Ер учун ҳақ тўлашни ҳуқуқий тартибга солиш ( ЕР учун хак тулашни хукукий тартибга солиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Ер учун ҳақ тўлашни ҳуқуқий тартибга солиш ( ЕР учун хак тулашни хукукий тартибга солиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

161.5 KB

Ko'chirib olish

Ер учун ҳ а қ тўлашни ҳ у қ у қ ий тартибга солиш Ер шундай мол-мулк тоифасига кирадики, у истеъмол ма ҳ сулотлари яратиш учун асосий воситалардан бири, хал қ хўжалиги иншоотлари, қ урилмаларини жойлаштириш учун эса базис ролини ўйнайди. Шу сабабдан, барча мол-мулкдан фойдаланганлик учун ҳ а қ тўланишлиги сингари ер участкалардан фойдаланилганлиги учун ҳ ам юридик ва жисмоний шахслар, хал қ аро ташкилотлар, чет эл юридик ва жисмоний шахслари ҳ а қ тўлайдилар. Ёхуд, Ўзбекистон Республикаси Ер кодексида ўрнатилишича, ердан фойдаланганлик учун ҳ а қ тўланади (28-модда). Гарчи Ердан фойдаланганлик учун ҳ а қ ер соли¦и ва ижара ҳ а қ и шаклида ундирилади. Ер соли¦и ва ижара ҳ а қ и билан бо¦ли қ бўлган муносабатлар Ўзбекистон Республикасининг Соли қ кодекси, Ер кодекси, Фу қ аролик кодекси, Ижара тў¦рисидаги, Фермер хўжалиги тў¦рисидаги қ онунлари, Фермер хўжалигининг Наъмунавий устави, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва Давлат соли қ қ ўмитасининг 1997 йил 28 ноябрда қ абул қ илинган "Ер соли¦ини ҳ исоблаш ва тўлаш тартиби тў¦рисидаги йўри қ нома"си ва бош қ а қ онун ҳ ужжатлари билан тартибга солинади. Шунинг учун ердан фойдаланганлик учун ҳ а қ ундириш билан бо¦ли қ муносабатларни фа қ ат Соли қ қ онунчилиги билан тартибга солинади деб эмас, ёки ер соли¦и ва ижара ҳ а қ и ҳ у қ у қ институтларини фа қ ат молия ҳ у қ у қ ининг институти деб

ҳ исобламасдан, балки бу ҳ у қ у қ институтининг бош қ а ҳ у қ у қ со ҳ алари, чунончи ер, фу қ аролик, хўжалик, қ ишло қ хўжалик ҳ у қ у қ ига ҳ ам тегишли эканлигини эътироф этиш тў¦ри бўлади. Ердан фойдаланганлик учун ҳ а қ тўловчилар бўлиб ўз мулкида, эгалигида ёки фойдаланишида ер участкаларига эга бўлган юридик ва жисмоний шахслар ҳ исобланадилар. Демак, юридик ва жисмоний шахсларга ер участкалари қ андай шаклда тегишли бўлишлигидан қ атъий назар, ҳ о ҳ у хусусий мулк асосида, ҳ о ҳ эгалик ҳ у қ у қ и асосида, ҳ о ҳ ижара шаклида, ҳ о ҳ бир умрлик мерос ҳ у қ у қ и кўринишида, ҳ о ҳ оддий фойдаланиш асосида бўлсин ердан фойдаланганлик учун ҳ а қ тўлайдилар. Яна шуни таъкидлаш ўринлики, юридик ва жисмоний шахслар қ онунда белгиланган тартибда ер участкаларини олганларидан сўнг фойдаланиш- фойдаланмасликларидан қ атъий назар ер учун ҳ а қ тўлайдилар. Ер учун ҳ а қ тўланадиган объектлар бўлиб: биринчидан, мулк қ илиб олинган ер участкалари; иккинчидан, қ ишло қ ва ўрмон хўжалигини юритиш учун эгалик қ илишга берилган ер участкалари; учинчидан, корхоналар, бинолар ва иншоотлар қ уриш учун берилган ер участкалари; тўртинчидан, корхоналар, бинолар ва иншоотларга бўлган мулк ҳ у қ у қ и ўтиши билан бирга эгалик қ илиш ва фойдаланиш ҳ у қ у қ и ҳ ам ўтган ер участкалари; бешинчидан, мерос қ илиб қ олдириладиган умрбод эгалик қ илишга берилган ер участкалари; олтинчидан, якка тартибда уй-жой қ урилиши учун берилган ер участкалари; еттинчидан, жамоа бо¦дорчилиги, полизчилиги, узумчилигини юритиш учун берилган ер участкалари; саккизинчидан, хизмат юзасидан

