Иссиқлик ўтказиш асослари - Geologiya - Referatlar

Иссиқлик ўтказиш асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

750.5 KB

Ko'chirib olish

Иссиқлик ўтказиш асослари Режа: 1. Умумий тушунчалар 2. Иссиқлик ўтказишиниг асосий тенгламаси 3. Иссиқлик ўтказувчанлик 4. Иссиқлик нурланиши 5. Конвектив иссиқлик алмашиниш 6. Иссиқлик бериш ва ўтказиш 7. Коэффициентларининг қийматлари 8. Иссиқлик жараёнларининг ҳаракатлантирувчи кучи 9. Иссиқлик ўтказиш жараёнларини жадаллаштириш

1. УМУМИЙ ТУШУНЧАЛАР Нефть ва газни қайта ишлаш, нефть кимёси ва саноатнинг бошқа соҳаларида иссиқлик алмашиниш жараёнларидан кенг фойдаланилади. Масалан, нефть ва мазутни ҳайдаш, пиролиз, каталитик крекинг, риформинг, гидротозалаш ва мойларни тозалаш каби жараёнларда турли иссиқлик алмашиниш ускуналари ишлатилади. Бир қатор технологик жараёнларининг йўналиши иссиқлик энергиясининг берилиши ёки узатилиши натижасида маълум бир ҳароратга эга бўлган ҳолатдагина юз беради. Тезлиги иссиқликнинг берилиши ёки узатилиши билан боғлиқ бўлган жараёнлар (иситиш, совитиш, буғлатиш, конденсациялаш ва ҳоказо) иссиқлик алмашиниш жараёнлари деб юритилади. Ҳар хил ҳароратга эга бўлган жисмларда иссиқлик энергиясининг биридан иккинчисига ўтиши иссиқлик алмашиниш жараёни деб аталади. «Иссиқ» ва «совуқ» жисмларнинг ҳар ор атлари ўртасидаги фарқ иссиқлик алмашинишининг ҳаракатлантирувчи кучи ҳисобланади. Ҳароратлар фарқи бўлганда термодинамиканинг иккинчи қонунига кўра иссиқлик энергияси ҳарорати юқори бўлган жисмдан ҳарорати паст бўлган жисмга ўз-ўзидан ўтади. Жисмлар ўртасидаги иссиқлик алмашиниши эркин электрон, атом ва молекулаларнинг ўзаро энергия алмашиниши ҳисобига содир бўлади. Иссиқлик алмашинишида қатнашадиган жисмлар иссиқлик ташувчи деб аталади. Иссиқлик тарқалишининг учта принципал тури бор: иссиқлик ўтказувчанлик, конвекция ва иссиқликнинг нурланиши. Бир-бирига тегиб турган кичик заррачаларнинг тартибсиз ҳаракати натижасида юз берадиган иссиқликнинг ўтиш жараёни иссиқлик ўтказувчанлик (ёки кондукция) дейилади. Газ ва томчи суюқликларда молекулаларнинг ҳаракати натижасида ёки қаттиқ жисмларда кристалл панжарадаги атомларнинг тебраниши таъсирида ёхуд металларда эркин электронларнинг диффузияси оқибатида иссиқлик ўтказувчанлик жараёни

содир бўлади. Қаттиқ жисмларда, газ ёки суюқликларнинг юпқа қатламларида иссиқлик асосан иссиқлик ўтказувчанлик орқали тарқалади. Газ ёки суюқликларда макроскопик ҳажмларнинг ҳаракати ва уларни аралаштириш натижасида юз берадиган иссиқликнинг тарқалиши конвекция деб аталади. Конвекция икки хил (эркин ва мажбурий) бўлади. Газ ёки суюқлик айрим қисмларидаги зичликларнинг фарқи натижасида ҳосил бўладиган иссиқликнинг алмашиниши табиий ёки эркин конвекция дейилади. Ташқи кучлар таъсирида (масалан, суюқликларни насослар ёрдамида узатиш ёки уларни механик аралаштиргичлар билан аралаштириш пайтида) мажбурий конвекция пайдо бўлади. Иссиқлик энергиясининг электромагнит тўлқинлар ёрдамида тарқалиши иссиқликнинг нурланиши деб юритилади. Ҳар қандай жисм ўзидан энергияни нурлатиш қобилиятига эга. Нурланган энергия бошқа жисмга ютилади ва қайтадан иссиқликка айланади. Натижада нур билан иссиқлик алмашиниш содир бўлиб, у ўз навбатида нур чиқариш ва нур ютиш жараёнларидан ташкил топади. Ҳақиқий шароитларда иссиқлик алмашиниш алоҳида олинган бирор усул билан эмас, балки бир неча усуллар ёрдамида юзага келади, яъни мураккаб иссиқлик ўтказиш жараёнлари амалга оширилади. Иссиқлик алмашиниш жараёнлари турли русумдаги ускуналарда амалга оширилади. Иссиқлик алмашиниш ускуналарининг ишлаш режимига кўра жараёнлар икки хил (турғун ва нотурғун) бўлади. Узлуксиз ишлайдиган ускуналарнинг турли нуқталаридаги ҳарорат вақт давомида ўзграмайди, бундай ускуналарда кетаётган жараён турғун бўлади. Нотурғун жараёнларда (даврий ишлайдиган иссиқлик алмашиниш ускуналарида) ҳарорат вақт давомида ўзгариб туради (масалан, иситиш ёки совитиш пайтида). Иссиқлик алмашиниш ускуналаридаги иссиқлик алмашиниш жараёнлари ҳар хил ҳолатлар (иссиқлик ўтказувчанлик, конвекция, иссиқликнинг нурланиши ва ҳоказо) нинг мажмуаси асосида юз беради. Уларни бир-биридан ажратиш мумкин эмас. Шу сабабдан муҳандислик

