Шарлар усули - Geometriya - Referatlar

Шарлар усули

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

144.4150390625 KB

Ko'chirib olish

Шарлар усули Режа: 1. Кўзғалмас марказли концентрик ёрдамчи шарлар усули 2. Маркази сирпанувчи эксцентрик ёрдамчи шарлар усули 3. Иккинчи тартибли сиртларнинг кесишувининг хусусий холлари

Кузгалмас марказли концентрик ёрдамчи шарлар усули Бу усул ўқлари кесишга айланиш сиртларини кесишув чизиғини ясашда тадбиқ қилинади. Масалан осонроқ ечилиши учун айланиш сиртларини ўқлари проекция текисликларидан бирига параллел бўлган симметрик (бош меридиан) текисликда ётиш керак. 140-шаклда концентрик шарлар усули билан ўқлари кесишган айланиш конусларни кесишиш чизиғини ясаш кўрсатилган. Ечиш: Сиртларни кесишиш чизиғига оид нуқталарни ясашда олдин, энг аввало уларни юқори (1-2) ва пастки (3-4) таянч нуқталарини аниқлаб, ундан сўнг бу нуқталар орасидаги оралиқ нуқталарни ясаймиз. Бунинг учун сиртларнинг ўқлари кесишган нуқтасини фронтал проекцияси 0 2 дан берилган сиртларнинг кесувчи ёрдамчи шар чизилади. Шар цилиндрни ва конусни (10-9) ва (11-12) хамда (7-8) кесмаларга тенг айланалар бўйича кесиб ўтади. Бу кесмалар ўзаро кесишиб (5-6) ва (7-8) нуқталарни беради. 0 1 2 марказдан иккинчи шарни чизамиз, бу шар цилиндрни (1 1 2 -2 1 2 ) ва (3 1 2 -4 1 2 ) кесмаларга тенг айланалар буйича кесиб ўтади. Бу шар конусн (5 1 2 - 6 1 2 ) кесмага тенг айлана бўйича кесиб ўтади. (1 1 2 -2 1 2 ) ва (3 1 2 -4 1 2 ) хамда (5 1 2 -6 1 2 ) кесмалар ўзаро кесишиб, сиртларнинг кесишув чизиғига оид нуқталар хосил бўлади. Кесишув чизиғига оид нуқталарни аниқлашда Rmax ва Rmin радиусли ёйидан четка чиқмаслик керак. Сиртларнинг кесишув чизиғини ясаш алгоритми қуйидагича бўлади: 1. (  )  (  Г)=(5-6)  (7-8); 2. (  1  )  (  Г)=(9-10)  (11-12); 3. (  )  (  Г)=(3-1)  (2-4); 4. l 1 =1 U 5 U 10 U 3 U 9 U 6 U 1; 5. l =2 U 7 U 11 U 4 U 12 U 8 U 2; Бу ерда:  - айланиш цилиндри;

Г - айланиш конуси; Ф, Ф 1 - турли радиусли шар сирт; l, l 1 - сиртларнинг кесишиш чизиқлари; 141-шаклда ўқи оғма бўлган айланиш цилиндри (  ) билан ёпиқ (Г) торни (халқани) кесишиш чизиғини концентрик шарлар усулидан фойдаланиб ясаш кўрсатилган. Сиртларни кесишиш чизиғини (l) ясашга оид алгоритми қуйидагича кўринишда ёзилади: ( )  (Ф  )=(8-9)  (10-11); (  1  )  (Ф 1  )=(4-5)  (6-7); (  11  )  (Ф  )=(12-13); (  )  (  )=(1-2); l =1 U 10 U ....... U 11 U 1. Бу ерда: Ф,Ф 1 ва Ф 11 - турли радиусли шар сиртлари;  - цилиндр сирти;  - тор сирти. Юқорида тузилган алгоритмага мувофиқ сиртларнинг ўқларини кесишиш нуқтаси 0 (0 2 ) ни шарлар маркази деб, ундан цилиндрни ва торни кесадиган қилиб шар (Ф,Ф 1 ваФ 11 ) сиртларини ўтказамиз, у цилиндрни ва торни айланалар бўйича кесиб ўтади. Бу айланалар П 2 текисликка кесма кўринишида проекцияланади. Тегишли кесмалар ўзаро кесишиб сиртларни кесишув чизиғига оид нуқталар бўлади.

