Ўзбекистон хавфсизлик сиёсатида Афгонистон, Жанубий Осиё ва Якин Шарк омили - Geografiya - Referatlar

Ўзбекистон хавфсизлик сиёсатида Афгонистон, Жанубий Осиё ва Якин Шарк омили

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

115 KB

Ko'chirib olish

Ў збекистон хавфсизлик сиёсатида Афғонистон, Жанубий Осиё ва Яқин Шарқ омили Режа: 1. Ўзбекистон ташқи сиёсатида Афғонистон омили 2. Ўзбекистон билан Покистон ва Ҳиндистон ўртасидаги ҳамкорлик му носабатлар 3. Ўзбекистон ташқи сиёсатида Яқин Шарқ омили

Бугун Афғониcтонда гиёҳванд моддалар ишлаб чиқариш ҳажмининг ортиб бораётгани нафақат минтақа давлатлари, балки бутун жаҳон ҳамжамияти ташвишга солмоқда. Бироқ мазкур иллатга қарши фақат гиёҳванд мод далар ишлаб чиқарилаётган ҳудуд атрофида «хавфсизлик зона»сини ташкил этиш, жазолаш ва маъмурий чора- тадбирларни кучайтириш билангина курашиш кифоя қилмайди. Бу муаммони, биринчи навбатда, Афғонистон иқтисодиётини чуқур таркибий ўзгартириш, аҳолини тинч ва бунёдкорлик меҳнати билан банд этиш орқалигина ҳал қилиш мумкин. Президент Ислом Каримов Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги нутқида мамлакатимиз ички ва ташқи сиёсатининг энг долзарб муаммолари ҳақида ҳам алоҳида фикр мулоҳазаларини баён қилди. Ўзбекистон раҳбари, биринчи навбатда, Марказий Осиёда тинчлик ва барқарорликни сақлаш, минтақани барқарор хавфсиз ҳудудга айлантириш мамлакат ташқи сиёсатининг устувор йўналиши эканлигига ypғy берди. Бу мақсадни амалга ошириш учун қўшни давлатлар билан интеграциялашув жараёнларини изчил давом эттириш, бозор ислоҳотларини ривожлантиришда минтақавий бозорни шакллантиришга алоҳида аҳамият бериш зарурлигини эътироф этди. Шунингдек, Республикамиз раҳбари Афғонистондаги вазиятни барқарорлаштириш ва қайта тиклаш борасида давом этаётган ижобий жараёнлар билан бир қаторда, минтақада сакланиб қолаётган стратегик мавҳумлик ҳолати хусусида ҳам тўхталиб ўтди. Буни қандай изоҳлаш мумкин? Биринчидан, ўтган уч ярим йиллик муддат мобайнида давлатлар коалицияси ёки айрим давлатларнинг ўз ҳудудида алоҳида мунтазам равишда амалга ошириб келган ҳарбий ва ноҳарбий чора-тадбирларига қарамай толибонлар ва ал-қоидачилар раҳбарлари Мулла Омар, Усома Бин Лоден ва уларнинг яқин сафдошлари ҳамон ҳибсга олинмаганлиги, турли давлатларда улар томонидан содир этилаётган террорчилик актлари оқибатида бегуноҳ кишиларнинг ўлимига сабаб бўлаяпти. Афғо нистонда ҳукумат аъзолари, давлат идоралари ва уларнинг ходимларига қарши ҳужумлар уюштирилаяпти. Хамид Карзай ҳукумати ўз қарорларини амалга оширишда ҳар хил тўсиқларга дуч келаяпти; Иккинчидан, Афғонистонни қайта тиклаш бўйича сиёсий, этник ва диний гуруҳлар раҳбарлари ўртасида келишилган аҳдлашув принципларини бузиш ҳоллари ҳам юз бермоқда.

Учинчидан, Афғонистон давлат чегаралари тўлиқ назоратга олинмаган, хусусан Покистон билан чегарадош TOF ли ҳудудларда нотинчлик ҳукм сурмоқда ва бу муаммони ҳал қилишда асосий омил ҳисобланган афғон миллий армияси ва полициясини шакллантириш жараёни эса катта қийинчиликлар билан амалга оширилмоқда. Тўртинчидан, жаҳон ҳамжамиятининг ёрдами ва Афғонистон ҳукуматининг олиб бораётган доимий курашига қарамай мамлакатда гиёҳванд ўсимликларни етиштириш, қайта ишлаш ва чет элларга етказишнинг махфий йўллари ва усуллари ҳамон мавжуд. Бешинчидан, мамлакат адлия тизими бугунги талаб даражасида шаклланмаган. Лекин шунга қарамасдан , ў тган уч ярим йил давомида Афғо н стонда тикланиш ва янги ҳаёт учун кураш жараёни изчил давом эт аётганлиги қувонарлидир . Бундай хулосага келишни асословчи далиллар етарли. Булар: а)Афғонистонда амалга оширилаётган сиёсий реформа, қайта тиклаш ва миллий бирдамлик дастурлари; б) мазкур дастурларни амалга ошириш учун донор давлатларнинг Токио конференциясида 4,8 млрд А ҚШ доллари ҳажмида ги мабла ғнинг ажратилиши; в) БМТ байро ғи остида А ҚШ бошли қ аксарият давлатлар коалицияси кучларининг Аф ғ онистон ҳ удудида тартиб ў рнатиш учун олиб бораётган ҳ аракатлари; г) турли давлатларнинг Афғонистон ҳ укумати билан биргаликда тикланиш жараёнида фаол қ атнашувининг ҳ ажми ва ҳо казо. Қ айд қи лиш лозимки, толибонлар режими қ улатилгач, кун тартибида мамлакат ичида тартибни са қл аш, чегаралар хавфсизлигини таъминлаш, давлат бошқаруви, алоқа, транс порт, энергетика, таълим, тиббий ёрдам тизимларини тиклаш, қи шло қ х ў жалигини ривожлантириш каби долзарб масалалар турар эди. Хонавайрон б ў лган шаҳар ва қи шло қл арни, и қт исод ва хўжаликни афғон хал қи ў з кучи билан тиклаши эҳтимолдан узо қ эди. Шу сабабли жа ҳон ҳ амжамияти, биринчи навбатда, қў шни давлатлар афғон халқиг а, Президент Хамид Карзай бошли қ ҳ укуматга ў з ёрдам қў лларини ч ў здилар. Ушбу ўринда қ айд қи лиш лозимки, донор давлатларнинг Токиода ташкил этган Аф ғ онистонга ёрдам жам ғ армасини Жа ҳо н Банки томонидан бош қ ариш йўлга қў йилди. Терроризмга қ арши курашда асосий ролни ў йнаган А ҚШ маъмурияти қ уйидаги вазифаларни ў з зиммасига олди: а) пойтахт Қо бул ша ҳ ри, унда жойлашган ҳукумат хавфсизлигини таъминлаш, шунингдек, давлатнинг муҳим вилоятларида тар тиб са қл ашни ташкил этиш; б) Афғонистон давлатчилиги рамзларидан бири бўлмиш миллий армияни тузиш, тарбиялаш ва ўқ итиш; в) вилоятларнинг аксариятида са қ ланиб қо лган экстремист гуру ҳл арни тугатиш ва бир ва қ тнинг ўзида Аф ғ онистон маҳа л лий давлат органлари билан

