Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш ( ерни хукукий мухофаза килиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш ( ерни хукукий мухофаза килиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш Режа: 1. Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш тушунчаси ва ўзига хос хусусиятлари. 2. Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш мазмуни, мақсади ва вазифалари. 3. Ерларни муҳофаза қилишнинг ҳуқуқий чора-тадбирлари.

www.arxiv.uz Ерларни муҳофаза қилиш масаласи жамиятнинг муҳим ижтимоий- иқтисодий ва сиёсий аҳамиятга молик вазифасидир. Чунки, халқнинг моддий фаравонлиги табиатнинг бебаҳо бойлиги, барча жонзодни боқувчиси ҳисобланган ерга эҳтиёткорона муносабатда бўлишга бо¦лиқ бўлади. Шу сабабдан, ер ресурсларидан оқилона фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш жуда муҳим аҳамиятга эгадир. Ернинг табиий ресурс сифатида шундай алоҳида хусусияти борки, унга тў¦ри муносабатда бўлинса, уни муҳофаза этиш тў¦рисида ¦амхўрлик қилинса ҳосилдорлиги доимо ошиб боради. Аксинча эса унинг ҳолати ёмонлашиб, фойдаланиш учун яроқсиз аҳволга тушиб қолиши мумкин. Шунинг учун ер эгалари, мулкдорлари, фойдаланувчилари доимо тупроқ унумдорлиги тў¦рисида ¦амхўрлик қилишлари, ернинг сифатини яхши сақлашга асосий эътибор қаратишлари лозим. Ҳозирги шароитда давлатимизда аграр муносабатлар соҳасида ислоҳотлар амалга оширилаётган шароитда атроф-табиий муҳитни, хусусан ер бойликларини муҳофаза қилиш муаммосига алоҳида эътибор берилмоқда. Бунинг исботи сифатида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1994 йил 24 ноябрдаги «Ерлардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш тў¦рисида»ги фармонини кўрсатиш мумкин. Бундан ташқари, атроф табиий муҳитни муҳофаза қилишга ба¦ишланган бир қатор қонунлар қабул қилинган бўлиб, уларда табиат объектлари, жумладан ер бойликларини муҳофаза қилишга ба¦ишланган алоҳида боблар киритилган. Ер ресурсларидан самарали фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш ҳар хил восита ва усуллар ёрдамида амалга оширилади. Шундай усуллардан энг муҳимларидан бири - ер бойликларини ҳуқуқий муҳофаза қилишдир, яъни ерни қонунлар ёрдамида бузилиб ташланишдан, ифлосланишдан, заҳарланишдан, ишдан чиқишдан ҳимоя этишдир. Демак, ер ресурсларини муҳофаза қилишда ҳуқуқнинг роли беқиёс ҳамда алоҳида аҳамиятга эга.

