Grafik ishlarni tayyorlash - Geometriya - Referatlar

Grafik ishlarni tayyorlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2453.5 KB

Ko'chirib olish

Grafik ishlarni tayyorlash Reja: 1. Grafik ishlarni tayyorlash bo’yicha yagona tizim. 2. Injenerlik grafikasi formatlari 3. Grafik ishlarni tayyorlashdagi umumiy qoidalar.

Grafik ishlarni tayyorlash bo’yicha yagona tizim. Detal chizmalarini keng miqyosda ishlatilishi va ularning har xil ko’rinishda bajarilishi detalni tayyorlashda birmuncha qiyinchiliklar kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Masalan: ishlab chiqarishni rivojlanishi detallarning yagona nushasini tayyorlash va bu nusha chizmalarni ma’lum bir qoidaga amal qilib bajarilishi zarurligini taqozo qiladi. Bu qoidalar O’zbekiston Davlat standartlari(O’z.Dav.st.) bilan belgilanadi. Hozirgi vaqtda hamma standartlar bitta konstruktorlik hujatlarining yagona tizimiga KHYT (ECK Д -E диная система конструкторско документации ) birlashtirilgan . Xalqaro standartlashtirish tashkilotlarining takliflari hisobga olinib, KHYT tarkibiga qo’shimch stahdartlar kiritildi. Chizmalar Davlat standartlarida (qisqacha О ’z.Dav.St. deb ataladi) ko’rsatilgan qonun va qoidalarga muvofiq chizilishi kerak. Davlatimizda KHYT "Ko’nstrukto’rlik hujjatlarning yagona mizimi" standartlari mavjud. Bu standartlar bo’yicha chizmalarga bir xil talablar qo’yiladi. Davlat standartlarini buzib bo’lmaydi, ular hamma uchun majburiydir. Grafik ishlarni tayyorlashdagi umumiy qoidalar. Grafik ishlarni KHYT (konstruktorlik hujjatlarini yagona tizimi)ga kiruvchi formatlar, masshtablar, chiziq turlari, shriftlar, asosiy yozuvlar va boshqa qoidalarga asosan taxt qilinadi. Chizma geometriya va injenerlik grafikasi fanlaridan grafik ishlarni bajarish uchun chizmachilik asboblari, kompyuterda chizish uchun avtoCAD programasi yoki elektron trenajerda chizish uchun write Board programasi bo’lishi kerak. Yuqorida keltirilgan chizmachilik asboblari va yangi texnologik ta’lim vositalari haqida qisqacha ma’lumot: O’quv qurollari: 1.Chizmachilik taxtasi: 1000x650x20mm. 2.Reysshina: Reysshina ikkita plankali bo’lgan uzun chizg’ichdan iborat. 3.Uchburchaklar: Uchburchaklar ikki tipda: 45 0 burchakli (kateti 185-220 mm) hamda 30 0 va 60 0 burchakli ( kateti 250-300 mm ) qilib tayyorlanadi. 4.Lekalolar, 5.Gotovalnya

