Huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati asoslarining barpo etilishi - Huquqshunoslik - Referatlar

Huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati asoslarining barpo etilishi

Yuklangan vaqt:

23.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

26.697265625 KB

Ko'chirib olish

Huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati asoslarining barpo etilishi Har bir davlat o’z istiqlol va taraqqiyot yo’lini tanlar ekan, eng muhim maqsad va vazifalarini belgilab oladi. Mamalakatimiz mustaqilligining ilk davrida qabul qilingan Konstitutsiyada ham xalqimizning xohish-irodasi, inson huquq va manfaatlari, davlat tuzilishi o’z irodasini topgan. Bosh qomusimiz, jinsi, irqi, millati, dini, ijtimoiy kelib chiqishidan qat’i nazar, yurtimiz fuqarolari tengligining kafolatlanishini qayd etdi va zamonaviy demokratik taraqqiyot uchun zamin yaratdi. 1 Demokratik fuqarolik jamiyatni qurishni maqsad qilib qo’ygan har qanday davlatning demokratlashuviga xos xususiyatlarni ko’rsatuvchi shartlaridan biri- inson huquq va erkinliklarining qonunlarda to’liq belgilanishi hamda ularning ta’minlanishi uchun shart-sharoitlarning yaratilishi bilan belgilanadi. O’zbekistonda huquqiy demokratik davlatni qurishdan asosiy maqsad - ushbu davlatda yashovchi har bir fuqaroning huquq va erkinliklarini to’la ta’minlashdan iboratdir. 2 Konstitutsiyani yaratish yo’lidagi ilk huquqiy qadam o’zbek tiliga davlat tili maqomi berilishidir. Keyin esa ikkinchi huquqiy qadam Prezidentlik institut ta’sis etilishi va yangi davlat ramzlarini tayyorlash bo’yicha komissiya tuzilishi bilan bog’liq. “Mustaqillik deklaratsiyasi”ning e’lon qilinishi bilan uchinchi huquqiy qadam qo’yildi. Keyingi qadam esa Konstitutsiyaviy komissiyaning tashkil etilishiga borib taqaladi. Oliy Kengash qarori bilan 1990-yil 21-iyun kuni O’z. Res Birinchi Prezidenti I.Karimov raisligida davlat arboblari, mutaxassislardan iborat komissiya tuzildi va shu komissiya tomonisan 2 yildan ortiq vaqt mobaynida tayyorlandi. Keyinchalik 1992-yil 8-sentabrda Konstitutsiya loyihasini umumxalq muhokamasiga e’lon qilishga qaror qiladi va 26-sentabr kuni matbuotda chop etiladi. Takliflar ham inobatga olinib, ayrim o’zgartirishlar kiritilib, 21-noyabrda umumxalq muhokamasi uchun ikkinchi

