Алиментлар ундириш тўғрисидаги ишларни кўришнинг процессуал хусусиятлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Алиментлар ундириш тўғрисидаги ишларни кўришнинг процессуал хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74.5 KB

Ko'chirib olish

Режа: 1. Алиментларни суд тартибида ундириш 2. Алиментларни келишув ва ихтиёрий тўлаш тартиби

Алиментларни суд тартибида ундириш Ушбу кодексда кўрсатилганидек оила ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган ишлар билан алимент муносабатларидан келиб чиқадиган низолар ҳам судларга тааллуқлидир. Алимент ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган ишларни хусусиятлари шундан иборатки, у ҳамиша шахси муносабатлардан келиб чиқади, бундай туркумдаги ишларда процессуал ҳуқуқ қабул қилинишликка йўл қўйилмайди. Демак, алиментлар ундириш тўғрисидаги ишлар муайян хусусиятларга эга, бу хусусиятларни эътиборга олмаслик, тарафларнинг ва бошқа мансабдор шахсларнинг қонуний ҳуқуқларини жиддий бузилишига, ғайриқонуний ва асослантирилмаган қарорларнинг чиқарилишига олиб келиши мумкин. Бу хусусиятлар қуйидаги қонунларда ифодаланган. ФПКнинг 105-моддаси ҳамда «Давлат божи тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонунини 3-моддасини «в» бандига мувофиқ1 алиментлар ундириш тўғрисидаги даъволар бўйича жавобгарни турган жойи бўйичагина эмас, балки даъвогарнинг турган жойи бўйича ҳам судга мурожаат қилиниши мумкин. Бу қоидалар бундай туркумдаги ишлар бўйича даъвогарлар учун муҳим процессуал имтиёзлар белгилайди. Уларнинг мақсади суд тартибида алиментлар ундиришни осонлаштиришдир. Аммо бу қоида алимент мажбуриятлари билан боғлиқ бўлган барча ишларга жорий этилмайди, чунончи, алиментларни миқдорини камайтириш ва уни тўлашдан озод қилиш тўғрисидаги ишларга нисбатан тадбиқ этилмайди. Болаларни асраш учун алиментлар ундириш тўғрисидаги даъволарни мустақил қўзғатиш билан бир қаторда никоҳдан ажратиш тўғрисидаги даъволар билан бирга кўриб ҳал қилиш ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш, болани тарбияга бериш, оталикни белгилаш тўғрисидаги даъволар билан бирга ҳам қўзғатилиши мумкинлигини назарда тутиш керак.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1998 йил 11сентябрдаги 22-сонли қарорининг 14-бандида суд никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишларни кўришда вояга етмаган болаларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳар томонлама ҳимоя қилиш мақсадида ишда аниқланган ҳолатларга мувофиқ манфаатдор шахс томонидан даъво қўзғатилган-қўзғатилмаганлигидан қатъий назар болалар тарбияси учун нафақа ундириш масаласини муҳокама қилиши лозимлиги кўрсатиб ўтилган. Болалар манфаатларини муҳимлигини эътиборга олган ҳолда қонун-қоидалар никоҳдан ажралиш тўғрисида ариза берган эр-хотинга яраштириш тўғрисида муддат беришни назарда тўтган бўлса ҳам низо бўлмаган ҳолларда ажралиш ишлари кўрилганга қадар нафақа ундириш масаласини ишни қўзғатмасдан туриб суд муҳокама қилишга ҳақли эканлиги асослаб берилган.1 Бундан ташқари алиментлар ундириш тўғрисидаги масала, бу тўғрида ота- она томонидан махсус талаб қўйилмаган бўлсада, суд ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш ҳақидаги иш юзасидан қарор чиқарилиши чогида ўз ташаббуси билан ҳал қилиниши мумкин. Ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ота-онани болаларни таъминлаш мажбуриятидан озод этилмайди. Шу туфайли даъво қўзғатилган- қўзғатилмаганлигидан қатъий назар биргаликда ҳал этилиши шартлиги Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1998 йил 11 сентябрда қабул қилган қарорида кўрсатилган.2 Судлар даъвогарнинг турар жойи номаълум бўлганида ҳам даъво аризасини қабул қилишни рад қилмасдан, балки ўз ташаббуслари бўйича жавобгарнинг турар жойини аниқлашга ва унинг даъво ишининг судда кўрилиши куни тўғрисида хабардор қилишга чоралар кўришга мажбурлар. Вояга етмаган болалар ва муомалага лаёқатсиз шахсларнинг манфаатларини ва уларнинг алимент олишга бўлган ҳуқуқларини таъминлашнинг муҳим кафолати Оила қонунчилигида белгиланган.