140-шакл 141-шакл Эксцентрик шарлар усули (Маркази сирпанувчи ёрдамчи шарлар усули) Умумий симметрик текислиги бор айланиш сиртларини кесишиш чизиғини ясашда эксцентрик шарлар усулидан фойдаланилади. Бунда хам симметрик текислик проекция текисликларидан бирига параллел жойлашган бўлса, масалани ечиш бир мунча осонлаштиради. Буни айрим масалаларни ечишга тадбиқ қиламиз. 142-шаклда Умумий симметрик текислиги бор очиқ тор (  ) (халқа) билан айланиш конусини (Г) кесишиш чизиғини эксцентрик шарлар усулидан фойдаланиб ясаш кўрсатилган. Кесишув чизиғининг энг пастки ва энг юқориги 1 ва2 нуқталарни сиртлардаги  (  П1 ) симметрик текислик ёрдамида ёки контур ясовчилари кесишган жойларидан аниқлаймиз. Торнинг маркази 0(0 1 0 2 ) дан ўтган ва торни (халқани) кесувчи қилиб фронтал проекцияловчи  (  m) ва  (  m) текисликларни ўтказамиз. Бу текисликлардан масалан  (  П2 ) текислик халқани айлана бўйича кесиб ўтади, унинг фронтал проекцияси [А 2 В 2 ] кесмадан иборат бўлади. [А 2 В 2 ] кесманинг ўтган ва  текисликка перпендикуляр билан конус ўқининг бўлиб кесишув нуқтаси (0 2 2 ) ёрдамчи шарнинг маркази бўлиб, ундан конусни ва халқани кесадиган [0 2 2 В 2 ] масофага тенг (R=0 2 2 B 2 =0 2 3 E 2 ) ёрдамчи шар чизилади. Шар конусни ва

халқани айланаларн бўйича кесиб уларнинг фронтал проекциялари [A 2 B 2 ] [E 2 F 2 ] кесмалардан иборат бўлиб, кесмаларнинг ўзаро кесишуви, изланган 3 2 ва 4 2 нуқталарни беради. Нуқталарнинг горизонтал проекциялари [E 2 F 2 ] кесмага тенг конус айланасининг горизонтал проекциясида бўлади. Худди шунга ўхшаш,  (  П2 ) ўтказиб, янги 0 1 2 ёрдамчи шарнинг марказини аниқлаймиз. Мазкур марказдан халқани ва конусни кеесадиган қилиб ёрдамчи шар чизилади. Натижада, улар ўзаро кесишиб кесишиш чизиғига оид 5 2 ва 6 2 нуқталарни хосил қилади. Эксцентрик шарлар усулини кесишувчи сиртлардан бири айланиш сиртлардан иборат бўлмаса хам, уларнинг кесишиш чизиғини ясашда бу усулдан фойдаланиш мумкин. Лекин музкур сирт айланиш сиртидан иборат бўлмаса хам, унинг асосига параллел текислик билан кесганда доирадан иборат бўлиши керак асоси доирадан иборат оғма эллиптик конус бунга мисол бўлади 143-шаклда айланиш конуси билан асоси доирадан иборат бўлган иккинчи тартибли конус сиртини кесишиш чизиғини ясаш қуйидаги тартбда бажарилади. 1. Асоси доирадан иборат конусни асосига параллел бўлган фронтал проекцияловчи  (  П2 ) ва  (  П2 ) текисликлар конусни айланалар бўйича кесиб ўтади. Бу йланаларнинг фронтал проекциялари [A 2 B 2 ] ва [C 2 D 2 ] кесмалар тарзида проекцияланади. 2. Кесим айланаларнинг марказидан ўтган ва уларнинг текисликларига перпендикуляр бўлган тўғри чизиқлар айланиш конусининг ўқи билан 0 1 2 ва0 2 2 нуқталардан кесишиб икки конуснинг кесадиган ёрдамчи шарлар марказларини хосил қилади. 3. 0 1 2 марказдан чизган шар, эллиптик конусни [A 2 B 2 ] кесмага тенг айлана бўйича, айланиш конусини эса [E 2 F 2 ] кесмага тенг айлана бўйича кесиб ўтади. Бу кесмалар ўзаро кесишиб 5 2 -6 2 нуқталарни142-шакл