marta gazetalarda chop etiladi. Eng so’nggi o’ninchi qadam esa Konstitutsiya loyihasining qabul qilinishidir. Sohibqiron Amir Temur bobomiz Davlat qonunlar asosida qurilmas ekan, unday saltanatning shukuhi, qudrati va tarkibi yo’qolad deb ta’kidlagan edi. Shundan kelib chiqqan holda, Konstitutsiya mamlakatimizda huquqiy demokratik davlat barpo etishda hamda fuqarolik jamiyatini bunyod etishda bosh omil hisoblanadi. Har qanday demokratik islohotlar natijasi, mamlakatda tinchlik hamda taraqqiyotning bosh omili ham konstitutsiya va qonun ustuvorligini ta’minlanishi va shu orqali jamiyatda huquqiy demokratik davlatni barpo etish, qolaversa, fuqarolik jamiyati yaratish bilan bevosita bog’liq. 3 Konstitutsiya O’zbekistonda erkin fuqarolik jamiyati, ya’ni xalqning o’zi bevosita boshqariladigan jamiyat va demokratik huquqiy davlat qurishni asosiy maqsad qilib qo’yadi. Unda «jamiki dunyoviy ne’matlar orasida eng ulug’i - inson» ekanligi yorqin mujassamlashtirilgan. Insonni ulug’lash, uni muhofaza qilish va har tomonlama kamol toptirish Konstitutsiyamizning asosiy g’oyasiga aylantirilgan. Zero, Konstitutsiyamizning eng katta va mu him qismi «Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari» deb nomlangan II bo’limidir. Har qanday demokratik islohotlar natijasi, mamlakatda tinchlik hamda taraqqiyotning bosh omili ham konstitutsiya va qonun ustuvorligini ta’minlanishi va shu orqali jamiyatda huquqiy demokratik davlatni barpo etish, qolaversa, fuqarolik jamiyati yaratish bilan bevosita bog’liq. Asosiy qonunimizda inson huquq va erkinliklariga amal qilinishini ta’minlash, har bir shaxsning qadr-qimmatini e’zozlash, barpo etayotgan adolatli jamiyatimizning ajralmas xususiyatlaridan birirdir. Shuningdek. Asosiy qonunimizning 7-moddasida: xalq davlat hokimiyatining birdan bir manbayi sifatida belgilab qo’yilganligi, 13- moddasiga ko’ra: O’z Res demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi, ularga ko’ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi. Bu

moddalarga ko’ra, davlat o’z faoliyatini faqat inson va jamiyat farovonligini ko’zlab amalga oshirishini anglatadi. Qolaversa, mamlakatimizdagi insonparvar siyosatning amaliy namunasini 2019-yil Jasliq qo’rg’onidagi jazoni ijro etish koloniyasini yopilganini aytishimiz mumkin. Bundan tashqari, ozodlikdan mahrum etilgan shaxslarga pensiya va ijtimoiy sug’urta to’lash tartibi ilk bor amaliyotga kiritildi. Mana shundan keyin pensiya yoshidagi ko’plab mahkumlarga pensiya pullari to’lab berildi. Shuningdek, inson huquq va erkinliklarini qadrlash, hurmat qilish madaniyatini shakllantirish va shu borada o’qitishning uzluksiz tizimini yaratish, oliy o’quv yurtlarida, kadrlar tayyorlash markazlarida yoki bo’lmasam, kurslarda “jamiyatdagi inson huquqlari”, “jamiyatdagi bola huquqlari”, “xotin-qizlar huquqlari” nomli maxsus o’quv kurslarini joriy etish lozim deb hisoblayman. Ya’ni bu orqali ma’lum bir ma’noda xalqning, insonlarning huquqiy ongi va madaniyati oshadi, o’sadi va ijtimoiy hayotdagi voqeliklarga mustaqil huquqiy munosabat bildira olishadi. Ma’lumki, Bosh qomusimiz boʼlgan konstitutsiyamizda “Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qilishi” to’g’risidagi norma belgilab qo’yilgan. Uning ijrosini amalda ta’minlash maqsadida Ma’muriy islohotlar konsepsiyasi qabul qilindi. Yaʼni jamiyatimizda fuqarolarning oʼrni, huquqlari yanada mustahkamlanib, ijtimoiy hayotda ularni har jabhada qoʻllab quvvatlab, keng imkoniyatlar, qulayliklar yaratib berilmoqda va xalq farovonligini yanada yuksaltirishga xizmat qiladigan bir qator chora tadbirlar koʻrilmoqda. Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bo’yicha maslahat kengashi, Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish markazi, Nodavlat notijorat tashkilotlari milliy assotsiatsiyasi kelgusi yilda har bir soha va tarmoq bo’yicha jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning ta’sirchan tizimini yaratishga bosh-qosh bo’lishi va tashabbus ko’rsatishi lozim.Konstitutsiyaga asosan sudlar o’z faoliyatida mustaqil, lekin ularning chinakam nazoratchisi xalq bo’lishi kerak. mamlakatimizda va xorijda fuqarolarimizni kafolatli

