Osiyoning yangi industrial mamlakatlari - Geografiya - Referatlar

Osiyoning yangi industrial mamlakatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

90 KB

Ko'chirib olish

Osiyoning yangi industrial mamlakatlari ( Tailand, Indoneziya, Filippin, Malayziya ) R E J A : Kirish I-BOB Osiyo mamlakatlariga iqtisodiy-geografik tavsif 1 . Geografik o‘rni va chegaralari, tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari 2 . Aholisi va mehnat resurslari .3 Xo‘jalik tarmoqlari X U L O S A FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

K I R I SH Janubi-Sharqiy Osiyo mintaqasi Malayya arxipelagi va orollarini o‘z tarkibiga oladi Janubi-Sharqiy Osiyo mintaqasida siyosiy kartasi birmuncha murakkab (6 ta respublika, 3 ta monarxiya va . ta mustamlaka hudud), ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanish darajasi turlicha bo‘lgan mamlakatlar joylashgan Iqtisodiy- geografiya holati juda qulay% Mintaqaning materik qismi va orollartabiiy sharoiti turlicha bo‘lsa-da, xo‘jalik xususiyatidagi umumiy holat dengiz bilan bog‘liqligidir Hindi-Xitoy yarim oroli relefida meridional yo‘nalishidagi tog‘ tizmalari, tektonik vodiylar, yassi tog‘lar (Irava tekisligi, Markaziy va Annam tog‘lari, Menam pasttekisligi, Kampuchiya tekisligi va Korat platosi) harakterli bo‘lsa, Malayya arxipelagining katta qismi tog‘li, dengiz sohil bo‘yi tekisliklaridan iborat bo‘lib, yuqori seysmik rayondir Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari aholisi uchun etnik xilma-xillik xos bo‘lsa-da, keyingi chorak asrdan ortiq vaqt mobaynida murakkab milliy-etnik muammolarning yechimida sezilarli yutuqlarga erishildi Tailand va Birmada eng yirik siam (tay) va birma (90% dan ortiq) xalqlari negizida millatlar shakllanmoqda, ularning tili davlat tilidir Fillippinda eng ko‘p “tekislik xalqlari”- tagal tili, Idoneziyada kichik xalqlar malayya tilida gaplashadi va ularga davlat tili maqomi berilgan Singapur g‘oyat ko‘p xalqlar (qo‘shni davlatlardan) to‘plangan hudud bo‘lib, xitoy tili va ingliz tillari rasmiy davlat tilidir Bu jarayon diniy xilma- xillik va animistik qarashlar bilan yanada ayqash-uyqash bo‘lib ketgan Tabiiy o‘sish sur’atlari yuqori, .,6-3,7%ni tashkil qiladi Aholi juda notekis joylashgan, tog‘li hududlar, kichik orollardan . km . ga 3-5 kishidan to daryo vodiylari va deltalarida 500-600 kishi va undan ortadi Birma va Tailandda 70% aholi Iravadi va Mekong daryo vodiysi va deltalarida, Indoneziya (Yava oroli), Filippinda 80%ga yaqin aholi Mindanzo, Luson, Palavan, Negros, Sebu, Samar orollari va tekisliklarda joylashgan Ayni vaqtda ko‘pgina orollarda deyarli aholi yashamaydi

Qishloq aholisi ko‘pchilikni tashkil qiladi va qishloqlar joylashuviga ko‘ra bir-biridan deyarli farq qilmaydi Malayziyada ./5 qism aholi shaharlarda yashasa, Singapur (9/.0 qism aholi yashaydi) shahar-davlatdir Shahar aglomeratsiyasi rivojlangan Manila, Jakarta va Bangkok, Rangun va Singapur yirik millioner shaharlar qatoriga kiradi Tashqi savdo mintaqa iqtisodiyotida muhim o‘rin tutadi Eksportda qalayi (dunyo bo‘yicha 75%), rangli metall rudalari va neft, mahsulotlari, shirik ziravorlar, tabiiy kauchuk (dunyo bo‘yicha 50%), mevalar (jumladan, konservalar) va dengiz mahsulotlari kabi an’anaviy mahsulotlaridan tashqari, 80-yillardan boshlab ilmiy-texnika taraqqqiyoti bilan bog‘liq, zamonaviy va o‘ta zamonaviy mashinasozlik, elektrotexnika va elektronika (ayniqsa, maishiy elektronika mahsulotlari, kompyuter texnikasi, xizmatlar (mehmonxona va restoran xizmati, turizm va boshq) ko‘rsata boshladi JANUBI – SHARQIY OSIYO MINTAQASI