беради. Худди шунга ўхшаш, марказдан чизилган шар иккала конусни кесиб [C 2 D 2 ] ва [L 2 M 2 ] кесмаларни хосил қилади, булар ўзаро кесишиб 3 2 -4 2 нуқталарни аниқлайди 1 2 -2 2 таянч нуқталарни ва оралиқ 3 2 -4 2 хамда 5 2 -6 2 нуқталарни туташтирсак, сиртларнинг кесишув чизиғи ясалади. 4. 1 2 -2 2 нуқталарнинг горизонтал 1 1 -2 1 проекцялари мердиан  (  П1 ) текислиги ўтган конусларнинг горизонтал марказий ўқида ётади. Ыолган оралиқ 3 2 -4 2 ва 5 2 -6 2 нуқталарнинг горизонтал проекциялари тегишли [L 2 M 2 ] ва [E 2 F 2 ] конус кесмаларининг горизонтал проекцияларида ётади. Иккинчи тартибли сиртларнинг кесишувининг хусусий холлари Машина деталлари геометрик шаклдан тузилган бўлганлиги сабабли, уларнинг ўзаро кесишув чизиқларини ясаш сиртларнинг кесишув чизиғини ясашга келтирилади. Шу сабабли деталларнинг ўтиш чизиғининг чизмасини иккинчи тартибли сиртларни кесишувининг қуйидаги хусусий холларига тегишли булиш керак. 143-шакл 1-теорема. Агар иккинчи тартибли икки сирт битта текис эгри чизиқ бўйича кесишса, улар яна бошқа мавжуд текис эгри чизиқ буйича кесишади. 144-шаклда шар (Ф) билан эллептик конусни (  ) кесишувига 1- теоремани тадбиғини кўрамиз.

Шар билан эллептик конуснинг кесишувини чизиғи 0(0 2 ) марказли m(m 1 ,m 2 ) айланадан иборат бўлиб, унинг фронтал проекцияси тўғри чизиқ (m 2 ) кўринишида бўлади. Берилган сиртларнинг симметрик текислигини N(N П2 ) вазияти шар маркази (0 1 2 ) билан эллиптик конусни (S 2 0 2 ) ўқи аниқлайди ва у П 2 текисликка параллел жойлашади. Сиртларнинг яна бир чизиғини ясаш кўрсатилган. Бунда текис эгри чизиқ П(П 1 П 2 ) ётган  (  П 2 ) текислик симметрик текисликка хамда П 2 текисликка перпендикуляр бўлади. Иккинчи текис П(П 1 П 2 ) эгри чизиқ П 2 текисликка (П 2 ) тўғри чизиқ тарзида проекцияланади. П 1 текисликка эллипс эгри чизиқ (П 1 ) кўринишида проекцияланади. 144-шакл 145-шакл 146-шакл 147-шакл 2-Теорема. Агар иккинчи тартибли икки сирт икки (А ва В) нуқтада уриниб кесишса, уларнинг кесишиш чизиғи иккита иккинчи тартибли текис эгри чизиққа ажралади ва булар ётган текислик уриниш (А ва В) нуқталарини бирлаштирувчи тўғри чизиғидан ўтади. 145-шаклда Ф(Ф 1 ,Ф 2 ) шар билан  (  1 ,  2 ) эллептик цилнрни ўзаро кесишиши кўрсатилган. Иккинчи теорамага мувофиқ шар билан эллептик цилиндр а ва В нуқталарда уриниб кесишган холда, уриниш нуқталаридан у

