logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Geometriya
  4. Egri chiziqlar

Egri chiziqlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

89 KB
Ko'chirib olish
Egri chiziqlar Reja: 1. Egri chizihlar. Asosiy ta'riflar. 2. Egri chiziklarning proektsiyalanish xususiyatlari. 3. Vint chiziklar 4. Tekis egri chiziklariga urinma va normallar utkazish. 5.Tekis egri chizik tchukkilarining klassifikatsiyasi 6.Ikkinchi tartibli tugri chizihlar 7.Fazoviy zgri chiziklar va ularga urinma hamda normallar o'tkazish. 1. Egri chiziklar. Asosiy ta'riflar. Egri chizihlarning geometrik va mexanik xususiyatdaridan to'lih mexanizmlar, mashina dstallari, kurilish konstruktsiyalari, optika, tasviriy san'at, arxitekturada va insoniyat faoliyatining boshha turli tuman tarmohlarida keng foydalaniladi. Chizih tushunchasi hadim zamonlardan ma'lum bo'lsada, u matematikada eng murakkab tushunchalaridan biri bo'lib holdi. Chizihning umumiy ta'rifi birinchi marta rus matematigi Urison tomonidan utgan asrning 20- yillaridagina bayon hilindi va xozirgi vahtda maxsus matematik fanopologiyada beriladi. Fazoda xarakatlanayotgan nuhtaning traektoriyasi chizik deyiladi. Egri chizihlar tekis va fazoviy bo'ladi. hamma nuhtalari bitta tekislikda yotgan egri chizihlar tekis egri chizih deyiladi. hamma nuhtalari bitta tekislikda yotmagan egri chizih fazoviy yoki ikki xil egrilikka ega egri chizik deb ataladi. Bundan tashhari egri chizihlar konuniy va honunsiz egri chizihlarga bo'linadi. Egri chizikni tashkil hiluvchi nuhtalar to'plami biron konunga bo'ysunsa honuniy, aksincha nuktalar to'plami hech handay honunga asoslanmay empirik (tajriba orkali olingan) harakterga ega bo'lsa, bunday egri chizih honunsiz egri chizih deyiladi. 2. Egri chizihlarning proektsiyalarning xususiyatlari Egri chizihning proektsiyasini yasash uchun uning barcha nuktalari proektsiyalari yasaladi va ular ravon tutashtiriladi. (Lekalo yordamida). Umuman egri chizihning proektsiyasi egri chizihdir. (97 a- chizma) fakat tekis egri chizihning tekisligi bulsa egri chizikning proektsiyasi tugri chizik buladi. chizma Egri chizih tekis yoki fazoviy ekanligini tekshirish uchun undagi barcha nuhtalarning bir tekislikda yotish yotmasligi tekshiriladi. (97 v-chizmada) fazoviy egri chizih tasvirlangan. 3 Vint chizihlar Tsilindr yoki konus uhi atrofida tekis aylanayotgan yasovchidagi nuhtaning tekis ilgarilanma harakatidan xosil bo'lgan chizih vint chizih deyiladi. Yasovchi bir marta aylanganda nuhtaning bosib o'tgan yuli h- vint chizih radami deyiladi. (98-chizma) chizma 4. Tekis egri chizihlarga urinma va normallar utkaziladi. Tekis egri chizikni tekislikda uzluksiz xarakatlanuvchi biror nuktaning izi sifatida habul hilish mumkii. Bu nuhtaning harakati ikki narsaga: 1. Biror boshlanhich birinchi nuhtadan uning uzohlashuv masofasi va egri chizihha o'tkazilgan urinmalar burilish burchagining uchluksiz uzgarib borishi bilan bevosita boglikdir.