Бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлашнинг айрим муаммолари - Huquqshunoslik - Referatlar

Бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлашнинг айрим муаммолари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлашнинг айрим муаммолари Қанчалик қайғули туюлмасин, жиноятчилик ҳамма мамлакатларда ва ҳамма даврларда бўлган. Бироқ ўтиш даврида унинг мазмуни фақат жиноий қилмиш доираси билангина чекланиб қолмайди. Янги мустақил давлатларда амалга оширилаётган ислоҳотлар орқали амалда мулкни қайта тақсимлаш жараёни юз бермоқда. Айни шу ҳол ислоҳотларнинг моҳиятини белгилайди. Аввалги тузумда давлат томонидан тартиб олинган бойлик эндиликда уни яратган ва ўз меҳнати билан кўпайтириётганларга тегишли бўлиши лозим. Қайта тақсимлашнинг моҳияти шундадир деб ёзган эди Президентимиз И.А.Каримов 1 . Президентимизнинг ушбу айтган гаплари ёзилганига тарихан унча кўп вақт бўлгани йўқ. Ўзбекистонда ислохатларни жадал суръатларда босқичма- босқич олиб борилганлиги туфайли, янги ижтимоий тузумини шакиллантириш йўлида улкан мувофаққиятларга эришилди. Янги жамият бошқарув тизимининг асослари яратилди. Ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи кўплаб қонунлари қабул қилинди ва Республикамиз ўз тараққиётининг янги босқичига кўтарилди. Президентимиз И.А.Каримов Ўзбекистон Республикаси Конститцуиясинниг 14 йиллигига бағишланган тантанали маросимда 2006 йил 7 декабрда “Инсон манфаатларини таъминлаш, ижтимоий ҳимоя тизимини такомиллаштириш – устувор вазифамиздир”, мавзусида қилган маърузасидан “...юртимизда олиб борилаётган ислохотларни янада чуқурлаштириш ва давом эттириш мақсадида амалда ўзини оқлаган босқичма-босқич ривожланиш йўлида изчил бориб, ислоҳотларнинг бир босқичи охирига етиши билан уларни янги босқичга кўтариш заруратини таъкидлаш лозим 2 ,” —деб ёзган эди. 1 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари – Т.: “Ўзбекистон”, 1997, 86 бет. 2 Каримов И.А. Инсон манфаатларини таъминлаш, ижтимоий ҳимоя тизимини такомиллаштириш устиовр вазифаларимиздир, - Т.: “Ўзбекистон”, 2006 йил – 9 бет.

www.arxiv.uz 2001 йил 29 августдан бошланган суд-ҳуқуқ тизимини либераллаштириш бошланганидан буён кўплаб қонунларга, шу жумладан, Жиноят қонунига кўплаб қўшимчалар ва ўзгартиришлар киритилдики, ана шу ўзгартиришлар Жиноят қонунини либераллаштириш йўлида қилинган ғоят муҳим ишлардан бўлди. Жиноят кодекси нормаларини эркинлаштириш борасида жуда кўп моддаларга ўзгартиришлар киритилди, айрим моддалар қайта қабул қилинди, бир қатор янги моддалар киритилдики, булар Ўзбекистон Жиноят қонунини либераллаштириш ва такомиллаштиришда катта аҳамиятга эга бўлди. Айниқса жавобгарликка тортиш ва жазо тайинлаш масалаларини янада мукаммаллаштириш, жавобгарликдан ёки жазодан озод қилиш масалаларидаги ўзгартиришлар жиноят ҳуқуқининг жуда катта ютуғи бўлди. Жиноят қонунинг асосий моддаларидан бири бўлган бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлаш (ЖК 59-моддаси)нинг янги таҳририда қабул қилиниши Жиноят қонунини либераллаштириш йўлида қилинган муҳим ишлардан бири бўлди. 1994 йил 22 сентябрда қабул қилинган амалдаги Жиноят кодексининг 59- моддасида бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлаш назарда тутилган бўлиб, агар шахснинг содир қилган жиноий қилмиши Жиноят кодекси Махсус қисмининг битта нормаси билан квалификация қилинган бўлса, Кодекснинг 54-моддасида белгиланган қоидаларга асосланган ҳолда жазо тайинланади. Агарда шахс бир неча жиноятларни содир этиб, улардан бирортаси учун ҳали судланган бўлмаса, жазо тайинлаш масаласи қандай ҳал қилиниши керак деган савол туғилади. Бундай ҳолда турли хориж мамлакатларда турлича қоидалар белгиланган. Амалдаги Жиноят кодексимизнинг 59-моддасида айнан ана шу масала юзасидан жазо тайинлаш қоидалари белгиланган. 2004 йил 27 август Қонун билан ЖКнинг 59-моддаси янги таҳрирда қабул қилинди. Агарда ана шу қонун қабул қилингунча, “Шахс ЖК махсус қисмининг турли моддаларида назарда тутилган икки ёки ундан ортиқ жиноятни содир этган бўлиб, улардан бирортаси учун ҳам судланган бўлмаса, суд ЖКнинг 54-