6. Qalamlar: Qattiq qalamlar T va H bilan, yumshoq qalamlar M va B bilan va o’rtacha qattiqlikdagi qalamlar TM va HB bilan belgilanadi. T va H, M va B oldidagi raqam qancha katta bo’lsa, qalam shunchalik qattiq yoki yumshoq bo’ladi. Elektron trenajer haqida. Write Board tizimini ishga tushirish. ***Chizma geometriya epyurlarini elektron trenajerda chizish usullari Elektron trenajer, prosessor, klavatura va proyektorni tarmoqqa ulanadi. Elektron trenajer(elektron doska)da dars o’tganimizda qo`limizda faqat elektron qalam (kompyuter sichqonchasi vazifasini bajaruvchi) bo`ladi. Hamma amallar mana shu qalam yordamida bajariladi. Dars oddiy doskada o`tilgandek, faqat unda xoxlagan rangdagi va qalinlikdagi chiziq turlarni chizish mumkin. Dars jarayonida o`quv qurollarining elektron ko`rinishidan, raqam va shriftlarning bosma va yozma ko`rinishlaridan, tekslik, sirt va boshqa yuzalarni bo`yashda kerakli ranglardan foydalanish mumkin. Chiziqlarni o`chirish, qisqartirish, uzaytirish, chiziq yog`onlarini tanlash va ko`chirish juda qulay. Eng muhimi o`tilgan darsni, chizmani yoki chizmalarni doskaning hotirasiga saqlab, qayta ko`rsatish imkoniyati mavjud. Buning uchun elektron trenajerda kerakli komandalarni chaqirish va ularni kerakli vaqtda almashtirib turish lozim. Chizma geometriya darslarida o`tiladigan barcha ma’ruzalarni elektron trenajer hotirasiga yozib qo`yish, kerakli vaqtda qayta ko`rsatish, fleshkaga saqlash, kompyuterlarda mustaqil o`rganish va xatto bir necha auditoriyada bir vaqtda dars o`tish imkoniyatlari mavjud. Elektron trenajerdan foydalanganda elektron qalam bilan chizmalarni chapga, o`nga, yuqoriga va pastga surib qo`yib, yangi chizmaga joy ochish mumkin. Elektron doskani yuzasini vertical va garizantal holatda kengaytirish mumkin. Chizma geometriya darslarini elektron trenajerdan foydalanib o`tilganda quyidagi qulayliklarga ega bo`lish mumkin: talabalarga tushunish osonroq bo`lishi uchun chizg`ich, transporter, sirkul va boshqa o`quv qurollar kerak bo`lmaydi, bir paralik yoki ikki paralik maruzalar o`tilganda, chizmalarni

qayta chizishga xojat yo`q. Ikkinchi dars boshlanganda qisqa vaqt ichida birinchi darsda o`tilgan mavzuni mazmuni va chizmalarni qayta ko`rib chiqish va aynan shu joydan darsni davom ettirish mumkin. Elektron trenajerdan foydalanish imkoniyati yaratiladigan bo`lsa: birinchi navbatda uning barcha imkoniyatlarini o`rganib chiqish lozim, chizma geometriya ma’ruzalaridan tashqari amaliy mashg`ulotlarni, injenerlik grafikasi darslarini, hamda qurilish chizmachiligi darslarini o`qitishda ham elektron trenajerdan foydalanish, o`qituvchi uchun ham talaba uchun ham juda yaxshi qulayliklar hosil qiladi. O`qituvchi doskada bajaradigan barcha amallarni joyida o`tirgan holda bajarishi mumkin. Bunda bajarilayotgan amallarni talabalar uzluksiz kuzatishlariga erishiladi. Faqat doskadagi elektron qalam vazifasini o`qituvchi kompyuter sichqonchasi orqali boshqaradi. Bu jarayonlar birinchidan talabalarning fanlardan o`zlashtirish samaradorligini oshiradi, ikkinchidan elektron trenajerdan foydalanish, chizma geometriya va injenerlik grafikasi darslarini sifatli va samarali bo`lishiga xizmat qiladi. Ikki qator instrumentlar panelida birinchi qatori shaklli komandalar bo;lib, ikkinchi qatordagi yozuvli komandalar keltirilgan

