Адвокатура фуқоролик жамияти институти - Huquqshunoslik - Referatlar

Адвокатура фуқоролик жамияти институти

Yuklangan vaqt:

28.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.6357421875 KB

Ko'chirib olish

Адвокатура фуқаролик жамияти институти сифатида Режа: 1. Фуқаролик жамияти ва адвокатура. Адвокатура институти табиатининг дуалистик хусусияти 2. Адвокатуранинг махсус ҳуқуқ лаёқати 3. Адвокатура ва юридик ёрдам 4. Адвокатура ва унинг мустақиллиги

2.1. Фуқаролик жамияти ва адвокатура. Адвокатура институти табиатининг дуалистик хусусияти Қонун устуворлиги ҳамда фуқаролар ва уларнинг кўнгилли бирлашмаларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳурмат қиинишини тан оладиган ҳар қандай давлатда адвокатура муҳим ҳуқуқий институт ҳисобланади. Ҳар бир фуқаронинг ўз фаровонлигига ишончи жамиятда адвокатуранинг уюшқоқлиги, мустақиллиги ва ҳуқуқий ҳимояланганлиги даражасига мутаносибдир. Чунки адвокатуранинг асосий вазифаси фуқаро ва юридик шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишда бутун жамиятга ва унинг аъзоларига ижтимоий аҳамиятга эга бўлган юридик хизматлар кўрсатишдан иборатдир. Оммавий институт ва ҳуқуқни ҳимоя қилишнинг ижтимоий кўриниши бўла туриб, адвокатура жамият учун ҳаётий зарур бўлган функцияларни бажаради. Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликлари тўлиқ равишда амалга оширилиши фақат улар ишни билган ҳолда ва малакали ҳимоя қилинганда мумкиндир. Бошқача қилиб айтганда, ушбу фаолият фуқаролик жамиятининг махсус институти – адвокатура томонидан амалга оширилиши керак. «Адвокатура ноошкор ижимоий шартномани ошкор этиш шакли сифатида, ижтимоий ўзаро ёрдам тури сифатида, одил судловни тегишли тарзда амалга ошириш устидан мустақил фуқаролар назорати сифатида, адлия ва қонун ижодкорлиги соҳасидаги давлат сиёсатига ижтимоий таъсир этиш омили сифатида, ҳокимият зўравонлигини тийиб турувчи куч сифатида хизмат қилади. Адвокатура оғир аҳволга тушиб қолган заиф ва муҳтожларга васийлик қилиш орқали патерналистик функцияни, ижтимоий онгни мустаҳкамлаш орқали ижтимоий-психологик функцияни, давлат ва жамият ўртасидаги муносабатларни уйғунлаштириш орқали медиаторлик функциясини, жамиятни камол топишга, такомиллашишга ундаш орқали ижтимоий-танқид функцияни, ҳуқуқий маърифатни оммалаштириш ва

инсонларни ўз муаммоларини қонун доирасида ва қонун орқали ҳал этишга ўргатиш орқали ижтимоий-педагогик функцияни амалга оширади». Адвокатлик фаолиятини амалга ошириш доимо ҳар бир жамиятнинг маданий, ижтимоий, сиёсий ва тарихий қадриятлари билан узвий боғлиқликда қаралган. Ҳар қандай демократик жамиятда адвокатлар одил судловни амалга оширишда, низоларни олдини олиш ва уларни ҳал этишда, шунингдек, инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликларини ҳимоя қилишда муҳим роль ўйнайди. Адвокатурани давлат институтлари қаторига киритилишининг юридик асоссизлиги ва ижтимоий номувофиқлиги ҳамма тан олган факт ҳисобланади. Кўпинча ушбу нуқтаи назар қуйидагича асослантирилади: давлат органлари тизимига кирмайдиган барча институтлар фуқаролик жамиятига тегишлидир, демак, адвокатура ҳам ижтимоий институт ҳисобланиши керак. Ўзбекистон Республикасининг «Адвокатура тўғрисида»ги Қонунининг биринчи моддасида адвокатурага таъриф берилган. Адвокатура - ҳуқуқий институт бўлиб, у адвокатлик фаолияти билан шуғулланувчи шахслар ҳамда хусусий адвокатлик амалиёти билан шуғулланувчи айрим шахсларнинг мустақил, кўнгилли, касбий бирлашмаларини ўз ичига олади. Кўриб турганимиздек, қонун чиқарувчи адвокатура фуқаролик жамияти институтларидан бирими ёки йўқми каби фалсафий ва сиёсий саволларга аҳамият бермай, адвокатурани ҳуқуқий институт деб атаб қўйган. Биринчи модда шунингдек ушбу институтнинг таркибий рўйхатини ҳам белгилаб қўйган: адвокатлик фаолияти билан шуғулланувчи шахслар ҳамда хусусий адвокатлик амалиёти билан шуғулланувчи айрим шахсларнинг мустақил, кўнгилли, касбий бирлашмалари. Бизнинг фикримизча, адвокатура давлат ёки фуқаролик жамияти институтларига тегишлилигини ҳал этиш масаласи фалсафий хулоса чиқариш мавзуидир. Фуқаролик жамияти назарияси кўп файласуфларнинг

