Xorazm vohasi qishloq xo'jalik yerlarini tasniflash

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39.50390625 KB

Ko'chirib olish

Xorazm vohasi qishloq xo`jalik yerlarini tasniflash Xorazm voxasi qishloq xo`jalik yerlarini o`rganishda regional morfologik tamoyillarga amal qilingan xolda, yer yuzasining tuzilishini 3 ta yirik morfologik birlikka ajratish mumkin; yassi allyuvial delta tekisligi. Tulkinsimon tekisliklar va kirlar. Mazkur morfologik birliklar o`simlik va tuproq qoplami, gidrotermik sharoitning o`ziga xosligi bilan ajralib turadi. Shuning uchun ularda qishloq xo`jalik ekinlarining ma`lum bir turlari keng tarqalgan. Vohada yuqoridagi xususiyatlarni hisobga olib, quyidagi uchta asosiy qishloq xo`jalik ekini turlarini ajratish mumkin. Yassi allyuvial delta tekisligi sholizorlari; Tulkinsimon tekisliklardagi paxtazorlar; Kir yaylov landshaftlari. Yassi allyuvial delta tekisligi sholizorlari va paxtazorlari Amudaryoning Sarikamish deltasida keng tarkalgan bo`lib, relyefi deyarli bir xil. Bu yerlar Xorazm voxasining Gurlan, Yangibozor tumanlari va O`rganch tumanining Chalish xududlarini uz ichiga oladi. Mazkur qishloq xo`jalik ekinlari voxaning tekis yerlarida tarkalib, yer yuzasining kiyaligi garb va shimoliy garb tomonga yo`nalgan. Mutloq balandligi 80–115 metrga teng; tekislik yuzasida bir kancha kanal kollektorlar koldiklari uchrab turadi. Asosan yukor turtlamchi va Sarikamish allyuvial yotkiziklari keng tarkalgan. Yotkiziklardan gil, soztuprok, kumok, mayda va yirik zarrali kumlar turli xil kalinliklarda uchraydi. Bu yerlarda yer osti suvlarining satxi turli xil chuqurlikda bo`lib, 0,3 m dan 1,5 metrgacha o`garib turadi, ayniqsa vegetatsiya davrida maksimum darajaga yetadi. Qish oylarida esa ancha pasayish holatlari kuzatiladi. Yer osti suvlarining minerallashish darajasi 3-10 g/l gacha yetadi; suvning tarkibi gidrokarbonat natriyli va sulfat natriyli. Vohaning ko`p joylarida, xususan, Gurlan tumani hududlarida sho`rlangan tuproqlar ko`prok uchraydi. Qishloq xo`jalik ekinlaridan ko`prok sholi, bug`doy, paxta, beda, makkajo`xori ekiladi. Tekislikning kupchilik kismi antropogen landshaftlardan iborat. Deltaning to`lqinsimon tekisliklari asosan Orkaunguz qora qumining shimoliy yon bag`irlari va vohaning janubiy, janubiy g`arbiy va janubiy sharq tomonlarida tarqalgan. Bu tekislik Bog`ot tumanining janubi-sharq tomonlarini, Xazarasp tumani, Xiva