Klavaturaning electron ko`rinishi orqali doskaga matnlarni yoki raqamlarni yozishda foydalanamiz. INJENERLIK GRAFIKASIGA OID STANDARTLAR Injenerlik grafikasi formatlari (O’zbekiston Davlat standarti) О ’z.Dav.St. 2.301-2003. Grafik ishlarni chizishda qog’ozdan to’g’ri va samarali foydalanish hamda grafik ishlarni qulay saqlash uchun О ’z.Dav.St. 2.301-2003 da belgilangan formatlardan foydalaniladi. Tomonlarining o’lchami 841x1189 mm, yuzasi 1 m 2 ga teng bo’lgan format, asosiy format deb qabul qilinadi va AO bilan belgilanadi. Har bir keyingi asosiy format undan oldingi formatning uzun tomonini teng ikkiga bo’lishdan kelib chiqadi. Jadvaldagi A harfidan keyingi raqam asos qilib olingan formatni necha marta bo’linganini bildiradi.Asosiy formatlardan foydalanish noqulay bo’lganida qo’shimcha formatlardan ham foydalaniladi. Qo’shimcha formatlar, formatlarning qisqa tomonlarini karrali ko’paytirish bilan hosil qilinadi. Chizma formatlariga chap tomondan 20 mm va qolgan tomonlardan 5 mm dan qoldirib hoshiya chiziladi.Formatning pastki o’ng qismiga asosiy yozuv uchun 185x55mm o’lchamda ramka chiziladi.

Grafik ishlar bajariladigan asosiy formatlarni va ularning o’lchamlarini quyidagicha keltiramiz: A3x5 420x1486 A3x6 420x1783 A4 210x297 A4x3 297x630 A4x4 297x841 A4x5 297x1051 A4x6 297x1261 Injenerlik grafikasi masshtablari О’z.Dav.St. 2.302-97 Detalning chizmasini uning xaqiqiy o’lchamidan kattalashtirib yoki kichiklashtirib chizish mumkin. Masshtab deb, chizmadagi kesma uzunligi qiymatining uning xaqiqiy uzunligi qiymati nisbatiga aytiladi. О’z.Dav.St. 2.302-97 ga muvofiq detal buyum yoki inshoat qismlarini chizma qog’oziga tushirish uchun ularni bir necha martta kichiklashtirib chiziladi. Aksincha kichikroq detallarni tuzulishlarini yoki qirqimlarini o’rganish uchun chizmada bir necha martta kattalashtirib ko’rsatilishi maqsadga muvofiq bo’ladi.

Shuning uchun chizmalarda masshtab tushunchasi kelib chiqadi. O’lchamlarning bir necha martta kichiklashtirib chizmasini chizish kichiklashtirish masshtablari orqali amalga oshiriladi. Kichiklashtirish masshtablari: …1:2; 1:2,5 1: 4 ; 1: 5; 1: 10; 1: 15; 1: 20; 1: 25; 1: 40; 1: 50; 1: 75; 1: 100; 1: 200; 1: 400; 1: 500; 1: 800; 1: 1000;… Detal buyum yoki inshoat qismlarini, injenerlik tarmoqlarida sanitariya va boshqa texnika qurilmalarida uchraydigan ayrim kichik detallarni o’lchamlarini bir necha martta kattalashtirib chizmada ko’rsatilishi uchun kattalashtirish masshtablaridan foydalanamiz. Kattalashtirish masshtablari: …2: 1; 2,5:1; 4:1; 5:1; 10:1; 20:1; 40:1; 50:1; 100:1;… Ko’p hollarda beriladigan topshiriqlar va shaxsiy uy vazifalari haqiqiy o’lchamda chizilishi talab qilinadi. Bu hollarda masshtab 1:1 deb qabul qilinadi, ya’ni detal o’lchami qancha bo’lsa, chizmada ham shu o’lcham bilan chiziladi. Ma’lumot uchun quyidagilar bilish kerak. Katta ob’ektlarni umumiy plani, sxema va shunga o’xshash geodeziya – kartografiya chizmalarida ham masshtablardan foydalanamiz. Bu masshtablarni quyidagicha ifodalash mumkin: 1: 2000; 1: 5000; 1: 10000; 1: 25000; 1: 50000… xattoki 1: ( 100* N ) bo’lishi ham mumkin. Injenerlik grafikasida chiziq turlari О ’z.Dav.St. 2.303-97 Injenerlik grafikasida detal chizmalarini aniq va yaqqol ko’rsatish uchun ( О ’z.Dav.St. 2.303-97)ga muvofiq har xil turdagi chiziqlar ishlatiladi. Chizmaning ko’rinadigan asosiy kontur chizig’ini, sirtlarning kesishish chiziqlarini, qirqim va kesim tarkibiga kiruvchi kontur chiziqlarni chizishda yo’g’on asosiy tutash chiziq ishlatiladi. Bu chiziqning yo’g’onligi s=0.5….1.4mm oraliqda bo’ladi. O’quv chizmalarida chiziq yo’g’onligi s = 0.8…1 mm qilib chizish tavsiya etiladi. Chizmalarda ishlatiladigan boshqa