www.arxiv.uz моддасида назарда тутилган қоидаларга мувофиқ ҳар қайси жиноят учун жазо тайинлаб, сўнгра Умумий қисмда шу жазо тури учун белгиланган доирада тайинланган жазоларни тўла ёки қисман қўйиш йўли билан жиноятлар мажмуи учун жазо тайинлайди”, — дейилган эди. Демак, ушбу қонун нормасининг мазмунига кўра шахс ЖК Махсус қисмининг турли моддаларида назарда тутилган икки ёки ундан ортиқ жиноятни содир қилган бўлса ҳар бир жиноят учун алохида–алохида жазо тайинлаб, ана шу тайинланган жазоларни қисман қўшиш ёки тўла қўшиш йўли билан ягона жазо тайинланар эди. Мазкур модданинг 2004 йил 27 августда қабул қилинган янги таҳририда тўла ёки қисман қўшишдан ташқари қоплаш усули ҳам назарда тутилган. Ушбу модданинг иккинчи қисмида “Агар жиноятлар мажмуини фақат ижтимоий хавфи катта бўлмаган жиноятлар ва унча оғир бўлмаган жиноятлар ташкил этса, унда тайинланган енгилроқ жазони оғирроғи билан қоплаш ёҳуд тайинланган жазоларни тўла ёки қисман қўшиш йўли билан жазо узил-кесил тайинланади. Бунда узил-кесил тайинланган жазо содир этилган жиноятлардан энг оғири учун назарда тутилган энг кўп жазо муддатидан ёки меъёридан ортиқ бўлмаслиги лозим”,— дейилади. Қонун чиқарувчи орган 59-моддани янги таҳрирда қабул қилар экан, унинг олдинги таҳририда мавжуд бўлган камчилик ва хатони тўғриламаган ва ўша камчилиги билан қабул қилинган. Ушбу модданинг янги таҳририни таҳлил қилиб, унда учта хатога йўл қўйилганлигини кўриш мумкин. Булар, биринчидан, бир неча жиноятлар учун жазо тайинлашни бир неча жиноятлар мажмуи учун жазо тайинлаш дейилган. “Жиноятлар мажмуи” тушунчасини грамматик жиҳатдан таҳлил қилганда жиноятлар тўплами деган маънони беради. Ваҳоланки жиноятлар тўплами (мажмуи) бўлиши мумкин эмас. Мақолалар тўплами (мажмуи), қонунлар тўплами (мажмуи) бўлиши мумкин аммо жазо тайинлашда жиноятлар мажмуи

www.arxiv.uz бўлмайди, балки бир неча жиноятлар жамланади ва қоплаш, қисман қўшиш ёки тўла қўшиш орқали жазолар жамланиб, ягона жазо тайинланади. Шуни ҳисобга олиб, Жиноят кодекси 59-моддасининг таҳриридаги жиноятлар мажмуи сўзини жиноятлар жами деган сўз билан алмаштирилиши керак. Тўғри рус тилидаги таҳрирда “совокупность” деб айтилган аммо айрим ҳолларда рус тилидан ўзбек тилига сўзма-сўз таржима қилганда сўзнинг маъноси ўзгариб кетиши мумкин. Иккинчидан – Жиноят кодексининг 33-модасини ҳам жиноятлар мажмуи дейилган. Юқорида баён қилинганларга мувофиқ равишда “Жиноятлар мажмуи” ўрнига “Жиноятлар жами” деб 33-моддани номини ўзгартириш мақсадга мувофиқ бўлади. Маълумки, 33-модда жиноятларни жамлашнинг назарий асоси бўлиб, 59- модда бир неча жиноятлар учун жазо тайинлаш қоидаларидир. Шунга кўра, 59- моддада берилган бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлаш 33- моддада назарда тутилган қоидаларга асосланиши керак. Ана шу ҳар икки моддани солиштириб таҳлил қилиш орқали уларнинг бир-бирига тўла мос келмаётганлигини аниқлаш мумкин. 33-модданинг биринчи қисмида “Ушбу кодекс Махсус қисмининг турли моддаларида ёки битта моддасининг турли қисмларида назарда тутилган, жавобгарликка тортиладиган икки ёки бир неча жиноий қилмишни содир этиш, агарда улардан бирортаси учун ҳам шахс судланган бўлмаса, жиноятлар мажмуи деб топилади”,— дейилади. Ушбу қонун мазмунига кўра фақатгина ЖК Махсус қисмининг турли моддаларидагина эмас, балки битта модданинг турли қисмларида назарда тутилган, алоҳида-алоҳида жиноятларни содир қилиш ҳам жиноятлар жамини ташкил қилади. Бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлашни белгиловчи 59- модданинг 1-қисмида эса “Шахс Махсус қисмининг турли моддаларида назарда тутилган икки ёки ундан ортиқ жиноятни содир этган бўлиб, улардан бирортаси учун ҳам судланган бўлмаса ...”,— дейилади.