himoya qilish bundan buyon ham davlat siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biri bo’lib qoladi. Konstitutsiyamizga muvofiq, fuqarolar davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o’z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga ega. Saylovda o’ziga ma’qul bo’lgan nomzod yoki biron-bir partiya ilgari surayotgan dastur uchun ovoz berish, ularni qo’llab-quvvatlash vakillik demokratiyasining yaqqol ko’rinishidir. Fuqarolarning saylash va saylanishga oid huquqlari yanada kengaytirildi va amalda bo’lgan ko’plab cheklovlar bekor qilindi. O’zbek xalqining ko’p asrlik orzu-umidlari ifodasi bo’lgan mustaqillikning asosiy xususiyati milliy, umuminsoniy qadriyatlarni ta’minlaydigan huquqiy- demokratik davlat qurish edi. Mustaqillik yillari milliy davlatchilik asoslarini qurish yillari bo’ldi. O’tgan yillar ko’hna tariximizni teran his qilish, hozirgi jahon jarayonida o’z o’rnimizni egallash davri bo’ldi. Bu davrda biz o’zligimizni anglab, tarixiy yo’limizni uzil- kesil tanlab oldik. Mustaqil O’zbekiston Birinchi Prezidenti I.A.Karimov tarixiy an’analarga, dunyo tajribalariga, o’lkaning o’ziga xos tomonlariga tayangan holda jamiyatni siyosiy jihatdan tubdan isloh qilish yo’llarini ishlab chiqdi. Bu jarayonda ikkita bosh vazifa: 1. Eski ma’muriy tizimni tugatish va hokimiyat boshqaruv organlarini qayta qurish; 2. Yangi davlatchilikning huquqiy va siyosiy asoslarini yaratish, davlatchilikda yangi markaziy va mahalliy boshqaruv tizimini shakllantirish masalalarini hal qilishdan iboratdir. Jamiyatda qonuniylikning g’alaba qilishi, fuqarolarni ijtimoiy-siyosiy va boshqa huquqlarini himoyasi uchun hokimiyatlarning bo’linish prinsipi haqli ravishda amalga oshirildi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 11- moddasida hokimiyatning bo’linishi tamoyili konstitutsiya darajasida mustahkamlandi. Davlat va jamiyat qurilishini erkinlashtirishning yo’llarini ko’rsatib berar

ekan, Birinchi Prezident I.A.Karimov eng avvalo bu vazifa hokimiyat barcha tarmoqlarning bir-biridan mustaqil holda ish yuritish tamoyillarini mustahkamlashga bog’liqligini uqtiradi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining huquqiy holati Konstitutsiyaning V-bo’lim XVIII bobida va 1994-yil 22-sentabrda qabul qilingan “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi to’g’risida”gi Qonunda belgilangan. Bu qonunlarga ko’ra, Oliy Majlis Oliy davlat vakillik organi bo’lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. Sobiq Ittifoqdan qolgan qonunlarni o’zgartirish, mamlakat hayoti uchun zarur o’zgartirishlarni amalga oshirish, demokratik tamoyillar asosida Oliy Majlisni shakllantirish uchun 1994-yil 25-dekabrga saylovlar belgilandi. 1993-yilni 28-dekabrida qabul qilingan “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar to’g’risida” gi qonunga ko’ra respublika parlamentiga saylovlar umumiy, teng to’g’ridan to’g’ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo’li bilan o’tkaziladi. O’zbekiston Respublikasi I-chaqiriq Oliy Majlisiga saylov respublikamiz siyosiy hayotida ulkan yutuq bo’lib, bunda 250 deputatdan iborat Oliy Majlis - Yangi Parlament demokratik va ko’ppartiyaviylik asosida tuzildi. Oliy Majlis faoliyatini erkinlashtirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi II- chaqiriq Oliy Majlisining VII-sessiyasida ikki palatali parlament tuzish to’g’risida umumxalq referendumi o’tkazishga qaror qilindi. Shu asosda 2002-yil 27-yanvarda o’tgan umumxalq referendumida qatnashgan fuqarolarning 93,65 foizi parlamentni ikki palatadan tuzilishini qo’llab-quvvatladi. 1995-yil 23-24-fevralda chaqirilgan birinchi sessiyada O’zbekiston parlamenti hokimiyat vakillik organlaridan saylangan 120 kishidan iborat deputatlar blokini, 69 deputatdan tarkib topgan Xalq Demokratik partiyasi fraksiyasini, 47 deputatni uyushtirgan “Adolat” sosial-demokratik fraksiyasini, 14 deputat ishtirokida “Vatan taraqqiyoti” partiyasi fraksiyasini ro’yxatga oldi. Oliy Majlis sessiyalarida va uning qo’mitalarida olib borilayotgan ishlar asosan

