шартномаси бўйича бажарилган ишнинг натижасини белгиланган муддатда қабул қйлиб олиши лозим. Бажарилган ишнинг натижасини буюртмачи шартномада назарда тутилган муддатда ва тартибда қабул қилиш чоғида уни пудратчи иштирокида кўриб чиқишга ҳақли. Иш натижасини қабул қилаётганда шартнома шартларидан чекиниш

www.arxiv.uz бўлганлигини ёки бошқа камчиликлар борлиги аниқланган буюртмачи бу ҳақаа пудратчини дарҳол хабардор қилиши керак. Бажарилган пудрат иши ёзма тартибда қабул қилиниши лозим бўлса, ишнинг қабул қилинганлиги ёзма тартибда расмийлаштирилади. Ишни қабул қилиш вақтида унинг камчиликлари аникланган бўлса, бу камчиликлар ва уларни тузатиш тўғрисида ана шу ҳужжатда ёки алоҳида ҳужжатда кўрсатилган бўлиши керак. Ана шундагина буюртмачи бу камчиликларни асос қилиб кўрсатишга ҳакли бўладИ. Буюртмачи топширилаётган пудрат ишини албатта кўриб, текшириб, синаб кўриши лозим. Масалан, телевизор, радио, машина ва шунга ўхшаш техника воситаларини қабул қилиб олишда текширилиб қабул қилигоши лозим. Агар буюртмачи ишни текширмай қабул қилган бўлса уни қабул қилиШМИНГ одций усулида аниқланиши мумкин бўлган камчиликларни далил қилиб келтириш ҳуқуқидан маҳрум бўлади. Пудратчи томонидан бажарилган ишда яширин камчиликлар ҳам мавжуд бўлиши мумкин. Бундай камчиликлар шартнома шартларидан чекинишлар туфайли ҳам ёки пудратчи томонидан қасддан йўл қўйилиши оқибатида ҳам содир бўлади. Буюртмачи ишни қабул қилиб олганда яширин камчиликлар, яъни шартномадан чекинишлар ёки ишни қабул қилишнинг оддий усулида аникланмаган бошқа камчиликлар, шу жумладан, пудратчи қасддан яширган камчиликлар кейинчалик аниқланса, улар аникланганидан сўнг ўн кунлик муддат давомида бу тўғрида пудратчига хабар қилиши шарт. Бу муддат узрли сабабсиз ўтиб кетса, буюртмачи томонидан қўйилган талаб пудратчи томонидан қаноатлантирмаслигига сабаб бўлади. Бажарилган пудрат ишининг камчиликлари ёки шу камчиликларнинг келиб чиқиш сабаблари юзасидан пудратчи билан буюртмачи ўртасида низо келиб чиққан тақцирда, пудратчи ёки буюртмачи экспертиза тайинлашни талаб кдлиши мумкин. Экспертиза ўгказиш билан боғлиқхаражатлар пудратчи зиммасида бўлади. Аммо экспертиза пудрат шартномаси бузилганлигини аникласа, ёки шартноманинг бузилиши билан пудратчининг