www.arxiv.uz Ер ресурсларини ҳуқуқий муҳофаза қилиш заруриятини шу билан тушунтириш мумкинки, ердан оқилона фойдаланиш ва уни муҳофаза қилишда табиий-илмий, ишлаб чиқариш-ташкилий, техникавий тавсияномаларнинг роли қанчалик катта бўлмасин, уларнинг бажарилиши барча давлат идоралари, корхона, муассаса, ташкилот, мансабдор шахслар ва фуқаролар учун ҳуқуқий нормаларда мустаҳкамлангандан кейингина мажбурий характерга эга бўлади. Акс ҳолда бу тавсияномалар бажарилмасдан қолиб кетиши мумкин. Шундай қилиб, ердан оқилона, самарали фойдаланиш ва уни муҳофаза қилишни таъмин этишда қонуннинг аҳамияти катта бўлиб, у ердан унумли фойдаланиш ва муҳофаза қилиш билан бо¦лиқ бўлган муносабатларни тартибга солади ҳамда ундан оқилона фойдаланиш ва ҳар хил ¦айриқонуний ҳатти-ҳаракатлардан муҳофаза қилиш чораларини белгилайди. Қонунлар ер бойликларига эҳтиёткорона ва оқилона муносабатдабўлиш, асраб-авайлаш, қадрлаш, доимо тупроқ унумдорлигини ошириб бориш талабани белгилайди, ердан фойдаланиш қоидалари бузилганда ҳуқуқий нормалар уни ҳимоя қилади. Ерни муҳофаза қилишнинг ўта муҳимлигини яна йилдан-йилга аҳолининг тез ўсиб бориши оқибатида жон боишга ҳисоблаганда су¦ориладиган ер майдонлари камайиб бораётганлиги билан ҳам изоҳлаш мумкин. Чунончи, республикамизда бу кўрсатгич 50-йилларда аҳоли жон бошига 0,5 гектар, 70-йилларда 0,4 гектар, 80-йилларда 0,2 гектардан тў¦ри келган бўлса, ҳозирги вақтда эса ундан ҳам пасайиб кетган. Шунингдек қурилишлар эгаллайдиган ер майдонлари ҳар 15 йилда икки баробар ортмоқда. Бу ҳолат ҳам ерни муҳофаза қилишни такозо этади. Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш на фақат Ер ҳуқуқи нормалари билан балки бошқа ҳуқуқ нормалари билан ҳам тартибга солинади. Масалан, конституциявий ҳуқуқ нормаларида фуқаролар табиатга эҳтиёткорона муносабатда бўлишлари шартлигини ўрнатади (Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 50-моддаси). Шунингдек ерларни муҳофаза қилишга ба¦ишланган қоидаларни Табиатни муҳофаза қилиш тў¦рисидаги, Қишлоқ

www.arxiv.uz хўжалик кооперативлари (ширкат хўжалиги) тў¦рисидаги, Фермер хўжалиги тў¦рисидаги қонунлар, Жиноят, Фуқаролик, Маъмурий жавобгарлик тў¦рисидаги кодексларда ҳам кўришимиз мумкин. Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш тў¦рисида гапирганда «ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш» ва «ердан фойдаланиш ҳуқуқини ҳимоя қилиш» деган тушунчаларни фарқлаш керак. Ердан фойдаланиш ҳуқуқини ҳимоя қилиш деганда ердан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя этиш, яъни ердан фойдаланувчиларнинг ер муносабатлари бўйича субъектив ҳуқуқ ваколатларини амалга оширишга тўсқинлик қилишни бартараф этишга қаратилган ҳуқуқий нормалар йи¦индиси тушунилади. Масалан, фуқаро ерни ўзбошимчалик билан эгаллаб олса, шу ер эгасининг ердан фойдаланишга бўлган ҳуқуқи бузилади. Агар ер кимёвий моддалар, ишлаб чиқариш чиқиндилари, оқова сувлар билан ифлослантирилса, бунда ерни муҳофаза қилиш тартиби бузилади. Юқорида айтилганлардан келиб чиқиб, ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш деганда, ердан оқилона фойдаланиш, уни қишлоқ хўжалиги оборотидан асоссиз равишда тортиб олинишнинг олдини олиш, зарарли антропоген таъсирдан ҳимоя қилиш, шунингдек тупроқ унумдорлигини тиклаш ва ошириш, ўрмон фонди ерларининг самарадорлигини юксалтиришга қаратилган ҳуқуқий нормалар йи¦индиси тушунилади. Бу ҳуқуқий нормалар фақат ер қонунчилигида эмас, балки табиатни муҳофаза қилиш, жиноят, фуқаролик, маъмурий, меҳнат, кооператив, фермер, деҳқон хўжалиги тў¦рисидаги қонунларда ҳам ўз ифодасини топган бўлиб, ерни муҳофаза қилишни мажмуалашган ҳуқуқ соҳалари нормалари билан тартибга солинади дейиш мумкин. Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш мазмуни, мақсади ва вазифалари. Ерларни ҳуқуқий муҳофаза қилишнинг асосий мазмуни ердан белгиланган мақсадда, оқилона фойдаланиш, тупроқ унумдорлигини, ўрмон фонди ерларининг самарадорлигини тиклаш ва ошириш, қишлоқ хўжалик