ҳа мкорлик қи лиш ма қ садида Мува ққ ат тикланиш гуру ҳ ларини ( Provincial Reconstruction Teams - PRT ) жойлаштириш. Бу гуру ҳл арнинг ҳа р бири А ҚШ ҳ арбий кучлари, Хал қа ро ривожланиш агентлиги ( USAID ), Давлат департаменти ва коалицияга кирган дав латлар намояндаларидан таркиб топ г ан. Шу ўринда айтиб ўтиш лозимки, айрим америкалик сиёсатшунос олимларнинг тасди қл ашича, А Қ Ш маъмурияти Афғонистонни қайта тиклаш жараёнида II жа ҳ он урушидан с ў нг Европада, хусусан, мағлубиятга учраган Германия ва Японияда қў лланган, тажрибадан ўтган тактикани қў лламоқда. Бу тактика асосида бир мақсад йўлида бирлашиб ҳамкорлик қилиш ва давлатларни демократия принциплари асосида янгитдан қ уриш эвазига мабла ғ билан таъминлаш ётади. Президент Жорж Буш ўзининг сайловолди чи қи шлари ва кейинги баёнотларида Усома Бин Лоден ва унинг ҳа мро ҳл арини қид ириб топиш ва Аф ғ онистонда тиклаш ишларини охирига етказишни таъкидлаб ўтди. Ҳа миша афғон халқи га д ў ст б ў либ келган Ҳинди стон хал қи ҳа м сезиларли ёрдам беряпти: 170 миллион. А Қ Ш доллари ҳ ажмида мабла ғ , 300 та автобус, 3 та самолёт, 1 миллион тонна ғалла ажратди, Қобул шаҳрида И .Г анди номида шифохона очди, юзлаб аф ғ он ёшлари нинг Ҳ индистоннинг етакчи ўқ ув юртларида ўқи шлари учун стипендиялар белгилади ва айни пайтда давлат бошқарув ходимларини ўқ итиш, малакасини оширишда ҳ амкорлик қилмоқд а. Афғонистон та шқи савдосини ривожлантириш ма қ садида Эрон билан биргаликда Эрон порти Чахбахарни Афғонистон чегараси билан боғловчи й ў лни қу ришда фаол иш олиб бор моқда . Қў шни Эрон давлати ҳ ам Афғонистонга ҳ ар томонлама кўмак бермо қ да: Токио донор давлатлар конференциясида Аф ғ онистонни тиклаш фондига 560 млн . А Қ Ш доллари ҳ ажмида мабла ғ қў шди, чегарадош вилоятларига электр энергияси, табиий газ етказиб бермо қ да, 2000 аф ғ он ёшларининг Эрон олий ўқ ув юртларида ўқ иши учун стипендия ажратди. Аф ғ онистоннинг денгиз ор қ али савдо ало қ аларини ривожлантиришни к ў зда тутган ҳ олда ў зининг Ча ҳ ба ҳ ар денгиз портини замонавийлаштирмо қ да, унга келадиган й ў лларни юқорида таъкидлаб ўтганимиздек, Ҳ индистон ва Аф ғ онистон билан биргаликда қ урмо қ да. Германия ички тартиб ва хавфсизликни таъминлашда асосий роль ў йновчи янги полиция қ исмларини тайёрлашни ў з зиммасига олган. Россия, Япония, Хитой, Европа Иттифо қ и давлатлари, Туркия, араб давлатлари ва Жанубий-Шар қ ий Осиё давлатлари эса Аф ғ онистонга ҳ ам молиявий, ҳ ам техникавий, ҳ ам гуманитар ёрдам к ў рсатмо қ да.

