Хужалик процессуал хукукий муносабат ва унинг субъектлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Хужалик процессуал хукукий муносабат ва унинг субъектлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

101 KB

Ko'chirib olish

Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабат ва унинг субъектлари Режа: 1. Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабат тушунчаси, унинг таркиби (элементлари). 2. Хўжалик процессида субъектлар тушунчаси ва таркиби. 3. Хўжалик суди хўжалик процессининг иштирокчиси ва хўжалик судининг судьяларини четлаштириш (рад этиш) тартиби 4. Хўжалик процессида тарафлар тушунчаси. Тарафларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари. 5. Процессуал шерик иштирокчилик тушунчаси. Ишга дахлдор бўлмаган тарафни алмаштириш.Процессуал ҳуқуқий ворислик. 6. Хўжалик процессида учинчи шахслар. Низонинг предметига нисбатан мустақил талаблар билан арз қилувчи учинчи шахслар. 7. . Низонинг предметига нисбатан мустақил талаблар билан арз қилмайдиган учинчи шахслар

Давлат ва ҳуқуқ назариясидан маълумки, ҳуқуқий муносабат деб, ҳуқуқ нормалари билан тартибга солинадиган ижтимоий муносабатларга айтилади. Бу муносабат иштирокчилари субъектив ҳуқуқ ва юридик мажбуриятларга эга бўладилар. Хўжалик судлари ўзининг зиммасига юклатилган одилсудловни амалга ошириш билан боғлиқ фаолият жараёнида хўжалик процессининг бошқа иштирокчилари билан ҳуқуқий муносабатга киришади. Бу муносабатлар хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатлар деб аталади. Бундай ҳуқуқий муносабатлар ўзига хос ҳусусиятлари билан бошқа ҳуқуқий муносабатлардан ажралиб туради. Бу ҳусусиятлар қуйидагилардан иборат: Биринчидан , хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатларда хўжалик суди албатта иштирок этади.Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабат хўжалик суди иштирокисиз вужудга кела олмайди. Процесснинг барча иштирокчилари фақат хўжалик суди билангина муносабатга киришади. Аммо, бу муносабатлар суд билан процесснинг барча иштирокчилари ўртасида бир вақтнинг ўзида вужудга келмайди. Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатлар хужалик суди (хўжалик суди судьяси) билан процессда иштирок этувчи барча шахслар ўртасида иқтисодий низоларни ва бошқа ишларни кўриш ва ҳал қилиш, суд хужжатларини қайта кўриш ва уларни ижро қилиш жараёнида вужудга келади. Иккинчидан, ишда иштирок этувчи шахслар ўзаро моддий-ҳуқуқий муносабатда бўлиши мумкин.Шу билан бир вақтда улар хўжалик судини четлаб туриб ўзаро хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатга кириша олмайдилар. Учинчидан, хўжалик процессуал муносабатларда процесснинг барча иштирокчилари фақат суд билан процессуал муносабатларда бўлсалар ҳам, аммо бу холат ягона бир бутун процессуал ҳуқуқий муносабатни вужудга келтирмайди. Тўртинчидан, хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатларда асосий субъект бўлиб кўрилган хўжалик судининг одилсудловни амалга оширувчи субъект сифатидаги фолияти қонун хужжатларида белгилаб қўйилган. Хўжалик суди ва процессининг бошқа иштиокчилари ўртасидаги муносабатлар ҳам қонун хужжатлари доирасида, асосан хўжалик процессуал кодекс воситасида тартибга солинади. Демак, хўжалик судларининг манфаатлари процессуал ҳуқуқий муносабатнинг бошқа субъектлари манфаатларига зид келмайди.