берилган чек ерлар; тў ққ изинчидан, мерос, ҳ адя ёки сотиб олиниши натижасида уй-жой, дала ҳ овли билан биргаликда эгалик қ илиш ҳ у қ у қ и ҳ ам ўтган ер участкалари; ва, ўнинчидан, тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун доимий фойдаланишга ёки ижарага берилган ер участкалари ҳ исобланади. Ердан фойдаланганлик учун ҳ а қ ундириш барча тоифадаги ер майдонлари учун бир хил бўлмасдан, тупро қ нинг бонитети, сув билан таъминланганлик даражаси, автомобиль йўлларига я қ ин-узо қ лиги, ша ҳ ар ёки туман марказига бўлган масофаси каби мезонларига қ араб турли коэффициентларда белгиланади. Масалан, қ ишло қ жойлардаги ер участкалари учун фу қ аролардан тупро қ бонитетига қ араб 40 баллгача бўлса - 0,75, 41 баллдан 70 баллгача - 1,00 ва 70 баллдан ю қ ори бўлса - 1,25 коэффициентда ер соли¦и ундирилади. Ёки ер участкаларининг маъмурий ва саноат марказларига нисбатан жойлашишига қ араб қ ишло қ жойлари учун белгиланган ер соли¦и ставкаларига Тошкент ша ҳ ри атрофида 20 км.лик доирада - 1,3, вилоят маркази атрофида 15 км.лик доирада - 1,2 ва ҳ акозо ш.ў. оширувчи коэффициентлар қ ўлланилади. Ердан фойдаланганлик учун ҳ а қ ердан фойдаланувчи юридик ва жисмоний шахс қ аерда жойлашгани ёки яшаётганлигидан қ атъий назар ер участкаси қ айси ша ҳ ар ёки туман ҳ удудида бўлса, шу ша ҳ ар ёки туман соли қ инспекцияси томонидан ундирилади ва шу туман ёки ша ҳ ар ма ҳ аллий бюджетига ўтказилади. Ердан фойдаланганлик учун ҳ а қ сифатида бюджетга ўтказилган мабла¦лардан тупро қ унумдорлигини са қ лаш ва тиклаш, ерларни ишлаб

чи қ ариш фаолияти натижаларининг салбий о қ ибатларидан ҳ имоя қ илиш, ерларни мелиоратив ҳ олатини яхшилаш, қ ишло қ ва ўрмон хўжалигига мўлжалланган ерларнинг сифати ва унумдорлигини ошириш, экологик соф ма ҳ сулот етиштиришни ра¦батлантириш, бузилган ерларни қ айта тиклаш, агротехника, ўрмон мелиорацияси тадбирлари, тупро қ ни ҳ имоя қ илиш тадбирларини ўтказиш, ердан фойдаланувчиларнинг айби бўлмаган ҳ олда бузилган ер участкаларини ва қ тинча консервация қ илиш туфайли улардан келадиган даромаднинг камайишини қ исман қ оплаш, ердан о қ илона фойдаланиш ва му ҳ офаза қ илишни и қ тисодий ра¦батлантириш ма қ садларида фойдаланилади. 2. Ер соли¦и ва унинг ставкалари. Ер соли¦и ер эгалари мулкдорлари ва фойдаланувчиларидан ердан фойдаланганлик учун ундириладиган энг асосий ҳ а қ шаклларидан биридир. Ўзбекистон Республикасининг Соли қ кодекси (96-модда), Ер кодекси (28-модда) нормаларида белгиланишича, юридик ва жисмоний шахслар ер участкалари уларга эгалик, мулк, ёки фойдаланиш ҳ у қ у қ и асосида тегишли бўлишлигидан қ атъий назар ер соли¦и тўлайдилар, унинг ми қ дори ер участкасининг сифатига, жойлашишига ва сув билан таъминланиш даражасига қ араб белгиланади. Ер соли¦ининг ми қ дори, ставкалари, ҳ исоблаш ҳ амда тўлаш тартиби Ўзбекистон Республикасининг Соли қ кодекси (99, 103-104-моддалар), Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва Давлат соли қ қ ўмитаси томонидан 1997 йил 27