Ў збекистон-Аф ғ онистон муносабатларига т ў хталар эканмиз, шуни қ айд қ илиш лозимки, икки давлат қ адимдан бир-бирига қў шни, ерлари бир-бирига туташган, бир дарёдан сув ичиб келган. Икки давлат ра ҳ барлари ў ртасида бир неча бор учрашувлар б ў либ ў тди. Д ў стона ва амалий муносабатлар ў рнатилди. Бир қ атор му ҳ им ҳ ужжатлар имзоланди. Қ обул ва Тошкентда дипломатик ваколатхоналар фаолият к ў рсатмо қ да. Ўзбекистон ҳ ам Толибонлар режими ва Ал- Қ оида террористик ташкилотига қ арши давлатлар коалицияси тарафида туриб курашда қ атнашди. Энди эса Аф ғ онистонни қ айта тиклаш жараёнида фаол қ атнашмо қ да. Ў збекистонлик мутахассислар вайрон б ў лган ў ндан орти қ к ў прикларни таъмирлаб, й ў лларни эксплуатация қ илишга лойи қ ҳ олатга келтирмо қ далар. Аф ғ онистоннинг шимолий вилоятларига электр энергияси етказиб бермо қ да. Ўзбекис тон автомобиллари, қ урилиш материаллари ва бошқа товарлари Афғонистон бозоридан муста ҳ кам ў рин эгалламоқда. Кўп афғон ёшлари Ўзбекистоннинг турли олий ўқ ув юртларида ўқ имо қ далар. Эрон, Афғонистон билан тузилган шартномага биноан, ў збекистонлик мутахассислар Термиз ша ҳ рини Эроннинг Чахбахар порти билан Ҳирот шаҳри орқали бо ғ ловчи янги автомобил ь й ў лини қ уришда қ атн ашадилар. Келажакда шу й ў лга параллел равишда темир й ў л қ урилиши ҳ ам м ў лжалланган. Юқорида келтирилган мулоҳазаларга хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, аксарият давлатлар кўп азоб-уқубат чеккан, лекин мағрур афғон халқига ўз ҳаётини янгилаш, барқарор тараққиёт йўлига тушиб олиши ва тинчликсевар дав латлар қаторидан ўрин эгаллашида баҳоли қудрат кўмаклашишга тайёр эканлигини изҳор этмоқда ва ўзларининг амалий ҳаракатлари билан бу хоҳишларини тасдиқламоқда. 2. Ўзбекистон ва Жанубий Осиё давлатлари муносабатларининг геосиёсий жиҳатлари Ўзбекистон Президенти И.Каримовнинг мустқилликнинг дастлабки йилларида Покистонга амалга оширган давлат ташрифи Ўзбекистон ва Покистон ўртасидаги ҳамкорликка асос солган бўлса, Покистон Ислом Республикаси Бош вазири Муҳаммад Навоз Шарифнинг Ўзбекистонга ташрифи ва унда имзоланган ҳужжатлар муносабатларни янги поғонага кўтарди. Бу учрашувларда давлатлараро муносабатларда муҳим бўлган Ўзбекистон Республикаси билан Покистон Ислом Республикаси ўртасидаги давлатлараро муносабатлар ва ҳамкорлик принциплари тўғрисидаги шартнома, иқтисодий ва савдо ҳамкорлиги, шунингдек, маданият, соғлиқни сақлаш, фан, техника, кадрлар тайёрлаш, туризм, спорт ва оммавий ахборот соҳасида ҳамкорлик қилиш тўғрисидаги битимлар имзоланди. Бундан ташқари икки давлат ўртасида сув ресурслари, электрлаштириш,

ирригация ва мелиорация соҳасида ҳамкорлик қилиш тўғрисидаги, почта ва телекоммуникация соҳасида, давлат банклари ва миллий банклари ваколатхоналар айирбошлаш тўғрисидаги, инвестициялар ва сармояларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги битимлар имзоланди. 2005 йил март ойида Покистон Президенти Парвез Мушаррафнинг Ўзбекистонга ва 2006 йилнинг май ойида Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг эса Покистонга қилган ташрифлари икки мамлакат ўртасидаги муносабатларда муҳим из қолдирди. 2007 йил 14-15 март кунлари Покистон Ислом Республикаси Бош вазири Шавкат Азизнинг Ўзбекистонга амалга оширган расмий ташрифи билан Ўзбекистон-Покистон муносабатларининг ривожида янги босқични бошлаб берди. Ўзбекистон ва Покистон раҳбарлари бўлиб ўтган учрашувларда ўзаро иқтисодий муносабатларни ривожлантириш билан бирга Афғонистондаги вазиятни барқарорлаштириш ва унга ёрдам кўрсатиш масалалари ҳам муҳокама қилинди. Икки мамлакат раҳбарилари афғон муаммоси бўйича мулоқотларга мунтазамлик тусини беришга, террорчилик, наркобизнес ва экстремизмга қарши кураш борасида тажриба ва ахборот алмашиб боришга келишиб олдилар. Дунё энегия захираларига эҳтиёж ортиб бораётган бир пайтда, Покистон энергия манбаларига бой ҳисобланган Марказий Осиёдан чиқадиган жанубий йўналишдаги янги транспорт тармоқларининг ўз коммуникацияларига туташишидан манфаатдор. Ўзбекистон Покистон йўллари орқали Арабистон денгизи соҳилларига чиқиш имкониятининг мавжудлиги эса икки томон учун ҳам манфаатлидир. Покистон компаниялари Ўзбекистон ҳудудидаги нефть-газ конларини қидириш ва ўрганишга жиддий қизиқиш билдирмоқда. Шунинг учун Исломободда Афғонистон орқали Покистонга чиқадиган транспорт тармоқларини барпо этиш лойиҳаларига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Бу Покистон товарларининг (пластмасса буюмлар, чарм ва картондан ясалган маҳсулотлар, дори-дармон, мева) Ўзбекистон орқали Марказий Осиё давлатлари бозорларига кириб боришига ҳам хизмат қилиши шубҳасиздир. Ўзбекистон эса ўз навбатида Покистон бозорига йўналтирилган экспорт ҳажмини (пахта, полиэтилен, суюлтирилган газ, кабель, минерал ўғитлар, ғалла, қишлоқ хўжалиги техникаси) кенгайтириш имкониятига эга бўлади. Мисол учун, Покистон Ўзбекистон пахтасини учинчи давлатлар орқали сотиб олар эди. Масалан 2006 йилда ўзаро товар айирбошлаш ҳажми икки ҳисса ортиб, 20 миллион АҚШ долларини ташкил қилди. Эрон бандаргоҳлари орқали Покистонга юборилган Ўзбекистон пахтасининг қиймати бу кўрсаткичдан бир неча карра ортиқ. Шуларни инобатга олиб, икки мамлакат раҳбарлари