тадқиқот мавзуи бўлган. Ҳозирги кунда фуқаролик жамияти масалаларига бағишланган жуда кўп адабиётлар мавжуд. Фуқаролик жамиятининг энг яхлит концепцияси Гегель томонидан яратилган. Фуқаролик жамияти ва сиёсий давлатни бир биридан ажратган ҳолда, Гегель фуқаролик жамиятини аслини олганда буржуазия жамиятига тенглаштирган. «Фуқаролик жамияти, - ёзади Гегель, - фақатгина ҳар қандай ғояга ўз ҳуқуқини берадиган ҳозирги замонда барпо этилган». Фуқаролик жамияти - алоҳида шахснинг махсус, хусусий мақсад ва манфаатларини амалга ошириш соҳасидир. Ҳуқуқнинг ривожланиши нуқтаи назаридан бу зарурий босқич, чунки айнан шу ерда умумий ва махсуснинг ўзаро алоқадорлиги, ўзаро боғлиқлиги намоён бўлади. Фуқаролик жамиятининг қонунчилик, суд ва полиция томонидан ҳимояланадиган олий манфаатлари ушбу соҳа доираси ортида, яъни давлат соҳасига киради. Фуқаролик жамияти тушунчаси борасида олиб борилган кўпчилик тадқиқотларга қарамасдан, юқорида айтиб ўтилганидек бугунги кунда умумий, ягона фуқаролик жамияти тушунчаси ҳалигача топилмаган. Лекин фуқаролик жамиятининг қонуний таърифи йўқлиги бу жамиятни англашга тўсиқ бўла олмайди. Чунки, фуқаролик жамияти принциплари ҳуқуқий (суд) қарорлар қабул қилишда муҳим аҳамиятга эга бўлишига қарамасдан, биринчи навбатда, бу сиёсий категория. Бизнинг фи к римизча, «адвокатура», «фуқаролик жамияти» ва «давлат» ўзаро боғлиқ тушунчалардир. Адвокатура бу жамиятда барча шахсларнинг, яъни фуқаролик жамиятининг, ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш эҳтиёжи натижасида пайдо бўлган жамият фаолияти самарасидир. Адвокатуранинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини эса қонун чиқарувчи ҳокимият орқали давлат белгилайди, яъни адвокатура бу қонун устуворлиги, мустақиллик ва бошқа демократик принциплар асосида жисмоний ва юридик шахсларга юридик ёрдам кўрсатиш мақсадида фаолият олиб борадиган ҳуқуқий институтдир. Яъни адвокатура фаолияти давлат томонидан қабул қилинадиган қонун билан белгилананди. Жамият манфаатларини ҳимоя

қилиш давлатнинг вазифаси, бу ҳимоя адвокат фаолиятини кўзда тутиш орқали амалга оширилади. «Давлат», «фуқаролик жамияти» ва «адвокатура» институтларини узвий боғлайдиган бўғин бу ҳуқуқ, яъни Қонун, хусусан, «Адвокатура тўғрисида»ги Қонун, «Адвокатлик фаолиятининг кафолатлари ва адвокатларнинг ижтимоий ҳимояси тўгрисида»ги Қонун. Жамиятнинг адвокатурага эҳтиёжи, зарурати жамият манфаатлари йўлида бу институтнинг ривожланиши ва фаолиятини тартибга солиши керак бўлган давлатни ушбу эҳтиёжга эътиборини қаратишга мажбур қилади. Чунончи, айрим муаллифларнинг фикрича «адвокатура назарияси», «адвокатура зарурати аслида адвокатнинг ўз ўрни бўлган одил судлов тизимини жорий этиш орқали давлат томонидан барпо этилади. Адвокатлардан холос бўлиш жуда осон: суд иш юритувида бир нечта принципларни – тортишув, ошкоралик ва шу кабиларни бекор қилиш керак, холос». Ушбу фикрга қўшилган ҳолда, айтиб ўтиш лозимки, бу ўзаро муносабатларни идеал деб таърифлаб бўлмайди. Давлат ҳар қандай йўллар билан адвокатурага кўмаклашиши лозим, лекин уни назорат қилиши керак эмас. Фуқаролик жамияти ва давлатнинг барча соҳаларининг мукамаллашгани сайин адвокатура институти ва адвоктлик фаолиятини янада ислоҳ қилиш зарурати пайдо бўлади. Юқорида айтиб ўтилганларни эътиборга олган ҳолда, Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази директори профессор, юридик фанлар доктори А.Х.Саидов фикрига қўшиламиз. Унинг фикрича адвокатура – ҳар бир шахснинг малакали юридик ёрдам олиш конституциявий ҳуқуқини касбий асосда таъминлашга қаратилган демократик ҳуқуқий институт. Адвокатуранинг аҳамияти инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, жамиятдаги конституциявий қонунийлик режимини мустаҳкамлашда намоён бўлади. Ахир фуқаролик ҳуқуқий жамият шароитида адвокатура том маънода оммавий фикр кўзгуси саналади. Адвокатура фаолияти суд (одил судловни амалга оширувчи давлат органи) иши билан боғлиқ бўлган оммавий-ҳуқуқий характерга эга, бу эса