Maydoni-4505 ming km . Aholisi-5866 mln kishi (.008 yil, iyul) Janubi-Sharqiy Osiyo mintaqasi Malayya arxpelagi va orollarini o‘z tarkibiga oladi Janubi-Sharqiy Osiyo mintaqasida siyosiy kartasi birmuncha murakkab (6 ta respublika, 3 ta monarxiya va . ta mustamlaka hudud), ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanish darajasi turlicha bo‘lgan mamlakatlar joylashgan Iqtisodiy-geografiya holati juda qulay  Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari xalqaro savdo yo‘llari yaqiniga joylashgan  Malakka bo‘g‘ozi savdo-iqtisodiy ahamiyati jihatidan Suvaysh va Panama kanallari va Gibraltar bo‘g‘ozi bilan tengdir  Mintaqa mamlakatlari dunyodagi aholi soni eng ko‘p bo‘lgan Hindiston va Xitoy o‘rtasida joylashgan bo‘lib, Tinch va Hind okeanini ajratib tursa-da, Yevrosiyo bilan Avstraliyani o‘ziga xos tarzda qo‘shib turadi Tabiiy resurs omillari Mintaqaning materik qismi va orollartabiiy sharoiti turlicha bo‘lsa-da, xo‘jalik xususiyatidagi umumiy holat dengiz bilan bog‘liqligidir Hindi-Xitoy yarim oroli relefida meridional yo‘nalishidagi tog‘ tizmalari, tektonik vodiylar, yassi tog‘lar (Irava tekisligi, Markaziy va Annam tog‘lari, Menam pasttekisligi, Kampuchiya tekisligi va Korat platosi) harakterli bo‘lsa, Malayya arxipelagining katta qismi tog‘li, dengiz sohil bo‘yi tekisliklaridan iborat bo‘lib, yuqori seysmik rayondir Foydali qazilmalarga juda boy Rangli metallardan qalayi (5 mln t), xromit, nikel, surma, boksit, qora va ligerlovchi metallarning (temir va marganets rudalari, molibden va kobalt, kumush va boshq) yirik zahiralari mavjud Neft zahiralari (. mlrd tonna-Kalimantan va Sumatra orollari, Indoneziya va Birmada), tabiiy gaz (.,5 trli m . -Malayziya, Bruney, Indoneziyada), ko‘mir, borit, dala shpati, oltingugurt va qimmatbaho toshlarga boy Ekvatorial va subekvatorial iqlim qaror topgan, .500 mm dan 3000, hatto 5000 mm ga qadar yog‘in yog‘adi, tropik bo‘ronlar-tayfunlar tez-tez takrorlanib