савдо-иқгисодий ҳамкорлик бўйича Ўзбекистон-Покистон қўшма комиссиясининг фаолиятини такомиллаштиришга келишиб олганлар. 2007 йилнинг бошида Исломободда комиссиянинг навбатдаги мажлиси бўлиб ўтди. Покистон Бош вазирининг Ўзбекистонга ташрифи асносида эса икки мамлакат ишбилармонларининг бизнес-форуми ташкил қилинди. Покистонда Ўзбекистоннинг нафақат пахта ва ипагига, юртимизда давом этаётган хусусийлаштириш жараёнига ҳам қизиқиш катта. Энергетика ва транспорт коммуникациялари соҳасида амалга оширилаётган ҳамкорлик истиқболда тўқимачилик, қишлоқ хўжалиги каби соҳаларда қўшма корхоналарнинг кўпайишига олиб келиши мумкин. Ўзбекистондаги мавжуд қулай сармоявий муҳит покистонлик ишбилармонларнинг юртимизга қизиқишини тобора оширмоқда. 2007 йилда Ўзбекистонда Покистон сармояси иштирокида тузилган қирққа яқин корхона фаолият кўрсатмоқда. Улар ишлаб чиқарган товарлар ва кўрсатган хизматларнинг йиллик ўртача қиймати 20 миллиард сўмга, экспорти ҳажми эса 4 миллион АҚШ долларига етади. Тарихий ва маданий яқинлик, айниқса, ижтимоий соҳадаги алоқаларни мустаҳкамлаш учун яхши омил бўлмоқда. Икки мамлакат вакиллари Ўзбекистон ва Покистонда амалга оширилаётган турли халқаро маданият ва санъат фестивалларида, жумладан, ҳар икки йилда Самарқандда ўтказиладиган "Шарқ тароналари" халқаро мусиқа фестивалида, илмий-маърифий анжуманларда қатнашиб келмоқдалар. Олимлар тарихий-маънавий меросга оид маданий ёдгорликларни, қўлёзмаларни тадқиқ этмоқдалар. Лекин бу борадаги имкониятлар ҳам тўла ишга солинаётгани йўқ. Умуман, маданий ва илмий доираларнинг, спортчиларнинг ўзаро алоқаларини янада кенгайтириш имкониятлари кўп. Ўзбекистон Жанубий Осиёнинг етакчи мамлакати бўлган Ҳиндистон билан ҳам алоқаларини кенгайтирмоқда. 1993 йил 23-25 май кунлари Ҳиндистон Бош вазири Нарасимха Рао давлат ташрифи билан Ўзбекистонда бўлди. Сафар кунларида Ўзбекистон Республикаси билан Ҳиндистон Республикаси ўртасида давлатлараро муносабатлар ва ҳамкорлик тамойиллари тўғрисидаги шартнома, “Фойда ва мулкка икки ёқлама солиқ солмаслик тўғрисида”ги, “ҳаво йўллари тўғрисида” ва “савдо-иқтисодий ҳамкорлик тўғрисида”ги битимлар имзоланди. Ўзбекистон Президенти И.А. Каримовнинг 1993 йил 17-19 август кунлари Ҳиндистонга расмий ташрифи чоғида икки мамлакат ўртасида “иқтисодий, савдо ва илмий-техникавий ҳамкорлик тўғрисида”, “маданият, соғлиқни сақлаш, фан, техника, туризм, спорт ва оммавий ахборот соҳасида ҳамкорлик қилиш тўғрисида”ги битимлар имзоланди. Ўзбекистон ва Ҳиндистон ўртасида ҳамкорлик

кенгайиб бормоқда. 1995 йил 25 август куни Тошкент шаҳрида Ҳиндистоннинг "Тата Прожектс Лтд" фирмаси томонидан қуриб битказилган 600 ўринли саломатлик зали, мажлислар хонаси, сервис хизмати, ер ости гаражи, сауна барлари, катта ресторан бўлган замонавий меҳмонхонанинг очилиши фикримизнинг далилидир. Ўзбекистоннинг Ҳиндистон билан алоқаларининг янги босқичга кўтарилишида Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг 2005 йил 4-6 апрель кунлари шу мамлакатга амалга оширган давлат ташрифи алоҳида аҳамият касб этади. Ушбу ташриф давомида Президент И.Каримов билан Ҳиндистон Президенти Абдул Қалам ва Бош вазир Манмохан Сингх ўратсида музокаралар олиб борилди. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, Ҳиндистон Марказий Осиё Республикалари орасида Ўзбекистон билан яқин иқтисодий ва сиёсий, маданий ва ижтимоий соҳалардаги алоқаларни ривожлантиришдан манфаатдор эканлигини намоён этмоқда. Ҳозирги пайтда Ҳиндистон билан қўшма асосга эга бўлган 30 дан ортиқ компаниялар Ўзбекистонда муваффақиятли фаолият юритмоқда. Биргина 2004 йилда икки мамлакат ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 121 миллион АҚШ долларидан ошиб кетди. Ҳиндистон билан Марказий Осиё давлатлари ўратсидаги ҳамкорлик қизиқиши нафақат иқтисодий, балки геосиёсий омиллар билан ҳам мустаҳкамланмоқда. Зеро Ҳиндистон бугун Жанубий Осиё минтақасида ёки Марказий Осиё билан муносабатлардагина эмас, балки жаҳон ҳамжамиятида ўзининг обрў-эътибори ва салоҳияти билан юксак мавқега эга бўлиб бормоқда. Гарчи анча маданий тусда ёндашаётган бўлса-да Ҳиндистон Марказий Осиёга худуди Россия, Хитой, АҚШ ёки Япония сингари геосиёсий объект сифатида қарамоқда. Шу нуқтаи-назардан бугунги кунда Ҳиндистонга «учинчи дуне мамлакати» сифатида муносабат билдириш ярамайди, балки аксинча, унга жуда жиддий геосиёсий ўйинчи сифатида муносабат қилингандагина ижобий натижаларга эришиш мумкин. 4. Ўзбекистон ташқи сиёсатида Яқин Шарқ омили Мустақилликка эришган ҳар қандай давлатнинг тараққиёти учун нуфузли давлатлар билан ҳамкорлик қилиш муҳим бўлиб, Ўзбекистон ҳам истиқлолнинг илк кунлариданоқ ана шундай эзгу мақсад йўлида ҳаракат қила бошлади. Биринчилар қаторида Ўзбекистон Яқин ва ўрта Шарқ ҳамда араб мамлакатлари билан алоқа ўрнатиш ва алоқани ривожлантиришга киришди. Негаки, бу давлатлар билан Ўзбекистоннинг қадриятлари, дини, урф-одати ва анъаналари жуда яқиндир.