адвокатура ва давлат органлари ўртасидаги ўзаро муносабатларини адвокатуранинг мустақиллиги, корпоративлиги ва ўз-ўзини бошқариши принципларини эътиборга олган ҳолда аниқ равшан, қонун доирасида тартибга солинишини тақозо этади. Шубҳасиз эркин ва мустақил адвокатуранинг мавжудлиги инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг муҳим кафолати ҳисобланади. Адвокатура институтининг табиатининг дуалистик хусусияти деганда, адвокатура ҳуқуқий институти ҳам ташкилот, ҳам фаолият тури сифатида бир пайтнинг ўзида икки ҳусусиятга эга эканлигини, яъни бир томондан хусусий, муайян шахсий манфаатларини, иккинчи томондан умумий (ижтимоий) манфаатларини ифодалаши тушунилади. Адвокат фуқароларга ва жисмоний шахсларга юридик ёрдам кўрсатар экан, у бу жараёнда ишонч билидирувчи шахснинг (ҳимояси остидаги шахснинг) ҳуқуқ ва манфаатларини, яъни муайян хусусий манфаатларини ҳимоя этади. Адвокатлик фаолияти давлатнинг малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқини кафолатлаш борасидаги конституциявий мажбуриятларини бажарилишини таъминлайди. Бу билан ҳамда мамлакатда қонун устуворлигини таъминлаш ҳамда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш борасидаги вазифаларни бажара бориб, адвокатлик фаолияти ижтимоий аҳамият касб этади. 2.2. Адвокатуранинг махсус ҳуқуқ лаёқати Махсус ҳуқуқий лаёқат – бу айрим ёки бир гурух шахслар эга бўлган, бошқаларнинг ҳуқуқий лаёқатидан фарқ қиладиган ҳуқуқий лаёқатдир. Адвокатурага давлат томонидан қонунга мувофиқ, фуқаролик жамиятининг биронта бошқа институти эга бўлмаган, махсус ҳуқуқий лаёқат берилган. Ҳуқуқий давлатда тергов органлари ва суд ҳокимияти кўпчилик ҳолатларда адвокатурасиз фаолият кўрсатиш имконига эга эмас. Адвокатуранинг вазифалари унинг фаолияти принциплари ва турлари, айрим бошқа нотижорат ташкилотлардан фарқли ўларок, қонун ҳужжатлари

билан белгилаб қўйилган. Адвокатуранинг қатор қонун ҳужжатларида мустаҳкамлаб қўйилган хусусиятлари, унинг фуқаролик жамиати бошқа институтлари орасида махсус мақомга эга эканлигини такидлайди. Бу хусусиятлар қуйидагилардан иборатдир: Биринчидан , жамоат бирлашмалари ёки бошқа нотижорат нодавлат ташкилотларга аъзо бўлиш масалалари уларнинг устави билан ҳал қилинса, адвокат мақомини олиш эса талабгор қонунда назарда тутилган талабларга жавоб берган тақдирдагина мумкин. Иккинчидан , адвокат мақоми қонунга кўра, Ўзбекистон Республикаси фуқаросига давлат номидан давлат органи бўлмиш адлия бошқармалари томонидан берилади. Бошқа нодавлат ташкилотларга аъзосининг мақоми эса уларнинг устави билан белгиланади ва уларга Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлмаган ҳам шахслар аъзо бўлиши мумкин. Учинчидан , адвокат мақомини олишга талабгорга нисбатан қонунда қатор талаблар ўрнатилган. Чунончи, унинг олий юридик маълумотга эга бўлиши, юридик мутахассислик бўйича маълум иш стажига эга бўлиши, стажировка ўтаган бўлиши, судланганлик ҳолати бўлмаслиги, малака имтиҳонини муваффақиятли топшириши ва шунга ўхшаш бошқа талаблар. Бошқа нотижорат ташкилотларининг аъзолари учун қонунда бундай талаблар белгиланмаган. Тўртинчидан , адвокат мақомини бериш ва бу мақомдан маҳрум қилиш масалаларини ҳал қилишда малака комиссияси таркибида ижро ҳокимияти (адлия органлари) вакиллари ҳам иштирок этади. Бошқа нотижорат ташкилотлар аъзолиги ва аъзоликдан маҳрум қилиш тартиби уларнинг уставида назарда тутилади. Бешинчидан , адвокат мақомини олган шахснинг адвокатлик фаолияти билан шуғулланиши учун унинг Ўзбекистон Адвокатлар палатасига аъзо бўлиши мажбурийдир. Бошқа нодавлат нотижорат ташкилотларига аъзо бўлиш ихтиёрийлик асосида амалга оширилади. Ва ниҳоят яна бир бор таъкидлаб ўтамизки, адвокат жиноят ишлари