ҳисоблашларда иссиқликнинг турли ҳилда тарқалишини умумлаштирилиб, яхлит иссиқлик ўтказиш жараёни, деб қабул қилинади. 2. ИССИҚЛИК ЎТКАЗИШИНИГ АСОСИЙ ТЕНГЛАМАСИ Иссиқлик алмашиниш жараёнларида иссиқлик бир муҳитдан иккинчисига ўтади. Кўпинча иссиқлик ташувчи агентлар бир-биридан девор орқали (ускуна ёки қувурнинг девори ва ҳоказо) ажратилган бўлади. Ҳарорати юқори бўлган муҳитдан ҳарорати паст бўлган муҳитга бирор девор орқали иссиқликнинг берилиши иссиқликнинг ўтиши деб аталади. Бунда берилган иссиқликнинг миқдори Q иссиқлик ўтказишнинг асосий тенгламаси орқали топилади: Q = КΔ t ўр Fτ , (7.1) бу ерда К – иссиқлик ўтказиш коэффициенти; Δ t ўр – иссиқ ва совуқ муҳит ҳароратларининг ўртача фарқи; Ғ – муҳитларни ажратувчи девор юзаси; τ – жараённинг давомийлиги. Узлуксиз ишлайдиган турғун жараёнлар учун (7.1) тенгламадаги τ ҳисобга олинмайди. У ҳолда: Q = КΔ t ўр F . (7.2) (7.1) тенгламадаги К – иссиқликнинг биринчи муҳит марказидан ажратувчи деворга иссиқлик бериш, девор орқали иссиқлик ўтказувчанлик ва девор юзасидан иккинчи муҳит марказига иссиқлик бериш йўллари орқали ўтиш тезлигини белгиловчи коэффициент. К нинг қийматини топиш учун иссиқ муҳитдан совуқ муҳитга текис девор орқали иссиқликнинг ўтиш жараёнини кўриб чиқамиз (7.1-расм). Турғун жараёнлар учун биринчи муҳит марказидан деворга берилган, девордан ўтган ва девордан иккинчи муҳит марказига берилган иссиқликнинг миқдори ўзаро тенг, яъни:            F t t Q F t t б Q F t t Q м g g g g м ) ( ) ( ) ( 2 2 2 1 1 1 2 1    . (7.3)

бу ерда α 1 – ҳарорати юқори муҳитдаги иссиқлик бериш коэффициенти;1мt – иссиқ муҳит марказидаги ҳарорат; 1gt – девор юзасининг иссиқлик муҳити томонидаги ҳарорати; λ – девор материалининг иссиқлик 7.1- расм . Исси қ муҳитдан совуқ муҳитга текис девор орқали иссиқлик ўтиш жараёнининг схемаси. ўтказувчанлик коэффициенти ; δ – деворнинг қалинлиги ; 2gt – девор юзасининг совуқ муҳит томонидаги ҳарорати ; α 2 – ҳарорати паст муҳитдаги иссиқлик бериш коэффициенти ; 2мt – совуқ муҳит марказидаги ҳарорат . (7.3) ифодалардан қуйидагиларни олиш мумкин :                  F Q t t F Q t t F Q t t м g g g g м 2 1 1 1 2 2 2 1 1 1     . (7.4) (7.4) тенгламаларнинг чап ва ўнг томонларини ўзаро қўшамиз : 1мt α 2 2мtQ δ 1gt 2gt α 1 λ

2 1 м м t t = F Q         2 1 1 1     (7.5) ёки Q = 2 1 1 1 1       F ( 2 1 м м t t  ). (7.6) (7.2) ва (7.6) тенгламаларни ўзаро солиштириш натижасида текис девор учун қуйидаги ифодаларни олиш мумкин : К = 2 1 1 1 1       (7.7) ёки 2 1 1 1 1        К . (7.8) Иссиқлик ўтказиш коэффициентига тескари бўлган қиймат К 1 иссиқлик ўтишининг термик қаршилиги деб юритилади . 1 1  ва 2 1  қийматлар иссиқлик беришнинг термик қаршиликларини ,   эса деворнинг термик қаршилигини ифодалайди . Иссиқлик ўтказиш коэффициенти қуйидаги ўлчов бирлигига эга : К =                   К М Bm c град M Ж t F Q ур 2 2  . Шундай қилиб , иссиқлик ўтказиш коэффициенти К ҳарорати юқори бўлган муҳитдан ҳарорати паст бўлган муҳитга вақт бирлиги ичида ажратувчи деворнинг 1 м 2 юзасидан муҳитлар ҳароратлари фарқи 1 градус бўлганда ўтказилган иссиқликнинг миқдорини билдиради . Кўп қатламли девордан иссиқлик ўтиш жараёнида ҳар бир қатламнинг термик қаршиликлари ҳисобга олинади . Бу ҳолда К нинг қиймати қуйидаги тенглама билан топилади :

    п i i i a K 1 2 1 1 1 1    , (7.9) бу ерда i – қатламнинг тартиб сони ; n – қатламлар сони . Нефть ва газни қайта ишлаш технологиясида кўпинча иссиқлик қувур юзаси орқали ўтади . Цилиндрсимон юзадан иссиқлик ўтишининг принципиал схемаси 7.2- расмда кўрсатилган . Қувур ичида ҳарорати t 1 бўлган иссиқ муҳит бўлиб , ундан иссиқлик қувурнинг ички юзасига берилади ( α и ). Қувур 7.2-расм. Цилиндрсимон юзадан иссиқлик ўтишининг схемаси. ташқарисидаги ҳарорати t 2 бўлган совуқ муҳит бор. Қувур ташқи юзасидан совуқ муҳитга иссиқликнинг берилиши α Т билан ифодаланади. Қувурнинг баландлиги L , ички радиусини r и , ташқи радиусини эса r Т билан белгилаймиз. Цилиндрсимон юзадан ўтказилган иссиқлик миқдори қуйидаги тенглама орқали топилади: Q = K R 2 π τ ( t 1 – t 2 ) . (7.10) α u α т

К R нинг қиймати эса қуйидаги тенглама билан ҳисобланади: К R = ТТ и T ии r r r r    1 lg3,21 1 1   . (7.11) К R иссиқлик ўтказишнинг чизиқли коэффициенти деб аталади. Агар К нинг қиймати юза бирлигига нисбатан олинса, К R нинг қиймати қувур узунлигининг бирлигига нисбатан олинади. Шу сабабли К R =     K M Bm ўлчов бирлигига эга. Қалин деворли цилиндрсимон юзаларни, жумладан, катта қалинликдаги изоляция қатлами билан қопланган қувурларни ҳисоблашдагина (7.10) ва (7.11) тенгламалардан фойдаланилади. Юпқа деворли қувурларни ҳисоблашда эса (7.2) ва (7.7) тенгламалардан фойдаланиш мумкин. 3. ИССИҚЛИК ЎТКАЗУВЧАНЛИК Турли ҳароратларга эга бўлган жисмлар ёки уларнинг айрим қисмларини ўзаро тегиб туриши пайтида юз берган иссиқлик алмашинишга иссиқлик ўтказувчанлик деб юритилади. Иссиқлик ўтказувчанликнинг механизми жисмларнинг агрегат ҳолатига боғлиқ бўлади. Суюқликлар ва қаттиқ жисмлар – диэлектрикларда иссиқлик ўтказувчанлик ёнма-ён жойлашган заррачалар – атом ва молекулаларнинг иссиқлик ҳаракати таъсирида энергия алмашинишига асосланган. Металларда иссиқликнинг алмашиниши асосан эркин электронларнинг диффузияси орқали боради. Газларда иссиқлик ўтказувчанлик молекула ва атомларнинг ўзаро тўқнашуви ва уларнинг диффузияси таъсирида юз беради. Ҳарорат майдони ва градиенти. Жисмнинг ҳамма нуқталаридаги ҳароратлар қийматларининг жами ҳарорат майдонини ташкил этади. Ҳарорат майдони турғун ва нотурғун бўлиши мумкин. Агар ҳар бир нуқтадаги