ноябрда қ абул қ илинган "Ер соли¦ини ҳ исоблаш ва тўлаш тартиби тў¦рисида"ги Йўри қ нома асосида амалга оширилади. Қ ишло қ хўжалигига мўлжалланган ерларга нисбатан ер соли¦и ернинг бонитет ба ҳ осига қ араб белгиланади, аммо қ уйида санаб кўрсатилган ҳ олатларда ер соли¦и ставкаси оширилган ми қ дорда бўлади. Чунончи, Ўзбекистон Республикаси Соли қ кодексининг 99-моддасида кўрсатилишича, ер соли¦ининг ставкалари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма ҳ камаси томонидан белгиланиб, қ ишло қ хўжалик ерларининг сифати ер участкаси мулкдори, ер эгаси ёки ердан фойдаланувчининг айби билан ёмонлашган (бонитети пасайиб кетган) та қ дирда, ер соли¦и ернинг сифати ёмонлашувига қ адар белгиланган ставкалар бўйича ундирилади. Шунингдек ша ҳ арлар ва ша ҳ ар поселкаларининг маъмурий чегараларида жойлашган қ ишло қ хўжалик а ҳ амиятига молик ерлар учун ер соли¦и қ ишло қ хўжалик ерларига белгиланган ставкаларнинг икки баравари ми қ дорида ундирилади. Булардан таш қ ари, берилган ерлардан икки йил давомида фойдаланмаган жисмоний шахслардан ер соли¦и уч баравар ми қ дорда ундирилади. Ер соли¦и ми қ дори ер участкаларининг маъмурий ва саноат марказларига нисбатан жойлашишига қ араб ҳ ам турлича бўлади. "Ер соли¦ини ҳ исоблаш ва тўлаш тартиби тў¦рисида"ги Йўри қ номанинг 4-бандида кўрсатилишича, Қ ишло қ жойлари учун белгиланган ер соли¦и ставкаларига маъмурий ва саноат марказларида жойлашган ер участкаларга қ уйидаги ошувчи коэффициентлар қ ўлланилади: 1) Тошкент ша ҳ ри атрофида 20 км.ли доирада - 1,3; 2) Қ ора қ алпо¦истон Республикаси пойтахти ва вилоятлар

маркази атрофида 15 км доирада - 1,2; 3) туман марказлари атрофида (туман маъмурий чегараси доирасида) 10 км доирада -1, 15; 4) бош қ а ша ҳ арлар теварагида 5 км доирада - 1,1. Бир а ҳ оли пункти ёки қ ишло қ хўжалик корхонаси атрофида ягона ер соли¦и ставкаси белгилаш ма қ садида улар ҳ удудининг қ андай қ исми қ айси зонага киритилишига қ араб, уларни бутунлай ша ҳ ар доирасидаги зонага киритиш ёки мазкур зонадан бутунлай чи қ ариб ташлаш мумкин. Йўри қ номанинг 5-бандида қ ишло қ жойлардаги ер участкаларидан фойдаланганлик учун фу қ аролардан олинадиган ер соли¦и ставкалари белгиланган. Унга кўра, ер соли¦и ставкаларига тупро қ бонитетига қ араб қ уйидаги коэффициентлар қ ўлланилади: 40 баллгача - 0,75; 41 баллдан 70 баллгача - 1,00; 70 баллдан ю қ ори - 1,25. Ер соли¦ини ҳ исоблаб чи қ ариш ва тўлаш тартибига соли қ қ онунчилигида ало ҳ ида эътибор берилган. Ер соли¦ини ҳ исоблаш ва тўлаш билан бо¦ли қ бўлган муносабатлар Ўзбекистон Республикаси Соли қ кодексининг 103-104- моддалари ҳ амда "Ер соли¦ини ҳ исоблаш ва тўлаш тартиби тў¦рисида"ги Йўри қ номанинг тегишли бандлари билан тартибга солинади. Соли қ кодексининг 103-моддасида кўрсатилишича, ер соли¦и юридик шахслар томонидан ҳ ар йили 1 январгача бўлган ҳ олатга қ араб муста қ ил ҳ исоблаб чи қ арилади ва соли қ бўйича ҳ исоб-китоблар ер участкаси жойлашган ҳ удуддаги соли қ органига жорий йилнинг 1 февралигача та қ дим этилади. Йил давомида ажратилган ер участкалари учун соли қ ер участкаси ажратилганидан кейинги ойдан эътиборан тўланади, масалан, корхонага тегишли ҳ окимият