chiziqlarning yo’g’onligi shu asosiy tutash chiziq yo’g’onligiga nisbatan tanlab olinadi. Chiziqlarning qayerda qo’llanishlari haqida: Asosiy tutash chiziq – chizmaning korinar chiziqlari, sirtlarning kesishish chiziqlari, kesim chiziqlari. Ingichka tutash chiziq – chizmaning ustiga chizilgan kesim chiziqlari, o’lcham, chiqarish chiziqlari, shtrixovka chizig’I, chetga chiqarish chiziqlari va ularning nuqtalari. Tutash to’lqin chiziq - O’yiq chiziqlar, qirqim va ko’rinishlarni chegaralash. Shtrix chiziq - ko’rinmas kontur chiziq, ko’rinmas o’tish chiziqlari. Ingichka shtrix punktr chiziq - O’q va markaziy chiziqlar, chetka chiqarilgan yoki chizma ustiga chizilgan kesimning simmetrik o’qlari. Yo’g’on shtrix puktr chiziq - detalning yuzasiga qoplama, issiqlik ishlov beriladigan joylarni belgilashda ishlatiladi. Uzuq chiziq – Kesim chiziqlari. Ingichka tutash siniq chiziq – Uzun chiziqlarni sindirib ko’rsatish. Ikki nuqtali ingichka shtrix punktr chiziq – Sirtlarni yoyilmasini egilish chiziqlari va boshqalar. Chiziqlarning nomi, turlari, o’lchamlari va qanday qalam bilan chizilishi quyidagi jadvalda berilgan: ________________________________________________________ chiziq nomi chiziq ko’rinishi chiziq yo’g’onligi qalam ___________________________________________________________ Asosiy chiziq S = 0,5....1,4 M,TM Shtrix chiziq S / 2 TM ingichka

tutash chiziq S / 2.....S / 3 T-2T tutash tolqin chiziq S / 2 - S / 3 TM Shtrix punktr chiziq S / 2 ... S / 3 TM Uzuq chiziq __ __ __ __ S - 1,5 S M- TM siniq chiziq S/3…S/2 TM ikki nuqtali shtrix-punktr S/3…S/2 M- TM Shriftlar. О ’z.Dav.St. 2.304-97 Grafik ishlardagi va boshqa texnikaviy hujjatlardagi hamma yozuvlar, raqamlar О ’z.Dav.St. 2.304-97 ga muvofiq yoziladi. Davlat standartlarida chizma shriftlarining quyidagi o’lchamlari belgilangan: …1,8; 2,5; 3,5 ; 5 ; 7 ; 10 ; 14 ; 20 ; 28 ; 40 . . . Shriftning o’lchami - bosh harflarning millimetr hisobidagi balandligi h bilan aniqlanadi. Kichik hariflarning balandligi - bosh harflarning balandligi h ga nisbatan olinadi, yani c=7/10h . Harflarning eni q -shriftning o’lchami h ga nisbatan olinadi, masalan, q=6/10h , yoki harf chiziqlarining yo’g’onligi d ga nisbatan topiladi, masalan: q=6d . Harf chiziqlarining yo’g’onligi -d -harfini tipi va balandligiga bog’liqdir, masalan:

B tipli shrift uchun d=1/10h . Yordamchi to’r- yordamchi chiziqlar bilan hosil qilinadi. Harflar yordamchi to’rlar ichida yoziladi. Yordamch to’rdagi parallel chiziqlar orasidagi masofa harf chiziqlarinig yog’onligi d ga teng qilib olinadi. Satrlar oralig’i - b - Birinchi satr harflarining pastki chizig’idan ikkinchi satr harflarining pastki chizig’igacha bolgan masofaga teng. So’zlar orasidagi masofa e - o’lcham shriftidagi harfning enidan kam bo’lmasligi lozim. A tipli qiyasiz va qiyali shrift [d=1/14h] B tipli qiyasiz va qiyali shrift [d=1/10h]. A va B tipidagi qiya shiriftlar asos chizig’iga nisbatan 75 0 qiyalikda yoziladi. Bu qiyalikni 45 0 va 30 0 li ikkita uchburchaklardan foydalanib hosil qilish mumkin. B tipdagi shriftlarning 3,5 dan 10 mm gacha bo’lgan o’lchamlari uchun ularning balandligi va qolgan o’lchamlari o’rtasidagi nisbatlari quyidagi jadvalda berilgan. Shu jadvaldan foydalanib h balandlikdagi boshqa shriftlarning kerakli o’lchamlarini ham aniqlash mumkin. Bosh harflarning yozilishi va tuzilishi, kichik harf va raqamlarning tuzilishi quyidagi jadvalda berilgan . B –tipidagi shrift Shriftning ko’rsatgichlari. Nisbiy o’lcham Shriftning o’lchami mm 3,5 5 7 10 1.Bosh harf va aqamlar . Harf va raqamlarning balandligi h (10/10) h 10 d 3,5 5, 0 7, 0 10 ,0 A,M,V,X,Y harflarining eni g (7/10)h 7d 2,4 3, 5 4, 9 7, 0 B,D,G,H,K,N,O,P,Q,R,S,T, U, Z,O',G' harflari va 4 nieni g (6/10)h 6d 2,1 3, 0 4, 2 6, 0

C(Ch),E,F,L harflarning va 2,3,4,5, 6, 7, 8, 9, 0 raqamlarning eni g (5/10)h 5d 1,7 2, 5 3, 5 5, 0 J harfining eni g (4/10)h 4d 1,4 2, 0 2, 8 4, 0 I harfi va 1 raqamining eni g (3/10)h 3d 1,0 1, 5 2, 1 3, 0 2.Kichik harflar: a,e,m,n,o,r,s,u,v,x,z harflarning balandligi h (7/10)h 7d 2,5 3, 5 5, 0 7, 0 b,d,f,g,h,i,j,k,l,p,q,t,y,o',g' harflarning balandligi h (10/10) h 10 d 3,5 5, 0 7, 0 10 , b,d,e,g,h,k,n,o,p,q,s,u,v,x,y,z harflarning eni g (5/10)h 5d 1,7 2, 5 3, 5 5, 0 c(ch),f,r,t harflarning eni g (4/10)h 4d 1,4 2, 0 2, 8 4, 0 a harfining eni g (6/10)h 5d 1,7 2, 5 3, 5 5, 0 3. Harf va raqamlar orasidagi masofa . a (2/10)h 2d 0,7 1, 0 1, 4 2, 0 4.Satrlar asosi orasidagi masofa. b (17/10) h 17 d 6,0 8, 5 12 ,0 17 ,0 5.So’zlar orasidagi masofa e (6/10)h 6d 2,1 3, 0 4, 2 6, 0 6.Harf chizig’i yo’g’onligi d (1/10)h d 0,35 0, 5 0, 7 1, 0 Agar yozuvlar faqat bosma harflarda yozilsa, so’zning birinchi harfi ham boshqa harflar singari bir xil balandlikda yoziladi. Yozuvlar kichik shriftlarda yozilsa, ularning yozma harflarda yozish tavsiya etiladi. Bu holda so’zning