ҳарорат вақт давомида ўзгармаса, бундай ҳарорат майдони турғун бўлади. Мабодо ҳарорат вақт ўтиши билан ўзгарса, бундай майдон нотурғун ҳарорат майдони деб юритилади. Ҳарорат майдони умумий ҳолатда қуйидаги функционал боғлиқлик билан ифодаланади: t = ) , , , ( z y x f , (7.12) бу ерда t – текширилаётган нуқтадаги ҳарорат; х, у, z – текширилаётган нуқтанинг координаталари; τ – вақт. Координаталарнинг сонига кўра, ҳарорат майдони бир ўлчамли ва уч ўлчамли бўлиши мумкин. Бир хил ҳароратга эга бўлган нуқталарнинг геометрик ўрни изометрик юза деб юритилади. Ҳарорат бир изометрик юзадан иккинчи изометрик юза йўналишига қараб ўзгаради (7.3-расм). Ҳароратларнинг энг кўп ўзгариши изометрик юзаларга ўтказилган нормал чизиқлар бўйича юз беради. 7.3-расм . Ҳ арорат градиентини аниқлашга доир. Ҳароратлар фарқи (Δ t ) нинг изометрик юзалар оралиғидаги нормал бўйича олинган масофа (Δ n ) га нисбати ҳарорат градиенти ( gradt ) деб аталади: gradt = lim n t n t n           0 . (7.13)t+∆t t-∆t tд t д n ∆ n q

Ҳарорат градиенти нолга тенг бўлмаган ( gradt ≠ 0) ҳолатда иссиқлик оқими юзага келади. Бунда иссиқлик оқимининг йўналиши ҳарорат градиенти чизиғи бўйича боради, аммо ҳарорат градиентига қарама-қарши йўналган бўлади: q ~        n t . Фурье қонуни. Бу қонунга кўра, иссиқлик ўтказувчанлик орқали ўтган иссиқлик миқдори dQ ҳарорат градиентига       n t , вақтга ( dτ ) ва иссиқлик окими йўналишига перпендикуляр бўлган майдон кесимига ( dF ) мутаносиб дир, яъни: dQ = – λ       n t dF dτ . (7.14) Агар q F Q   деб олинса, у ҳолда: q = – λ       n t , (7.15) бу ерда q – иссиқлик оқими зичлиги; λ – иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти қуйидагича ўлчов бирлигига эга:                       К м Bm с м град м Ж d dFt n dQ 2   . Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти иссиқлик алмашиниш юзаси бирлигидан (1м 2 ) вақт бирлиги (1с) давомида изометрик юзага нормал бўлган 1 м узунликка тўғри келган ҳароратларнинг бир градусга пасайиши вақтида иссиқлик ўтказувчанлик йўли билан ўтган исси қ лик миқдорини белгилайди. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициентининг қиймати модданинг тузилиши ва унинг физик-кимёвий хоссаларига, ҳарорат ва бошқа бир қатор катталикларга боғлиқ. Оддий (нормал) ҳарорат ва босимда металлар

иссиқликни жуда яхши, газлар эса жуда ёмон ўтказади. Масалан, айрим моддаларнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти қуйидаги қийматларга эга: мис λ = 384 Вт/(м·К); пўлат λ = 46,5 Вт/(м·К); бетон λ = 1,28 Вт/(м·К); томчили суюқликлар λ = 0,1÷0,7 Вт/(м·К); газлар λ = 0,006÷0,6 Вт/(м·К); ҳаво λ = 0,27 Вт/(м·К). 4. ИССИҚЛИК НУРЛАНИШИ Нурланиш ёрдамида иссиқлик алмашиниш жисм ички энергиясини электромагнит тўлқинлари орқали тарқалишга асосланган. Нурланаётган жисмдан ажралган электромагнит тўлқинларининг вакуумдаги тезлиги нурнинг тезлигига тенгдир (С=3·10 8 м/с). Электромагнит тўлқинлари бошқа бирор жисмда ютилганида қайтадан молекулаларнинг иссиқлик ҳаракати энергиясига айланади. Иссиқлик нурланишининг тўлқин узунлиги 0,8-800 мкм чегарасида ўзгаради. Нурланиш тезлиги ҳароратнинг ошиши билан кўпаяди. Юқори ҳароратларда (масалан t ≥ 600 0 С бўлганда) қаттиқ жисмлар ва газлар ўртасидаги иссиқлик алмашинишда нурланиш йўли билан иссиқликнинг тарқалиши ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади. Агар жисмнинг юзасига Q Н миқдорида нурланган иссиқлик тушса, унинг фақат бир улиши Q А жисм томонидан ютилади ва иссиқлик энергиясига айланади, бошқа улуши Q R жисмнинг юзасидан қайтарилади, энергиянинг қолган улуши Q Д эса жисм орқали ўтиб кетади. Демак: Q Н = Q А + Q R + Q Д (7.16) ёки1   H D H R H A Q Q Q Q Q Q . (7.17) (7.17) тенгламадаги биринчи бўлинма жисмнинг нурланган иссиқликни ютиш қобилиятини, иккинчи бўлинма қайтариш қобилиятини,