www.arxiv.uz оборотидан ва алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерлари таркибидан ерларни асоссиз равишда олиб қўйилишининг олдини олиш, уларни зарарли антропоген таъсирдан ҳимоя қилишга қаратилган ҳуқуқий, ташкилий, иқтисодий, технологик ва бошқа тадбирлар тизимидан иборат. Бундан ташқари, ерларни муҳофаза қилиш мазмуни табиатни муҳофаза қилиш ва табиий ресурсларни тежаш тарзида бўлиши ҳамда тупроқнинг сақланиши, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсига, геология жинсларига ва атроф муҳитнинг бошқа таркибий қисмларига таъсир ўтказишни чеклашни назарда тутади. Ерни муҳофаза қилиш мақсади ҳудудни оқилона ташкил этиш, тупроқ унумдорлигини, шунингдек ернинг бошқа хоссаларини тиклаш, ерларни сув ва шамол эрозиясидан, селлардан, сув босишдан, захлашдан, қайта шўр босишдан, қақраб қолишдан, заранглашишдан, ишлаб чиқариш чиқиндилари, кимёвий ва радиоактив моддалар билан ифлосланишдан ҳимоя қилиш, қишлоқ хўжалик ерларини бута ва майда дов-дарахтлар, ёввойи ўтлар босиб кетишидан ва ерларнинг маданий техникавий ҳолатини ёмонлаштирувчи бошқа жараёнлардан ҳимоя этиш, ерларни консервация қилиш, ернинг унумдорлигини оширишга қаратилган бўлади. Ер қонунчилигидаги ерни муҳофаза қилишга қаратилган ҳуқуқий қоидалар асосан қуйидагиларни тартибга солади: су¦ориладиган ерларни қишлоқ хўжалигига мўлжалланмаган мақсадларга беришдан ҳимоя қилиш; тупроқни унумдор қатламини сақлаш; тупроқни эрозиядан сақлаш; ерни агрохимикатлар таъсиридан ҳимоя қилиш; ерни ишдан чиқариб қўйишдан, ботқоқланишдан муҳофаза қилиш; ерни хўжасизларча фойдаланишдан муҳофаза қилиш ва ҳ.к. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексида асосий эътибор су¦ориладиган ерларни қишлоқ хўжалигига мўлжалланмаган ерлар тоифасига берилишидан ҳимоя қилишга қаратилган. Бу қонунлар мажмуасида ушбу қимматбаҳо ерлар бошқа мақсадлар учун фақат қишлоқ хўжалиги, сув хўжалиги идоралари, шунингдек табиатни муҳофаза қилиш идоралари билан