birinchi harfi bosma harfda yozilib, yo’g’onlashtirilmaydi. Yozuvlarda uchraydigan raqamlarning balandligi bosma harflarning balandligiga teng bo’ladi. Injenerlik grafikasida asosan B turdagi qiyaligi 75 o ga teng bo’lgan shriftlar ishlatiladi. Yuqorida keltirilgan B- tipidagi shriftlar jadvaliga asosan o’quv chizmalarini tayyorlashda kerak bo’ladigan barcha shrift va raqamlarni o’lchamlarini nisbiy o’lchamlar qatoridan foydalanib aniqlash mumkin. Quyida lotin alifbosiga asoslangan o’zbek alifbosini(o’zbek tilida ishlatiladigan) shriftlarini namunalari berilgan. Bunda O’ va G’ shriftlarini Lotin alifbosidagi shriftlarning h - 10 balandlikdagi namunasi yuqorida k o ’ rsatilgan , pastda esa , kichik shriftlarning namunalari va raqamlarning yozilish namunalari keltirilgan .

yozilish namunasi hamda qo’shma hariflarni shrift shaklida yozilish namunasi berilgan: masalan Sh va Ch hariflarining shrift shaklida yozilishi. Lotin alifbosidagi C va W hariflarini o’zbek tilida ishlatilmaganligi uchun shriftlar qatoriga qo’shilmadi, lekin qo’shma hariflarning yozilishida C harifidan foydalanishimizni unutmasligimiz kerak, zero o’zbek alifbosi lotin alifbosi asosida yaratilgan. Yuqoridagi va pastdagi namunalarda bosh hariflar va kichik hariflarning yozilish namunalari keltirilgan. Bular ham barcha shriftlar singari B – tipidagi shriftlar o’lchamlari asosida yoziladi.

undan tashqari Sh va Ch shriftlari yozilishida alohida shrift shaklida yozilsa ham o’qilishida bir tovush orqali o’qiladi. Agarda zaruriyat bo’lsa, o’zbek tilidagi Ng qo’shimchasini ham yuqorida keltirilgan talablar asosida yozish mumkin. Ayrim shior va lavhalarni yozganda Sh va Ch shriftlarini bosh hariflar asosida yozilishi ko’zda tutilgan, quyida shu shriftlar ishtirokida yozilgan bir necha so’zlarni keltiramiz.

Injenerlik grafikasida o’lcham qo’yish qoidalari . O’lcham qo’yish usullari О ’z.Dav.St. 2.307-96 ga muvofiq amalga oshiriladi. Har bir harsani tashqi qiyofasini tasvirlash bilan birga uning chiziqli o’lchamlarini berish ham kerak. Detallar ularning o’lchamlari asosida yasaladi. Shuning uchun ham chizmalarning o’lchamlari to’g’ri va aniq qo’yilishi katta ahamiyatga ega. Ko’pincha detallarning chizmalari bu chizmalarni chizgan kishilarning ishtirokisiz o’qiladi. Shuning uchun detalni tayyorlash uchun kerakli bo’lgan hamma o’lchamlar berilgan bo’lishi kerak. Chizma o’lchamlari xatosiz, bir marta qo’yiladi. Chizmalarda o’lchamlar o’lcham soni bilan ko’rsatiladi. O’lcam soni o’lcham chizig’i ustki qismining taxminan o’rtasiga qo’yiladi. O’lchamlar ikki hil bo’ladi: a) chiziqli o’lchamlar; b) burchakli o’lchamlar. Chiziqli o’lchamlar mm da beriladi, masalan, 5 mm, 150 mm, 30500mm. Burchakli o’lchamlar gradus, minut va sekundlarda ko’rsatiladi, masalan, 30 0 ; 90 0 ; 41 0 25`30``. O’lcham chiziqlari tutash ingichka chiziq bilan chizilib ikki uchi strelkalar bilan chegaralanadi. Strelka o`lchanayotgan ikki nuqtaning chegarasini ko`rsatadi. Strelka burchagi tahminan 20º, uzunligi kontur chiziqning yo`g`onligiga nisbatan tanlanadi . Ol`hacm chiziqlari to`g`ri chiziq yoki aylana yoyi ko`rinishida chiziladi. O`lcham chiziqlari kontur chiziqlariga, o`q chiziqlariga, chiqarish chiziqlariga nisbatan perpendikulyar qilib o`tkaziladi (1- shakl). O`lcham chizig`i bilan kontur chizig`i orasidagi yoki o`zaro parallel o`lcham chiziqlari orasidagi masofa 6…10 mm bo`lishi kerak.