учинчи бўлинма эса жисмнинг ўзидан нурланган иссиқликни ўтказиб юбориш қобилиятини билдиради. Агар,А Q Q H A  R Q Q H R  ва D Q Q H D  , демак, қуйидагига эга бўламиз: А + R + D = 1 . (7.18) А, R, ва D нинг сон қийматиларига кўра, жисмлар қуйидаги турларга бўлинади: 1) агар А=1 (R=D=0) бўлса, у ҳолда жисмга тушаётган нурланган энергиянинг ҳаммаси ютилади. Бундай жисм абсолют қора жисм деб аталади; 2) агар R=1 (А=D=0) бўлса, жисмга тушаётган нурланган энергиянинг ҳаммаси қайтарилади. Бундай жисм абсолют оқ жисм деб юритилади; 3) агар D=1 (А= R =0) бўлса, жисмнинг юзасига тушаётган нурланган энергиянинг ҳаммаси жисмдан ўтиб кетади. Бундай жисм диатермик жисм деб аталади. Табиатда абсолют қора ёки абсолют оқ, диатермик жисмлар йўқ. А, R ва D ўртасидаги боғлиқлик жисмнинг табиатига, юзасининг тузилишига ва унинг ҳароратига боғлиқ. Одатда қаттиқ жисмлар ва суюқликлар учун D =0 ва А+ R =1 бўлади. Газлар эса асосан диатермик жисмлар каторига киради. Ҳақиқий шароитда жисмлар юзасига нур ҳолида тушган энергиянинг бир улуши ютилади, яна бир улиши кайтарилади, қолган қисмини эса жисм ўзидан ўтказиб юборади. Бундай жисмлар одатда кулранг жисмлар деб юритилади. Стефан-Больцман қонуни. Бирор жисмнинг юза бирлиги F дан вақт бирлиги τ давомида тўлқин узунлигининг ҳамма интервали бўйича (λ=0 дан λ=  гача) нурланган энергиянинг миқдори жисмнинг нур чиқариш қобилияти Е деб аталади:

Е = F Q H . (7.19) бу ерда Q Н – жисм томонидан нурланган энергия. Жисмнинг нур чиқариш ҳусусиятининг тўлқин узунлиги интервалига нисбати нурланиш тезлиги дейилади: J = d dE . (7.20) Охирги тенгламани интеграллаш натижасида жисмнинг нур чиқариш ҳусусияти ва нурланиш интервали ўтрасидаги боғлиқликни аниқлаш мумкин: Е =       0 Jd . Нурланиш умумий энергиясининг абсолют ҳарорат ва тўлқин узунлигига боғлиқлигини Планк назарий йўл билан кашф этган: E =          0 2 5 1 1 T е C C . (7.21) (7.21) тенгламадаги доимийликлар ушбу қийматларга эга: С 1 =3,22·10 -16 Вт/м 2 ва С 2 =1,24·10 -2 Вт/м 2 . Охирги тенгламани ихчамлаштириб қуйидаги боғлиқликни оламиз: Е 0 = К 0 Т 4 , (7.22) бу ерда Е 0 абсолют қора жисмнинг нур чиқариш қобилияти, Вт/м 2 ; К 0 – абсолют қора жисмнинг нур чиқариш доимийлиги, К 0 =5,67·10 -8 Вт/м 2 ·К 4 ; Т – жисм юзасининг абсолют ҳарорати, К. (7.22) тенглама Стефан-Больцман қонуни деб аталади. Бу қонун Планк тенгламасининг ҳосиласи ҳисобланади. Бу қонунга кўра, абсолют қора жисмнинг нур чиқариш ҳусусияти юза абсолют ҳароратининг тўртинчи даражасига мутаносибдир . Стефан-Больцман қонуни кулранг жисмлар учун куйидаги кўринишга эга:

Е = εС 04 100     T , (7.23) бу ерда ε - кулранг жисмнинг нисбий нур чиқариш коэффициенти, С 0 – абсолют қора жисмнинг нур чиқариш коэффициенти, С 0 = 5,67 Вт/м 2 ·К 4 . Кулранг жисмнинг нисбий нур чиқариш коэффициенти материалнинг табиати, унинг ранги, ҳарорати, юзасининг ҳолатига боғлиқ бўлиб, унинг қиймати 1 дан кичик бўлади ва 0,055÷0,95 чегарада ўзгаради (масалан, t =25 0 С бўлганда углеродли пўлат листи учун ε ≈ 0,82). Кирхгоф қонуни. Бу қонун кулранг жисмнинг нур чиқариш ва нурни ютиш ҳусусиятлари ўртасидаги боғлиқликни ифода қилади. Ўзаро параллел жойлашган кулранг I ва абсолют II жисмларни олиб кўрамиз (7.4-расм). Бир жисм юзасидан чиқарилган нур иккинчи жисмнинг юзасига тушади. Кулранг жисмнинг ютиш қобилиятини А 1 билан белгилаймиз. Абсолют қора жисм учун А 2 =А 0 =1. Кулранг жисм ҳароратини абсолют қора жисм ҳароратидан юқори деб оламиз, яъни Т 1 >Т 2 . Бунда кулранг жисмнинг юза бирлигидан (вақт бирлигида) нурланиш орқали берилган иссиқликнинг миқдори қуйидагича топилади: q = E 1 – Е 0 · А 1 . (7.24) 7.4-расм. Кирхгоф қонунини аниқлашга доир схема.I II T 1 T 2 A 1 E 1 E 2 = E 0 A 2 = A 0 =1

Иккала жисмнинг ҳарорати бир хил бўлганда иссиқлик мувозанати юзага келади ( q = 0): E 1 – Е 0 А 1 = 0. Бундан 0 1 1 E A E  . Натижада узаро параллел жойлашган бир қатор жисмлар учун қуйидаги ифодани ёзиш мумкин:  1 1 A E   2 2 A E   0E A E n n ƒ (Т) . (7.25) (7.25) тенглама Кирхгоф қонунини ифодалайди. Бу қонунга асосан маълум ҳарорат учун ихтиёрий бир жисмнинг нур чиқариш қобилиятини унинг нур ютиш қобилиятига бўлган нисбати ўзгармас миқдор бўлиб, бу миқдор абсолют қора жисмнинг нур чиқариш қобилиятига тенг. Нур чиқариш орқали иссиқлик алмашиниш. Ҳарорати абсолют нолдан юқори бўлган жисмлар нур орқали ўзаро энергия алмашиниши мумкин. Бундай энергиянинг алмашиниши оқибатида ҳарорати паст бўлган жисм ҳарорати юқори бўлган жисмдан қўшимча энергия (иссиқлик) олади. Харорати юқори бўлган жисмдан ҳарорати паст бўлган жисмга ўтган иссиқлик миқдори энергетик баланс орқали аниқланади. Масалан, юзалар F 1 ва F 2 га тенг бўлган ўзаро параллел жойлашган текис жисмлар ўртасидаги нурланиш орқали ўтган иссиқлик миқдори қуйидагича топилади: Q Н = С 1-2 F T T                  4 2 4 1 100 100 , (7.26) бу ерда Q Н – биринчи жисмдан иккинчи жисмга нурланиш орқали берилган иссиқлик миқдори; F = F 1 = F 2 – жисмнинг нур чиқараётган юзаси; С 1-2 – текис жисмларнинг келтирилган нур чиқариш коэффициенти. Каттиқ жисм ва суюқликлар нур энергиясининг ҳамма тўлқин узунлиги интервалида нурни ютиши ва чиқариши мумкин, газлар эса нур энергиясининг айрим тўлқин узунликларинигина ютиш ва чиқариш ҳусусиятларига эга. Газлар нурни бутун ҳажми бўйича ютиши ёки чиқариши мумкин, шу сабабли нурланиш жараёни газ қатламининг қалинлиги ва газ