Бешинчидан , хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатлар процессуал нормалар асосида вужудга келади. Ҳар қандай ҳуқуқий муносабат каби, хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатлар ҳам юридик фактлар асосида вужудга келади, ўзгаради ва бекор бўлади. Ҳар қандай ҳуқуқий муносабат каби хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабат ҳам қуйидаги элементлардан ташкил топган: хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатнинг объекти, мазмуни ва субъекти. Хўжалик процессуал ҳ уқуқий муносабатнинг объекти бўлиб , бу муносабат нимага қаратилган бўлса, шу унинг объектини ташкил этади. Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатнинг объектини корхона, ташкилот, муассаса ва фуқароларнинг иқтисодиёт соҳасидаги бузилган ҳуқуқ ва қонуний манфаатларнинг ҳимоя қилиниши ҳисобланади. Хўжалик процессуал ҳ уқуқий муносабатнинг мазмунини бу муносабат иштирокчиларининг субъектив ҳуқуқ ва мажбуриятлари ташкил қилади. Хужалик процессуал қонунчилик хўжалик суди ва процесс иштирокчилари ўртасидаги муносабатларни қатъий белгилаган ҳолда, процесснинг ҳар бир иштирокчисини мустақил ҳуқуқ ва мажбуриятлар мажмуасига эга қилиб қўйган. Хўжалик процессида субъектлар тушунчаси ва таркиби. Ҳар қандай ҳуқуқий муносабат субъекти деганда, шу муносабатнинг иштирокчилари тушунилади . Демак, х ўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатнинг субъектлари бўлиб, унинг иштирокчилари ҳисобланади. Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатнинг субъектларига хўжалик суди ва процесснинг бошқа барча иштирокчилари киради. Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабат субъектларини тўртта гуруҳга ажратилади: 1. Низоларни ҳал қилувчи орган сифатида хўжалик процессининг асосий субъекти бўлган хўжалик судлари. 2. Хўжалик процессининг якунидан ҳуқуқий жиҳатдан манфаатдор бўлиб, ўзининг ёки ўзга шахсларнинг ҳуқуқларини ёки қонуний

манфаатларини ҳимоя қилаётган ишда иштирок этаётган шахслар (тарафлар,учинчи шахслар, юридик фактларни аниқлаш тўғрисидаги, банкротлик ишлари бўйича аризачилар ва бошқа манфаатдор шахслар). 3. Хўжалик судида ишда иштирок этишни таъминлаб, ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилган шахсларнинг манфаатларини ифода этувчи вакиллар (прокурор,давлат ва бошқа органлар). 4. Хўжалик суди фаолиятига ўзиниг зиммасига юклатилган мажбурияти юзасидан ёрдам берувчи шахслар (вакил, гувоҳ, эксперт, таржимон). Хўжалик ишида иштирок этувчи шахсларнинг ҳар бири хўжалик процессида қатнашишларининг мақсадлари ва асосларига қараб, ХПКнинг 35-моддасида кўрсатилган процессуал ҳуқуқ ва бурчларга эга бўладилар.. Унга мувофиқ: ишда иштирок этувчи шахслар иш материаллари билан танишиш, улардан кўчирмалар олиш, нусхалар кўчириш, рад қилиш тўғрисида арз қилиш, далиллар тақдим этиш, далилларни текширишда иштирок этиш, саволлар бериш, илтимосномалар киритиш, арз қилиш, хўжалик судига оғзаки ва ёзма тушунтиришлар бериш, ишни кўриш давомида туғиладиган барча масалалар бўйича ўз важларини, хулосаларини тақдим қилиш, ишда иштирок этувчи бошқа шахсларнинг илтимосномалари, важларига эътироз билдириш, суд ҳужжатлари устидан шикоят қилиш (протест келтириш) ҳамда ХПКда уларга берилган бошқа процессуал ҳуқуқлардан фойдаланиш ҳуқуқига эгадирлар. Шунингдек, ишда иштирок этувчи шахслар ХПКда назарда тутилган процессуал мажбуриятларга ҳам эгадир ва улар ўзларига тегишли барча процессуал ҳуқуқлардан инсофли равишда фойдаланишлари шарт. Хўжалик суди хўжалик процессининг иштирокчиси ва хўжалик судининг судьяларини четлаштириш (рад этиш) тартиби Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатнинг асосий субъекти бўлган хўжалик судларининг асосий вазифаси одилсудловни амалга ошириш ҳисобланади. Хўжалик судлари хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатнинг субъекти сифатида икки гуруҳга ажратилади: 1. Ишни мазмунан кўриб ҳал қилувчи биринчи инстанция хўжалик судлари. Буларга Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди, қорақалпоғистон Республикаси хўжалик суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар хўжалик судлари киради.

