Ko’pyoqlar haqida tushunchalar va ularning proеktsiyalari. Muntazam ko’pyoqliklar - Geometriya - Referatlar

Ko’pyoqlar haqida tushunchalar va ularning proеktsiyalari. Muntazam ko’pyoqliklar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95.5 KB

Ko'chirib olish

Ko’pyoqlar haqida tushunchalar va ularning proеktsiyalari. Muntazam ko’pyoqliklar Reja : 1. Ko’pyoqlar haqida tushunchalar va ularning proеktsiyalari. 2. Muntazam ko’pyoqliklar. 3. Ko’pyoqliklarning tekis chizmada tasvirlanishi.

Umumiy ma’lumotla r Ta’rif . Hamma tomonidan tekis ko‘pburchaklar bilan chegaralangan geometrik rasm - ko’pyoqliklar deyiladi. Tekis ko‘pburchaklarning o‘zaro kesishuvidan hosil bo‘lgan kesmalar, ko’pyoqliklarning-qirralari va qirralar orasidagi ko‘pburchaklarni uning yoqlari deb ataladi. Qirralarning o‘zaro kesishuv nuqtalari ko’pyoqliklarning uchlari deb yuritiladi (6.1, 6.2-rasmlar). Ko’pyoqliklarning barsha yon yoqlarining yig‘indisi uning sirti deb ataladi. Ko’pyoqliklarning uchlari va qirralari uning aniqlovshilari hisoblanadi (6.1-rasm). Ko’pyoqliklarning bir yon yog‘ida yotmagan ikki ushini birlashtiruvshi kesma uning diagonali deb ataladi (6.2-rasm). Ko’pyoqliklar aniqlovshilari uning istalgan yon yog‘iga (tekislikka) nisbatan bir tomonda joylashsa, uni qabariq ko’pyoqliklar , aksinsha botiq ko’pyoqliklar deb yuritiladi. Ko‘pyoqlirlarining bir nesha turlari mavjud bo‘lib, ulardan quyidagilarni ko‘rib shiqamiz: Piramida Ko‘pburchak piramidaning asosi va uchburchaklar esa uning yon yoqlari deb ataladi. Yon yoqlarining umumiy ushi piramidaning ham ushi hisoblanadi va u asos tekisligida yotmaydi. Asosi muntazam ko‘pburchakli piramida muntazam piramida deb ataladi. Piramida balandligi asosining markazidan o‘tib, unga perpendikulyar bo‘lsa, uni to‘g‘ri piramida, perpendikulyar bo‘lmasa og‘ma piramida deb yuritiladi (6.1-rasm). Prizma Ta’rif . YOqlaridan biri tekis ko‘pburchak bo‘lib, qolgan yoqlari esa umumiy ushga ega bo‘lgan uchburchaklardan tuzilgan ko’pyoqliklar piramida deyiladi Ta’rif . YOn yoqlari to‘rt burchaklardan va asosi ko‘p burchakdan iborat bo‘lgan ko’pyoqliklar prizma deyiladi .

Yon yoqlarning kesishuv chiziqlari – prizma qirralari , qirralar orasidagi ko‘p burchaklining yoqlari deyiladi (6.2-rasm). Prizmani barsha qirralarini kesuvchi parallel tekisliklarda hosil bo‘lgan ko‘pburchaklar–prizmaning asoslari deb ataladi. YOn qirralari asosiga nisbatan og‘ma yoki perpendikulyar bo‘lsa, prizma ham mos ravishda og‘ma yoki to‘g‘ri prizma deb atladi. Asosi muntazam ko‘pburchak bo‘lgan prizma, muntazam prizma deb yuritiladi. Asoslari o‘zaro parallel tekisliklarda yotgan ikkita ko‘pburchakdan va yon yoqlari esa asos uchlaridan o‘tuvchi uchburchaklar va trapetsiyalardan iborat bo‘lgan ko’pyoqliklar prizmatoid deyiladi (6.3-rasm). Ko’pyoqliklar bir jinsli qabariq, bir jinsli botiq, yulduzsimon hamda ularning birlashishidan hosil bo‘lgan murakkab ko’pyoqliklarga bo‘linadi. Bir jinsli qabariq ko’pyoqliklar muntazam va yarim muntazam ko’pyoqliklarga ajraladi. Muntazam qabariq ko’pyoqliklar o‘zaro teng bir xil muntazam ko‘pburchaklardan iborat yoqlarga, o‘zaro teng ikki yoqli burchaklarga va o‘zaro teng qirralarga ega bo‘ladi. Bu ko’pyoqliklar asosan besh xil bo‘lib Platon jismlari deb yuritiladi (6.1-jadval). rasm rasm rasm Ko’pyoqliklarning muhim xossalaridan birini Eyler quyidagisha bayon etgan : Eyler teoremasi. Har qanday qavariq ko’pyoqliklarda yoqlar bilan uchlar sonining yig‘indisidan qirralar sonining ayirmasi ikkiga teng