1991 йил 16-19 декабрь кунлари И.Каримов раҳбарлигидаги Ўзбекистон давлат делегацияси мамлакатимиз мустақиллигини биринчи бўлиб тан олган мамлакат – Туркияга ташриф буюрди. Туркия Президенти Турғут Ўзол, Бош вазир Сулаймон Демирэл каби раҳбарлар ва ишбилармонлар билан амалий учрашувлар, суҳбатлар бўлиб ўтди. Сафар чоғида Ўзбекистон Республикаси билан Туркия жумҳурияти ўртасидаги давлатлараро муносабатларнинг асослари ва мақсадлари тўғрисида Протокол, иқтисодий ва савдо соҳасидаги ҳамкорлик тўғрисида, битим, маданият, фан, таълим, соғлиқни сақлаш, спорт ва туризм соҳасидаги ўзаро ҳамкорлик тўғрисида, битим, транспорт ва коммуникациялар соҳасидаги битим, ахборот ва янгиликлар айирбошлаш, телевидение ва радио эшиттириш бўйича ҳамкорлик қилиш ҳақида протоколлар ва бошқа бир қатор ҳужжатлар имзоланди. Ўзбекистон билан Туркия ўртасидаги муносабатлар кейинги йилларда анча кенгайди. Ўзбекистонда Туркия элчихонаси, Туркияда Ўзбекистон элчихонаси фаолият кўрсатиб келмоқда. Ҳамкорликни янада чуқурлаштиришда Туркия давлати раҳбарлари Турғут Ўзол, Тансу Чиллер, Месут Йилмазларнинг Ўзбекистонга расмий ташрифлари чоғида имзоланган ҳужжатлар катта аҳамиятга эга бўлди. Икки давлат ўртасидаги ҳамкорлик газлама ва тайёр кийим-кечак ишлаб чиқариш, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишлаш, қўшма корхоналар қуриш, кадрлар тайёрлаш, туризмни ривожлантириш ва бошқа соҳаларда амалий натижалар бермоқда. Туркиялик ҳамкорлар Ўзбекистон иқтисодиётига 1,5 миллиард АҚШ доллари ҳажмида сармоялар киритди. 200 га яқин қўшма корхоналар барпо этилди. "Коч холдинг", "Айсел" шулар жумласидандир. Ўзбекистон билан Туркия ўртасида ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 1997 йилда 300 миллион АҚШ долларини ташкил қилди. 1992 йил 24-25 ноябрь кунлари республикамиз Президенти И.Каримовнинг Эрон Ислом Жумҳуриятига расмий давлат ташрифи Ўзбекистон ва Эрон ўртасида давлатлараро алоқаларга асос солди. Сафар чоғида Ўзбекистон Республикаси билан Эрон Ислом Жумҳурияти ўртасида давлатлараро муносабатларнинг асослари тўғрисида декларация, ҳаво транспорти соҳасидаги ҳамжиҳатлик тўғрисида, иқтисодий ва илмий-техникавий ҳамкорлик соҳасидаги ҳамжиҳатлик тўғрисида, почта, телефон ва телеграф соҳасидаги ҳамжиҳатлик тўғрисида меморандумлар, давлат Марказий банклари ўртасида битим имзоланди. 1993 йил 18 октябрда Эрон Президенти Али Акбар Хошимий Рафсанжонийнинг Ўзбекистонга расмий ташрифи икки мамлакат ўртасидаги алоқаларнинг янада кенгайишига кўмаклашди. Сафар чоғида транзит алоқаларни тартибга солиш тўғрисида ҳамда халқаро автомобиль қатнови тўғрисида битимлар имзоланди.