turadi Suv va gidroenergoresurslarga juda boy bo‘lib, Mekong, Saluen, Iravadi, Menam, Song-koy (Qizil daryo), Iao-Prayz daryolari yirik suv arteriyalaridir Irrigatsiya inshootlari barpo etilgan bo‘lib, ularning sug‘orish va transport ahamiyati juda katta Daryolar oqimi yiliga 3,5 ming km 3 bo‘lib, energetika salohiyati 44 mln kVt deb baholanadi Qizg‘ish-sariq, laterit, botqoq, qora va kulrang allyuvial, unumdor vulkanik tuproqlar (Malayya arxepelagi) tarqalgan Daryo vodiylari, delta, qirg‘oq bo‘ylari, pasttekisliklardagi qishloq xo‘jaligida foydalanilgan yerlar unumdor, tropik ekinlarni ko‘proq yetishtirish imkonini beradi O‘rmon resurslari mintaqa mamlakatlari hududning 50% dan 60%iga qadarini (.00 mln ga, Braziliyadan so‘ng dunyoda .-o‘rinda turadi va yiliga .00 mln m 3 yog‘och tayyorlanadi) egallaydi, asosan qattiq va qizil daraxtlardan (yang, tik, takyan va boshq) palma, bambuk kabilardan iborat Dengiz qirg‘oqbo‘yi va ichki suvlarida baliq va boshqa dengiz mahsulotlari serob, aholi oziq-ovqat ratsionida katta o‘rin tutadi Aholisi Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari aholisi uchun etnik xilma-xillik xos bo‘lsa-da, keyingi chorak asrdan ortiq vaqt mobaynida murakkab milliy-etnik muammolarning yechimida sezilarli yutuqlarga erishildi Tailand va Birmada eng yirik siam (tay) va birma (90% dan ortiq) xalqlari negizida millatlar shakllanmoqda, ularning tili davlat tilidir Fillippinda eng ko‘p “tekislik xalqlari”- tagal tili, Idoneziyada kichik xalqlar malayya tilida gaplashadi va ularga davlat tili maqomi berilgan Singapur g‘oyat ko‘p xalqlar (qo‘shni davlatlardan) to‘plangan hudud bo‘lib, xitoy tili va ingliz tillari rasmiy davlat tilidir Bu jarayon diniy xilma- xillik va animistik qarashlar bilan yanada ayqash-uyqash bo‘lib ketgan Tabiiy o‘sish sur’atlari yuqori, .,6-3,7%ni tashkil qiladi Aholi juda notekis joylashgan, tog‘li hududlar, kichik orollardan . km . ga 3-5 kishidan to daryo vodiylari va deltalarida 500-600 kishi va undan ortadi Birma va Tailandda 70% aholi Iravadi va Mekong daryo vodiysi va deltalarida, Indoneziya (Yava oroli), Filippinda 80%ga yaqin aholi Mindanzo, Luson, Palavan, Negros, Sebu, Samar

orollari va tekisliklarda joylashgan Ayni vaqtda ko‘pgina orollarda deyarli aholi yashamaydi Qishloq aholisi ko‘pchilikni tashkil qiladi va qishloqlar joylashuviga ko‘ra bir-biridan deyarli farq qilmaydi Malayziyada ./5 qism aholi shaharlarda yashasa, Singapur (9/.0 qism aholi yashaydi) shahar-davlatdir Shahar aglomeratsiyasi rivojlangan Manila, Jakarta va Bangkok, Rangun va Singapur yirik millioner shaharlar qatoriga kiradi XX asr oxirida mintaqa mamlakatlari “inson kapital” sohasida katta yutuqlarni qo‘lga kiritdi Ta’lim, fan va madaniyatga davlat xarajatlarining .5-.0%i ajratilmoqda (Tayvan, Malayziya, Singapur, Indoneziya va Filippin) va YAIM 3- 5% to‘g‘ri keladi Aholi ma’lumoti va intallektual salohiyati iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar darajasiga yaqinlashib bormoqda Xo‘jaligi Mustamlaka davrida mintaqa iqtisodiyotining rivojlanishi agrar xom ashyo yo‘nalishida, ko‘p ukladli mayda tovar ishlab chiqarish va eksport ekinlari yetishtirish (yirik plantatsiya xo‘jaligi), qazib beruvchi sanoat rivojlangan bo‘lib, murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tarkibga ega edi XX asrning 70-yillaridan boshlab mintaqa iqtisodiyoti mamlakatlarida muhim tarkibiy o‘zgarishlar yuz bergan YAIM tarkibida qishloq xo‘jaligi ulushining qisqarishi va bir vaqtning o‘zida zamonaviylashuvi, ishlov beruvchi sanoatning diversifikatsiyasi, yangi o‘ta zamonaviy tarmoqlarning yuzaga kelishi, imltalab va kapitaltalab ishlab chiqarishning doimiy va barqaror o‘sib borishi harakterli bo‘lib qoldi Jumladan, keyingi .5 yilda YAIM o‘rtacha o‘sish sur’atlari Indoneziyada 6-7%, Filippinda 885% va Singapurda 7-8%ni tashkil qildi Iqtisodiyot sektorlari, bo‘limlari o‘rtasidagi o‘zgarishlar murakka yuksak texnologiya va yuqori malakali ishchi kuchi talab qiluvchi sektorlar hissasining ortishi hisobiga yuz bermoqda XX asrning 70 – yillaridan boshlab esa mintaqa mamlakatlari (Indoneziyada “Yangi tartib”, Filippinda “Yangi jamiyat”, Malayziyada “Yangi iqtisodiy