$tumanining janubiy qismlarini, Qo`shkupir tumanining janubi-g`arb qismlarini o`z ichiga oladi. Tekislikda yer osti suvlari ham turli xil chukurlikda joylashgan. Ariq va kanallar kesib o`tgan joylarda yer osti suvlarining satxi 0,5 metrga, qumli joylarda 10 – 20 metrga yetadi. Yer osti suvlarining satxi turli darajada bo`lib, ayrim joylarda kuchli shurlangan. Bunday yerlarda sho`r ko`llarning qoldiqlarini uchratish mumkin. Tuprogi o`tloqi botqoq, suvlari kuchli shurlangan; tarkibi sulfat natriyli. To`lqinsimon tekislik landshaftining ko`pchilik qismi qumlar bilan qoplanganligi sababli qishloq xo`ujaligini rivojlantirish uchun ancha nokulayliklar tugdiradi. Lekin bunday yerlarni kayta ishlab ilg`or texnologiya jarayonlaridan foydalanib, tuprok shurlarini yuvish ishlarini olib borish natijasida qishloq xo`jalik ekinlarini ekish mumkin. Sugoriladigan yerlarning ko`pchilik qismi paxta ekinlari bilan band. Qir yaylovlari Yumurtov tepaligining koldiklaridan iborat bo`lib, voxaning shimoliy kismlarida kam maydonlarni egallagan. Uzunligi 5 km. – ga, kengligi esa 1,5 km - ga teng. Bu maydonlarning kupchilik kismi Korakalpokiston Respublikasiga karashli bulganligi sababli Xorazm viloyatida kam maydonlarni egallagan. Gurlan tumanining shimoli-g`arbiy kismlarini o`z ichiga oladi. Vohaning sug`oriladigan yerlaridan oqilona foydalanishda yerlarning tuproq unumdorligining hisobga olgan holda ham guruhlarga ajratish muxim axamiyatga ega. Chunki, yerdlardan foydalanishdagi yondashuv yerga kilinadigan ortikcha sarf xarajatlarning keskin kamayishiga va yerdan olinadigan daromadning ortishiga olib keladi. Shunga kura, Xorazm voxasining suhoriladigan yerlarini kuyidagicha guruhlarga ajratish maksadga muvofikdir: 1. Tabiiy sharoiti nokulay bulgan xududlar. Bunday yerlar voxaning kuchli shurlangan kismlari bo`lib, Orkaunguz korakumlarida, shuningdek, Yangibozor, Gurlan, Xiva, Kushkupir tumanlarining ayrim joylarida uchraydi. SHo`rxoklardagi tuzlar mikdori 500 – 1200 t\ga ga teng. Qishloq xo`jalik ekinlari kam ekiladi, ayrim joylarda agromeliorativ ishlari olib borilishi natijasida yerlardan foydalanish imkoniyati mavjud. Bunday yerlarning xar gektaridan 15 – 20 sentnerdan xosil olish mumkin. 2. Tabiiy sharoiti o`rtacha qulaylikdagi yerlari vohaning ko`pgina kismlarida - Amudaryo xozirgi vodiysining yuqori qayirlarida, qadimiy Daryolik va Daudan vodiylarida, Shovot, O`rganch, Xonka, Bogot tumanlarining ayrim kismlarida tarkalgan.$ $Yer osti suvlarining satxi 1.0 – 3,0 metr chukurlikda joylashgan. Minerallanish darajasi 1 – 2, 5 g\l ga yetadi. Kimyoviy tarkibi sulfatli, natriyli. Tuproklari urtacha shurlangan allyuvial utloki, ayrim joylarda botkok utloki bo`lib, kimyoviy tarkibi xloridli sulfatli. Bunday yerdagi allyuvial utloki tuproklarning tuz mikdori 100 – 350 t\ga ga yetgan. Bu zonadagi rayonlarda paxtadan 30 – 35s\ga gacha, sholidan esa 35 s\ga gacha xosil olish mumkin. 3. Tabiiy sharoiti kulay bulgan yerlar, voxaning yassi allyuvial delta tekisliklarida, ya`ni O`rganch, Xiva, Xonka tumanlarining ayrim joylarida uchraydi. Lekin voxada xozirgi kunda bunday joylar juda kam kolgan. Yer osti suvlarining satxi nisbatan chukur joylashgan bo`lib, 1.0-1,5 metrga yetadi. Minerallanish darajasi 1 g\l, tarkibi gidrokarbonat natriyli. Tuprog`i kam sho`rlangan bo`lib, allyuvial utloki, tuz mikdori 80 – 150 t\ga ga yetadi. Qishloq xo`jalik ekinlari yaxshi rivojlanishi uchun tuproqdagi tuz me`yori (ya`ni xlor tarkibi ) 0.015-0.02 % bulishi, shu jumladan g`o`za rivojlanishi uchun esa 0,03 % bulishi maksadga muvofikdir (Rafikov A., 1997). Bunday sharoitda paxta, sholi, bugdoy, bedadan 40-45 sentnergacha xosil olish mumkin.$

O'xshashlar

Qashqadaryo vohasi shaharlari

Buxoro vohasi shaharlari urbanizatsiyasi

Xorazm turistik mintaqasi

Xorazm viloyati qishloq xo`jalik majmuasini hududiy tashkil etishni takomillashtirishda kartografik metoddan foydalanish

Gidrologik prognozlar va ularni tasniflash masalalari