бўйича суд ишларининг юритишнинг шундай иштирокчиси-ки, унинг иштирокисиз суд ҳокимиятини амалга ошириш мумкин эмас. Санаб ўтилганларнинг ўзи адвокатуранинг махсус ҳуқуқ лаёқатига эга эканлигидан далолат беради. Бундан ташқари, адвокатурага ижтимоий аҳамиятга эга бўлган вазифа, фуқароларга ва юридик шахсларга малакали ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш вазифаси юклатилган бўлиб, у давлат ҳокимияти органлари тизимига кирмайди ва улардан мустақил фаолият кўрсатади. Бунинг ўзи ҳам адвокатуранинг махсус ҳуқуқий лаёқатга эга эканлигидан далолат беради. 2.3. Адвокатура ва юридик ёрдам Адвокатура институти табиатини белгиловчи асосий белги адвокатларнинг фуқаролар ва юридик шахсларга малакали юридик ёрдам кўрсатиш билан боғлиқ фаолиятидир. Фуқароларга ва юридик шахсларга юридик ёрдам адвокатурадан ташқари бошқа нодавлат ташкилотлари ва давлат ҳокимияти органлари томонидан ҳам кўрсатилиши мумкин. Масалан: касаба уюшмалари ходимларнинг меҳнат ҳуқуқини ҳимоя қилишда, истеъмолчига бериладиган ҳуқуқий ёрдам ёки бўлмаса суд ҳимояси, прокуратура ва адлия органлари томонидан бериладиган ҳуқуқий ёрдамларни эслаш кифоя. Хўш, адвокатура томонидан бериладиган ҳуқуқий ёрдам бошқалар томонидан бериладиган ҳуқуқий ёрдамдан нимаси билан фарқланади? Биринчидан , адвокат юридик ёрдам кўрсатишда энг аввало ишонч билдирувчи (ҳимоя остидаги) шахс ҳуқуқ ва манфаатларидан келиб чиқади. Давлат ташкилотлари (адлия, прокуратура ва бошқалар) ходимлари эса ҳуқуқий ёрдам кўрсатишда давлат ва жамият манфаатларини шахс манфаатларидан устун қўяди. Бошқа жамоат бирлашмалари – нодавлат нотижорат ташкилотлар эса биринчи навбатда ўз аъзоларининг манфаатларини эътиборга олади. Иккинчидан , адвокатура оммавий ҳокимият ваколатларига эга бўлган давлат институти бўлмасада, оммавий ҳокимият муносабатлари соҳасида