www.arxiv.uz ҳаракатлари ўртасида ҳеч қандай сабабий боғланиш бўлмаса, экспертиза харажатларини қоплаш пудратчи зиммасига қўйилмайди. Бувдай хрлда экспертиза ўтказиш билан боклиқ ҳаражатларни қоплаш доу экспертизани ўтказишни талаб қилгзн тараф зиммасига қўйилади. Агар экспертиза ўтказишни ҳар икки тараф биргаликда талаб қилгаи бўлса, экспертиза ўтказиш билан боғлиқ харажетлар ҳар икки тараф томонидан тенг миқдорда қоплавдди, Буюртшчи бажарилган пудрат ишини ўз вақгвда қабул қилиб олиши дозим. Агар ўз вақгида қабул қилиб олинмаса Ўзбекистон Республикзси Фукэролик кодексининг 646-моддасида белгиланган ҳуқуқий рқибатлар келиб чиқади. Унда белгиланишича, "... агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи бажарилган ишни қабул қилишдан бош тортганида, пудратчи шартномага биноан иш натижаси буюртмачига топширилиши керак бўлган кўндан бошлаб бир ой ўтгач ва шундан кейин буюртмачини икки марта огохлантирган ҳодца тушган пулни эса, пудратчига тегишли ҳамма тўловларни чегипиб ташлаб, нотариал идоранинг депозитига буюртмачининг номини киритиб қўйишга ҳақли. Пудратчи пудрат нарсасини сотиш ўрнига уни ушлаб туриш ёки келтирилган зарарни буюртмачидан ундириб олиш ҳуқуқидан фойдаланишга ҳақли..." Бажарилган ишнинг тасодифан бузилиши ёки тасодифан нобуд бўлиш хавфи шу ишни топширишни ёки қабул қилишни кечиктирган тарафнинг зиммасига қўйилади. Агар буюртмачи бажарилган ишни белгиланган муддатда қабул қилиб олмаган бўлса, тайёрланган (қайта ишланган) ашёнинг бузилиш ёки тасодифан нобуд бўлиш хавфи шу ашё топширилиши лозим бўлган кундан бошлаб буюртмачига ўтган хлсобланади. Ишнинг сифати ва кафолат муддати

www.arxiv.uz Пудрат шартномаси бўйича бажарилган ишнинг сифати талаб даражасида бўлиши лозим. Бажарилган иш сифатли деб ҳисобланиши учун шу иш пудрат шартномаси шартларига мувофиқ бўлиши, агар шартномада ишнинг сифати ҳақида тегишли шарт бўлмаганида, ёки шарт тўлиқ бўлмаганида эса, шунга ўхшаш ишларга қўйиладиган одатдаги талабларга мос бўлиши керақ. Қонун ҳужжатларида ёки шартномада бошҳача тартиб назарда тугилган бўлмаса, ишнинг сифати шартаомада курсатилган шартлар ёки одатда қўйиладиган талаблар билан белгаланган хусусиятларга эга бўлиши керак. Шунингдек, бажарилган ишнннг натижасини сифатли деб ҳисоблаш учун яна у маълум бир муддат давомида шартномада назарда тутилганидек, фойдаланишга ярокли бўлиши лозим. Қонун ҳужжатларида пудрат шартномаси бўйича бажариладиган ишга қўйиладиган мажбурий талаблар назарда тутилган бўлса, тадбиркор сифатида иш олиб бораётган пудратчи ишни бундай мажбурий талабларга амал қилган ҳолда бажариши шарт. Бундан ташқари пудратчи қонун ҳужжатларида белгиланган мажбурий талабларга нисбатан сифат жиҳатдан бирмунча юқори бўлган талабларга жавоб берадиган ишни бажаришни шартнома асосида ўз зиммасига олиши ҳам мумкин. Қонун ҳужжатларида ёки пудрат шартномасида пудратчи буюртмачига ишнинг сифатига кафолат бериши назарда тутилган бўлса, пудратчи бутун кафолат муддати давомида пудрат шартномасининг шартларига, шартлар бўл маганвда, одатда тегишли 1>рдаги ишларга қўйиладиган талабларга мос келадиган, шартномада белгиланганидек, фойдаланишга ярокли бўлган иш натижаларини буюртмачига топшириши керак. Агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, иш натижасининг сифатига берилган кафолат ишнинг натижасини ташкил этувчи ҳамма нарсага тегишли бўлади.