2. Суд хужжатларини қайта кўриш ваколатига эга бўлган хўжалик судлари. Буларга аппелляция, кассация инстанцияси, ишларни назорат тартибида кўрувчи Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Раёсати, янги очилган ҳолатлар бўйича суд ҳужжатларини қайта кўрувчи инстанция судлари киради. Хўжалик судлари номидан ишлар судьянинг якка ўзи ёки ҳайъат (учта судьядан кам бўлмаган) таркибида амалга оширилади. Биринчи инстанция хўжалик судларида ишлар судьянинг якка ўзи томонидан, апелляция, кассация ва назорат инстанцияларида эса ҳайъатда кўрилади. Хўжалик процессида ишларнинг мустақил, қонуний, холисона ва объектив кўрилишини таъминлаш кафолати сифатида ишда иштирок этувчи шахслар ҳуқуқлари доирасига судьяни рад қилиш имконияти берилган. Бу қоида ХПК нинг 17-моддасида белгиланган бўлиб,улар қуйидагилардан иборат: -ишда иштирок этувчи шахсларнинг ёки улар вакилларининг қариндоши бўлса; -шу иш илгари кўрилганда эксперт, таржимон, прокурор, вакил ёки гувоҳ сифатида иштирок этган бўлса; - ишнинг пировард натижасидан шахсан, бевосита, ёки билвосита манфаатдор бўлса ёхуд унинг холислигига шубҳа туғдирувчи бошқа ҳолатлар мавжуд бўлса. Шунингдек ХПК ишни кўраётган хўжалик суди таркибига бир-бирига қариндош бўлган судьяларнинг киритилишини ҳам таъқиқлайди. Агар юқоридаги асослар мавжуд бўлса, судья ўзини ўзи рад қилиш тўғрисидаги аризани бериши шартлиги қонунда белгилаб қўйилган. Хўжалик суди судьясини рад қилиш учун асос мавжуд бўлган тақдирда ишда иштирок этувчи шахслар иш кўриладиган суднинг раисига, агар иш ҳайъатда кўрилаётган бўлса, ҳайъат раисига асослантирилган ариза билан мурожаат қилади. Ариза қонун хужжатларига мувофиқ кўриб чиқилади ва бу аризани қаноатлантириш ёки қаноатлантирмаслик ҳақида ажрим чиқарилади. Хўжалик процессида тарафлар тушунчаси. Тарафларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари. Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатда иштирок этувчи шахслар ичида тарафлар алоҳида ўринни эгаллайди. Чунки низоли муносабат айнан шу шахслар ўртасида вужудга келади. Улар низо предметига нисбатан қарама-қарши бўлган икки тараф сифатида майдонга кириб келади.