фаолият кўрсатади. Адвокат юридик ёрдам кўрсатишда ижтимоий вазифани бажарсада, унинг фаолияти ҳамиша мутлақо хусусий манфаатларни ҳимоя қилишга йўналтирилган. Адвокат ҳаттоки давлат ташкилотига ҳуқуқий ёрдам кўрсатаётганида ҳам давлат ва жамият (оммавий) манфаатларидан эмас, балки ташкилотнинг хусусий манфаатларидан келиб чиқади. Учинчидан , адвокат томонидан кўрсатиладиган ҳуқуқий ёрдам яна бир муҳим хусусиятга эга бўлиб, унда жамиятнинг ишонч билдирувчи шахс (ҳимоя остидаги шахс) тақдирига бефарқ эмаслигини ифодалайди, баъзан эса жамиятнинг у билан бирдамлилигини ҳам кўрсатади. Адвокат ишонч билдирувчи шахс (ҳимоя остидаги шахс) ким эканлигидан қатъий назар унга ҳуқуқий ёрдам кўрсатиб унинг ҳуқуқ ва манфаатларини қонунда тақиқланмаган барча усул ва воситалардан фойдаланган ҳолда ҳимоя қилади. Адвокат бу жараёнда кўпчилик ҳоллар унинг ишонч билдирувчи шахс (ҳимоя остидаги шахс) манфаатларига қарши чиққан маъмурий ҳокимият ваколатларига эга бўлган шахсларнинг эркига қарши туришга мажбур бўлади. Тўртинчидан , давлат ва жамият шахснинг қонуний хусусий манфаатларини ҳимоя қилишда ўз ишонч билдирувчиси (ҳимояси остидаги шахс) билан бирдамликда ҳаракат қиладиган, уларга юридик ёрдам берадиган тегишли малакага эга бўлган адвокатлар ҳамжамиятига муҳтож. Бешинчидан , фуқаролар ва юридик шахсларга уларнинг хусусий манфаатларини эътиборга олган ҳолда малакали юридик ёрдам ўз ташкилий тизими, ижтимоий ва юридик мақоми, қадриятларига эга бўлган ҳамда қонун ва Адвокатлар этикаси қоидаларига риоя қилган ҳолда фаолият кўрсатадиган адвокатура томонидан кўрсатилиши мумкин. Шундай қилиб, адвокатура юридик ёрдам кўрсатиш орқали фуқаролар ва юридик шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш баробарида мамлакатда қонун устуворлигини, ҳар бир шахснинг ҳуқуқ, эркинлик ва қонуний манфаатларини таъминлашга йўналтирилган ижтимоий вазифани ҳам бажаради.

2.4. Адвокатура ва унинг мустақиллиги Адвокатуранинг бутун жаҳон тарихи адвокатларнинг мустақиллиги кафолатларини фақатгина эълон қилиниши муаммоларни ечмаслигини кўрсатади. Адвокатлар мустақиллигини таъминлаш давлат зиммасига юклатилган бўлиши лозим. Замонавий халқаро ҳуқуқда аҳолига юридик хизмат кўрсатишни таъминлаш мақсадида адвокатнинг ҳуқуқни ҳимоя қилишга қаратилган фаолиятининг ташкилий ва ҳуқуқий кафолатлари кўринишида тадбирлар комплекси, яъни инсон ҳуқуқларининг фундаментал ҳуқуқларидан бири бўлган ҳимояланиш ҳуқуқини таъминлашга қаратилган адвокатлик фаолиятининг халқаро стандартлари ишлаб чиқилган. Адвокатлик фаолиятининг стандартлари – бу халқаро актларда, амалдаги қонунчиликда назарда тутилган адвокатнинг тегишли ҳаракатларининг биринчи навбатда процессуал ҳаракатларининг сифатига қўйилган талаблар, шунингдек самарали ишлаш имкониятини берадиган адвокат амалиёти давомида тўпланган усул ва методлар. Одатда, адвокатлик фаолияти стандартлари деганда адвокатнинг касбий хислатлари ва ҳаракатларига қўйиладиган талаблар тушунилади. Бироқ, бизнинг фикримизча, адвокатлик фаолиятининг стандартлари бу билан чегараланмайди, чунки улар амалда адвокатлик фаолиятини мустақил амалга ошириш кафолатлари ҳамдир. Ўзбекистон Республикасида адвокатлар фаолиятини мукаммал амалга оширилишини таъминлаш мақсадида 25 декабр 1998 йилда Ўзбекистон Республикаси «Адвокатлик фаолиятининг кафолатлари ва адвокатларнинг ижтимоий ҳимояси тўғрисида»ги Қонуни қабул қилинди. Илгари бундай кафолатлар амалда йўқ эди. 30.11.1979 йилдаги СССРнинг «Адвокатура тўғрисида»ги Қонунида ҳам, 1980 йилдаги ЎзССРнинг «Адвокатура тўғрисида»ги Низомида ҳам мустақиллик принципининг кафолатларини таъминлайдиган қоидалар йўқ эди, истисно сифатида фақат адвокатлик сири ҳимоясини айтиш мумкин.

