logo

Матрицанинг ранги тушунчаси. Базис минор ҳақидаги теорема. Детерминантнинг нолга тенг бўлишининг зарурий ва етарли шарти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64 KB
Матрицанинг ранги тушунчаси. Базис минор ҳақидаги теорема. Детерминантнинг нолга тенг бўлишининг зарурий ва етарли шарти Қуйидаги              mn m m n n a a a a a a a a a A ... ... ... ... ... ... ... 2 1 2 22 21 1 12 11 матрица берилган бўлсин. Таъриф. А – матрицанинг r – чи тартибли минори деб, А – матрицанинг r та сатри ва r та устунидан ташкил топган r – чи тартибли детерминантга айтилади, бунда r = min(m, n ). 1. А матрицада r – чи тартибли нолдан фарқли минорлар мавжуд бўлсин. 2. Барча (r + 1) – чи тартибли ва ундан юқори тартибли минорлар нолга тенг бўлсин. Таъриф. Юқоридаги иккита шартни қаноатлантирувчи r сонига А матрицанинг ранги дейилади ва rang A = r деб ёзилади. Агар А матрицада юқоридаги икки шартни қаноатлантирса, унда нолдан фарқли r – чи тартибли минорга базис минор дейилади. Одатда базис минордаги сатрлар ва устунлар базис сатрлари ҳамда базис устунлари дейилади. Теорема (Базис минор ҳақидаги теорема). Базис сатр (устун)лар чизиқли эрклидир. Матрицанинг ихтёрий сатри (устуни) базис сатр (устун) ларнинг чизиқли комбинацияси орқали ифодаланади. Исбот. Теоремани фақат сатрлар учун исботлаймиз (устунлар учун худди шунингдек исботланади). Тескарисидан фараз қилайлик, яъни базис сатрлар чизиқли боғлиқ бўлсин. Маълум таърифга кўра, улардан бири қолганларининг чизиқли комбинацияси орқали ифодаланади. Агар шу сатрдан қолган сатрларнинг чизиқли комбинациясини айирсак, унда базис сатрнинг битта сатри ноллардан иборат бўлиб қолади. У ҳолда қаралаётган детерминант нолга тенг. Бу эса базис минорнинг таърифига зид. Демак қилган фаразимиз нотўғри бўлиб, бундан базис сатрларнинг чизиқли эркли бўлиши келиб чиқади. Энди теоремани иккинчи қисмини исботлаймиз. Қулайлик учун А – матрицанинг базис минори унинг чап йўқори қисмига жойлашган бўлсин деб фараз қиламиз. Яъни rr r r r r a a a a a a a a a ... ... ... ... ... ... ... 2 1 2 22 21 1 12 11 . Маълумки, барча )1 ( r тартибли детерминантлар учун 0 ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2 1 2 1 2 2 22 21 1 1 12 11  kj kr k k rj rr r r j r j r a a a a a a a a a a a a a a a a тенглик ўринли бўлади, чунки агар r k ёки r j бўлса, детерминант иккита бир хил сатр ёки устунга эга бўлиб қолади, агар k ва j ларнинг иккаласи ҳам r дан катта бўлса, базис минорнинг таърифига кўра барча   )1 (r тартибли детерминантлар нолга тенг. Охирги детерминантни j устун бўйича ёямиз: .0 ... 2 2 1 1      kj kj rj rj j j j j A a A a A a A a kjA базис минорга мос алгебраик тўлдирувчи бўлганлиги учун нолдан фарқлидир. Шунинг кўра rj kj rj j kj j j kj j kj a A A a A A a A A a      ... 2 2 1 1 тенгликни ҳосил қиламиз. Агар r i A A kj ij i ,1 ,     деб белгилаш киритсак, унда rj к j j kj a a a a        ... 2 2 11 тенглик ҳосил бўлади. Охирги тенгликдан А – матрицанинг ихтиёрий  k сатри дастлабки r та сатрининг чизиқли комбинациясидан иборат эканлигини билдиради. Теорема исботланди. Таъриф. Берилган матрицада элементар алмаштириш деб, матрицанинг бирор сатри (устуни) элементларини ихтиёрий нолдан фарқли ҳақиқий сонга кўпайтириш, бирор ҳақиқий сонга кўпайтириб бошқа бир сатр (устун)га қўшишга айтилади. Теорема. Матрицада элементар алмаштириш натижасида ранги ўзгармайди. Теореманинг исботи детерминантнинг хоссаларидан келиб чиқади. Теoремa: n- чи тaртибли детерминaнт нoлгa тенг булишлиги учун, унинг сaтрлaри (устунлaри) чизиқли бoглиқли булиши зaрур вa этaрли. Исбот. Зарурлиги. Шартга кўра n- чи тaртибли детерминaнт нолга тенг бўлсин. Унда берилган n- чи тaртибли А – матрицанинг ранги n r га тенг. У ҳолда битта сатр мавжудки у А – матрицанинг базис сатри бўлмайди. Базис минор ҳақидаги теоремага кўра бу сатр қолган сатрларнинг чизиқли комбинацияси орқали ифодаланади. Сатр ва устунларнинг чизиқли боғлиқлиги ҳақидаги теоремага кўра А – матрицанинг сатрлари чизиқли боғлиқдир. Етарлилиги. Детерминантнинг сатрлари чизиқли боғлиқ бўлсин. У ҳолда сатр ва устунларнинг чизиқли боғлиқлиги тўғрисидаги теоремага кўра савтрлардан бири қолганларининг чизиқли комбанацияси орқали ифодаланади. Шу сатрдан қолган сатрларнинг чизиқли комбинациясини айирсак, у ҳолда детерминантнинг битта сатри ноллардан иборат бўлади. Детерминантнинг маълум хоссасига кўра детерминант нолга тенг. Теорема исботланди.  АДАБИЕТЛАР 1. Д.Искандаров Олий алгебра I том. Укувпеддавнашр 1960й. 2. Г.М.Фихтингольс Математик анализ асослари. Т. «Укитувчи» 1972й. 3. Н.С.Пискунов Дифференциал ва интеграл хисоб. I ва II том. М. “Наука” 1976й. 4. В.Е.Шнейдер, А.И.Слуцский, А.Е.Шумов Олий математиканинг киска асослари. I ва II том. М.”Высшая школа” 1978 5. Е.У.Соатов Олий математика. I ва II жилд. Т.”Укитувчи” 1992й. 6. www.ziyonet.uz