1– shakl O`lcham chiziqlari o`zaro kesishmaydi. O`lcham chizig`i sifatida kontur chiziqdan, o`q chiziqlardan va chiqarish chiziqlaridan foydalanish mumkin emas. Aylana yoyining ko`rsatishda o`lcham soni tepasiga yoy belgisi qo`yiladi. Chiqarish chizig`i kontur chiziqdan chiqariladi va strelkadan 1… 5 mm chiqib turadi. Yoylarning radius o`lchamlarini ko`rsatishda strelkani yoyga nisbatan yo`naltirib, bitta strelka bilan chegaralanadi. Simmetrik detalning chizma o`qgacha ko`rsatilsa yoki o`qdan o`tkazib qo`yilsa, o`lcham chizig`i o`qdan o’tkazib uziladi. 2 – shakl Agar chizmada strelka qo`yish uchun o`lcham chizig`ining uzunligi yetarli bo`lmasa, o`lcham chizig`i davom ettirilib strelkaning chiqarish chizig`ining orqa tomoniga qo`yiladi. O`lcham chiziqlarida strelka uchun joy kam bo`lsa, strelka o`rnida 45º li kesma chiziq va aniq nuqtalar chiziladi (2- shakl). Chizmalarda 3- shakldgidek o`lcham qo`yish lozim bo`lsa, o`lchanayotgan kontur chiziq bilan parallelogram tashkil qilishi kerak. O`lcham sonlari standart shriftlar bilan yozilib, o`lcham chizig`ining yuqori qismiga va

o`lcham chizig`ining o`rtasiga mo`ljallab qo`yiladi. Raqamning balandligi tegishli formatdagi hamma chizmalar uchun bir hil bo`lishi kerak. O`lcham chiziq vertikal joylashgan bo`lsa, raqam chiziqqa nisbatan chapdan qo`yiladi. 2 – shakl O`lcham raqamlari chizmadagi chiziqlar bilan kesishmasligi kerak. O`q va markaz chiziqlarini kesishgan joyiga o`lcham sonini yozish mumkin emas. Chizmada o`lcham sonlarini qo`yish uchun joy yetarli bo`lmasa chiqarish chizig`ining davomiga yoki chetga chiqarib tokcha ustiga yoziladi. Aylana diametrini ko`rsatishda, o`lcham chizig`i aylana markazidan o`tkazib uziladi. 4– shakl Shartli belgilar va ularning yozilishi. Radius o`lchami soni oldiga bosma R harfi qo`shib yoziladi. Uning balandligi raqam balandligiga teng bo`ladi. Bir markazdan bir necha radius o`lcham chiziqlari o`tkazilsa, har qanday ikki radius bir to`g`ri chiziqda yotmasligi kerak.