Эрон Ислом Республикаси билан Ўзбекистон ўртасидаги алоқаларнинг геосиёсий жиҳатларига эътибор қаратадиган бўлсак шуни таъкидлаш керакки, Эрон Марказий Осиё билан яқинлашиш мақсадида тарихий-маданий омилларни восита сифатида қўллашга ҳаракат қилади. Ўзбекистон эса Эроннинг қулай стратегик жойлашуви, Форс кўрфазидаги бандаргоҳларидан ўз маҳсулотларини дунё бозорига олиб чиқиш мақсадида фойдаланади. 2003 йил Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Эрон Ислом Республикасига давлат ташрифи икки мамлакат ўртасида изчил ва дўстона алоқалар ривож топаётганидан далолат беради. 2002 йил якунларига кўра икки мамлакат ўртасидаги маҳсулот айирбошлаш ҳажми 260 миллион АҚШ долларига тенг бўлганлигини таъкидлаш мумкин. Икки мамлакат ўртасида дипломатик алоқалар ўрнатилган давр ичида 40 дан ортиқ турли характердаги ҳужжат имзоланган. Агар 1996 йилда Эрон ҳудудидан 34 минг тонна транзит юк олиб ўтилган бўлса, 2002 йилда бу кўрсаткич 500 минг тоннага етди. 2002 йилда Ўзбекистон ҳудуди орқали ташиб ўтилган Эронга тегишли юкларнинг умумий миқдори эса 750 минг тоннани ташкил этган. Ўзбекистон Республикаси билан Яқин Шарқ мамлакатлари ўртасидаги ўзаро алоқаларни ривожлантиришда – Қувайт Амирлиги ўзига хос ўрин тутади. Ўзбекистон Республикаси Президенти Қувайт Давлати Амири шайх Жаббор ал-Ахмад ал-Жаббор ас- Сабахнинг таклифига мувофиқ 2004 йилнинг 19-20 январида шу давлатга расмий ташриф буюрди. Давлатимиз раҳбарининг Қувайтга расмий ташрифи чоғида Ислом Каримовнинг «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликкка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари» асарининг таржимаси шу давлатда босмадан чиқди ва унинг тақдимоти бўлиб ўтди. Қувайт Амирлигида бўлиб ўтган расмий музокараларда Ўзбекистон билан Қувайт ўртасидаги алоқаларни ривожлантиришнинг истиқболли йўналишлари, хусусан сармоя жалб этиш, қишлоқ хўжалиги, энергетика ва транспорт соҳаларида ҳамкорлик қилиш имкониятлари келишиб олинди. Учрашувлар чоғида Қувайт давлатида ер ва сув ресурларидан фойдаланиш борасида тўпланган тажриба Ўзбекистон қишлоқ хўжалигида қўл келиши мумкинлиги таъкидлаб ўтилди. Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов раҳбарлигидаги давлат делегацияси расмий ташриф билан Саудия Арабистони, Мисрда бўлди ва улар билан давлатлараро муносабатларнинг асослари тўғрисида шартномалар, иқтисодий, илмий-техникавий ва маданий ҳамкорлик битимлари имзоланди. Саудия Арабистони, Миср давлат ва ҳукумат вакилларининг Ўзбекистонга расмий сафари пайтида имзоланган ҳужжатлар эса давлатлараро муносабатларни янада ривожлантиришга хизмат қилмоқда. Ўзбекистон

ёшлари Қоҳира университетида, "Аль-Азхар" ва "Айн Шамс" университетларида, мисрликлар Тошкент Техника ва Аграр университетларида, таҳсил олмоқдалар. Тошкентда Миср Республикасининг фан ва таълим маркази фаол ишлаб турибди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов 2007 йил 17-19 апрель кунлари Миср Республикасига расмий ташриф буюрди. Сафар олдидан журналистларга берган интервьюсида мамлакатимиз раҳбари ушбу мамлакат тўғрисида ўзининг айрим мулоҳазаларини баён қ илар экан, Ўзбекистон ташқи сиёсатида Мисрнинг ўрни қанчалик муҳим эканлигини эътироф этди. Миср қуруқликда Африка билан Осиёни, сув йўллари орқали Осиё-Тинч океани минтақаси билан Европани боғлайди. Шу боис Ўзбекистон ва Миср минтақавий ҳамда халқаро сиёсатда муҳим ўрин тутувчи мамлакатлар сирасига киради. Миср – маданиятнинг, давлатчиликнинг энг қадимий маркази. Мисрни Нил неъмати деб атайдилар. Дунёдаги энг узун дарё, ушбу ўлкадаги ҳаёт манбаи бўлган Нилда сув миқёсини ўлчайдиган иншоотни улуғ аллома, ватандошимиз Аҳмад ал-Фарғоний бунёд этган. Ўзбекистон билан Миср халқларининг бундай тарихий яқинлиги ва ҳамкорлигига кўплаб мисоллар келтириш мумкин. Қадимги Шарқнинг фанлар академияси ҳ исобланган "Байтул ҳикма"да ижод этган ватандошларимиз - буюк алломаларнинг аксарияти Мисрга бориб, маҳаллий халқнинг илм-фани ва маданияти ривожига улкан ҳисса қўшган. Бошқача айтганда, Ўзбекистон билан Миср халқлари ў ртасида бугунги дўстлик ва ҳамкорлик алоқаларига аждодларимиз асос солганлар. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Миср Араб Республикасига расмий ташрифида мана шу азалий алоқаларни ҳозирги замон талабларидан келиб чиққан ҳолда янгича асосда равнақ топтиришг мақсади кўзда тутилади. Мисрда Ўзбекистонга эҳтиром нечоғли катта, мамлакатимиз билан ҳамкорликка интилиш нақадар кучли эканлигига бир мисол билан ишонч ҳосил қилиш мумкин. Ўзбекистон мустақиллигини араб давлатлари орасида биринчи бўлиб Миср тан олди. У биринчилар қаторида Ўзбекистон билан дипломатия муносабатлари ўрнатиб, юртимизда элчихона очди. Энг муҳими – янги, мустақил Ўзбекистон Президенти И.Каримовнинг илк хорижий сафарларидан бири ҳам айнан Мисрга расмий ташрифи бўлди. Ўзбекистон билан Мисрнинг тарихий, маданий, маърифий муштараклиги кўп. Ислом Каримов айтганидек, халқларимизнинг дунёқараши ҳам бир-бирига яқин. Айни пайтда геосиёсий ва геостратегик жиҳатдан мамлакатларимиз ўртасида ўхшашлик мавжуд эканлигини кўрсатмоқда. Мамлакатларимиз қадимда Буюк Ипак йўлининг асосий тармоқлари бўлган. Жануби-Шарқий Осиё, МДҲ, Европа мамлакатларини туташтирувчи транспорт