Агар жавобгарнинг яшаб турган жойи номаълум бўлганида уни ички ишлар органлари орқали қидиртириш мажбурияти белгиланган (ФПКнинг 140- моддаси). Бу нормага мувофиқ судья даъво аризасини қабул қилишга ва жавобгарни қидириш тўғрисида ажрим чиқаришга мажбур. Шу билан бир вақтда алимент ундириш тўғрисидаги ишнинг юритилишини вақтинча тўхтатиш тўғрисидаги масала ҳал қилинади (ФПКнинг 93-моддаси 3-қисми). Оила кодексининг 96- 102-моддалари ҳам шу мақсадларга хизмат қилади. Бу қонунларга асосланиб суд даъво аризасини қабул қилиш билан бирга ишнинг судда ҳал қилинишига қадар болаларнинг таъминоти учун жавобгар қандай харажатларни кутариши лозимлиги тўғрисида ажрим чиқаради, яъни она ва болаларнинг манфаатларини таъминлашга қаратилган чораларни кўради. Вақтинча ундирилиши лозим бўлган сумманинг миқдори жавобгарнинг иш ҳақи (даромади)нинг тегишли қисми миқдорида ёки қатъий сумма билан белгиланиши мумкин. Бу норманинг тадбиқ этилиши жавобгарнинг ишнинг мазмуни бўйича ҳал қилинишини чўзишга қаратилган ҳаракатининг олдини олади. Алимент ундириш тўғрисидаги даъво аризаси ёзма формада тузилиб, у ФПКнинг 149-моддасида кўрсатилган маълумотларни ўз ичига олади. Жавобгар алиментлар тўлашдан бош товлаганида уни қидиришлик учун қандай чоралар кўрилганлиги ва унинг ҳозирги вақтда қаерда яшаганлиги тўғрисидаги маълумотлар ҳам аризада кўрсатилади. Жавобгарнинг яшаш жойи номаълум бўлса, бу ҳолат ҳам кўрсатилиши керак. Даъво аризасига тубандагича ҳужжатлар илова қилинади: боланинг туғилиши тўғрисидаги гувоҳнома; никоҳни қайд қилиш тўғрисидаги гувоҳнома; боланинг ариза берувчи билан бирга яшаши ва унинг боқимида бўлиши тўғрисидаги маълумот; жавобгарнинг ишлаб турган жойидан, унинг иш ҳақи тўғрисидаги ва унинг иш ҳақидан бошқа шахсларнинг фойдасига ижро ҳужжатлари бўйича қанча сумма ундирилиши тўғрисидаги маълумот; агар жавобгар фермер бўлса, жавобгарнинг томорка участкасидан оладиган

қўшимча даромадлари тўғрисида фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқарувчи идоралардан маълумот илова қилинади. Юқорида кўрсатилган ҳужжатлардан бирортаси ҳам бўлмаса, даъвогарга бундай ҳужжатларни мумкин қадар қисқа вақт ичида топшириш қийин бўлса, судья уларни тегишли муассасалардан ўз ташаббуси бўйича талаб қилиб олишга мажбур (ФПКнинг 57, 158-моддалари). Ота-оналардан болаларнинг таъминоти учун алиментлар ундириш тўғрисидаги даъволар ота-оналари ўртасидаги никоҳдан ажралган- ажралмаганлигидан қатъий назар қўзғатилиши мумкин. Судья ишни судда кўришга тайёрлашда жавобгарнинг бошқа онадан бўлган болалари учун ҳам алиментлар тўлаш-туламаслигини аниқлаши ва бу онани мустақил талаб билан арз қилмайдиган учинчи шахс сифатида ишга жалб қилиниши лозим. Даъво қаноатлантирилмаган ҳолда муқаддам ёзилган ижро варақаси бўйича ундириладиган алиментнинг миқдори бирмунча камайиши мумкин бўлганлиги сабабли, бундай ишнинг ҳал қилиниши оқибати учинчи шахслар манфаатига таъсир этиши мумкин.1 Мазкур туркумдаги ишлар оддий тартибда, аммо тубанда кўрсатилган хусусиятлар эътиборга олинган ҳолда кўрилади. ФПКнинг 131-моддаси бундай ишларни кўриш учун қисқартирилган муддатлар белгилайди. Чунончи: тарафлар бир шаҳар ёки бир туманда яшасалар, иш 10 кундан кечиктирилмасдан кўрилади, бошқа ҳолларда эса ариза қабул қилинган кундан бошлаб 20 кундан кечиктирилмасдан кўрилади. Аммо бу қоида бундай даъвонинг бошқа ишларга қўшиб кўрилишида тадбиқ этилмайди. Масалан, оталикни белгилаш тўғрисидаги ишга алиментлар ундириш тўғрисидаги ишлар қўшилганида тадбиқ этилмайди. Бундай ҳолларда иш бир ойгача бўлган муддатга кўрилиши мумкин. Жавобгарнинг суд мажлисига ҳозир бўлишлигини таъминлашга алоҳида эътибор берилади. Алиментлар ундириш тўғрисидаги ишлар бўйича жавобгарнинг судга келиши умумий қоида бўйича мажбурий ҳисобланади.