органининг 15 апрелдаги қ арори билан ер ажратилган бўлса, бу корхона ер соли¦ини 1 майдан бошлаб тўлайди. Агар ер участкаси қ айтариб олинган, сотилган та қ дирда соли қ ундириш тўхтатилади, масалан, ер участкаси ҳ окимият органининг қ арори билан 25 августда олиб қ ўйилса, 1 августдан бошлаб ер соли¦и тўлаш тўхтатилади. Юридик шахсларга ер соли¦и тўлаш бўйича имтиёзлар берилганда улар бундай ҳ у қ у қ пайдо бўлган ойдан эътиборан соли қ тўламайдилар. Ер соли¦и бўйича имтиёз тугатилгандан сўнг юридик шахслар кейинги ойдан бошлаб ер соли¦и тўлай бошлайдилар. Жисмоний шахсларга ер соли¦ини тўлаш тў¦рисидаги тўлов хабарномаси соли қ органлари томонидан ҳ ар йили 1 майдан кечикмай топширилади ва улардан жорий йилнинг 1 ноябргача ундириб олинади. Кўп қ аватли уйларда яшовчи жисмоний шахслардан ер соли¦и олинмайди. Ўзбекистон Республикаси Соли қ кодексининг 103- моддасида кўрсатилишича, ер соли¦и юридик шахслар ( қ ишло қ хўжалик корхоналаридан таш қ ари) томонидан йилнинг ҳ ар чорагида, тенг улушларда чоракдаги иккинчи ойнинг 15-кунигача, қ ишло қ хўжалик корхоналари томонидан эса бир йилда бир марта ҳ исобот йилининг 15 декабригача тўланади. Қ ишло қ хўжалик корхоналаридан ер соли¦ини ундириш Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 1 октябрдаги " Қ ишло қ хўжалиги товар ишлаб чи қ арувчилари учун ягона ер соли¦ини жорий этиш тў¦рисида"ги Фармони асосида амалга оширилади. Унга кўра, қ ишло қ хўжалик экинзорларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш,

қ ишло қ хўжалик ма ҳ сулотлари ишлаб чи қ арувчининг ме ҳ нат натижаларидан и қ тисодий манфаатдорлигини кучайтириш ҳ амда соли ққ а тортиш тизимини соддалаштириш ма қ садида қ ишло қ хўжалик корхоналари даромад, қ ўшилган қ иймат, экология, сув, ер остидан фойдаланганлик, мол-мулк, ер, ижтимоий инфратузилмаларни ривожлантириш соли қ лари ўрнига ягона ер соли¦ини тўлайдилар. Ягона ер соли¦и тўловчилар бўлиб қ ишло қ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжаликлари), фермер хўжаликлари, агрофермалар ҳ исобланадилар. Де ҳқ он хўжаликлари эса Де ҳқ он хўжалиги тў¦рисидаги қ онунда белгиланган тартибда соли қ тўлайдилар. Қ ишло қ хўжалигини юритиш учун эгалик қ илиш, фойдаланиш, ёки ижарага берилган ер участкалари ягона ер соли¦ига тортиш объекти бўлади. Ягона ер соли¦ининг ми қ дори ер майдонини қ аерда жойлашганлиги, сифати (балл-бонитети)ни ва сув билан таъминланганлигини ҳ исобга олувчи базавий ставкалар ҳ амда тузатиш коэффициентларидан келиб чи ққ ан ҳ олда ани қ ланадиган ер майдони бирлигига қ айд этиб қ ўйилган тўлов ҳ олида белгиланади. Ягона ер соли¦ининг ми қ дори қ ишло қ хўжалиги товар ишлаб чи қ арувчиларнинг хўжалик фаолияти натижаларига бо¦ли қ бўлмайди. 3. Ер соли¦и бўйича имтиёзлар. Ер соли¦и бўйича имтиёзлар деганда ер соли¦и ундирилмайдиган ёки ердан фойдаланганлик учун соли ққ а тортилмайдиган айрим тоифадаги ер участкалари ҳ амда маълум гуру ҳ юридик ва жисмоний шахсларга берилган ҳ у қ у қ лар тушунилади. Демак, шундай тоифадаги ерлар, ёхуд

шундай гуру ҳ юридик ва жисмоний шахслар борки, улар ер соли¦и тўлашдан ёки соли¦ига тортилишдан озод этиладилар. Маълум тоифадаги ер участкаларининг соли қ дан озод этилишига асосий сабаб, бундай ерлардан фойдаланишнинг умумийлиги (масалан, кўчалар, со ҳ ил бўйлари, қ абристонлар ва ҳ акозо), табиатни му ҳ офаза қ илишга қ аратилганлиги, тарихий-маданий а ҳ амиятга моликлиги, электр, автомобиль, темир йўллари ўтганлиги, илмий, спорт ёки со¦ломлаштириш а ҳ амиятига эга эканлиги ва бош қ а шунга ўхшашлардадир. Юридик шахсларнинг ер соли¦и тўлашдан озод этилишининг маданият, маориф, со¦ли қ ни са қ лаш, ижтимоий таъминот, хайрия жам¦армалари хусусиятига эга бўлишлигида, жисмоний шахсларни эса ногирон, пенсионер, бо қ увчисини йў қ отган бўлишлиги билан изо ҳ лаш мумкин. Соли қ солинмайдиган ер участкалари тоифалари Ўзбекистон Республикаси Соли қ кодексининг 101-моддаси ва "Ер соли¦ини ҳ исоблаш ва тўлаш тартиби тў¦рисида"ги Йўри қ нома билан белгиланади. Ушбу меъёрий ҳ ужжатларга кўра қ уйидаги ер участкаларига соли қ солинмайди: 1) Ша ҳ арлар, ша ҳ ар поселкалари ва қ ишло қ а ҳ оли пунктларининг умумий фойдаланишдаги ерлари, яъни майдонлар, кўчалар, йўллар, со ҳ ил бўйлари, ари қ тармо қ лари, қ абристонлар; 2) Жамоа бо¦дорчилиги, узумчилиги ва полизчилигининг, жамоа гаражларининг умумий фойдаланишдаги ерлари, яъни уларга су¦ориш тармо қ лари, йўллар, коллекторлар ва бош қ а умумий фойдаланишдаги ерлар киради; 3) Табиатни му ҳ офаза қ илиш а ҳ амиятига молик ерлар, яъни давлат қ ўри қ хоналари, миллий ва дендрология бо¦лари, ботаника бо¦лари, заказниклар (ов қ илишга