www.arxiv.uz 59-моддада назарда тутилган ушбу норма мазмунига кўра, ЖК Махсус қисмининг турли моддаларида назарда тутилган жиноятлар учун жиноятлар жами тариқасида жазо тайинланади. Агарда Махсус қисми битта моддасининг турли қисмларида назарда тутилган алоҳида-алоҳида жиноятлар турли вақтларда содир этилган бўлса, жазо тайинлаш масаласи қандай ҳал қилиниши керак? Қонундаги ана шу номувофиқлик туфайли жазо тайинлаш масаласида турли фикрлар, тортишувлар, натижада нотўғри жазо тайинлаш ишлари кўп юз бермоқда. Ваҳоланки, қонунлар аниқ, тўғри ва тушунарли бўлиши, турлича ҳал қилинишига имкон қолдирмайдиган бўлиши керак. Жиноят кодекси 33-моддасининг 1-қисмида аниқ ёзилиб қўйилган “Ушбу кодекс Махсус қисмининг турли моддаларида ёки битта моддасининг турли қисмларида назарда тутилган жавобгарликка тортиладиган икки ёки бир неча жиноий қилмишни содир этиш”,— жиноятлар жамини ташкил этиши аниқ баён қилинган. Қонундаги ана шу камчилик туфайли судлар битта модданинг турли қисмларида назарда тутилган алоҳида-алоҳида жиноятлар бир-биридан мустақил равишда содир этган тақдирда уларнинг энг оғири билан жазо тайинлашмоқдалар. Натижада Жиноят қонунининг 10-моддаси (жавобгарликнинг муқарарлиги принципи) 54-модда (жазо тайинлашнинг умумий асослари); 33-модда (жиноятлар мажмуи); 59-модда (бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлаш) ва бошқа бир қатор нормаларнинг талаблари бузилмоқда. Ана шу юқорида баён қилинганларни ҳисобга олиб 33- ва 59-моддаларни бир-бирига мослаш мақсадида 59-модданинг 1-қисмидаги “Шахс Махсус қисмининг турли моддаларида”,— деган сўзлардан кейин “битта моддасининг турли қисмларида”— деган сўзлар билан тўлдириш таклиф қилинади. Учинчидан – Жиноят кодекси 59-моддасининг 6-қисмида охирги гапи шундай дейилади: “Бундай ҳолда жиноятлар мажмуи бўйича суд томонидан

www.arxiv.uz тайинланган жазо муддатига биринчи ҳукм юзасидан жазонинг ўталган қисми қўйилади”,— дейилади. Амалда ҳеч қачон улар қонундаги бу нотўғриликдан жазо тайинлашда фойдаланмайдилар. Қонунинг бу мазмунига кўра, айтайлик, шахс олдин беш йил муддатга озодликдан маҳрум қилишга ҳукм қилиниб, кейинги ҳукм бўйича уч йил муддатга озодликдан маҳрум қилинса ва олдинги беш йил озодликдан маҳрум қилишнинг фақат бир ойи ўтилган бўлса, кейинги ҳукм бўйича тайинланган уч йил муддатга олдинги ҳукмнинг ўталган бир ойи қўшилиб, ягона жазо тайнланади, деган нотўғри маъно келиб чиқади. Қонундаги ана шу хатони бартараф қилиш учун 59-модданинг 6 қисмининг охирги гапини қуйидаги таҳрирда берилиши керак: “Бундай ҳолда жиноятлар жами бўйича суд томонидан тайинланган жазо муддатига биринчи ҳукм юзасидан жазонинг ўталган қисми ҳам қўшилади” деб ифодалаш керак. Бунинг мазмунини қуйидагича тушуниш мумкин. Суд дастлаб жазонинг ўталган қисмига эътибор бермай дастлабки ҳукм бўйича тайинланган жазони кенги ҳукм бўйича тайинланган жазога 59-модданинг 1-қисми қоидалари асосида қоплаш, қисман қўшиш ёки тўла қўшиш йўли билан ягона жазо тайинлайди ва олдинги ҳукм бўйича тайинланган жазонинг ўталган қисмини ягона тайинланган жазонинг ўталган қисми деб ҳисоблайди. Жиноят кодексининг 59-моддасидаги юқорида баён қилинган камчиликлар биз таклиф қилганимиздек қабул қилинса, аввало қонун нормаси аниқ ифодаланган бўлади. Содир этилган бир неча жиноятларни квалификация қилиш ва жазо тайинлашда юз бериши мумкин бўлган хатоларнинг олди олинади. Ва энг муҳими қонун аниқ ва тўғри ифода этилади.

O'xshashlar

Бир неча жиноят содир этилганда қилмишни квалификация қилиш

Жиноят учун жазо тайинлаш қоидаларини либераллаштириш

Жиноят содир қилиш босқичлари

Ислом ҳуқуқида жиноят ва жазо

Бир қанча жиноятлар