Агар жавобгар суд томонидан узрсиз деб топилган сабаблар бўйича суд мажлисига келмаса, унга энг кам иш ҳақининг беш бараваригача миқдорда жарима солинади ва мажбурий равишда келтирилиши мумкин (ФПКнинг 261-моддаси). Жавобгар бошқа шаҳарда ёки туманда яшаса ва унинг судга келиши қийинрок бўлса, у касаллиги ва бошқа узрли сабаблар билан процессда қатнаша олмаса, суд уни мажлисга келишдан озод қилиши мумкин. Бундай ҳолда ишни кўрувчи суд жавобгардан ишнинг ҳолатлари ва қўзғатилган даъвонинг юзасидан батафсил баёнот олиши керак. Суд алимент ундириш тўғрисидаги иш бўйича ҳал қилув қарори қабул қила туриб, бу қарорни ФПКнинг 205 ва 206-моддалари талабларига мувофиқ равишда тузади. қарорнинг асслантириш қисмида суд томонидан белгиланган ҳолатлар, суднинг хулосалари қандай далилларга асосланган бўлса, бундай далиллар ва суд амал қилган қонунлар кўрсатилади. қарорнинг хулоса қисмида жавобгарнинг исмиу фамилияси, отасининг исми, туғилган йили ва жойи, унинг доимий турар жойи, иш жойи ва вазифаси, алимент олаётган боланинг исми ва туғилган йили, қанча миқдорда ва неча болага алимент ундирилиши ва олинадиган суд харажатларининг миқдори аниқ ва тўла кўрсатилади. Мазкур маълумотлар судга топширилган ҳужжатларнинг аслига мувофиқ равишда кўрсатилади. Алиментлар даъво билан судга мурожаат қилинган пайтдан бошлаб келгуси вақт учун ундирилади. Агар суд алимент ундириш учун ҳамма чораларни кўришга қарамай, жавобгар уни тўлашдан бош тортгани сабабли алимент ундира олмаганини, шунингдек даъвогар оилани сақлаш мақсадида ёки бошқа узрли сабаблар билан ўз вақтида даъво қилмаганини аниқласа, суд ишдаги аҳволларга қараб, ўтган вақт учун ҳам, аммо уч йилдан ошиқ бўлмаган муддатга алимент ундириши мумкин (Оила кодексининг 136-моддаси). Болаларнинг тарбияси учун алиментлар жавобгарнинг иш ҳақига нисбатан хиссалар билан белгиланиб, даврий тўловлар шаклида ундирилади (Оила кодексининг 99-102-моддалари).

Аммо муайян ҳолатларда (Оила кодексининг 101-моддасига қаралсин) суд болаларнинг таъминоти учун маблағ тўланишини талаб қилувчи шахснинг илтимоси бўйича алиментларни ҳар ойда тўланиши лозим бўлган қатъий пул суммасида ҳам ундирилиши мумкин. Фавкулодда ҳолатлар туфайли, масалан, боланинг оғир касал бўлиши, майиб бўлиши ва шу каби ҳолатлар содир бўлганида алиментлардан ташқари ота- оналардан қўшимча харажатлар ҳам ундирилиши мумкин (Оила кодексининг 103-моддаси). Агар суд алимент тўловчи шахснинг бошқа вояга етмаган болалари борлигини аниқласа ва ундан қонун билан белгиланган миқдорда алиментлар ундирилганида бу болалар, алимент олувчи болаларга нисбатан моддий жиҳатдан камрок таъминланадиган бўлиб қолсалару шунингдек алимент тўловчи биринчи ва иккинчи гуруҳ ногирони бўлса ёхуд алимент оладиган болалар ишласалар, уларнинг етарли иш ҳақи бўлса, ундириладиган алиментларнинг миқдори суд томонидан камайтирилиши лозим. Оила кодексининг 107-моддасида кўрсатилганидек агар болалар давлатнинг ёки бошқа жамоат ташкилотларининг тўлиқ таъминотида бўлсалар, суд алимент миқдорини шу кодекснинг 99-моддасига асосан жавобгардан мазкур муассаса фойдасига ундириши мумкин. Суд ҳал қилув қарорида «Суд ҳужжатларини ижро қилиш тўғрисида»ги қонун ҳужжатларига асосан алиментлар ундиришни кўрсатиш билан бирга давлат даромадига жавобгардан суд харажатларининг ундирилиши тўғрисидаги масалани ҳам ҳал этиши лозим. Алимент ундириш тўғрисидаги ҳал қилув қарорида унинг дарҳол ижро этилиши кўрсатилади (ФПКнинг 219-моддаси). Бу ижро варақасининг қарор чиқарилгандан сўнг, кечиктирилмасдан ёзилиши кераклигини билдиради. Алиментларнинг ундириш тўғрисидаги қарорларнинг ижро этилиши билан боғлиқ масалаларни ҳал қилишда бошқа баъзи хусусиятлар ҳам бор. Чунончи, қарорларнинг ижро этилиши, умумий қоида бўйича, алимент ундирувчининг ўзи томонидан қўзғатилса, аммо мазкур туркумдаги ишлар