Олиб борилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳоти адвокатура институтини ҳам четлаб ўтмади. Аввалида Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 43- моддасида «давлат фуқароларнинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлаши» белгилаб қўйилди. 116-моддасида эса «тергов ва суд ишини юритишнинг ҳар қандай босқичида малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқи кафолатланади. Фуқароларга, корхона, муассаса ва ташкилотларга юридик ёрдам бериш учун адвокатура фаолият кўрсатади…» деб белгилаб қўйилган. Б у адвокат ва адвокатура конституциявий институт мақомини олганлигидан далолат беради. Бошиданоқ шу вақтгача бўлган ушбу институтни қайта қуриш борасидаги муҳокамалар янада қизғин паллага кирди. Ушбу муҳокамаларнинг асосий объекти адвокатуранинг давлат органларидан, айниқса, адлия ва суд, шунингдек маҳаллий ижро органларидан мустақиллиги ва эркинлигини янада кенгайтириш масаласи бўлган. Ўзининг касбий фаолиятини амалга оширишда адвокат мустақиллиги кафолатлари албатта таъминланиши лозим. Аҳолига юридик ёрдам кўрсатилиши ва адвокатлик фаолиятига кўмаклашиш учун давлат ҳокимияти органлари адвокатура мустақиллиги кафолатларини таъминлаши лозим. Адвокатлар ва адвокатлик фаолиятининг мустақиллигини таъминлаш малакали юридик ёрдам таъминланган фуқаролик жамияти қураётган давлатнинг вазифаси. Бу кафолатларга адвокатлик сири кафолатини мисол қилишимиз мумкин. Хусусан, адвокат юридик ёрдам кўрсатиш жараёнида ўзига маълум бўлиб қолган тафсилотлар юзасидан гувоҳ сифатида чақирилиши ва сўроқ қилиниши мумкин эмас. Ўзбекистон Республикаси «Адвокатура тўғрисида»ги Қонуни кафолатлардан бири сифатида адвокатлик сири кафолатини белгилаб қўйган. Қонуннинг 9-моддасида адвокатлик сири жумласига ишонч билдирувчи шахс (ҳимоя остидаги шахс) адвокатдан ёрдам сўраб мурожаат этганлигининг ўзи,

ишонч билдирувчи шахс (ҳимоя остидаги шахс) ёрдам сўраб мурожаат этган масалалар, адвокатдан ишонч билдирувчи шахс (ҳимоя остидаги шахс) олган маслаҳатлар, насиҳатлар ва тушунтиришларнинг моҳияти, адвокатнинг ишонч билдирувчи шахс (ҳимоя остидаги шахс) билан ўтказган суҳбатида тўхтаб ўтилган барча масалалар киришини кўрсатилган. Шу маънода адвокат, адвокат ёрдамчиси, адвокат стажёри, адвокатлар бюролари, ҳайъатлари ва фирмалари мансабдор шахслари ва техник ходимларининг адвокатлик сири бўлмиш маълумотларни ошкор этиши ва бу маълумотлардан ўз манфаатлари ёки учинчи шахслар манфаатлари йўлида фойдаланиши ман этилади. Ушбу Қонуннинг 10-моддасида эса алоҳида кафолат сифатида адвокатларнинг касбий фаолиятига у ёки бу тарзда аралашиш, улар ўз касбий вазифаларини бажараётганда олган муайян маълумотларни ошкор этишни талаб қилиш, шунингдек адвокатлар бирлашмаларининг мансабдор шахсларидан ва техник ходимларидан худди шундай маълумотларни талаб қилиш тақиқланиши айтиб ўтилган. Адвокат ўз касбий вазифаларини бажараётганида унга бирор-бир шаклда таъсир ўтказишга йўл қўйилмайди. Бундан ташқари ушбу моддада адвокат ҳимоячилик ёки вакиллик вазифасини бажараётганда ўзига маълум бўлиб қолган тафсилотлар юзасидан гувоҳ сифатида сўроқ қилиниши мумкин эмаслиги ҳам кўрсатилган. Адвокат касбий вазифаларини бажариши муносабати билан қўлга киритган адвокатлик далиллари (ашёлари), ҳужжатлари ундан олиб қўйилиши ёки кўздан кечирилиши мумкин эмас, шунингдек унинг ўзи юридик ёрдам кўрсатаётган шахслар билан учрашиш ҳуқуқи чекланиши мумкин эмас. Адвокатнинг иш юзасидан ҳуқуқий нуқтаи назари хусусида суриштирув органи, терговчи, прокурор тақдимнома киритиши, шунингдек суд хусусий ажрим чиқариши мумкин эмас. Адвокатга нисбатан жиноий иш Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори, Қорақалпоғистон Республикаси прокурори, вилоятлар, Тошкент

