Qashqadaryo viloyati aholisining mustaqillik yillarida o'sishi va joylanishi - Geografiya - Referatlar

Qashqadaryo viloyati aholisining mustaqillik yillarida o'sishi va joylanishi

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

36.0224609375 KB

Ko'chirib olish

Qashqadaryo viloyati aholisining mustaqillik yillarida o`sishi va joylanishi Mustaqillik yillarida mamlakatimizda demografik jarayonlarning xududlarda qanday kechayotganligini o`rganish, davlatning demografik, iqtisodiy – ijtimoiy islohotlarni amalga oshirishida muhim o`rin tutishi bilan ham ahamiyatli. Shu jixatdan olib qaralganda, respublikamiz janubida joylashgan Qashqadaryo viloyati o`zining tabiiy sharoiti, mineral resurslari, iqtisodiy salohiyati va demografik jarayonlarning kechishiga ko`ra boshqa xududlardan ajralib turadi. Viloyatda, 2007 yil 1 yanvar holatiga ko`ra, 2462 ming kishi yashayotgan bo`lib, mamlakatimizda oxirgi marta o`tkazilgan 1989 yilgi aholi ro`yxatiga (1596 ming) nisbatan 866 ming kishiga yoki 154,2 foizga o`sgan. Bu davrda o`rtacha yillik ko`payish 2,46 foizga teng bo`lgan. Ko`rilayotgan yillar mobaynida respublika aholisi 19810 ming kishidan 26663 ming kishiga ko`paygan bo`lib, 134,5 foizga yoki mutloq raqamda 6853 ming kishiga ortgan; o`rtacha yillik ko`payish 1,65 foiz atrofida bo`lgan. So`nggi yillarda respublika aholisining tabiiy ko`payish sur`ati biroz pasaymoqda. Ayni vaqtda bu jarayon Qashqadaryo va Surhondaryo viloyatlarida, boshqa xududlarga qaraganda, nisbatan yuqori. Shuningdek, Qashqadaryo viloyati O`zbekistonda urbanizatsiya darajasi eng past bo`lgan (Xorazm, Surhondaryo viloyatlari bilan birga) xududlardan hisoblanadi. Masalan, respublikamizda urbanizatsiya darajasi 35,9 foiz bo`lgani holda, vohada bu ko`rsatkich 24,6 foizga teng, ya`ni viloyat aholisining 601,6 ming nafari (24,6 %) shaharliklar, 1855 mingini(75.4%) esa qishloq aholisi tashkil qiladi. Hozirda Qashqadaryo viloyatida 12 ta shahar va 4 ta shaharcha mavjud. Qarshi - viloyatning eng yirik shahri, viloyatga bo`ysunuvchi yagona shahar bo`lib, bu yerda 219 ming kishi istiqomat qiladi. Viloyatning qolgan shaharlari (Tolimarjondan tashqari) tuman markazlari vazifasini bajaradi va bevosita tumanga bo`ysunuvchi shaharlar guruhiga kiradi. Shahrisabz (91,6 ming) va Koson (60 ming) shaharlari respublikamizning aholi soni 50 mingdan ortiq bo`lgan shaharlari qatoridan o`rin oladi. 1989 yilda viloyatda aholisi 200 mingdan ortiq bo`lgan faqatgina Shahrisabz tumani mavjud bo`lgan bo`lsa, 100-200 ming kishilik tumanlarga Chiroqchi (172 ming),

Yakkabog` (131 ming), Koson (130 ming), Kitob (124 ming), Qamashi (123 ming); 100 mingdan kam aholisi bo`lgan tumanlarga G`uzor (98 ming), Kasbi (90 ming), Dehqonobod (70 ming), Nishon (63 ming), Mirishkor (52 ming), Muborak (45 ming) kirgan. Mustaqillik yillarida qishloq aholisining barqaror o`sishi natijasida hozirda 13 ta qishloq tumanlaridan 6 tasida 200 mingdan, 5 tasida 100 mingdan ortiq, faqatgina 2 tasida 100 mingdan kam aholi yashaydi. O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasining 2007 yil 1 yanvar holati ma`lumotlarga ko`ra, aholi soni 200 ming va undan ortiq bo`lgan Chiroqchi (295 ming), Shahrisabz (284 ming), Koson (211 ming), Kitob (201 ming) Yakkabog` va Qamashi (har birida qariyb 200 mingdan) tumanlarini birinchi guruhga, 100 mingdan 200 minggacha bo`lgan ikkinchi guruhga Qarshi (180 ming), G`uzor (153,7 ming), Kasbi (142 ming), Dehqonobod (110 ming), Nishon (102 ming) va aholi soni 100 mingdan kam bo`lgan uchinchi guruhga Mirishkor (87,7 ming) hamda Muborak (66 ming) tumanlarini kiritish mumkin. Statistik ma`lumotlar asosida ko`rilayotgan davr mobaynida aholi soni eng ko`p o`sgan tumanlarga Chiroqchi (171,2 %), Qamashi (163,4 %), Kitob (160,4 %) tumanlari tegishli bo`lsa, Shahrisabz va Qarshi tumanlarida aholi o`sishi birmuncha, past bo`lganligini ko`rishimiz mumkin (mos ravishda 140,8 va 137,2%). Bu holatni xududlar miqyosida qaraydigan bo`lsak, 1989 yilda viloyat jami aholining 28,4 foizi tog` oldi mintaqasi (Kitob, Shahrisabz, Yakkabog`), 29,0 foizi adir mintaqasi (Chiroqchi, Qamashi, G`uzor, Dehqonobod), 42,6 foizi tekislik mintaqasi (Koson, Qarshi, Muborak, Mirishkor, Kasbi, Nishon) tumanlariga to`g`ri kelgan. Hozirgi vaqtda maydoni 4,8 ming km.kv. (17%) bo`lgan tog` oldi mintaqasida 27,7 foiz 12 ming km.kv. (42%) maydonini egallagan adir mintaqasida 30,5 foiz, hamda 11,8 ming km.kv. (41%)ga teng tekislik mintaqasida 41,8 foiz aholi istiqomat qiladi. Tahlillar shuni ko`rsatmoqdaki, o`rganilayotgan davrlar mobaynida aholi zichligi yuqori bo`lgan (1 km.kv. ga 143 kishi) tog` oldi tumanlarining viloyat jami aholi sonidagi ulushi 0,7 foizga, cho`l tomonlarga 0,8 foizga kamaygani holda, bu xududlarni bir – biriga bog`lovchi adir mintaqasining demografik sig`imi 1,5 foizga oshgan. Kelajakda viloyat aholisining ko`payib borishida yer resurslari yetarli bo`lgan adir mintaqasi tumanlarining roli ortib va, aksincha, yer hamda suv manbalari cheklangan tog` oldi va

cho`l tumanlarining ulushi kamayib borishi kuzatiladi. Ayni vaqtda, bevosita viloyat markazi va Shahrisabz shahriga tutash qishloq joylar aholisi zichlashib boradi.

O'xshashlar

Mustaqillik yillarida geografiya ta’limi

Qashqadaryo viloyati xo'jaligiga umumiy ta'rif

Mustaqillik yillarida Farg'ona viloyatining demografik jarayonlari

Qashqadaryo viloyati iqtisodiy ijtimoiy rivojlanish shart-sharoitlari

Mustaqillik yillarida nikoh va ajralishlar dinamikasi va undagi o'zgarishlar