Улардан бири даъвогар иккинчиси жавобгар деб аталади. Даъвогар бу ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилинишини суддан илтимос қилиб даъво қўзгатган ёҳуд манфаатини кўзлаб даъво тақдим этилган шахсдир. Жавобгар , яъни даъво юзасидан даъвогарни ҳуқуқ ва қонуний манфаатини бузганлиги учун суд томонидан жавоб бериш учун жалб этилган шахс бўлади.. Хўжалик процессида тарафлар, яъни даъвогар ва жавобгар сифатида фуқаролар (қонунда белгиланган тартибда тадбиркор мақомини олган) шунингдек корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва жамоат бирлашмалари бўлиши мумкин. Хўжалик процессида даъво фақат даъвогар томонидангина тақдим этилмасдан, балки бузилган ҳуқуқларнинг барча ҳолларда ҳимоя қилинишини таъминлаш мақсадида қонун судда даъво қўзғатиш ҳуқуқини бошқа шахсларга ҳам беради.. Бу шахсларни биз хўжалик процессининг субъектларини гуруҳларга ажратганда, хўжалик судида ишда иштирок этишни таъминлаб, ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилган шахсларнинг манфаатларини ифода этувчи вакиллар сифатида белгилаган эдик(ХПКнинг 43-44-моддалари). Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатнинг субъекти сифатида тарафлар процесснинг бошқа иштирокчиларидан фарқ қилиб, ўзларига хос ҳуқуқларга эга бўладилар. Жумладан, ХПК нинг 40;132-моддаси қоидаларида белгиланганидек, даъвогар даъвонинг асосини ёки предметини ўзгартиришга, даъво талабларининг миқдорини оширишга ёки камайтиришга ёҳуд даъводан воз кечишга, жавобгар эса даъвони қисман ёки тўла тан олишга ёки рад этишга ҳақли бўлади. Тарафлар жараённинг ҳар қандай даврида ишни келишув битими билан тамомлашлари мумкин. Суд даъвогарнинг даъводан воз кечишини, жавобгарнинг даъвога иқрорлигини башарти, бу ҳаракатлар қонунга хилоф бўлса ёки кимнинг бўлмасин ҳуқуқини ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузса, қабул қилмайди ва тарафларнинг келишув битимини тасдиқламайди. Хўжалик процессуал қонунчилиги тарафларни процессуал жиҳатдан тенг ҳуқуқлигини кафолатлайди.Тарафлар ўзларига берилган барча процессуал ҳуқуқлардан виждонан, инсофли равишда фойдаланишга мажбурлар. Жараённи чўзиш ёки бузиш мақсадида ҳар қандай ғайриқонуний ҳаракатлар қилинишига суд йўл қўймайди.

Процессуал шерик иштирокчилик тушунчаси. Ишга дахлдор бўлмаган тарафни алмаштириш.Процессуал ҳуқуқий ворислик. Ўзбекистон Республикаси ХПК нинг 37-моддаси ишда бир неча даъвогар ва жавобгарнинг иштирок этиш қоидаларини белгилайди. Хўжалик процессида даъво бир неча даъвогар томонидан биргаликда ёки бир неча жавобгарга нисбатан тақдим этилиши мумкин.Бу процессуал шерик иштирокчилик деб аталади. Шерик иштирокчилар ишнинг судда юритилишини ўз шерикларидан бирига топширишлари мумкин. Хўжалик суди даъвогарнинг розилигисиз бошқа шахсни жавобгар сифатида ишда иштирок этиш учун жалб қила олмайди. Хўжалик суди даъво тақдим этиш ҳуқуқига эга бўлмаган шахс томонидан ёки даъво бўйича жавоб бериши лозим бўлмаган шахсга нисбатан тақдим этилганини аниқласа, ҳал қилув қарори чиқарилгунга қадар, даъвогарнинг розилиги билан дастлабки даъвогар ёки жавобгарнинг ишга дахлдор даъвогар ёки жавобгар билан алмаштирилишига йўл қўйиш мумкин. Даъвогар шахс ҳуқуқининг бузилганлиги ва шу муносабат билан унинг ўзи даъвогар бўлиши ва бу низоли ҳуқуқни бузувчи жавобгар сифатида кўрсатилган шахснинг айнан ўзи жавобгар бўлишлиги хўжалик суди томонидан суд мажлисида, ишни атрофлича, холисона текшириш натижасида аниқланади. Аммо айрим ҳолларда хўжалик суди процессдаги даъвогарни ёки жавобгар тарафни, ёхуд ҳар иккила тарафнинг ҳам хатолик билан ишга жалб этилишлари туфайли дахлдор бўлмаган тараф бўлиб топилиши мумкин. Шундай холатларни назарда тутиб ХПК, ишга дахлдор бўлмаган тараф хўжалик судининг ташаббуси билан бошқа дахлдор тараф билан алмаштиришга йўл қўяди. Суд ишни текшириш вақтида аризани талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлмаган шахс томонидан қўзғатилганлигини ёки жавоб бериши лозим бўлмаган шахсга нисбатан қўзғатилганлигини аниқласа, дастлабки даъвогарни ёки жавобгарни дахлдор (тегишли) даъвогар ёки жавобгар билан алмаштиришга йўл қўйиши мумкин. Ишга дахлдор бўлмаган даъвогар деб , низоли ҳуқуқнинг ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатнинг ўзига тегишли бўлиши тўғрисида даъво қўзғатиш ҳуқуқига эга бўлмаган даъвогарга айтилади.