аралашмаси таркибидаги нур чиқариш қобилиятига эга бўлган газнинг миқдорига боғлиқдир. Газнинг нурланиш иссиқлигини қуйидаги тенглама орқали топиш мумкин: Q r = ε r C 0 4 100     rT (7.27) бу ерда ε r – газнинг нисбий нур чиқариш коэффициенти; T r – газнинг абсолют ҳарорати. Газларнинг нисбий нур чиқариш коэффициентларининг қиймати махсус адабиётларда келтирилган. 5. КОНВЕКТИВ ИССИҚЛИК АЛМАШИНИШ Суюқлик ёки газнинг ҳаракати пайтида конвектив иссиқлик алмашиниш юз беради. Бунда иссиқликнинг тарқалиши бир йўла конвекция ва иссиқлик ўтказувчанлик усуллари ёрдамида амалга ошади. Конвекция дейилганда суюқлик ёки газ макроскопик ҳажмларининг силжиши пайтида иссиқликнинг ҳароратлари турлича бўлган бир қисмидан бошқа қисмига ўтиши тушунилади. Конвекция фақат ҳаракат қилаётган муҳитда юз бериши мумкин, чунки бунда иссиқликнинг тарқалиши муҳитнинг силжиши билан боғлиқдир. Суюқлик ёки газ оқими ва уларга тегиб турган жисм юзаси оралиғида иссиқликнинг тарқалиши конвектив иссиқлик алмашиниш ёки иссиқликнинг берилиши деб аталади. Ҳаракатланувчи муҳитдаги конвектив иссиқлик алмашинишда ҳароратларнинг ўзгариш схемаси 7.5-расмда берилган. Суюқлик муҳити икки қатламдан иборат бўлади: чегара қатлами ва оқимнинг маркази. Қаттиқ жисм юзасидаги ҳароратни t g , оқим марказидаги ҳароратни t м , чегара қатлам қалинлигини δ билан белгилаймиз. Қаттиқ жисм юзасидан чегара қатлам орқали энергия иссиқлик ўтказувчанлик йўли билан ўтади. Чегара қатламдан муҳитнинг марказига иссиқлик асосан конвекция орқали тарқалади. Иссикликнинг қаттиқ жисм

юзасидан суюқ муҳитга берилиш жараёнига оқимнинг ҳаракат режими катта таъсир кўрсатади. 7 .5-расм. Конвектив иссиқлик алмашинишида ҳароратларнинг ўзгариши. Конвекция икки турга бўланади (табиий ва мажбурий). Суюқликнинг «иссиқ» ва «совуқ» қисмларидаги зичликлар фарқи таъсирида табиий конвекция юзага келади. Мажбурий конвекция ташқи кучлар (насос, вентилятор, аралаштиргич) таъсирида ҳосил бўлади. Суюқлик турбулент режим билан ҳаракат қилганида иссиқлик алмашиниш жараёни анча тез боради, ламинар режимда эса секин кетади. Ньютон қонуни. Конвектив иссиқлик алмашинишнинг асосий қонуни Ньютоннинг совитиш қонуни ҳисобланади. Бу қонунга кўра, иссиқлик алмашиниш юзасидан атроф муҳитга (ёки, аксинча бирор муҳитдан қаттиқ жисм юзасига) берилган иссиқлик миқдори dQ деворнинг юзасигаt g t мQ δ

( dF ), юза ва муҳит ҳароратларининг фарқига ( t g – t м ) ҳамда жараённинг давомийлигига ( d τ ) тўғри мутаносибдир, яъни: dQ = α ( t g – t м ) dFdτ , (7.28) бу ерда α – иссиқлик бериш коэффициенти. Иссиқлик бериш коэффициенти қуйидаги ўлчов бирлигига эга:                       K м Bm град с м Ж t t d dF dQ M g 2 2 ) (  . Узлуксиз иссиқлик алмашиниш жараёни учун (7.28) тенглама қуйидаги кўринишда бўлади: Q = αF ( t g – t м ) . (7.29) Иссиқлик бериш коэффициенти α деворнинг 1 м 2 юзасидан суюқликка (ёки муҳитдан 1 м 2 юзали деворга) 1 с вақт давомида, девор ва суюқлик ҳароратларининг фарқи 1 0 С бўлганда берилган иссиқликнинг миқдорини билдиради. Бу коэффициентнинг миқдори бир қатор катталикларга боғлиқ: суюқликнинг тезлиги w , унинг зичлиги ρ, қовушоқлиги  , муҳитнинг иссиқлик-физик хоссалари (солиштирма иссиқлик сиғими с, иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти λ, суюқликнинг ҳажмий кенгайиш коэффициенти β), деворнинг шакли, ўлчами (қувур учун d – диаметр, L – узунлик) ва унинг ғадир-будурлиги ε 0 . Шундай қилиб иссиқлик бериш коэффициентининг қиймати куйидаги омилларга боғлиқ экан: α = ƒ ( w , ρ, μ, с, λ, β, d , L , ε 0 ) . (7.30) Иссиқлик бериш коэффициентининг бир қатор омилларга боғлиқ бўлганлигидан, иссиқлик ўтказиш жараёнларининг барча кўринишлари учун

α нинг қийматини ҳисоблаб чиқадиган умумий тенгламани олишнинг имкони йўқ. Фақат иссиқлик алмашинишнинг асосий жараёнлари учун тажриба натижаларини ўхшашлик назарияси ёрдамида қайта ишлаш орқали критериал тенгламаларни чиқариш мумкин. Бу критериал тенгламалар ёрдамида иссиқлик бериш коэффициентининг қиймати ҳисоблаб топилади. Конвектив иссиқлик алмашинишнинг критериал тенгламаси. Амалиётда конвектив усул билан иссиқликнинг тарқалиши учун ишлаб чиқилган диффериенциал тенгламаларни ўхшашлик назарияси асосида қайта ишлаш натижасида олинган критериал тенгламалар кенг ишлатилади. Конвектив иссиқлик алмашинишнинг критериал тенгламаси умумий ҳолда қуйидаги кўринишга эга: Nu = ƒ I ( F 0 , Pe , H 0 , Re , Fr , Г 1 , Г 2 , …, Г n ) , (7.31) бу ерда: Nu =  l – Нуссельт мезони: α – иссиқлик бериш коэффициенти; l – аниқловчи геометрик ўлчам; λ – муҳитнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти. Нуссельт мезони асосий аниқловчи мезон бўлиб, девор ва оқим чегарасидаги иссиқликнинг ўтиш тезлигини ифодалайди. F 0 = 2l  – Фурье мезони: a – ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти; τ – жараённинг давомийлиги. Фурье мезони нотурғун иссиқлик жараёнларида ҳарорат майдонининг ўзгариш тезлиги, муҳитнинг ўлчами ва физик катталиклари ўтрасидаги боғлиқликларни белгилайди. Pe = Re · Pr =   wlc a wl  Пекле мезони: w – оқимнинг тезлиги; с – муҳитнинг солиштирма иссиқлик сиғими;  – унинг зичлиги. Пекле мезони конвектив иссиқлик алмашиниш пайтида конвекция ва иссиқлик ўтказувчанлик усуллари ёрдамида ўтказилган иссиқлик миқдорларининг нисбатини ифодалайди.