шаҳар прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар томонидан қўзғатилиши мумкин. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек «биз адвокатура тизимини кучайтириш ва унинг чинакам мустақиллигини таъминлаш, … учун қонунчилик соҳасида ҳам, амалий ишлар соҳасида ҳам кўпгина чора-тадбирлар кўрмоқдамиз». Адвокатлик фаолияти кафолатлари тизимини ўрнатишда қонун чиқарувчининг эътибори ҳақида алоҳида Ўзбекистон Республикаси «Адвокатлик фаолиятининг кафолатлари ва адвокатларнинг ижтимоий ҳимояси тўғрисида»ги Қонуни ҳам далолат беради. Чунончи, Қонуннинг 5-моддасига кўра адвокатнинг мустақиллиги: - унга қонунда белгиланган тартибда адвокатлик фаолиятини амалга ошириш учун ижозат бериш, бу фаолиятни тўхтатиб туриш ва тугатиш; - адвокатнинг дахлсизлиги; - адвокатлик сирини ошкор этишни талаб қ илишни ман этиш; - адвокат олиб бораётган ишларга аралашганлик ёхуд адвокатнинг дахлсизлигини бузганлик учун жавобгарлик; - давлат томонидан унга адвокатлик фаолияти кафолатлари берилиши ҳамда ижтимоий ҳимояланиши орқали таъминланиши кўрсатилган. Ўз навбатида Қонуннинг 6-моддаси адвокатнинг шахси дахлсиз эканлиги, адвокатнинг дахлсизлиги унинг уй-жойига, хизмат хонасига, фойдаланишидаги транспорти ва алоқа воситаларига, унинг хат-хабарларига, унга тегишли ашёлар ва ҳужжатларга хам тааллуқлилигини белгилайди. Ушбу модда адвокатнинг уй-жойи ёки хизмат хонасига, шахсий ёки фойдаланишидаги транспортига кириш, уларни кўздан кечириш, тинтув ўтказиш ёки олиб қўйиш, унинг телефон ва бошқа сўзлашув қурилмалари орқали олиб бориладиган сўзлашувларини эшитиб туриш, адвокатни кўздан кечириш ва шахсий тинтувдан ўтказиш, худди шунингдек унинг почта- телеграф жўнатмаларини, унга тегишли ашёлар ва ҳужжатларни кўздан кечириш ёки олиб қўйиш, адвокатни мажбурий келтириш, ушлаб туриш

Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори, Қорақалпоғистон Республикаси прокурори, вилоят, Тошкент шаҳар прокурори ва уларга тенглаштирилган прокурорларнинг санкцияси билан амалга оширилиши мумкинлигини назарда тутади. Ўзбекистон Республикаси «Адвокатура тўғрисида»ги Қонунининг 10- моддаси мазмунини адвокатлик фаолиятига аралашишга йўл қўйилмаслиги масалаларини аниқлаштирадиган Ўзбекистон Республикаси «Адвокатлик фаолиятининг кафолатлари ва адвокатларнинг ижтимоий ҳимояси тўғрисида»ги Қонунининг 7-моддаси тўлдиради. Ушбу модда қоидаларига кўра адвокатдан ва унинг ёрдамчисидан ва стажёридан адвокатлик сири предмети ҳисобланган ҳолатлар тўғрисида бирон-бир тушунтириш ёки кўрсатувлар беришни талаб қилиш, шунингдек улар ҳақида тезкор-қидирув фаолиятида, жиноят ишлари, маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишлар ва бошқа ишларни юритишда фойдаланиш учун бирон-бир материал тақдим этишни талаб қилиш ман этилади. Адвокатлик фаолиятини амалга оширишда бирон-бир махсус рухсатнома (ордер ва адвокат гувоҳномасидан ташқари) талаб қилиш ёки бошқа тўсиқлар вужудга келтириш ман этилади. Адвокатнинг муайян ишни ўрганишига тўсқинлик қилиш ёки ишонч билдирувчи шахснинг (ўз ҳимояси остидаги шахснинг) қонуний манфаатларига зид келувчи нуқтаи назарни мажбуран эгаллашига эришиш мақсадида унга қандай шаклда бўлмасин таъсир кўрсатиш, шунингдек адвокатга таҳдид қилиш, уни ҳақоратлаш, унга нисбатан туҳмат қилиш, куч ишлатиш ёки унинг ҳаёти, соғлиғи ва мол-мулкига тажовуз қилиш қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади. Қонунчиликда адвокатлик фаолиятининг ташкилий тузилмаларини асоссиз текширилишини, маъмурий-хўжалик фаолиятига аралашишни ва адвокатура муассасаларининг молиявий фаолияти устидан назорат қилинишини олдини олишга қаратилган ҳуқуқий нормалар ўрнатилган. Масалан, Ўзбекистон Республикаси «Адвокатлик фаолиятининг кафолатлари