(99-chizma) chizma Berilgan tekis egri chizigiga uning biror A nuhtasiga urinma va normal utkazish kerak bulsin. Buning uchun tekis egri chizihda E va F ixtiyoriy nuktalar olamiz. (100-chizma). Agar AF va AE kesuvchilardagi E xamda F nuktalarni egri chizik buylab A nuhtaga egri chizik bo'ylab yakinlashtirsak kesuvchilar t 1 va t 2 urinmalarga aylanadi. t 1 va t 2 uctma-uct tushsa A nuhtaga egri chizihning oddiy iuhtasi bo'ladi. chizma hosil hilingan t 2 va t 1 to'gri chizih egri chizihha berilgan nuhtadan o'tkazilgan urinma deyiladi. Shunday nuhtalardai tashkil topgan egri chizik ravon egri chizih deyiladi. A nuhtada t urinmaga utkazilgan perpendikulyar n to'gri chizih, egri chizih normali deb ataladi. Bazan yarim urinmalar o'zaro ustma- ust tushmasdan o'zaro kesishishi mumkin. Bunday nuhtalar sinish nuhtasi deyiladi.(chizma) chizma Berilgan egri chizihha undan tashharida olingan nuhta orhali urinma o'tkazish. Egri chizih va A nuhta berilgan. A nuktadan egri chizikha urinma utkazish talab hilinsin. (102-chizma). A nukta orkali egri chizikni kesib o'tuvchi 1'1, 2'2, 3'3, 4'4. . . vatarlar ugkazamiz. Vatarlarning o'rta nuktalari birlashtirilib egri chizikni xosil kilamiz. Bu egri chizih xatoliklar egri chizigi deyiladi va uning egri chizik bilan kesishish nuktasi B, A nuktadan o'tuvchi urinmaning egri chizihka urinish nuktasi bo'ladi. chizma A va B nuhtalarni to'hri chizih bilan birlashtirsak urinmaga ega bo'lamiz. Berilgan S yo'nalishga parallel urinma o'tkazish.(10Z-chizma) uchun xotoliklar egri chizigi berilgan egri chizih bilan B nuhtada kesishadi. B nuhtadan S ga parallel urinma chizih o'tkaziladi. chizma Egri chizihdan tashharida yotgan nuhtadan unga normal o'tkazish uchun, egri chizihdan tashharida yotgan A nuhtani aylanalarning markazi sifatida kabul hilib, undan berilgai egri chizikha kesuvchi aylanalar chizamiz. Ular hosil hilgan vatarlarga perpendikulyar, A nuhtadan egri chizihha tushirilgan normal bo'ladi. t unga urinmadir. chizma 9.5. Tekis egri chizih nuhtalarining klassifikatsiyasi. Yoylarning ulanish harakteriga harab, ulama chizihning uchlari oddiy va maxsus nuhtalar bo'lishi mumkin. Egri chizihning oddiy nuhtasida yarim urinmalar harama-harshi yo'nalishda bo'lib, birta to'hri chiaih ustida yotadi va egrilik markazlari ustma-ust tushadi. (105-chizma) chizma Egri chizihning maxsus nuktalari huyidagilardan iborat: a) ho'sh. nuhta. Yarim urinmalar harama-harshi yo'nalishga ega, normallar ustma ust tushadi, lekin egrilik markazlari har xil joylashadi. chizma b). Egilib o'tish nuhtasi. Yarim urinmalar xam, normallar ham. karama- karshi yo'nalishda bo'ladi. chizma v) Birinchi turdagi haytish nuhtasi. Yarim urinmalar ustma-ust tushadi va bir xil yo'nalishda bo'ladi, normallar karama-harshi yo'nalishda bo'lib, bir chizih ustida yotadi. chizma g) Ikkinchi turdagi haytish nuhtasi. Yarim urinmalar va normallar juft-juft bulib bir xil yo'nalishga ega bo'ladi. 109 -chi.zma d) Sinish nuqtasi. Yarim urinmalar va normallar har xil yo'nalishda bo'ladi. 110- chizma e ) Tugun nukta . Tugun nuktada egri chizik o ' zini o ' zi bir va bir necha marta kesib utadi chizma 6 Birinchi tartibli egri chizihlar. Ta'rif. Ikkinchi darajali tenglama bilan ifodalanuvchi egri chizihlar ikkinchi tartibli egri chizihlar deyiladi. Bunday chizihlar to'hri chizih bilan eng ko'pi ikkinchi nuhtada kesishadi. Ikkinchi tartibli egri chizihlar va ularning xususiyatlaridan mashinasozlikda, binokorlikda, optikada, artileriyada, aviatsiyalarda va xalk xo'jaligining boshha tarmohlarida keng tarhalgan. Shuning uchun bu chizihlar mukammal o'rganiladi. Ularga aylana, ellips, parabola, giperbola va ularniig xususiy xollari kiradi. 