H 0 = l w – Гомохрон мезони. Бу мезон ўхшаш оқимлардаги нотурғун ҳаракатнинг хусусиятини ҳисобга олади. Re =    wl wl  – Рейнольдс мезони: µ,  – муҳитнинг динамик ва кинетматик қовушоқлик коэффициентлари. Рейнольдс мезони оқимдаги инерция ва ишқаланиш кучларининг нисбатини аниқлайди. Fr = gl w2 – Фруд мезони: g – эркин тушиш тезланиши. Фруд мезони оғирлик кучининг суюқлик ҳаракатига таъсирини ифода қилади. Г 1 = 0 1 L L , Г 1 = 0 2 L L , …, Г n = 0L Ln – геометрик ўхшашлик мезонлари: Г 1 , Г 2 , …, Г n – иссиқлик алмашинишда қатнашаётган девор ёки юзанинг асосий геометрик ўлчамлари; L 0 – аниқловчи ўлчам. Қувурлар учун аниқловчи ўлчам вазифасини диаметр бажаради ( L 0 = d ). L 0 сифатида қувурнинг узунлиги, букилган қувурнинг эгрилик радиуси ва бошқа шу каби ўлчамлар ишлатилиши мумкин. Шундай қилиб, конвектив иссиқлик бериш жараёнининг умумий критериал тенгламаси таркибига иссиқлик ўхшашлик мезонлари ( Nu , F 0 , Pe ) дан ташқари гидродинамик (Н 0 , Re , Fr ) ва геометрик ўхшашлик мезонлари (Г 1 , Г 2 , … , Г n ) ҳам киради. Ре= R е·Р r бўлганлиги сабабли (7.31) тенгламадаги Пекле мезони ўрнига Прандтл мезонини ишлатиш мумкин. Бунда конвектив иссиқлик беришнинг умумий критериал тенгламаси қуйидаги кўринишни эгаллайди: Nu = ƒ II ( F 0 , Pr , H 0 , Re , Fr , Г 1 , Г 2 , …, Г n ) , (7.32) Pr = a c     – Прандтл мезони: с – солиштирма иссиқлик сиғими; a – ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти. Прандтл мезони суюқликнинг қовушоқлик ва ҳарорат ўтказувчанлик ҳоссаларининг нисбатини ифода қилади.

Прандтл мезонининг сон қиймати томчили суюқликлар учун 3÷300 атрофида бўл ади ва ҳароратнинг кўтарилиши билан анчага камаяди. Газлар учун Р r нинг қиймати ўзгармас бўлиб, атомлар сонига боғлиқ бўлади (Р r ≈0,7÷1). Тахминий ҳисоблашлар учун Р r нинг қийматини қуйидагича олиш мумкин: бир атомли газлар учун 0,67; икки атомли газлар учун 0,72; уч атомли газлар учун 0,8; тўрт ва кўп атомли газлар учун 1,0. Турғун иссиқлик алмашиниш жараёнларида умумий тенгламадан F 0 ва Н 0 мезонлари қисқартирилади. Мажбурий ҳаракат пайтида эса оғирлик кучининг оқим гидродинамикасига таъсири жуда камаяди, бундай шароитда Fr мезонини ҳам қисқартириш мумкин бўлади. У ҳолда: Nu = ƒ III ( Re , Pr , Г 1 , Г 2 , …, Г n ) , (7.33) (7.32) ва (7.33) тенгламаларининг кўриниши тажриба йўли билан аниқланади, одатда бўндай тенгламалар даражали шаклда ифодаланади. Масалан, диаметри d ва узунлиги ℓ бўлган қувурдаги оқимнинг ҳаракати пайтидаги иссиқлик бериш жараёни учун (7.33) тенгламасини қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин:          d l c d Nu n mPr Re бу ерда с, m , n , p – тажриба йўли билан аниқланадиган катталиклар. Табиий конвекция пайтидаги иссиқлик беришни ҳисоблаш учун Ғ r мезонини анилашга тўғри келади        gl w Fr 2 . Бироқ табиий конвекция пайтида оқим тезлиги w ни ҳисоблаш жуда қийин. Шу сабабдан Fr ўрнига Грасгроф мезонини ишлатиш маъқул бўлади: t gl Cr    2 3 , бу ерда β – ҳажмий кенгайиш коэффициенти; Δ t – «иссиқ» ва «совуқ» суюқлик ҳароратлари фарқи. Грасгоф мезони эркин конвекция пайтида

«иссиқ» ва «совуқ» суюқлик зичликларининг фарқи таъсирида ҳосил бўлган оқимнинг гидродинамик режимини ифодалайди. Табиий конвекция ёки суюқликнинг эркин ҳаракати пайтида иссиқлик беришнинг умумий критериал тенгламаси қуйидаги кўринишни олади:     d l Gr f Nu Pr,, . (7.34) Газлар учун Pr ≈1 ≈ const бўлганлиги сабабли (7.34) тенгламадаги Прандтл мезонини кисқартириш мумкин. Иссиқлик алмашиниш жараёнининг аниқ турлари ҳал қилинганда тегишли критериал тенгламалар ёрдамида Нуссельт мезонининг қиймати топилади. Сўнгра Нуссельт мезонининг тенгламаси орқали иссиқлик бериш коэффициенти α аниқланади: l Nu     . 6. ИССИҚЛИК БЕРИШ ВА ЎТКАЗИШ КОЭФФИЦИЕНТЛАРИНИНГ ҚИЙМАТЛАРИ Саноат ускуналарида олинган иссиқлик бериш ва иссиқлик ўтказиш коэффициентлари (α ва К) нинг тахминий сон қийматлари 7.1 ва 7.2 – жадвалларда берилган. 7.1-жадвал. Иссиқлик бериш коэффициентининг тахминий қийматлари Иссиқлик бериш шароитлари α, Вт/м 2 ·К Турбулент режимда: сувнинг қувур ўқи бўйлаб ҳаракати 1000 – 5500 ҳаво (газ) нинг қувур ўқи бўйлаб ҳаракати ҳаво (газ) нинг қувурни кўндаланг кесиб ўтган ҳаракати 50 – 150 100 – 300 Қувур ўқи бўйлаб ламинар ҳаракатда: сув учун ҳаво учун 300 – 430 10 – 20 Сувнинг эркин ҳаракати 350 – 900