коммуникациялари Ўзбекистондан ўтади. Марказий Осиёнинг табиий бойликлари, энергетик захиралари янги коммуникация тармоқларини барпо этиш, янги йўналишларда ҳамкорликни ривожлантириш учун омил бўлмоқда. Мамлакатларимиз сиёсий соҳадаги ҳамкорлигининг юксак даражада ривожлангани, аввало, Узбекистон ва Миср раҳбарларининг дунёда кечаётган сиёсий жараёнларга, ўзаро муносабатларга доир масалаларга ёндашувларининг ўхшаш ёки яқин эканлиги билан изоҳланади. Гуманитар ҳамкорлик - тарихий муштараклик тақозоси. Хусусан, таълим соҳасидаги алоқалар жуда фаол. Икки мамлакат кадрлар тайёрлашда бир-бирига кўмак бераётир. Ўзбекистон ва Миср олий ўкув юртлари ўртасида йигирмадан зиёд ҳамкорлик битими имзоланган. Соғлиқни сақлаш соҳасидаги алоқалар изчил ривожланаётир. Фармацевтика соҳасидаги ҳамкорликни кенгайтиришдан икки мамлакат ҳам бирдай манфаатдор. Ўзбекистон мустақиллик йилларида бу соҳани фаол ўзлаштирди ва жадал ривожлантирмокда. Миср ҳам фармацевтика соҳасида катта салоҳият ва бой тажрибага эга. Биргаликда фармацевтика корхоналарини очиш орқали мамлакатларимиз Марказий Осиё ва умуман МДҲ бозорларининг салмоқли қисмини эгаллаши мумкин. Айни пайтда бу йўналишда саккизта лойиҳани амалга ошириш мўлжалланмоқда. Яна бир муҳим соҳа – сайёҳликдир. Ўзбекистонликлар учун Мисрнинг тарихий обидалари, хусусан, эҳромлар қанчалик жозибадор бўлса, мисрликлар учун Имом ал- Бухорий, Имом ат-Термизий, Имом Мотуридий, Маҳмуд аз-Замахшарий, Нажмиддин Кубро, Аҳмад ал-Фарғоний, Бурҳонуддин Марғиноний, Баҳоуддин Нақшбанд, Хўжа Аҳрор Валий каби алломалар ватани бўлган Ўзбекистоннинг осори атиқаларини, муқаддас қадамжоларини зиёрат қилиш шунчалар эъзозлидир. Миср халқи Ўзбекистонда аждодлар меросини тиклаш борасидаги ишларни юксак қадрлайди. Ўзбекистон учун сайёҳлик соҳасида хизмат кўрсатиш тармоғини ривожлантиришда Миср билан ҳамкорлик қилиш фойдалидир. Иқтисодий ҳамкорлик давлатлараро муносабатларнинг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Жорий йилнинг март ойида Тошкентда Савдо-иқтисодий ва илмий- техникавий ҳамкорлик бўйича Ўзбекистон - Миср ҳукуматлараро кўшма комиссиясининг навбатдаги мажлиси бўлиб ўтди. Икки томонлама ҳамкорликнинг улкан имкониятларини намойиш этган ушбу анжуман якунида савдо алоқаларини ривожлантириш, хусусан, Мисрга кўплаб турдаги маҳсулотлар, жумладан, замонавийлаштирилган Ил-76 юк ташиш самолётлари ва Ил-114 йўловчи ташиш самолётлари, тракторлар ва бошқа турдаги қишлоқ хўжалиги техникаси, кабел-ўтказгич маҳсулотлар, трансформаторлар, қуёш батареялари,

мис, ипак етказиб бериш борасида кўплаб келишувларга эришилди. Сайёҳлик, илм-фан ва таълим соҳаларида ҳамкорлик алоқаларини тўғрисидаги ҳужжатлар имзоланди. Стратегик нуқтаи назардан қараганда, Ўзбекистон билан ҳамкорлик орқали Миср Марказий Осиё ва МДҲ мамлакатлари бозорларида ўз ўрнини кенгайтириши мумкин. Ислом конференцияси ташкилоти ва Араб давлатлари лигасининг фаол аъзоси бўлган Миср Ўзбекистонга мазкур тузилмалар доирасида ҳамкорлик учун йўл очади. Ислом Каримовнинг 2007 йил апрел ойида Мисрга қилган ташрифи асносида ўзаро алоқа ларнинг хуқуқий пойдевори янада мустаҳкамланди. Ўзбекистон Рес публикаси ва Миср Араб Республикасининг қўшма баёноти қабул қилинди. Икки мамлакат хукуматлари ўртасида уюшган жиноятчи лик ва терроризмга қарши кураш да ҳамкорлик, судьялар малакаси ни ошириш ва суд-ҳукуқ соҳасида тажриба алмашиш тўғрисидаги битимлар, ахборот соҳасида ҳамкор лик, 2007-2010 йилларга мўлжалланган маданий ҳамкорлик тўғри сидаги протоколлар, шунингдек, Ўзбекистон Маданият ва спорт иш лари вазирлиги билан Миср Мил лий спорт кенгаши, Ўзбекистон Ташқи иқтисодий алоқалар, инвес тициялар ва савдо вазирлиги би лан Миср Халқаро ҳамкорлик ва зирлиги, Ўзбекистон Савдо-сано ат палатаси билан Миср Савдо палаталари федерацияси, "Ўзинфо инвест" агентлиги билан Миср Ин вестиция ва эркин худудлар бош дирекцияси, Ўзбекистон Стандарт лаштириш, метрология ва серти фикатлаштириш агентлиги билан Миср Стандартлаштириш ва сифат ташкилоти, Ўзбекистон Марказий банки билан Миср Марказий бан ки ўртасида англашув меморан думлари, Алишер Навоий номида ги Ўзбекистон Миллий кутубхона си билан Миср Искандария кутуб хонаси ўртасида ҳамкорлик тўғрисидаги протокол, Ўзбекистон Таш қи иқтисодий фаолият миллий бан ки билан Миср Миллий банки, "Банк дю Каир" ва "Банк Мисрий" ўртасида молиявий ҳамкорлик тўғрисидаги битимлар имзоланди. Шарқ мамлакатларида, жумла дан, Мисрда маърифатли ислом нинг қарор топишида, Ўзбекистон ва Миср ўртасидаги тарихий муштаракликнинг ижобий натижаси сифатида дунёвий фанларнинг шаклланиши ва ривож ланишида Мовароуннаҳр мутафак кирларининг ҳиссаси беқиёс бўлган. Хусусан, 800-861 йиллард а яшаб ижод этган буюк ватандо шимиз Аҳмад ибн Муҳаммад ал-Фарғоний эҳромлар юртида ўчмас из қолдирган. У Нил дарёси суви нинг сатҳини ўлчайдиган ўта ноёб иншоот услубларни кашф қил ган. Миср катта ҳудудининг саҳро зоналаридан иборат эканлиги ва фақат Нил водийсида зироатчилик қилиш мумкинлиги инобатга олин са, буюк ватандошимиз яратган "Миқёси Нил" мамлакатдаги сув захираларидан унумли фойдаланиш да, дарёда сув сатҳи ўзгаришла рини башорат қилишда муҳим аҳамият касб этиб келган. Миср қишлоқ хўжалигидаги вазият бугун ги кунда ҳам