mamlakatimizni ijtimoiy- siyosiy va iqtisodiy taraqqiyotini yuqori bosqichga ko’tarish, qonunchilikni sifat darajasini yuksaltirishga qaratilgan. Qonunlar qabul qilinmasdan oldin umumxalq muhokamasiga taqdim qilinishi islohotlarni amalga oshirishga ijobiy ta’sir qildi. 1997-aprelda Oliy Majlis tarkibida Inson huquqlari bo’yicha vakil (ombudsman) tashkil qilinganligi haqida qaror qabul qilindi. Ombudsman jahondagi 85 dan ortiq mamlakatda bo’lib, uning huquqiy holatini aniq ravshan belgilab beruvchi konstitutsiyaviy qonun Markaziy Osiyo davlatlarida birinchi huquqiy hujjatdir. Ushbu qonunda : “ Oliy Majlisning inson huquqlari bo’yicha vakili (ombudsman) mansabdor shaxslar, tashkilotlar va davlat organlarining inson huquqi, erki va qonuniy manfaatlarini davlat tomonidan himoya qilinishini ta’minlashga ko’maklashish maqsadida faoliyat ko’rsatadi ” Vakil Oliy Majlisning yordamchi instituti bo’lib, u ijtimoiy manfaatlarning muvozanatiga, inson huquqlarini himoya qilish bo’yicha eng maqbul davlat tizimi yaratilishiga ko’maklashadi. Qonun ombudsman institutining umumiy konsepsiyasi va jahon amaliyotining uyg’unlashgan shakli sifatida inson huquqlari vakili faoliyatining asosiy qoida-qonuniylik, oshkoralik, adolatparvarlik, insonparvarlik har bir kishi uchun ochiq ekanligini tasdiqlaydi. Ombudsman fuqarolarning ariza va murojaatlarini ko’rib chiqishda, zarur axborotni talab qilib olishda mansabdor shaxslar va davlat organlari bilan hamkorlik qilmoqda Qonun qabul qilinganga qadar ham Inson huquqlari bo’yicha vakil mamlakat Konstitutsiyasi doirasida faoliyat ko’rsatib keldi. Jumladan, birgina 1996-yilda Inson huquqlari bo’yicha vakil hamda fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklariga rioya etilishi bo’yicha komissiya a’zolari 700 dan ortiq murojaatni