мўлжалланганлари бундан мустасно), табиат ёдгорликлари, и ҳ ота дарахтзорлари эгаллаган ерлар; 4) тарихий-маданий а ҳ амиятга молик ерлар, яъни тарихий-маданий қ ўри қ хоналар, хотира бо¦лари, са¦аналар, археология ёдгорликлари, тарих ва маданият ёдгорликлари эгаллаган ерлар; 5) Сув фонди ерлари, яъни дарёлар, кўллар, сув омборлари, каналлар, денгизлар, музликлар, бот қ о қ ликлар, гидротехника ва бош қ а сув хўжалиги иншоотлари эгаллаган ерлар; 6) электр узатиш линиялари, подстанциялар, умумдавлат ало қ а линиялари ва уларнинг иншоотлари эгаллаган ерлар. Бунда ҳ аво ва кабель электр линияларини қ уриш учун ерлар қ урилиш даврида ва қ тинча фойдаланиш учун ажратилади, электр линияларидан доимий фойдаланишга ерлар фа қ ат 1000 вольтдан ю қ ори кучланишли электр линияларининг устунлари, кабель электр линияларининг ер устидаги иншоотлари, кучланишни камайтирадиган подстанциялар, та қ симлаш ва секциялаш пунктлари билан банд ер участкалари ажратилади. Электр линияси учун устун остидаги ер майдони амалда эгаллаб турган жойига унинг атрофидаги доирадан линия 2 киловаттдан 20 киловаттгача бўлса 1 метр қ ўшиб, кучланиш 35 киловаттдан 540 киловаттгача бўлса 2 метр қ ўшиб ҳ исобланади. Кучланиши 1000 вольтдан кам бўлган электр линиялари учун устунлар эгаллаган жойлар соли қ солинадиган майдондан чи қ ариб ташланмайди. Электр линияси қ уриш учун ажратилган ер участкаси қ урилиш даврида ер соли¦ини тўлашдан озод қ илинади. Фойдаланиш чо¦ида эса кучланиши 1000 вольтдан ю қ ори бўлган электр линиялари устунлари банд қ илиб турган ерлар,

шунингдек улардаги иншоотлар, подстанцияларнинг ўринлари соли¦дан озод қ илинади; 7) Умумий фойдаланишдаги автомобиль йўллари, темир йўлларнинг умумий тармо¦и, умумий фойдаланишдаги ша ҳ ар электр транспорти, метрополитен ва уларнинг иншоотлари эгаллаган ерлар. Бу тоифа ерларга кўприклар, кьюветлар, йўл четидаги захира майдонлар, банкет кетидаги ари қ лар, ю қ оридан сув чегириш каналлари, қ ияликларга ўрнатилган тўси қ лар, автобус бекатлари, йўл четларидаги тўхташ жойлари, трактор йўллари, пиёда ва велосипедчилар йўллари киради; 8) Спорт иншоотлари, стадионлар, спорт майдончалари, сузиш ҳ авзалари, спортнинг техник турлари объектлари ва бош қ а жисмоний тарбия-со¦ломлаштириш комплекслари, оналар ва болаларнинг дам олиш ва со¦ломлаштириш жойлари, санаторий курорт муассасалари ва дам олиш уйлари, ў қ ув-маш қ базалари эгаллаган ерлар; 9) Магистрал сув қ увурлари, нефть ва газ қ увурлари, исси қ лик трассалари, магистрал канализация коллекторлари ва уларнинг иншоотлари, сув олиш ва тозалаш иншоотлари, шунингдек сув таъминоти ва канализацияга тегишли бош қ а объектлар эгаллаган ерлар. Сув таъминоти ва канализациянинг бош қ а иншоотлари таркибига насос станциялари, кузатиш қ уду қ лари ва а ҳ оли пунктларидаги сув қ увурлари ҳ амда канализация тармо қ ларининг дюкерлари, сув кўтариш миноралари кабилар киради; 10) Самолётларнинг учиш- қ ўниш майдонлари, шу жумладан уларни ерда бош қ ариш йўлкалари ва тўхташ жойлари, фу қ аро авиацияси аэропортларининг радионавигацияси ва электр ёритиш ускуналари жойлашган ерлар; 11) Ишлаб