www.arxiv.uz Агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кафолат муддати буюртмачи бажарилган иш натижасини қабул қилган ёки қабул қилиши лозим бўлган пайтдан ўта бошлайди. Қонун ҳужжатларио,а ёки тарафларнинг келишувида бошқача тартиб белгиланган бўлмаса, ёхуд у пудрат шартномасининг хусусиятларидан келиб чиқмаса, Фуқаролик кодекси 404-моддасининг тегишли қоидаларига кўра белгиланади. Агар пудрат шартномасига мувофиқ бажарилган ишга кафолат муддати белгиланган бўлса-да, ундан буюртмачининг фойдалани-шига пудратчига боглиқ бўлган ҳолатлар тўсқинлик қилаётган бўлса, бу ҳолатлар пудратчи томонидан бартараф қилингунга қадар кафолат муддатининг ўтиши бошланмай туради. Агар пудрат шартномасида бошқача белгиланган бўлмаса, кафолат муддати, пудрат иши натижасидан аниқланган камчиликлар туфайли фойдаланиб бўлмаслиги ҳақида пудратчи огохлантирилган бўлса, бу камчиликлар бартараф қилингунча кафолат муддатининг ўгаши тўхтатилади. Пудрат шартномаси бўйича бажарилган ишнинг кафолат муддати иш натижасидаги камчиликлар ва фойдаланишга зид тўсқинликлар пудратчи томонидан бартараф қилинганидан сўнг қайта бошланади. Иш сифати талаб даражасида бўлмаганлиги учун пудратчи жавобгарлиги Пудрат шартномаси бўйича бажарилган ишнинг сифати талаб даражасида бўлмаганлиги учун пудратчи жавобгар бўлади. Агар, иш пудратчи томонидан пудрат шартномасидан четга чиқкдн ҳолда бажарилиб, иш натижасини ёмонлаштирган бўлса уни шартномада назарда тутилган мақсадлар учун ёхуд шартномада яроқсизлик ҳақида тегашли шартлар бўлмаганда, одатдаги мақсадлар учун фойдаланишга яроқсиз қилиб қўядиган бошқа камчиликлар билан бажарилган бўлса, қонунда ёки шартномада бошкрча тартиб назарда

www.arxiv.uz тутилган бўлмаса, буюртмачи ўз хоҳишига кўра, пудратчидан шу камчиликларни мақбул муддатда бепул бартараф этишни ёки иш учун беягиланган баҳони мазкур камчиликларга мутаносиб равишда камайтиришни ёхуд шартномада буюртмачининг камчиликларни бартараф этиш ҳуқуқи назарда тутилган бўлса, уларни бартараф этишга қилган ўз харажатларини қоплашни татаб қилишга ҳақли. Пудратчи ишдаги ўзи жавобгар бўлган камчиликларни бартараф этиш ўрнига, буюртмачига шартномани бажаришни кечиктирганлик натижасида етказган зарарни қоплаган ҳолда ишни янгидан бепул бажариб беришга ҳақли. Бундай ҳолда буюртмачи илгари ўзига топширилган иш натнсласини, агар ишнинг хусусиятига кўра уни қайтариб бериш мумкин бўлса, пудратчига, кдйтариб бериши шарт. A гар пудрат шарткомаси бўйича бажарилган ишдаги йўл қўйилган камчиликлар жидций ва бартараф этиб бўлмайдиган даражада бўлса, ёки аниқланган камчиликлар буюртмачи томонвдан белгиланган оқилона муддатда бартараф этилмаган бўлса, буюртмачи шартномани бажаришдан бош тортишга ва келтирилган зарарни қоплашни пудратчидан талаб қшшшга ҳақли. Пудрат шартномасида бажарилган ишнинг муайян камчиликлари учун пудратчини жавобгарликдан озод қилиш хусусида шарт бўлиши, агар бундай нуқсонлар пудратчининг айбли ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлиги туфайли вужудга келганлиги исботланса, пудратчини жавобгарликдан озод қилишга асос бўлмайди. «... Ишни бажариш учун материал берган пудратчи унинг сифати учун сотувчининг сифати лозим даражвда бўлмаган товар учун жавобгарлиги тўғрисидаги қоидалар бўйича жавобгар бўлади» (ФКнинг 650-моддаси). Буюртмачи пудрат ишини қабул қилиб олганидан сўнг, қонун ҳужжатлари ёки пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи пудратчи томонидан бажарилган иш натижасининг талаб