ko’rib chiqdi. Ana shunday arizalarning tegishli qismidagi dalillar o’z tasdig’ini topgan va zarur choralar ko’rilgan. Inson huquqlari bo’yicha vakil BMTning Inson huquqlari bo’yicha komissiyasining Jenevada bo’lib o’tgan 52-sessiyasining majlisida qatnashdi va so’zga chiqdi. Chet ellarga xizmat safari davomida Inson huquqlari bo’yicha vakil BMT seminarida, BMTning Sharqiy Evropa va MDH mamlakatlaridagi vakillarining mintaqaviy uchrashuvida so’zga chiqdi. Evropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti va boshqa xalqaro tashkilotlarning bir qator kengashlari hamda seminarlari ishida qatnashdi. Inson huquqlari bo’yicha vakil faoliyatini tahlili shuni ko’rsatadiki, O’zbekistonda huquqiy, insonparvarlik, demokratik va fuqarolik jamiyat qurilishi uchun mustahkam poydevor qo’yildi Oliy Majlis “O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi to’g’risida” , “O’zbekiston Respublikasining davlat xavfsizligi to’g’risida” , “O’zbekiston tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari to’g’risida” , “Fuqarolarning huquqlari vaerkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to’g’risida” , “Siyosiy partiyalar to’g’risida” qonunlarni, Mehnat kodeksi (1995), “Fuqarolik Kodeksi” ning (1996) (birinchi va ikkinchi qismlari) kabi ko’plab qonunlar va qarorlar qabul qildi. 1999-yil 5 va 19-dekabr kunlari O’zbekiston Respublikasi ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisiga saylovlar bo’lib, saylangan deputatlardan O’zbekiston Parlamentining yangi tarkibi shakllandi. Ikkinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikkinchi sessiyasi “O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning ikkinchi chaqiriq Oliy Majlis birinchi sessiyasidagi ma’ruzasidan kelib chiqadigan “2000-2002-yillarga mo’ljallangan qonunchilik va nazorat faoliyatining ustivorlik jihatlari to’g’risida” gi hujjatni tasdiqladi.

Ikkinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IV-sessiyasida (2000-yil 14-dekabr) Oliy Majlisning O’zbekiston xalqiga Murojaaatida : “Yangi asr mamlakat uchun yangilanish va taraqqiyot davriga aylanishiga ishonamiz. Shu boisdan ham mustaqil yurtimizning yorug’ istiqboli uchun barchamiz hamjihat bo’lib kurashaylik. Maqsadimiz -Vatan taraqqiyoti, yurt tinchligi, xalq farovonligi va kelajak avlodning baxt-saodatidir” - deyilgan. Mustaqillikning tayanch nuqtalaridan biri prezidentlik boshqaruvining joriy qilinishi bo’ldi. Bu bilan davlat boshqaruvining yangi, zamonaviy va samarali tizimi shakllana boshladiki, Prezidentlik boshqaruvi shu tizimning o’zagidir. O’zbekiston mustaqillik tomon yo’l tutar ekan, birinchi kunlaridan boshlab, uning boshida Islom Abdug’anievich Karimov turdi. Asrlarga teng shu qisqa vaqtda erishilgan yutuqlar: mamlakatda o’rnatilgan ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy barqarorlik, tarixiy, milliy va diniy qadriyatlarimizning tiklanishi jamiyatda o’rnatilgan osoyishtalikni, mustaqil O’zbekiston Respublikasining xalqaro hamjamiyatda tutgan o’rnining ortib borishini butun xalqimiz, jahonning yirik davlat arboblari Islom Karimov nomi bilan bog’laydilar.

Foydalanilgan adabiyotlar 1 .O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. TOSHKENT- “O’ZBEKISTON”- 2018. 2. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o’rganish. X. Odilqoriyev va boshqalar. Toshkent-2010. 3.Prezident SH.M.Mirziyoyevning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganing 27 yilligiga bag’ishlangan marosimdagi ma’ruzasi. 07.12.2019. 4.Birinchi Prezident. I. A. Karimov. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. O’zbekiston ovozi, 2010-yil 13-noyabr.

O'xshashlar

Fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat

Demokratik fuqarolik jamiyati va uning mazmun mohiyati

Huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati shakllanish tarixi va hozirgi zamon

Qonun ustuvorligi demokratik, fuqarolik jamiyati qurilishining asosi

Fuqarolik jamiyati