Radius o`lchami katta bo`lsa markazni aylana yoyiga yaqinlashtirib, radius o`lcham chizig`ini 90º ga teng bo`lgan siniq chiziq bilan ko`rsatiladi. Tashqi va ichki yumaloqlash radiuslar o`lchamlari 4- shaklda ko`rsatilgandek qo`yiladi. Aylana diametr belgi bilan ifodalanib u barcha hollarda diametr o`lchami sonining oldiga yonma-yon qilib yoziladi. Belgining balandligi o`lcham soni raqamining balandligiga teng bo`lib, yumaloq qismining o`lchami umumiy balandlikning 5/7 qismiga teng bo`ladi. Uning o`rtasidagi to`g`ri chizig`i 75º da chiziladi. Agar diametr o`lchami aylana ichida ko`rsatilsa, o`lcham soni aylana markazidan bir oz siljitib yoziladi. Kichik diametrdagi aylanalarning o`lcham chiziqlari, strelkalar, diametr belgilari va o`lcham sonlari 7- shakldagidek ko`rsatiladi. Sferani belgilash uchun diametr yoki radius o`lchami sonlari oldiga Ø yoki R belgisi qo`yiladi, masalan R12 yoki Ø16 (7- shakl). Chizmada sferani boshqa sirtlardan ajratish mumkin bo`lmay qolsa o`lcham soni oldiga sfera so`zi qo`shib yoziladi: masalan, sfera R40. Kvadrat va kvadrat shaklidagi teshiklarning o`lchamlari ko`rsatiladi; masalan: □20, kvadrat belgisining o`lchami raqam balandligining 5 /7 qismiga teng. 5 – shakl

6 – shakl(a) Davlat standartlari asosida har bir chiziq turiga ahamiyat berilishi va ularni bir biridan ajralib turilishi chizmada ko’rsatib berilishi talab qilinadi. Chizmaning sifatini, o’lcham qo’yish qoidalarini, chiziq turlari va shartli belgilardan to’g’ri foydalanishlarini talab qiladi. Bundan tashqari bo’yalgan qisimlarni to’g’ri ko’rsatish, kerakli joyga o’lcham sonlarini to’g’ri yozilishi va qirqim yuzalarini to’g’ri shtrixovka qilish ham shular jumlasiga kiradi. Chizmalardagi qiyaliklar qimmati chiqarish chizig`ining tokchasida ko`rsatiladi. Qiyalikning o`lcham sonidan oldin o`tkir burchak < belgisi qo`yiladi. Uning uchi qiyalik tomon yo`nalgan bo`ladi. Qiyalik nisbatda va foizda ko`rsatiladi (6- shakl a). Konuslikni aniqlovchi o`lcham soni oldiga uchi konus uchi tomon yo`nalgan > belgi qo`yiladi. Konuslik chizmada foizda yoki nisbatda ko`rsatiladi. Chizmalardagi faskallarning o`lchamlari 5- shakldagidek ko`rsatiladi. Undagi birinchi raqam faskani balandligini, ikkinchisi esa burchakni gradiusini bildiradi. (6- shakl b).

6 – shakl(b) Chizma chizishdan oldin (A3) formatga ramka chiziladi. Ramka formatning chap tomonidan 20 mm va qolgan tomonlardan 5 mm dan masofa qoldirib tutash chiziq yordamida chiziladi. Chizmaning o’ng tomoniga pastki qismiga asosiy yozub o’rni joylashtiriladi.(185x55). Asosiy yozuvning o’lchamlari О ’z.Dav.St. 2.104-96 da berilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. U. Abdullayev. “chizma geometriya va chizmachilik asoslari”. T. “O’zbekiston”. 1999. 2. A. Abdurahmonov. “Chizmachilikdan grafik ishlar tizimi”. T. “Cho’lpon”.2005. 3. J. Mirhamidov, G. Alaviya, H. Abidov. “Perspektiva va perspektivada soyalar”. T. “O’zbekiston”.2005. 4. T. Azimov Chizma geometriya amaliy darslar uchun/T/2008/ 5. J. Mirhamidov va boshqalar. “Qurilish chizmachiligi”. Toshkent kitob-jurnal fabrikasi. T. 2002.

O'xshashlar

Grafik ishlarni tayyorlash

Grafik masalalarni yechish xususiyatlari

Madaniy ma’rifiy ishlarni rejalashtirish va Uslubiy raxbarlik fani xakida tushuncha.

Injenerlik grafikasiga oid standartlar

Xalq ta'limi vazirligining «umumiy o'rta ta'limning tahrirdagi dts talablari» tasviriy san'atdan modernizastiya qilingan o'quv dasturlari