7.Fazoviy egri chizihlar va ularga urinma hamda normallar o'tkazish. Ta'rif. hamma nuhtalari bitta tekislikda yonma-yon egri chizih fazoviy egri chizih deyiladi. Urinma tekislik ko'yidagicha yasaladi. S nuhta orhali t 1 va t 2 yarim urinmalar o'tkazilgan (112-chizma) SA va SB kesuvchi to'hri chizihlar t 1 SA va t 2 SB kesuvchi r 1 va r 2 tekisliklarni hosil kiladi. A va B ni S ga yahinlashtirib borsak, r 1 va r 2 , t 1 va t 2 yarim urinmalar atrofida aylana boshlaydi. r-urinma tekislik h-normal tekislik n2-binormal tekislik n1-boshnormal h- rostlovchi tekiclik. № Nomi, ta'rifi va analitik tenglamasi Tasviri 1 Aylana markazi deb ataluvchi nuktadan teng masofalarga joylashgan nuktalarning tuplami aylana deb aytiladi. X2+y2=R2 2 Ellips. Fokuslar deb ataluvchi ikki va nuktadan uzokliklarning yigindisi uzgarmas mikdor bulgan nuktalarning tuplami ellips deyiladi. (F1M)+ (F2M)=(AB) 3 Giperbola . Fokuslar deb ataluvchi va ikki nuktadan uzokliklarning ayirmasi uzgarmas mikdor bulgan nuktalarni tuplami giperbola deyiladi . (F1M)+ (F2M)=(AB) 4 Parabola. Fokus va tugri chizikdan teng masofalarda joylashgan nuktalarning tuplami parabola deyiladi. (F1)=(A1) y2=2px chizma Fazoviy egri chizik epyurda ikki proektsiyasi va berilgan bir yoki bir necha nuktasi buyicha beriladi . chizma Adabiyotlar 1. Koroev Yu.I. "Nachertatelnaya geometriya" Moskva "stroyizdat" 1987 god. 2. Mixaylenko V.K, Ponomarev L.M. "Injenernaya grafika" Kiev 1985god. 3. Murodov Sh.K. va boshkalar "Chizma geometriya kursi" Toshkent "Ukituvchi" 1988 yil. 4. Murodov Sh.K. "Gidrotexniklar uchun chizma geometriya" Toshkesht "Ukituvchi" 1991 yil. 5. Raxmonov I. "Perspektiva" Toshkent "Ukituvchi" 1973 yil. 6. Sobirov E. "Chizma geometriya kiska kursi" Toshkent Ukituvchi 1993 yil. 7. Frolov S.A. "Nachertatelnaya geometriya" Moskva "Mashinostroenie" 1978 god 8. Xorunov R. "Chizma geometriya kursi" Toshkent "Ukituvchn" 1974 yil. 9.Xorunov R. Akbarov L. "Chizma geometriyadan masa^lalar echish metodlari Toshkent "Ukituvchi" 1995 yil. 10. Chetveruxin N.F. "Nachertatelnaya geomstriya" Moskva "Vsshaya shkola" 1963 god. 11.Kirgizboev Yu. "Chizma geometriya" Toshkent "Ukituvchi" 1976 yil. 12. Kirgizboev Yu. "Chizma geometriyadan masalalar tuplami" Toshkent "Ukituvchi" 1976 yil 13. Tuxtaev A, Abramyan Ya.P, "Injenerlik grafikasidan spravochnik" Toshkent "Ukituvchi" 1994 yil

O'xshashlar

Egri chiziqlar
Egri chiziqlar bilan chiziladigan chizmalar
Tеkis egri chiziqlar ularga urunma va normallar o’tkazish. Ikkinchi tartibli egri chiziqlar
Fazoviy egri chiziqlar. Ularga urunma va normallar o’tkazish. Fazoviy egri chiziqning uzunligini uning to’g’ri burchakli proеksiyalariga asosan aniqlash. Vint chiziqlari
Ko’pyoq bilan egri sirtning kеsishuvi