www.arxiv.uz келишилган ҳолда амалга оширилиши, ўта зарур ҳоллардагина бошқа мақсадлар учун берилиши мумкинлиги белгиланган. Ерни муҳофаза қилишга қаратилган бир қатор ер ҳуқуқий нормалар тупроқ унумдорлигини ҳимоя қилишни тартибга солишга ба¦ишланган. Ердан хўжасизларча фойдаланиш, алмашлаб экишга риоя қилмаслик, ердан илмий асосда фойдаланмаслик, тупроқнинг агротехника қоидаларига риоя қилмаслик, заҳарли химикатларни кўп миқдорда ишлатиш тупроқ унумдорлигини пасайишига олиб келади. Мутахассисларнинг маълумотига кўра, тупроқнинг қимматбаҳо сифатини осонликча яксон қилиб ташлаш мумкин. Уни тиклаш жараёни эса жуда о¦ир ва узоқ муддатни талаб этади. Масалан, 10 сантиметр қалинликдаги тупроқнинг унумдорлик қатламини тиклаш учун 100 йилча вақт керак. Шундан келиб чиқиб, ер қонунчилиги тупроқнинг унумдорлик қатламини муҳофаза қилишга қаратилган қатъий талаб ва чораларни белгилайди. Ерни муҳофаза этувчи қонунлар ерга нисбатан хўжасизларча муносабатда бўлишдан муҳофаза этади. Ердан хўжасизларча фойдаланиш деганда юридик ва жисмоний шахсларнинг ерни яхшилаш, тупроқни шамол, сув таъсирида емирилишдан ва тупроқ ҳолатини ёмонлаштирувчи бошқа жараёнлардан ҳимоя қилиш мажбуриятларини бажармаслик, ҳамда ер участкалари қандай мақсадлар учун берилган бўлса ўша мақсадларда фойланмаслик тушунилади. Қонунда белгиланишича ердан фойдаланувчилар тупроқ унумдорлигини ошириш юзасидан самарали чораларни кўришлари, тупроқни шамол ва сув таъсирида емирилишдан сақлаш юзасидан ташкилий--хўжалик, агротехника, ўрмон-мелиорация ва гидротехника тадбирларини амалга оширишлари, ерларнинг шўрланиш, зах босиш, ифлосланиш ҳолатига йўл қўймасликлари, бегона ўтлар босишини олдини олишлари лозим. Ер қонунчилигини ушбу талабларини бажармаслик ердан хўжасизларча фойдаланиш ҳисобланиб, уни муҳофаза режимини бузиш деб қаралади.

www.arxiv.uz Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш ўз олдига уни ишдан чиқармаслик мақсадини қўяди. Ерни бузишда, уни ишдан чиқаришда эрозиянинг таъсири кучлидир. Эрозия деганда унумдор тупроқ қатламининг сув ёки шамол таъсирида бузилиши тушунилади. Тегишли давлат идоралари, ердан фойдаланувчилар ерларни мелиорациялаш ва муҳофаза қилишга, иҳота дарахтлари ўтказишга, тупроқ эрозиясига қарши курашишга қаратилган чора-тадбирларни амалга оширишлари керак. Ушбу чора-тадбирларни бажармаслик ер муҳофазаси талабларини бузиш ҳисобланади. Бундан ташқари, ердан фойдаланувчилар ерларни саноат чиқиндилари, оқова сувлар билан ифлослантириш, ерларни талон-тарож қилинишидан ҳимоя қилишлари лозимлиги ер қонунчилигида кўрсатилган. 3 § . Ерларни муҳофаза қилишнинг ҳуқуқий чора-тадбирлари. Ер ресурсларидан фойдаланиш ва уларни муҳофаза этиш муносабатларини тартибга солувчи қонунлар ерларни муҳофаза қилишнинг ҳуқуқий чора-тадбирларини белгилайди. Ерларни муҳофаза қилиш ҳуқуқий чора-тадбирлари деганда қонун нормаларида ўрнатилган ердан фойдаланиш ва муҳофаза қилишга оид бузилган ҳуқуқларни тиклаш ҳамда ҳуқуқбузарликларни жазолашга тааллуқли бўлган қоидалар йи¦индиси тушунилади. Ерларни муҳофаза қилишнинг ҳуқуқий чора-тадбирлари Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик, Жиноят, Фуқаролик, Меҳнат, Ер Кодекслари нормаларида ўз ифодасини топган. Бу нормаларда ерлардан фойдаланиш қоидаларини бузганлик, ерларни муҳофаза қилиш бўйича қонун талабларини бажармаганлик учун тегишлича жазо чоралари белгиланган. Чунончи, ерларни муҳофаза қилишнинг жиноий-ҳуқуқий чоралари Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг тўртинчи бўлимида (193-204 -моддалар) ўрнатилган. Масалан, ЖКнинг 196-моддасида кўрсатилишича, ерларни ифлослантириш ёки бузиш одамларнинг оммавий равишда касалланиши, ҳайвонлар, паррандалар ёки балиқларнинг қирилиб кетиши ёки