www.arxiv.uz даражасида сифатли эмаслига билан боглиқ талабларни ФКнинг 651- моддасида беягиланган муддат давомида аниқпаган тақцирда, пудратчига нисбатан талаб қўйишга ҳақяи. Пудратчи томонидан бажарилган ишга унинг сифати хусусида кафолат мўддати белгиланиши мумкин, Агар пудратчи томонидан бажарилган иш натижасида кафолат муддати белгиланмаган бўлса, иш натижаларидаги камчиликлар оқилона муддатда, бироқ иш натижаси топширилган кундан бошлаб, икки йил мобайнида аникланган такдирда, буюртмачи иш натижасидаги камчиликлар билан боғлиқ талабларни қўйиши мумкин. Буюртмачи қонун, шартнома ёки иш муомаласи тартибида бошқача мудцат белгиланган бўлмаса, ФКнинг 651-моддасида белгиланган муддат давомида ишнинг сифати лозим даражада эмаслиги хусусида пудратчига талаб қўя олади. Пудратчи томонидан шартномага мувофиқ бажарилган ишнинг талаб даражада сифатли эканлиги хусусида кафолат муддати белгиланади. Буюртмачи томонидан бажарилган иш натижасидаги камчиликлар ана шу муддат давомида аниқлансагина бу камчиликлар хусусида унга талаб қўя олади. Агар пудрат шартномасига мувофиқ бажарилган иш натижасининг сифати хусусида белгиланган кафолат муддати икки йиддан кам бўлса, буюртмачи ишда йўл қўйилган камчиликларни ана шу кафолат муддати ўтгандан сўнг ҳам аниқлаши мумкин. Бироқ ФКнинг 651-моддасининг бешинчи қисмида белгиланганидек бажарилган иш натижаси буюртмачи томонидан қабул қилиб олинган ёки қабул қилиб олиниши лозим бўлган пайтдан эътиборан икки йил давомида аниқпанган такдирда пудратчига нисбатан талаб қўя олади. Буюртмачи пудратчига нисбатан талаб қўйиши учун ишдаги камчиликлар иш натижаси ўзига топширилгунгача ёки топшириш пайтида юзага келган сабабларга кўра, пайдо бўлганлигини исбот қилиши лозим. Шувда улар учун пудратчи жавобгар бўлади.

www.arxiv.uz Пудрат шартномасига мувофиқбажарилган иш натижасининг сифати талаб даражасид^ эканлиги хусусида кафолат муддати белгиланади. Агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кафолат муддати бажарилган иш натижаси буюртмачи томонидан қабул қилиб олинган кундан ёки қабул қнлиниб олиниши лозим бўлган пайтдан эътиборан ўта бошлайди. Пудрат шартномаси бўйича кафолат муддатини ҳисоблашда, агар қонун ҳужжатларвда, тарафлар ўртасидаги келишувда бошкрча тартиб назарда тутилган бўлмаса, ёки у пудрат шартномасининг хусусиятларидан келиб чиқмаса, Фуқаролик кодексининг 404-моддаси иккинчи, учинчи, тўртинчи ва бешинчи қисмларининг қоидалари мувофиқтарзда қўлланилади. Пудратчи томонвдан пудрат шартномасига мувофиқбажарилган иш сифатли эмаслиги хусусида буюртмачи даъю қўзгатишга хакли. Даъво қўзғатиш қонунда белгиланган муддат ичида бўлиши керак. Бундай муддат Фуқаролик кодексининг 150-моддасида уч йил қилиб белгиланган. Буюртмачи ишни қабул қилиб олгандан сўнг иш сифатинингтегишли даражада эмаслигани билган ёки билиши лозим бўлган кундан бошлаб даъво қўзгаш муддати ўта бошлайди. Агар қонун ҳужжатлари ёки пудрат шартномасида пудратчининг иш сифатига кафолат бериши назарда тутилган, кафолат муддати белгиланган ва ишдаги камчиликлар хусусидаги ариза кафолат муддатида берилган бўлса, даъво қўзғаш муддати камчиликлар хусусида ариза берган кундан эътиборан ўта бошлайди. Буюртмачи пудратчи томонидан бажарилаётган ишни ўзаро келишувга мувофиқ қисмларга бўлиб қабул кдгсиши ҳам мумкин. Бундай пайтда ишнинг сифати лозим даражада эмаслиги хусусида даъво муддати пудрат ишининг бир қисми қабул қилиниб ундаги камчиликлар аниқланганидан сўнг эмас, балки пудрат шартномасқда белгиланган ишнинг ҳаммаси бугунлай қабул қилиб олинган кундан эътиборан ўта бошлайди. Пудрат шартномаси бўйича тарафлар сир тутилиши лозим бўлган маълумотларни, албатта сир сақлаши шарт. Буни ҳозирги бозор иқгисодиёти