чиариш иншоотлари қ урилиши учун ажратилган ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма ҳ камасининг қ арори билан қ урилиш ишлари тўхтатиб қ ўйилган ерлар; 12) гидрометеорология ва гидрогеология станциялари ҳ амда постлари эгаллаган ерлар; 13) илмий ташкилотларнинг қ ишло қ хўжалиги а ҳ амиятига молик ва ўрмон фондидаги ерлари, қ ишло қ ва ўрмон хўжалиги со ҳ асидаги илмий- тад қ и қ от ташкилотлари ҳ амда ў қ ув юртларига қ арашли тажриба, экспериментал ва ў қ ув-тажриба хўжаликларининг бевосита илмий ва ў қ ув ма қ садлари учун фойдаланиладиган ерлари. Белгиланган тартибда тасди қ ланган мавзулар бўйича илмий тажрибалар, экспериментал ишлари ўтказиш, янги навлар селекцияси ва бош қ а илмий ва ў қ ув ишлари учун фойдаланилган экинлар ва дарахтлар билан банд бўлган ерлар соли қ тўлашдан озод қ илинади; 14) Янги ўзлаштирилаётган ерлар ва мелиоратив ҳ олатини яхшилаш ишлари олиб борилаётган су¦ориладиган ерлар лойи ҳ ада назарда тутилган муддатга, лекин ишлар бошланганидан эътиборан кўпи билан беш йилга; 15) Захира ерлар; 16) Рекреацион а ҳ амиятга молик ерлар, яъни а ҳ олининг оммавий дам олиши ва туризмни ташкил этиш учун тегишли муассасаларга берилган ерлар, ўрмон бо¦лари, бо¦лар, ҳ иёбонлар, пляжлар; 17) Со¦ломлаштириш а ҳ амиятига молик ерлар, яъни касалликни олдини олиш ва даволашни ташкил этиш учун қ улай табиий омилларга эга бўлган ерлар; 18) Якка тартибда уй-жой қ уриш ва шахсий ёрдамчи хўжалик юритиш учун қ онунда белгиланган нормада берилган ерлар икки йил муддатга; 19) Соли қ тўловчининг балансида бўлган ҳ амда тадбиркорлик фаолиятида фойдаланилмаётган фу қ аролик

ҳ имояси ва сафарбарлик а ҳ амиятига молик объектлар эгаллаган ерлар. Бундан таш қ ари, қ ишло қ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги корхоналарининг ўрмонлар ва и ҳ ота дарахтзорлари, таълим, маданият ва со¦ли қ ни са қ лаш объектлари, шунингдек спорт объектлари билан банд бўлган ерлари ҳ амда қ ишло қ хўжалик корхоналарининг янги бо¦лари ва токзорлари, улар ҳ осилга киргунга қ адар соли қ тўлашдан озод қ илинади. Ер соли¦и тўлашдан озод қ илувчи имтиёзлар баъзи тоифадаги юридик ва жисмоний шахсларга ҳ ам берилган. Бу имтиёзлар Ўзбекистон Республикаси Соли қ кодексининг 102- моддасида ўрнатилган. Унга кўра қ уйидаги юридик шахслар ер соли¦и тўлашдан озод этиладилар: 1) нотижорат юридик шахслар (бюджетдан молиявий таъминламаган бош қ арув органлари ва илмий-тад қ и қ от муассасалари бундан мустасно), ер участкаларидан тадбиркорлик фаолияти йўлида фойдаланаётганларидан таш қ ари. Нотижорат ташкилотлар деганда фа қ ат давлат бюджети мабла¦лари ҳ исобидан молияланган, ҳ аражатларни қ оплаш учун тасди қ ланган сметалар боирасида бюджетдан датация оладиган корхона, муассаса, ташкилотлар; хайрия бирлашмалари, уюшмалар, яъни тадбиркорлик фаолиятидан даромад олишни кўзламайдиган ташкилотлар тушунилади; 2) маданият, маориф, со¦ли қ ни са қ лаш ва ижтимоий таъминот муассасалари. Бундай муассасаларга кутубхона, музей, клуб, мактабдан таш қ ари тарбия муассасалари, маданият ва истиро ҳ ат бо¦лари, ботаника, ҳ айвонот бо¦лари, телевидение, радио компаниялари, театр, кинотеатр, цирклар, киностудиялар, маориф муассасалари, болалар уйлари,