www.arxiv.uz бошқача о¦ир оқибатларга сабаб бўлса, энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваридан икки юз бараваригача миқдорда жарима ёки беш йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёхуд уч йилгача аҳлоқ тузатиш ишлари ёхуд уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади. Ёки шу кодекснинг 197-моддасида ердан фойдаланиш шартларини ёки уларни муҳофаза қилиш талабларини бузиш о¦ир оқибатларга сабаб бўлса, энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваридан юз бараваригача миқдорда жарима, ёки уч йилгача аҳлоқ тузатиш ишлари ёхуд уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади. Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилишда маъмурий қонунларнинг роли алоҳида аҳамиятга эга Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тў¦рисидаги Кодексида ер муҳофазасига қарши қаратилган бир қатор ҳатти- ҳаракатлар учун жавобгарликни белгиловчи нормалар ўз ифодасини топган. Чунончи, ушбу кодекснинг 60-моддасида ердан ўзбошимчалик билан фойдаланиш ёки ерга эгалик ҳуқуқини бевосита ёки яширин шаклда бузувчи битимлар тузиш, ердан фойдаланиш ҳуқуқини бошқаларга бериш, ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олганлик учун фуқароларга энг кам иш ҳақининг беш бараваридан ўн беш бараваригача миқдорда жарима ёки ўн беш суткагача муддатга маъмурий қамоқ жазоси белгиланган. Ёки ушбу кодекснинг 65-моддасида ерлардан хўжасизларча фойдаланиш, уларни яроқсиз ҳолга тушуриш, 66-моддасида ер бериш тартибини бузиш, 67-моддасида вақтинча эгаллаб турилган ерларни ўз вақтида қайтариб бермаслик, 68-моддасида хўжалик ичидаги ер тузиш лойиҳаларидан ўзбошимчалик билан четга чиқиш, давлат ер кадастри юритиш қоидаларини бузиш, 69-моддада эса чегара ва чеклов белгиларини йўқ қилиш ёки шикастлантириш ҳатти-ҳаракатларини содир этганлик учун маъмурий жавобгарлик кўрсатилган. Ерлардан хўжасизларча фойдаланиш деганда ер устида қурилиш объектлари қуриш пайтида тупроқнинг унумдор қатламини олмаслик, ер майдонларидан белгиланганидан бошқа мақсадларда фойдаланиш, ерларни

www.arxiv.uz ишдан чиқариш, ҳосилдорлигини пасайтириш каби ҳолатлар тушунилади. Ер майдонларини шундай ҳолатга тушириб қўйган фуқароларга энг кам иш ҳақининг бир бараваридан уч бараваригача, мансабдор шахсларга уч бараваридан беш бараваригача миқдорда жарима солинади (ЎзР МЖТК 65- модда). Ер бериш тартибини бузиш деганда ерларни қонунда белгиланган шартларни бузган ҳолда, шунингдек юридик ва жисмоний шахсларга ер беришга тўсқинлик қилиш тушунилади. Бу маъмурий ҳуқуқбузарлик учун мансабдор шахсларга энг кам ойлик иш ҳақининг уч бараваридан етти бараваригача миқдорда жарима солинади (66-модда). Тасдиқланган ер тузилиши лойиҳа ҳужжатларидан тегишли рухсат бўлмай туриб четга чиқиш, тегишли давлат органлари билан келишмай туриб объектларни жойлаштириш, ичидан ер тузиш лойиҳаларидан ўзбошимчалик билан четга чиқиш деб тушунилади. Шундай ҳаракатлар учун фуқаролар ва мансабдор шахсларга Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тў¦рисидаги Кодексининг 68-моддаси санкциясида фуқароларга энг кам ойлик иш ҳақининг учдан бир қисминидан бир бараваригача, мансабдор шахсларга эа бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солиш мумкинлиги кўрсатилган. Ерларни ҳуқуқий муҳофаза қилишда ер қонунчилигида ўрнатилган қоидалар алоҳида аҳамият касб этади. Ўзбекистон Республикаси Ер Кодексининг 41-моддасида кўрсатилишича, ер эгалари, ердан фойдаланувчилар, ер участкалари ижарачилари ва мулкдорларининг бузилган ҳуқуқлари қонун ҳужжатларида назарда тутилган тартибда тикланиши керак. Улар ҳуқуқларининг бузилиши натижасида етказилган зарар (шу жумладан бой берилган фойда) тўла ҳажмда қопланиши керак. Ер қонунчилиги аввало қишлоқ хўжалигига мўлжалланган, айниқса су¦ориладиган ерларни муҳофаза қилишга алоҳида эътибор беради. Чунончи, Ер Кодексининг 43-моддасида ўрнатилишича, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни қишлоқ хўжалигидан ўзга эҳтиёжлар учун бошқа