Сувнинг қайнаши 2000 – 2400 Сув буғининг конденсацияланиши 9000 – 15000 Органик суюқликларни иситиш ва совитиш 140 – 400 Органик суюқликларнинг қайнаши 300 – 3500 Органик суюқликлар буғларининг конденсацияланиши 230 – 3000 7.2-жадвал. Иссиқлик ўтказиш коэффициентининг тахминий қийматлари Иссиқлик алмашинишининг тури ва муҳит К, Вт/м 2 ·К мажбурий ҳаракат эркин ҳаракат Оддий босимда газдан газга 12 – 35 3,5 – 12 Газдан суюқликка 12 – 60 6 – 17 Конденсацияланаётган буғдан газга 12 – 120 6 – 12 Суюқликдан сувга 200 – 400 100 – 300 Суюқликдан органик суюқликка 120 – 300 30 – 60 Конденсацияланган буғдан сувга 500 – 1000 300 – 800 Конденсацияланаётган буғдан органик суюқликка 100 – 350 60 –180 Органик моддалар конденсацияланаётган буғидан сувга 350 – 800 230 – 450 Конденсацияланаётган буғдан қовушоқли суюқликка – 300 – 500 7. ИССИҚЛИК ЖАРАЁНЛАРИНИНГ ҲАРАКАТЛАНТИРУВЧИ КУЧИ Муҳитлар ҳароратлари ўртасида бирор фарқ бўлгандагина, иссиқлик ҳарорати юқори бўлган муҳитдан ҳарорати паст бўлган муҳитга ўтади. Бунда ҳароратлар фарқи иссиқлик алмашиниш юзаси бўйлаб ўзгаради, яъни улар бир хил қийматга эга бўлмайди. Шу сабабли иссиқлик алмашиниш жараёнларини ҳисоблашда ўртача ҳароратлар фарқи Δ t ўр деган тушунча ишлатилади. Муҳитларнинг ўртача ҳароратлар фарқига иссиқлик алмашиниш жараёнларининг ҳаракатлантирувчи кучи деб юритилади. Суюқликлар ҳароратларининг иссиқлик алмашиниш юзаси бўйича ўзгариши муҳитларнинг ўзаро йўналишига боғлиқ. Иссиқлик алмашиниш

ускуналарида иссиқ ва совуқ суюликлар ўзаро параллел, қарама-қарши ёки ўзаро кесишган бўлиши мукин. Булардан ташқари, амалда иссиқлик ташувчи агентларнинг анча мураккаб схемалари ҳам учрайди. Иссиқлик ташувчи агентларнинг йўналиши бир ёки қарама-қарши томонга йўналган бўлганда (7.6-расм), ўртача ҳароратлар фарқи қуйидаги тенглама билан топилади:ku ka ku ka ур t t t t t       lg3,2 , (7.35) бу ерда Δ t ка ва Δ t кu – иссиқлик алмашиниш ускунасининг четларидаги ҳароратларнинг катта ва кичик фарқлари. Ҳароратларнинг бу фарқлари қуйидагича аниқланади: Δ t ка = t I 1 – t I 2 ; Δ t кu = t II 1 – t II 2 ; ёки Δ t ка = t II 1 – t I 2 ; Δ t кu = t I 1 – t II 2 . Агар Δ t ка / Δ t кu < 2 бўлса, ўртача температуралар фарқи қуйидаги тенглама билан топилади: Δ t ўр = 2 ки ка t t   . (7.36) Бундай ҳисоблашда хатолик 4 % дан ортмайди. (7.35) тенгламадан кўриниб турибдики, агар Δ t ка =0 ва Δ t кu =0 бўлса, Δ t ўр =0; агар Δ t ка =Δ t к u бўлса: Δ t ўр = Δ t ка = Δ t кu . t ' 1 t ' 2 ∆ t ka t ' 1 t '' 2 ∆ t ka∆ t ku ∆ t ku t '' 2t '' 1 t '' 1 t ' 2 a F б F

7.6-расм. Иссиқлик ташувчи агентлар ҳароратининг юза бўйича ўзгариши: а) бир хил йўналишда; б) қарама-қарши йўналишда. Агар иссиқлик ташувчи агентлардан бирининг ҳарорати юза бўйича ўзгармаса (тўйинган буғнинг конденсацияланиши, суюқликнинг қайнаши), бундай шароитда Δ t ўр нинг қиймати (7.35) ёки (7.36) тенгламалар бўйича ҳисобланади. Агар иссиқлик ташувчи агентларнинг йўналиши ўзаро кесишса, ўртача ҳароратлар фарқи қуйидаги тенглама билан топилади:ku ka ku ka t ур t t t t t        lg3,2  . (7.37) бу ерда ε Δ t – муҳитлар ҳароратларининг нисбатига боғлиқ бўлган коэффициент. Бу коэффициентнинг қиймати тегишли адабиётларда келтирилаган. 8. ИССИҚЛИК ЎТКАЗИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ ЖАДАЛЛАШТИРИШ Нефть ва газни қайта ишлаш саноатидаги кўпчилик жараёнлар иссиқлик таъсирида боради ва бундай жараёнларни амалга ошириш учун турли иссиқлик алмашиниш ускуналари ишлатилади. Ишлаб чиқаришнинг қувватини ошириш учун иссиқлик алмашиниш ускуналари самарали ишлаши, содда бўлиши ва маҳсулот сифатига таъсир кўрсатмаслиги керак. Бундан ташқари, иссиқлик ускуналарини тайёрлаш учун кам металл сарф бўлиши лозим. Бундай масалаларни ҳал қилиш учун иссиқлик алмашиниш жараёнларини жадаллаштириш зарур. Иссиқлик жараёнларини жадаллаштириш ускуналар иш унумдорлигини оширишга, уларнинг ўлчамини кичрайтиришга, ишлаб чиқариш хоналарининг саҳнини камайтиришга олиб келади. Бу нарса ўз