bo‘ladi (ya’ni YO+U-Q=2 ). 2. Muntazam ko’pyoqliklar jadval Tetraedr ( 6 .4-rasm) Dodekaedr ( 6 .7-rasm) Kub – geksaedr ( 6 .5- rasm) Ikosaedr ( 6 .8-rasm) YO + U - Q = 2 YO – yoqlar soni U – uchlar soni Q – qirralar soni Oktaedr ( 6 .6-rasm) Kesik oktaedr ( 6 .9-rasm ) YOn yoqlari turli rasmdagi muntazam ko‘pburchaklardan iborat bo‘lgan ko’pyoqliklarni yarim muntazam ko’pyoqliklar deb yuritiladi. Bu ko’pyoqliklar 18 xil bo‘lib, ular Arximed jismlari deb yuritiladi. 6.9-rasmda Arximed jismlaridan biri bo‘lgan kesik oktaedrning yaqqol tasviri keltirilgan. Ko’pyoqliklar texnikada turli ko‘rinishdagi mashina detallari, ko‘pyoqli linzalar yasashda, hamda arxitektura va qurilish ishlarida keng ishlatiladi. Masalan, devor

va poydevor bloklari, tom, ko‘priklarning temir-beton panellari va inshootning boshqa qismlari ko’pyoqliklardan iborat bo‘ladi. Ko’pyoqliklardan yana « geodezik » gumbazlar yasashda, keng oraliqli binolarni ustunsiz yopishda keng foydalaniladi. Qadimiy binolarda esa gumbaz, gumbaz osti, bino gumbazidan prizmatik qismiga o‘tish joylarida bezak-ornament sifatida ham qo‘llanilgan. Ko’pyoqliklarning tekis chizmada tasvirlanishi. Ko’pyoqliklar chizmada o‘z aniqlovshilarining to‘g‘ri burchakli proyeksiyalari orqali beriladi. 6.10–rasmda S AB S piramidaning tekis chizmasi o‘z aniqlovshilari: S(S ʹ S ʹʹ ) ushi, asosi AB S(A ʹ B ʹ S ʹ , A ʹʹ B ʹʹ S ʹʹ ) uchburchakning proyeksiyalari orqali tasvirlangan. SA , SB , … qirralarning proyeksiyalari S,A,B,S uchlarining bir nomli proyeksiyalarini birlashtiruvshi S ʹ A ʹ va S ʹʹ A ʹʹ, S ʹ B ʹ va S ʹʹ B ʹʹ va x.k. kesmalar bo‘ladi. YOqlarining proyeksiyalari esa qirralarning proyeksiyalari bilan chegaralangan S ʹ A ʹ B ʹ va S ʹʹ A ʹʹ B ʹʹ, S ʹ A ʹ S ʹ va S ʹʹ A ʹʹ S ʹʹ,… tekis rasmlardan iborat bo‘ladi. Ko’pyoqliklar sirtidagi ixtiyoriy ye (E ʹʹ ) nuqtaning yetishmagan E ʹ proyeksiyasi yon tekislikka tegishli ixtiyoriy ℓ(ℓ ʹ, ℓ ʹʹ ) to‘g‘ri chiziq vositasida yasaladi (6.10- rasm). rasm

A dabiyotlar : 1. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Toshkent, «Iqtisod-moliya», 2006, 2008. 2. B.B.Qulnazarov. Chizma geometriya. Toshkent, «O‘zbekiston», 2006. 3. A.N. Valiyev. Perspektiva. Toshkent, «TDPU rizografi», 2006. 4. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qituvchi», 1988. 5. R.Q. Ismatullaev. Chizma geometriya. Toshkent, 2005. 6. I. Raxmonov. Perspektiva. Toshkent, «O‘qituvchi», 1993. 7. R.X. Xorunov. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qtuvchi», 4- nashri, 1997. 8. R.X. Xorunov, A. Akbarov. Chizma geometriyadan masalalar va ularni echish usullari. 2-nashri, «O‘qituvchi», 1995.

O'xshashlar

Ko’pyoqliklar

Ko’pyoqliklar

Pedagogikada asosiy tushunchalar

Ikki ko‘pyoqlikning o‘zaro kesishuv chizig‘ini yasash

Sirtlarning yoyilmalarini bajarish usullari. Yoyilmaydigan sirtlarning taqribiy yoyilmalarini yasash