www.arxiv.uz тоифадаги ерларга ўтказишга алоҳида ҳолларда йўл қўйилади. Алоҳида қимматга эга бўлган унумдор су¦ориладиган ерлар махсус муҳофаза қилиниши лозим ва уларнинг су¦орилмайдиган ерлар жумласига ўтказилишига йўл қўйилмайди (45-модда). Ер қонунчилиги ерларни ҳолатига, экологиясига салбий таъсир этадиган объектлар, иморат ва иншоотларни жойлаштиришнинг алоҳида тартибини белгилайди. Ерларни ҳосилдан қолишдан ёки бузилишдан ҳимоя қилиш чоралари билан таъминланмаган ҳамда экология экспертизасининг ижобий хулосаси бўлмаган объектларни фойдаланишга топшириш ва бундай технологияларни қўллаш таъқиқланади (80-модда). Бундан ташқари, ер қонунчилигида ер эгалари, ердан фойдаланувчилар ҳуқуқларини муҳофаза қилиш чора-тадбирлари белгиланган. Ер Кодексининг 90-91-моддаларида кўрсатилишича, ерга нисбатан тузилган ¦айри қонуний битимлар ҳақиқий эмас деб ҳисобланади; ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ерлар қайтариб олинади; ер участкалари олиб қўйилади. Демак, ерга нисбатан ¦айри-қонуний битимлар тузилса, ер қонунчилиги талаблари бузилса юқорида санаб кўрсатилган чоралар қўлланилади. Биз бу чораларни ер-ҳуқуқий жавобгарлик жазо чоралари деб айтишимиз мумкин. Ерларни оқилона муҳофаза қилганлик учун Ер Кодексида (82-модда) иқтисодий ра¦батлантириш чоралари ўрнатилган. Иқтисодий ра¦батлантириш ер соли¦и тўлаш бўйича имтиёзлар бериш, кредит бериш бўйича имтиёзлар бериш, бюджетдан мабла¦лар ажратиш каби тадбирлардан иборат бўлиб, бу тадбирлар тупроқ унумдорлигини сақлаш ва тиклаш, ерларни салбий ҳолатлардан муҳофаза қилиш, мелиоратив ҳолатини яхшилаш, янги технологияни жорий қилиш бўйича ишларни амалга оширганларга нисбатан қўлланилади.

O'xshashlar

Ўрмонларни ҳуқуқий муҳофаза қилиш ( урмон хукукий мухофаза килиш

Селекция ютуқлари тушунчаси, ҳуқуқий муҳофаза қилиш ташкилий асослари

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш

Алохида мухофаза этиладиган худудлар ерларининг хукукий холпти

Сув ресурсларини муҳофаза қилишнинг ҳуқуқий асослари