бўйича, суднинг ташаббуси билан ҳам ижро варақасини ижро этишга юбориши мумкин (ФПКнинг 373-моддаси). Алиментларни ундиришини биринчи навбатда қаноатлантирадиган талаблар қаторига қўяди. Алимент тўловлари мунтазам характерга эга бўлиб, жавобгарнинг иш ҳақидан унинг иш жойида ундирилади. Агар қарздорнинг яшаш жойи ва иш жойи номаълум бўлса, суд ижрочиси қарздорни ички ишлар орган орқали қидиртириш тўғрисидаги масалани суд олдига қўйиши керак.1 қарздор топилганидан кейин ижро варақасини унинг иш жойига юбориб, ундириладиган сумманинг миқдорини ва ундирувчининг манзилини кўрсатиши лозим. Шу билан бирга ижро варақаси қарздорнинг иш жойига юборилганлиги тўғрисида алимент ундирувчи хабардор қилинади. Корхона, муассаса ёки ташкилотнинг иш берувчиси, ижро варақасини олгандан сўнг, алимент тўловчининг иш ҳақидан (пенсияу, стипендия, нафақаси ва шу кабилардан) ҳар ойда ушлаб қолишга ва ижро варақасида кўрсатилган шахсга, иш ҳақи берилган кундан эътиборан уч кунлик муддатдан кечиктирилмасдан, қарздор ишдан бўшагани ҳолда эса-шу муддат давомида, алимент ундирувчига суд қарори ижро этиладиган жойдаги суд ижрочисига, алимент тўловчи шахснинг ишдан бўшаб кетганлиги ва агар маълум бўлса, унинг янги иш жойи ёки турар жойи тўғрисида маълумот беришга мажбур (Оила кодексининг 137-138-моддалари). Ушлаб қолинган суммалар кўчирилишида қарздорнинг иш ҳақи миқдори ва алиментларнинг қанча вақт учун ундирилганлиги кўрсатилади. қарздор томонидан олинаётган иш ҳақи миқдори ўзгарган ҳолда ёки иш ҳақининг тўланиши 15 кундан ошиқ муддатга кечиктирилса, бу тўғрида алимент ундирувчи хабардор қилиниши керак. Алимент ундириш тўғрисидаги суд қарорининг лозим даражада ижро этилиши кафолати Оила кодексининг 138- 140-моддасида ҳам назарда тутилган. 139-модданинг биринчи ва иккинчи қисмиларида кўрсатилган маълумотларни белгиланган маълумотларни белгиланган муддатда узрсиз сабабларга кўра хабар қилмаган тақдирда,