Агар даъвогар жавобгарни бошқа шахс билан алмаштиришга рози бўлмаса, суд даъвогарнинг розилиги билан бу шахсни иккинчи жавобгар сифатида ишга жалб қилиши мумкин. Ишга дахлдор бўлмаган тараф алмаштирилганлиги тўғрисида суд ажрим чиқаради. Ишга дахлдор бўлмаган тараф алмаштирилганидан сўнг ишни кўриш янгидан бошланади. Хўжалик процессининг муҳим институтларидан бири бўлиб процеесуал ҳуқуқий ворислик ҳисобланади. Низоли ёки ҳал қилув қарори билан аниқланган ҳуқуқий муносабатдан тарафларнинг бири, учинчи шахс ёки уларнинг қонуний вакили чиқиб кетган ҳолларда (юридик шахснинг тугатилиши ёки уни қайта ташкил этилиши, талабдан бошқа шахс фойдасига воз кечиш, қарзнинг бошқа шахсга ўтказилиши, фуқаронинг ўлими ва бошқа ҳолларда) суд бу тарафни унинг ҳуқуқий вориси билан алмаштириб, бу ҳақда ўз ажрими, ҳал қилув қарори ёки қарорида кўрсатади. Хўжалик жараёнининг ҳар қандай боскичида процессуал ҳуқуқий ворисликка йўл қўйилади. Ҳуқуқий вориснинг процессга киришганлигини хўжалик суди тегишли ажрим билан расмийлаштиради. Хўжалик процессида учинчи шахслар. Низонинг предметига нисбатан мустақил талаблар билан арз қилувчи учинчи шахслар. Хўжалик процессида шундай низоли муносабатлар ҳам учрайдики, уларнинг хўжалик судлари томонидан кўриб ҳал этилиши маълум даражада процессга жалб этилмаган шахсларнинг моддий ҳуқуқига таъсир этиши, ишнинг хўжалик судида ҳал этилиши натижасида уларга нисбатан муайян ҳуқуқ ёки мажбурият вужудга келтирилиши мумкин. Шу туфайли бу шахслар ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш мақсадида бошланган хўжалик ишига кириб бориши ёки бошланган процессда иштирок қилиш учун хўжалик суди томонидан жалб этилишлари мумкин. Бундай шахслар хўжалик процессида учинчи шахслар деб аталадилар. Учинчи шахслар манфаатларининг мазмунига ва иш юзасидан чиқарилган қарор билан боғлиқ бўлган оқибатларга қараб иккига: а) мустақил талаб билан арз қилувчи (мустақил даъво қилувчи) учинчи шахсларга; б) мустақил талаб билан арз қилмайдиган (мустақил даъволари бўлмаган) учинчи шахсларга ажратилади.