Нилдаги сув миқёсига бевосита боғлиқ. Юксак даражада билим талаб этадиган, ўта аниқ лик билан ишланган «Миқёси Нил» дан ҳозир ҳам кенг фойдаланилади. Миср ҳукумати буюк алломага эҳтиром ва икки мамлакат халқла рининг кўп асрлик илмий-маданий алоқалари тимсоли сифатида Аҳмад ал-Фарғонийга ҳайкал ўрна тишга қарор қилди. Президент Ислом Каримовнинг ташрифи до ирасида ушбу ҳайкалнинг расмий очилиш маросими бўлиб ўтди. "Миқёси Нил" бунёд этилган Рода оролига Ўзбекистон расмий делегацияси, Миср ҳукумати аъзо лари, жамоатчилик вакиллари, олимлар йиғилди. Тантанали маросимда Ислом Каримов Ўзбекистон ва Миср халқларининг дўстлиги узоқ давр ларга бориб тақалишини, бу дўстликка улуғ аждодларимиз асос солганини алоҳида таъкид лади. Ўзбек заминида етишиб чиққан алломалар, хусусан, Аҳмад ал-Фарғоний жаҳон илм-фани ри вожига улкан ҳисса қўшганини қайд этди. Шу боис 1998 йилда аллома таваллудининг 1200 йил лиги ЮНЕСКО шафелигида жа ҳон миқёсида, жумладан, Мисрда ҳам кенг нишонланди. У IX аср даёқ сайёрамизнинг диаметрини ҳисоблаб чиққан, дунёни қитъа ларга, етти иқлимга бўлиб, шарҳлаган олимдир. Ал- Фарғонийнинг астрономияга оид тадқиқотлари ҳозир ҳам бутун дунё олимлари учун асосий қўлланмалардан бўлиб келмоқда. Қ о ҳ и р а ш а ҳ р и ҳ о к и м и Абдулазим Вазир Ўзбекистон Республикаси Президентининг Миср халқига совғаси сифатида қабул қилинган ушбу ёдгорлик Аҳмад ал-Фарғонийнинг Миср цивилизацияси равнақи йўлидаги хизматларига кўрсатилган юк сак эҳтиром ифодаси эканини таъкидлади. Қайд этиш жоизки, Миср пой тахтида «Ҳадиқа ал-Ўзбекия», «Сур ал-Ўзбекия», «Ҳай ал-Ўзбе кия» номлари билан аталувчи мавзелар бор. Айтишларича, ил гари Буюк Ипак йўли бўйлаб са фар қилган карвонлар Мисрга келганда мана шу мавзеларда тўхтаган. Айниқса, «Сур ал-Ўзбе кия» мавзеси диққатга сазовордир. Бугун у ердаги китоб дўконларида қадим ва ноёб асарларни топиш мумкин. Булар ҳам халқларимиз нинг илмий-маданий алоқалари нечоғли қадимий ва мустаҳкам эканлигидан далолат беради. Миср ва Ўзбекистон ҳукуматлари ўртасида эришилган келишувлар икки томонлама ҳамкорликни янги босқичга олиб чиқишга хизмат қили ши, бу борада янги уфқлар очи ши шубҳасиздир.

Адабиётлар : 1. Ибрагимова Н.Ш. Сравнительный анализ политических взаимоотношений Республики Узбекистан с Республикой Индия и Исламской Республикой Пакистан на современном этапе. Автореф. дис... канд. полит. наук. Т. ; 2004. 2. Уткин А.И. Мировой порядок XXI века: Прогнозы, перспективы, предсказания. - М. ; Эксмо, Алгоритм, 2002. - 512 с. 3. Бобоев А. «Ўзбекистон-Миср. Ҳамкорликнниг янги уфқлари». Халқ сўзи. 2007 йил 20 апрель. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Жанубий-ғарбий Осиё

Жанубий ва жануби-шарқий Осиё

Узбекистон геосиёсатида мдх ва марказий осиё омили

Ўзбекистон Республикаси геосиёсий манфаатлари тизимида Россия, Европа ва Америка омили

Жанубий Африка