со¦ли қ ни са қ лаш муассалари, ногиронлар ва қ ариялар уйлари ва бош қ алар киради; 3) де ҳқ он (фермер) хўжаликлари давлат рўйхатидан ўтган кундан бошлаб 2 йил муддатга; 4) чет эл инвестицияси иштирокидаги ишлаб чи қ ариш фаолияти билан шу¦улланувчи корхоналар рўйхатга олингандан бошлаб 2 йил муддатга; 5) ишловчилари умумий сонининг камида 50 фоизини ногиронлар ташкил этадиган корхоналар (савдо, воситачилик, таъминот сотиш ва тайёрлов фаолияти билан шу¦улланадиган юридик шахслар бундан мустасно); 6) "Со¦лом авлод учун" хал қ аро хайрия жам¦армаси, Ўзбекистон Республикаси Қ изил Ярим Ой жамияти, "Нуроний" жам¦армаси корхоналари, бўшатиб олинаётган мабла¦лардан ўзларининг уставида белгиланган вазифаларини бажариш учун фойдаланиш шарти билан; 7) Самар қ анд, Бухоро, Хива ва Тошкент ша ҳ арларида янги ташкил этилган туристик фаолият билан шу¦улланувчи корхоналар ташкил топган пайтдан эътиборан биринчи фойда олгунига қ адар, бу муддат улар рўйхатга олингандан бошлаб уч йилдан ошмаслиги лозим; 8) Ўзбекистон Республикаси Марказий банки ва унинг муассасалари. Шу моддада кўрсатилишича, қ уйидаги жисмоний шахслар ер соли¦и тўлашдан озод қ илинадилар: 1) яйлов чорвачилигининг чўпонлари, йил қ ибо қ арлари, механизаторлари, ветеринар врачлари ва техниклари; 2) "Ўзбекистон Қ а ҳ ромони", Совет Иттифо қ и Қ а ҳ ромони, Ме ҳ нат Қ а ҳ ромонлари, учала даражали Шу ҳ рат ордени билан та қ дирланганлар, 1941-1945 йиллардаги уруш ногиронлари ва қ атнашчилари; 3) Хизматни Аф¦онистон Республикасида ва жанговор ҳ аракатлар олиб борилган бош қ а мамлакатларда

ва қ тинча бўлган қ ўшинларнинг чекланган контингенти таркибида ўтаган ҳ арбий хизматчилар ҳ амда ў қ ув ва синов йи¦инларига ча қ ирилган ҳ арбий хизматга мажбурлар; 4) ҳ а қ и қ ий муддатли ҳ арбий хизматга ча қ ирилган ҳ арбий хизматчиларнинг оилалари - хизмат муддати давомида; 5) 1 ва 2 гуру ҳ ногиронлари; 6) ёл¦из пенсионерлар; 7) бо қ увчисини йў қ отган кўп болали оилалар; 8) концентрацион лагерларнинг соби қ ёш тут қ унлари, Чернобиль АЭС даги фалокат о қ ибатларини тугатишда иштирок этган шахслар; 9) кўчириб келтирилган фу қ аролар келиб жойлашган ер участкалари бўйича ер участкаси берилган ва қ тдан эътиборан беш йилгача; 10) илгари шахсий пенсия тайинланган шахслар. Имтиёз ҳ у қ у қ и ер соли¦ини тўлашдан озод қ илинган шахс яшайдиган ва биргаликда хўжалик юритадиган бутун оилага қ ўлланилади. 4. Ижара ҳ а қ и. Ердан фойдаланганлик учун ундириладиган ҳ а қ шаклларидан бири ижара ҳ а қ идир. Ўзбекистон Республикаси Соли қ кодексининг 100-моддасида белгиланишича, ер участкаларини ижарага олган юридик ва жисмоний шахслар ер соли¦и ўрнига бюджетга ижара ҳ а қ и тўлайдилар. Ҳ удди шундай қ оида "Ер соли¦ини ҳ исоблаш ва тўлаш тартиби тў¦рисида"ги Йўри қ номада ҳ ам кўрсатилган. Ушбу Йўри қ номанинг 2-бандида белгиланишича, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма ҳ камасининг, ма ҳ аллий давлат ҳ окимияти органларининг, фу қ аролар ўзини-ўзи бош қ ариш органлари қ арорига мувофи қ ер участкаларини ижарага