Даъвогар билан жавобгар ўртасидаги низонинг предметига нисбатан бошқа шахс томонидан шу предмет (нарса)ни ўзига тегишли бўлиши тўғрисида арз қилувчи шахс-мустақил даъво қилувчи учинчи шахс деб аталади 1 . ХПКнинг 41-моддасига асосан низонинг предметига нисбатан мустақил талаб билан арз қилувчи учинчи шахслар хўжалик суди ҳал қилув қарори қабул қилгунга қадар ишга киришиши мумкин. Улар даъвогарнинг барча ҳуқуқларидан фойдаланадилар ва барча мажбуриятларини бажарадилар, шу тоифадаги низолар учун қонунда назарда тутилган ёки шартномада белгиланган жавобгар билан низони судгача ҳал қилиш (талабнома юбориш) тартибига риоя этиш мажбурияти бундан мустаснодир, деб белгиланган. Юқоридагилардан кўриниб турибдики учинчи шахснинг процессуал ҳолати даъвогарникига тенглаштирилган. Дастлабки даъвогардан учинчи шахснинг фарқи шундаки, агар даъвогар (аризачи) ишни даъво талаби билан бошласа, учинчи шахс эса бошқа шахс томонидан бошланган процессга кириб келади. Хўжалик процессига учинчи шахсни иштирок этиш учун жалб қилишдан асосий мақсад, низоли муносабатнинг тўғри ва адолатли ҳал қилинишидан манфаатдор бўлган шахслар ҳуқуқ ва қонуний манфаатларининг битта суд мажлисида ҳимояланиши билан бир-бирига зид бўлган қарорларнинг қабул қилинишини олди олинади ҳамда суд ва ишда иштирок этувчи шахсларнинг вақти тежалади. Низонинг предметига нисбатан мустақил талаблар билан арз қилмайдиган учинчи шахслар Ўзбекистон Республикаси ХПКнинг 42-моддасига мувофиқ, низонинг предметига нисбатан мустақил талаб билан арз қилмайдиган учинчи шахслар, агар иш бўйича ҳал қилув қарори уларнинг тарафлардан бирига нисбатан ҳуқуқ ва мажбуриятларига таъсир кўрсатиши мумкин бўлса, хўжалик суди ҳал қилув қарори қабул қилгунга қадар даъвогар ёки жавобгар томонида ишга киришиши мумкин. Низонинг предметига нисбатан мустақил талаб билан арз қилмайдиган учинчи шахслар тарафнинг ҳуқуқларидан фойдаланадилар ва процессуал мажбуриятларини бажарадилар, даъвонинг асоси ёки предметини ўзгартириш, даъво талабининг миқдорини кўпайтириш ёки камайтириш,

шунингдек даъводан воз кечиш, даъвони тан олиш ёки келишув битими тузиш, суд ҳужжатининг мажбурий тарзда бажарилишини талаб қилиш ҳуқуқи бундан мустасно. Низонинг предметига нисбатан мустақил талаблар билан арз қилмайдиган учинчи шахслар сифатида мулкчилик шаклидан қатъий назар ,корхоналар, ташкилотлар, муассасалар ва тадбиркор фуқароларнинг ишга киришиши ёки жалб қилиниши масаласи хўжалик суди томонидан ҳал қилув қарори қабул қилингунга қадар суд мажлисида кўриб чиқилиши мумкин. Низонинг предметига нисбатан мустақил талаблар билан арз қилмайдиган учинчи шахслар ишда иштирок этувчи шахслар сифатида ХПК нинг 35-моддасида белгиланган барча ҳуқуқ ва мажбуриятлардан фойдаланадилар. Низонинг предметига нисбатан мустақил талаблар билан арз қилмайдиган учинчи шахслар процессда тараф бўлиб ҳисобланмайди, шунинг учун даъвогар ва жавобгар ўртасидаги низонинг предметини тасарруф қилиш бўйича ҳаракатларни амалга оширишга, яъни даъво предмети ёки асосини ўзгартиришга, даъво талаби миқдорини кўпайтириш ёки камайтиришга ҳақли эмас.

АДАБИЁТЛАР 1. Отахонов Ф. Х . Хозяйственное процессуальное право. Учебное пособие. – Т., 2003. – 262 с. 2. Бурхонходжаева Х.В., Дўстов У.Н. Хўжалик процесси(схемаларда). - Т.: ТДЮИ, 2002 . 3. 3.Шорахметов Ш.Ш. Ўзбекистон Республикасининг хўжалик процессуал ҳуқуқи. –Т:.Адабиёт жамғармаси, 2001. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Хужалик процессуал муддатлар

Фуқаролик процессуал ҳуқуқий муносабатлар ва уларнинг субъектлари

Хўжалик процессуал ҳуқуқининг тамойиллари ( принциплари ) ( Хужалик процессуал хукукининг тамойиллари

Тадбиркорлик хукуки субъектлари ва уларнинг хукукий холати

Хўжалик процессуал ҳуқуқининг тушунчаси, предмети, тизими ( хужалик процессуал хукукининг тушунчаси