www.arxiv.uz муносабатларида рақобат кураши, қолаверса, ҳар бир субъектнинг қонуний манфаати ҳам талаб этади. Бир томон пудрат шартномаси бўйича ўз мажбуриятларини бажарганлиги туфайли иккинчи томондан янги ечимлар ва техникавий билимлар, жумладан тижорат сири деб хисобланиши мумкин бўлган маълумотлар хам олиши мумкин. Бундай маълумотларни олган томон ана шу маълумотни берган томоннинг розилигисиз уни учинчи шахсга ошкор қилишга ҳаққи йўқ. Бундай махфий саклаш шарт бўлган ахборотдан фойдаланиш тартиби ва шартлари томонларнинг ўзаро келишуви билан белгиланади. Пудрат шартномаси муддатидан аввал бекор қилинганда пудратчи буюртмачига иш учун берган материал ва ускуналарни қайтариб бериши шарт. Агар буюртмачи ушбу Кодекснинг 642-моддасининг 4-қисмида белгиланганидек, пудрат шартномаси бажарилгунча, шартномадан бир томонлама воз кечса ёки 650-моддаси 3-қисмига мувофиқ пудрат шартномасида аникланган камчиликларни бартараф этиш тўғрисида белгиланган муддатда пудратчи уни бартараф этмаган бўлса, буюртмачи шартномани бажаришдан бош тортиши мумкин. Бундай ҳолда пудратчи буюртмачи томонидан берилтан материалларни ускуналарни ишлаш (ишлов бериш) учун берилган ашё ва бошқа мол-мулкни буюртмачига қайтариб бериши шарт. Буюртшчига қайтармаса, буюртмачи кўрсатган шахсга топшириши, агар бунинг иложи бўлмаса, - материаллар, ускуналар, ашё ва бошқд мол-мулкнинг қийматини тўлаши шарт.

www.arxiv.uz Адабиётлар: 1 Каримов И. А.. Ўзбекистон буюк келажак сари (Ўзбекистон XXI аср бўсагасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафо-латлари). Т., «Ўзбекистон», 1998, 567-6. 2. «Халқ сўзи», 2000 йил 15 июнь. 3. Каримов И. А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., «Ўзбекистон», 1995, 241-6. 4. Ўзбекистон Республикасининг Корхоналар, Ижара, Мулкчилик тўғрисидаги қонунлари. Т., «Адолат», 1997. 5.www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Тадбиркорлик соҳасидаги солиқ муносабатлари

Ахолига хизмат курсатиш соҳасидаги тадбиркорлик

Ташқи иқтисодий фаолият соҳасидаги тадбиркорлик ( Ташки иктисодий фаолият сохасидаги тадбиркорлик

Экология соҳасидаги жиноятлар

Ахборот технологиялари соҳасидаги жиноятлар