навбатида иссиқлик ускуналарини ишлатиш ва уларни таъмирлаш учун кетаётган сарф-ҳаражатларни камайтиради, битта ишчига тўғри келадиган маҳсулот миқдорини оширади ва ҳоказо. Иссиқлик жараёнлари жадаллаштирилганда материални иситиш учун кетаётган вақт камаяди, бироқ бу ҳол маҳсулот сифатини пасайтиришга олиб келмаслиги лозим. Текис деворлар учун иссиқлик ўтказиш коэффициентини топишдаги қуйидаги тенгламани таҳлил қилиб кўрамиз:2 1 1 1 1        K . Деворнинг термик қаршилигини камайтириш учун девор қалинлиги δ ни камайтириш ва девор материалининг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти λ ни кўпайтириш керак. Конвектив иссиқлик алмашинишни (α 1 ва α 2 ) жадаллаштириш учун суюқликни аралаштириш ва оқимнинг тезлигини ошириш зарур. Агар иссиқлик нурланиш орқали тарқалаётган бўлса, нур чиқараётган юзанинг қоралилик даражасини ва унинг ҳароратини ошириш керак бўлади. Агар текис деворнинг термик қаршилиги ҳисобга олинмаса, бунда юқорида берилган тенглама қуйидаги кўринишни олади: 2 1 2 1 2 1 1 1 1            K . (7.38) (7.38) тенгламадан кўриниб турибдики, К нинг қиймати ҳар доим α нинг энг кичик қийматидан ҳам кам бўлади. Агар α 1 = 40 Вт/м 2 ·К, α 2 = 5000 Вт/м 2 ·К бўлса, у ҳолда К = 39,7 Вт/м 2 ·К бўлади. α 2 қийматининг ортиши К нинг қийматига таъсир қилмайди. α 1 = 40 Вт/м 2 ·К ва α 2 = 10000 Вт/м 2 ·К бўлганда К = 39,8 Вт/м 2 ·К бўлади, К нинг қийматини анчагина ошириш учун кичик қийматли α нинг қиймати (бизнинг мисолда α 1 нинг қийматини) ўзгартириш лозим. Агар α 2 = 5000 ва α 1 = 80 бўлса, К = 78,8 Вт/м 2 ·К; α 1 = 200 деб олинса, К = 192 Вт/м 2 ·К.

Демак α 1 << α 2 бўлса, жараённи жадаллаштириш учун фақат α 1 нинг қийматини ошириш лозим экан. Агар α 1 ≈ α 2 бўлса, бундай иссиқлик алмашиниш жараёнини тезлатиш учун иккала иссиқлик бериш коэффициентлари (α 1 ва α 2 ) нинг қийматларини ошириш мақсадга мувофиқдир. Айрим техникавий ҳисоблашларда деворнинг термик қаршилигини ҳисобга олмаса ҳам бўлади. Амма бунда айрим хатоликларга йўл қуйилади. Бу ҳатоликларнинг қийматини ҳисоблаб кўриш лозим. Айниқса, К нинг қиймати катта бўлганда деворнинг термик қаршилиги ҳисобга олиниши шарт. Ишлаб чиқариш шароитида ускуна деворлари турли ифлосликлар билан қопланиб қолади. Бу ифлосликлар деворнинг термик қаршилигини анча кўпайтиради. Масалан, сувнинг қаттиқлиги ҳисобига девор юзасига ўтириб қолган ифлослик 1 мм қалинликдаги пўлат деворнинг термик қаршилигига тенг. Девор устида ҳар хил ифлосликларнинг ўтириб қолиши, иссиқлик ўтказиш жараёнини секинлаштиришдан ташқари, деворнинг ҳароратини ҳам ошириб юборади. Айрим пайтларда девор ҳароратининг юқори бўлиб кетиши ҳалокатга олиб келиши мумкин. Шу сабабдан иссиқлик ускуналарини ишлатишда девор юзаларини ҳар хил ифлосликларнинг ўтириб қолишидан сақлаш зарур. Иссиқлик алмашиниш жараёнларини қуйидаги усуллар ёрдамида жадаллаштириш мумкин: 1) иссиқлик ташувчи агентларнинг тезлигини кўпайтириш; 2) иситиш юзасини даврий равишда тозалаб туриш; 3) асосий суюқлик оқимини пульсацион тебранишлар орқали юбориш; 4) суюқликнинг юпқа қатлами ҳаракатини ташкил қилиш; 5) қаттиқ материалларнинг донадор қатламидаги иссиқлик алмашинишда қатламни мавҳум қайнаш ҳолатига келтириш; 6) турбулизаторлар ёрдамида оқимнинг таркибини ўзгартириш ва бошқалар. Ҳар бир аниқ шароит учун жадаллаштиришнинг тегишли усулини танлаб олиш керак.

Адабиётлар рўйхати 1. Скобло А.И., Молоканов Ю.К., Владимиров А.И., Щелкунов В.А. Процессы и аппараты нефтегазопереработки и нефтехимии. – М.: Недра, 200 0 . – 677 с. 2. Молоканов Ю.К. Процессы и аппараты нефтега з опереработки. – М.: Химия, 1980. – 407с. 3. Владимиров А.И., Щелкунов В.А., Щелкунов В.А., Круглов С.А. Основные процессы и аппараты нефтегазопереработки (краткий справочник). – М.: Нефть и газ, 1996. – 155 с. 4. Фарамазов С.А. Оборудование нефтеперерабатывающих заводов и его эксплуатация. – М.: Химия, 1978. – 352 с. 5. Рябов В.Д. Химия нефти и газа. – М.: Техника, 2004. – 287 с. 6. Коннова Г.В. Оборудование транспорта и хранения нефти и газа. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2006. – 126 с. 7. Грищенко А.И., Галанин И.А., Зиновьева Л.М. и др. Очистка газов от сернистых соединений при эксплуатации газовых месторождений. – М.: Недра, 1985. – 270 с. 8. Справочник нефтехимика. В двух томах. Том 1. Под редакцией Огородникова С.К. – Л.: Химия, 1978. – 496 с. 9. Справочник нефтехимика. В двух томах. Том 2. Под редакцией Огородникова С.К. – Л.: Химия, 1978. – 592 с. 10. Фукс И.Г., Холодов Б.П. Нефть, газ и продукты их переработки. – М.: Нефть и газ, 1994. – 163 с.

O'xshashlar

Модда ўтказиш асослари

Иссиқлик алмашиниш ускуналари

Грунтшунослик асослари

Нефтни ҳайдаш асослари

Нефткимёвий жараёнларнинг назарий асослари