олган юридик ва жисмоний шахслар ер соли¦и ўрнига бюджетга ижара ҳ а қ и тўлайдилар. Ижара ҳ а қ и деганда ижарачининг ижарага берувчидан олган мол-мулкидан фойдаланганлиги учун тўлайдиган ҳ а қ и тушунилади. Ижара ҳ а қ и билан бо¦ли қ бўлган муносабатлар Ўзбекистон Республикасининг Ижара тў¦рисидаги қ онуни, Фу қ аролик, Соли қ , Ер кодекслари каби меъёрий ҳ ужжатлари билан тартибга солинади. Демак, ижара ҳ а қ и маълум ҳ у қ у қ ий қ оидалар асосида келиб чи қ ади ва ҳ у қ у қ ий муносабатлар доирасига киради. Ижара ҳ а қ ининг қ онун ҳ ужжатларида ўрнатилганидан сўнгина вужудга келиши унинг ҳ у қ у қ ий муносабатлар табиатига хослигидан дарак беради. Шуниг учун юридик адабиётларда тў¦ри таъкидланганидек, ижара ҳ а қ и и қ тисодий категория бўлмасдан, ҳ у қ у қ ий категориядир, чунки қ айси бир мол-мулкни ишлаб чи қ ариш фаолиятида фойдаланиш ва бу фаолият натижасида олинадиган даромадларнинг и қ тисодий самараси ишлаб чи қ арувчи томонидан мулк ҳ у қ у қ и, ижара ёки бош қ а асосларда ишлатилаётганлигига бо¦ли қ бўлмайди. 1 Ижара ҳ а қ и ижарага олинган бутун мол-мулк учун яхлит ёки ҳ ар бир объект бўйича ало ҳ ида-ало ҳ ида, натура, пул ёки аралаш шаклларда белгилаб қ ўйилиши мумкин. Ўзбекистон Республикасининг Ижара тў¦рисидаги қ онуни (12-модда), Соли қ кодекси (100-модда), Ер кодекси (28-модда)да кўрсатилишича, ижара ҳ а қ и тарафларнинг келишувига биноан белгиланади. Ижара ҳ а қ ининг шартлари ва ми қ дори, уни тўлаш муддатлари ижара шартномасида белгиланади. Ижара ҳ а қ и ми қ дори белгиланган ер соли¦ининг бир ставкасидан кам ва уч ставкасидан кўп бўлмаслиги лозим. 1 Каранг: Правовые основы перехода к рыночным отношениям. -М., 1991, 214-бет.

Ердан қ ишло қ хўжалик э ҳ тиёжлари учун фойдаланилганда ижара ҳ а қ и ер соли¦ининг бир ставкаси ми қ дорида белгиланади. Баъзи ҳ у қ у қ ий адабиётларда ижара ҳ а қ и амортизация ажратмаси ва ижара фоизидан (фойданинг бир қ исми) иборат деб кўрсатилган. 2 Ижара ҳ а қ ини бундай тал қ ин қ илиш фикрига қ ўшилиб бўлмайди. Негаки, ижара ҳ а қ и маълум муддатга (масалан, 5 йилга) қ атъий қ илиб белгиланади. Мол- мулкнинг ҳ олатини яхшилаш ижара ҳ а қ ини ўзгартиришга сабаб бўла олмайди. Шунингдек мол-мулкни яхшилаш туфайли ижарачининг кўпро қ даромадга эга бўлиши ҳ ам ижара ҳ а қ ининг ошишига сабаб бўлмайди. Ижара ҳ а қ и ва ер соли¦и ердан фойдаланганлик учун ҳ а қ тўлаш шакллари бўлиб, бир-биридан қ уйидаги жи ҳ атларига кўра фар қ ланади: биринчидан, ижара ҳ а қ и ми қ дори томонларнинг келишувига асосан белгиланади, ер соли¦и ми қ дори эса ердан фойдаланувчи билан келишилган ҳ олда давлат томонидан белгиланади; иккинчидан, ижара ҳ а қ ининг ми қ дори ер соли¦ига нисбатан бир неча баровар кўп белгиланиши мумкин; учинчидан, ижара ҳ а қ и турли хил шаклларда (пул, натура, аралаш) тўланиши мумкин, ер соли¦и эса фа қ ат пул кўринишида тўланади. 2 Каранг: Правовые основы перехода к рыночным отношениям. -М., 1991, -214-бет.

O'xshashlar

Ер тузишни хукукий тартибга солиш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарида меҳнатга ҳақ тўлашни хуқуқий тартибга солиш

Пул муомаласини хукукий тартибга солиш

МЕҲНАТ МУҲОФАЗАСИ ВА УНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ ( мехнат мухофазаси ва уни хукукий тартибга солиш

Ижтимоий тартибга солиш тизими