сиртларга уринма Г(Г П2 ) ва  (  П2 ) текисликлар ўтган а ва В нуқталарни бирлаштирувчи тўғри чизиқдан сиртларнинг кесишиш чизиқлари ётган  (  П1 ) ва  (  1) текисликларни П 1 текисликка перпендикуляр қилиб ўтказамиз. Сиртларнинг кесишиш чизиқлари иккита иккинчи тартибли текис эгри чизиққа адралиб, улар  (  П1 ) ва  (  П1 ) текисликларда ётади. Худди шу сиртларнинг кесишишига ўхшаш айланиш кноуси билан эллептик кесишиш 146-шаклда кўрсатилган. Бунда хам уриниш а ва В нуқталарни бирлаштирувчи тўғри чизиқдан сиртларнинг кесишиш ётган  (  П1 ) ва  (  П2 ) текисликларни П 2 текисликка перпендикуляр қилиб ўтказамиз. Уриниш а ва В нуқталаридан сиртларга уринма қилиб П1 текисликка перпендикуляр Г (Г П1 ) ва  (  П1 ) текисликларни ўтказамиз. мазкур сиртлар хам иккита иккинчи тартибли текис эгри чизиқ бўйича кесишиб, улар  (  П2 ) ва  (  П2 ) текисликларда ётади. 148-шакл 3-теорема. (Г.Монж теоремаси) Агар иккинчи тартибли иккита сирт иккинчи тартибли учунчи сиртга уринган ёки киритилган бўлса, уларнинг кесишиш чизиқлари иккита иккинчи тартибли текис эгри чизиқларга

бўлиниб, уларнинг  ва  текисликлари кесишиши чизиқларининг уриниб ўтган (А ва В) нуқталари орқали ўтади. Берилган айланиш цилиндри билан ўқлари ўзаро кесишган нуқтаси орқали сиртларга уринма шар ўтказиш мумкин бўлса, уларнинг кесишиш чизиғи иккита m(m 2 ) ва n(n 2 ) иккинчи тартибли текис эгри чизиқдан иборат бўлиб, уларнинг  (  П1 ) ва  (  П2 ) текисликлари уриниш чизиқларининг кесишиш E ва F нуқталарини бирлаштирувчи тўғри чизиқдан ўтади. (147- шакл) Диаметрлари тенг трубапроводларни уланишида хам Монж теоремаси тадбиқ қилиш мумкин. 4-теорема. Симметрик текислиги бор иккита иккинчи тартибли сиртнинг кесишув чизиғи шу текисликка иккинчи тартибли эгри чизиқ кўринишда проекцияланади. Бунга мисол қилиб. улари кесишган айланиш цилиндри билан, цилндр билан конус ва конус билан конус фазовий эгри чизиқлари бўйича кесишиб уларнинг параллолизм текисликдаги проекцияси гипербола эгри чизиғи тарзида проекцияланади. (148-шакл) Агар кесишувчи сиртлардан бири шар сиртидан иборат бўлса, ва унинг маркази иккинчи кесишувчи айланиш сиртининг ўқида ётмас уларнинг кесишиш чизиғи фазовий эгри чизиқлардан иборат бўлиб, улар сиртларнинг симетрик текислигига парабола кўринишда проекцияланади (148-шакл)

Адабиётлар: 1. Муродов Ш. Хакимов Л., Одилов П., Шомурадов А.У., Жумаев М. Чизма геометрия курси. - Тошкент.: У қитувчи, 1988. - 363с. 2. Хорунов Р. Чизма геометрия курси. -Тошкент: У қитувчи, 1974.- 430б 3. Кирғизбоев Ю. Чизма геометрия.- Тошкент: Уқитувчи, 1972.-359б.51-98 4. Бубенников А.В. Начертателная геометрия. - М. : Вусшая школа, 1985.- 288 с. 5. Гордон В.О., Семенцов-Огиевский М.А. Курс начертателной геометрии. - М.: Наука, 1988. -272б.

O'xshashlar

Айлантириш усули

Сиртларнинг узаро кесишуви

Сиртларни ёйиш

Изометрик акслантиришлар

Текисликларнинг узаро вазиятлари