айбдор мансабдор шахс ва алимент тўловси шахс қонунда белгиланган тартибда жавобгарликка тортилади. Алимент қарзи алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромад етарли бўлмаганда, алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг банклар ва бошқа кредит ташкилотларидаги ҳисобварақаларида турган пул маблағидан, тижорат ва тижоратчи бўлмаган ташкилотларга шартнома асосида ўтказилган пул маблағидан ундирилади, мулк ҳуқуқининг ўтишига олиб келувчи шартномалар бундан мустасно. Бу маблағ етарли бўлмаганда ундириш алимент тўлаши шарт бўлган шахс қонун бўйича ундириш қаратилиши мумкин бўлган ҳар қандай мол-мулкига қаратилади. Ундириш алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг ҳисоб варақаларига пул маблағига ва унинг бошқа мол-мулкига қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қаратилади. Алимент тўлаш тўғрисидаги ноталиат тартибда тасдиқланган келишув ёки ижро варақаси асосида ўтган давридаги алимент қарзи ижро варақаси ёки алимент тўлаш тўғрисидаги келишув алимент ундириш учун тақдим қилингунга қадар ўтган уч йилдан ортиқ бўлмаган муддат учун ундирилади. Алиментлар ижро варақаси ёки алимент тўлаш тўғрисидаги нотариал тартибда тасдиқланган келишув бўйича алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг айби билан ундирилмаган бўлса, алиментлар ушбу модданинг учинчи қисмида кўрсатилган уч йиллик муддатдан қатъий назар, ўтган барча вақт учун ундирилади. Агар фойдасига алимент ундирилаётган шахснинг манзили номаълум бўлса, ушлаб қолинган суммалар суднинг депозит счётига ўтказилади. Кўрсатилган бурчлари бажарилмаганида айбли мансабдор шахсларга «Суд ҳужжатларини ижро қилиш тўғрисида»ги қонунда белгиланган миқдорда ва тартибда жарима солиниши мумкин. Алимент ундириш тўғрисидаги ишларнинг яна характерли хусусиятларидан бири шундаки, тўланиши лозим бўлган алиментларнинг суммалари қарздорнинг қарши даъвоси ҳисобига

ўтказилиши мумкин эмас. тўланган алимент суммаларини қайта талаб қилиб олиб бўлмайди. Аммо алимент ишлари бўйича чиқарилган қарорларнинг даъво қўзғатган шахс томонидан келтирилган ёлгон маълумотлар ёки ёлгон ҳужжатларга асосланган бўлиши ҳоллари бундан мустаснодир (ФПКнинг 385-моддаси ҳамда оила кодексининг 143 моддаси). тўланган алимент суммалари фақат айрим ҳоллардагина, агар боланинг манфаатларини бузишга олиб келмагандагина келтириши мумкин. Алиментларни келишув ва ихтиёрий тўлаш тартиби Болаларнинг тарбиясига ва уларни моддий томондан таъминлашга ҳар бир ота-онанинг маънавий ва ҳуқуқий бурчи бўлганлиги туфайли қонунда алимент ишларида низо бўлмаган ҳолларда унинг ихтиёрий тўланиши тартиблари (Оила кодексининг 135-моддаси) белгиланган. Мазкур туркумдаги ишлар бўйича аризаларни қабул қилишда судья манфаатдор шахсларга алиментларнинг суд қарори бўйича ҳам, шунингдек алимент тўлашга мажбур бўлган шахсларнинг иш жойи (пенсия ёки стипендия олиш жойи) бўйича ҳам маъмуриятга берилган ёзма аризага мувофиқ ихтиёрий тартибда ҳам ундирилиши мумкинлигини тушунтириш лозим. Алиментни ихтиёрий равишда тўлаб туриш тўғрисида алимент тўловчи томонидан берилган аризасига кўра тегишли маъмуриятнинг бир қатор мажбуриятларини бажаришга ундайди. Бундай ҳолларда маъмурият берилган аризага мувофиқ ҳар ойда қарздорнинг иш ҳақи (пенсия ва бошқа суммалар) дан алиментларни ундиришга ҳамда аризада кўрсатилган шахсга ижро варақаси бўйича тўланиши лозим бўлган муддатларда тўлашга ёки ундирилган суммани юборишга мажбур.

Тўловларнинг миқдори ходимни иш ҳақини 50 фоизидан ошмаслигига ҳам маъмурият эътибор бериши лозим. Алимент тўловчи иш жойини ўзгартирса бу ҳақда маълум қилиши керак ва ҳоказо. Алимент тўлашни ихтиёрий тартиби алимент ундирилиши тўғрисида даъвогарни хоҳлаган вақтида судга мурожаат этиш ҳуқуқидан маҳрум қилмайди1 (Оила кодексининг 135- моддаси). Алиментларнинг ихтиёрий равишда тўланиши тўғрисидаги қоидаларни тушунтириш юзасидан судларнинг етарли даражада иш олиб боришлари судларда алимент ундириш тўғрисидаги ишларнинг бирмунча камайтирилишига олиб келиши мумкин.

O'xshashlar

Оталикни белгилаш тўғрисидаги ишларни судда кўришнинг процессуал хусусиятлари

Никоҳни бекор қилиш ва никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги ишларни кўришнинг процессуал хусусиятлари

Меҳнатга оид низоларни судда кўришнинг процессуал хусусиятлари

Оила хукукий муносабатларидан келиб чикадиган айрим ишларнинг тааллуклилиги масалалари

Фуқаролик процессуал муддатлар