ва адвокатларнинг ижтимоий ҳимояси тўғрисида»ги Қонунининг 11- моддасига асосан адвокатуранинг штатлари, мансаб окладлари ва маъмурий- хўжалик харажатларининг сметалари молия органларида рўйхатдан ўтказилмайди, адвокатуранинг иш ҳақи фонди банклар томонидан назорат қилинмайди. Тавсифланган қонунчиликдаги чоралар адвокатнинг мустақиллиги ва дахлсизлигини, унинг ҳаёти ва соғлиғини муҳофаза қилишни таъминлайди, бу эса ўз навбатида ушбу касбнинг нуфузини оширади. Бу борада, бизнинг фикримизча, бугунги кунда асосий муаммолардан бири сифатида адвокатлик тузилмаларининг ташкилий-ҳуқуқий стандартлари масаласи саналади. Адвокат ўз фаолиятини амалга ошириши давомида адвокатурани ташкил этишнинг асосий концептуал принципи, яъни эркинлик, таъминланиши лозим. Амалиётда ҳокимиятларнинг бўлиниши принципининг бирин-кетин рўёбга чиқарилиши одил судлов органларининг ижро этувчи ва қонун чиқарувчи ҳокимиятлардан мустақил бўлишини назарда тутади. Адвокатура энг муҳим ҳуқуқий институтлардан бири саналади ва одил судлов органлари тизимида марказий ўрин эгаллайди. Адвокатуранинг мустақиллиги ушбу институт табиати ва унинг зиммасига юклатилган вазифалар билан боғлиқ. Европа Иттифоқи Министрлар Қўмитаси Европа Иттифоқига аъзо- давлатларига «Адвокат касбини амалга ошириш эркинлиги тўғрисида»ги Тавсияларда (25 октябрь 2000 йил) адвокатлар ассоциациялари ёки бошқа ҳуқуқшуносларнинг касбий ассоциациялари ҳокимият органлари ва жамиятдан мустақил бўлган ўз-ўзини бошқариш ташкилоти бўлиши лозимлиги кўрсатилган. Айтиб ўтиш лозимки, адвокатуранинг мустақиллиги масаласи кўп маротаба шиддатли муҳокамалар мавзуи бўлган. Аввалида «мустақиллик» термини маъносини аниқлаб олиш керак. Бу борада жуда тушунарли шарҳларни «Адвокатура назарияси» муаллифлари беришган. Уларнинг фикрича, «мустақиллик» термини давлат ва адвокатура ўртасидаги

боғланишни ифодалаш мақсадида ишлатилади. Ҳақиқатан ҳам адвокатуранинг давлатдан «мустақиллиги» касбий фаолиятда адвокатлар ва адвокатуралар умуман олганда мансабдор шахсларга маъмурий бўйсунмаслиги, адвокатура давлат органлари тизимига кирмаслиги, адвокат эса давлат хизматчиси эмаслигини кўрсатиб бериши лозим. Адвокатнинг автономияси «мустақиллик» тушунчаси орқали ифодаланади. Адвокатуранинг мустақиллиги адвокатнинг касбий фаолияти ва адвокатуранинг ташкилий тузилмаси давлат органлари ва айрим ижтимоий институтларининг дискриминациясисиз ва ноқонуний аралашувисиз амалга оширилишини назарда тутади.

Адабиётлар 1. Адвокатлик фаолияти: назария ва амалиёт масалалари: илмий амалий конференция материаллари. – Т.: Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Амалдаги қонун ҳужжатлари мониторинги институти, 2010. 2. Адвокатская деятельность: Учебно-практическое пособие / Под общ. ред. к.ю.н. В.Н.Буробина. 3-е изд . , перераб. и доп. – М.: Статут, 2005. 3. Андрианов Н. Адвокатура и гражданское общество. / / Ж. Адвокатские вести. - № 7. – 2001. 4. Воробьев А.В., Поляков А.А., Тихонравов Ю.В. Теория адвокатуры. – М.: Грантъ, 2002. 5. Галоганов А.П. Адвокатура и государство // «Современное состояние адвокатуры в странах Центральной Азии: проблемы и перспективы». Материалы Международной региональной конференции (4-7 февраля 2003 г. Ташкент, Узбекистан). – Ташкент, 2003. 6. Изложение мотивов для рекомендации Комитета Министров Совета Европы государствам-членам Совета Европы «О свободе осуществления профессии адвоката». / / Ж. Адвокатские вести. - № 1. – 2002. 7. Жўраев И.Б. Ўзбекистон Республикасида адвокатлик фаолияти. Ўқув-услубий қўлланма. - Тошкент: ТДЮИ, 2010 йил. – 8.5 б.т. 8. Нерсесянц В.С. Философия права. Учебник для вузов. – М.: НОРМА- ИНФРА М, 1999.

O'xshashlar

Конституциявий назорат институти

Давлат бошлиғи (президентлик) институти

Хорижий мамлакатлар конституциявий назорат институти

Адвокатура институтини ислоҳ қилиш – инсон ҳуқуқлари ҳимоясини кучайтириш воситасидир

Фуқаролик жамияти - тушунчаси ва тузилиши