siyosat”) davlat dasturlari va rejalari, bandlik darajasini oshirish, aholi daromadlari o‘rtasidagi farqlarni kamaytirish, iqtisodiy siyosatdi aholi ishtirokini ta’minlashdan iborat sotsial yo‘nalish kuchaydi Sanoati Mintaqa mamlakatlari rivojlangan yoqili-energetika bazasiga ega Energobalansda (4/5 qism hosil qilinayotgan elektr energiya to‘g‘ri keladi) keyingi yillarda tabiiy gazdan foydalanish, ayniqsa Bruney va Indoneziyada tez sur’atlar bilan o‘smoqda Qazib beruvchi sanoat Malayziya, Singupur, Tailand, Indoneziya, Filippin va Birmada rivojlangan O‘tgan asrning 70-yillaridan boshlab ishlov beruvchi sanoat-metallurgiya (to‘la siklli qora metallurgiya, rangli metallurgiya-qalayi, alyuminiy va boshqa rangli metallarni dastlabki boyitish va uning ikkinchi bosqichi), mashinasozlik, ayniqsa elektrotexnika, neft va tabiiy gaz asosida neft- kimyo sanoati, yengil (to‘qimachilik va poyabzal) va oziq-ovqat, yog‘ochni qayta ishlash va sellyuloza-qog‘oz sanoati, ayniqsa xalqaro bozorda talab katta bo‘lgan badiiy hunarmandchilik mahsulotlari (daraxt va suyakka o‘yib ishlash, zargarlik mahsulotlari va boshqa) asosan port shaharlarda rivojlangan Mintaqa mamlakatlari sanoatining rivojlanishi va ijtimoiy-iqtisodiy tarkibining shakllanishida davlat kichik biznesnigina emas, balki iqtisodiyotning yirik sektoridagi korxonalarni ham qo‘llab-quvvatlashi katta ahamiyat kasb etmoqda (Indoneziya, Tailand, Filippin) Mintaqaning ko‘pgina mamlakatlarida XX asrning 80-yillaridan boshlab sanoat korxonalari sertarmoq ishla chiqarish yo‘nalishida rivojlana boshladi Masalan, “Saym-Dabi” kompaniyasi Malayziyada 60% neft qazib beruvchi tarmoq jihatlarini, 48% tamaki mahsulotlari, 30% po‘lat va prokat ishlab chiqarishni o‘z qo‘liga to‘plashdan tashqari, mintaqa qishloq xo‘jaligi, savdo, moliya, ko‘chmas mulk, injiniring sohalarida yirik aktivlarga egadir Qishloq xo‘jaligi Mintaqadagi mamlakatlarning barchasida subtropik va tropik dehqonchilik rivojlangan Chorvachilik yem-xashak bazasining zaifligi tufayli taraqqiy etmagan bo‘lib, asosan ishchi hayvon sifatida foydalaniladi Agroiqlimiy xususiyatlar ta’sirida dehqonchilik tor ixtisoslashuvga egadir Janubi-

Sharqiy Osiyo mamlakatlarida ekin maydonlarining ./3 qismi oziq-ovqat ekinlari va ./3 qismi texnika ekinlari bilan band Plantatsiya xo‘jaliklarida xorij kapital (AQSH, Fransiya, Buyuk Britaniya, Yaponiya kapitali Bruney, Malayziya, Tailand va Filippinda) yetakchi mavqega ega Dunyodagi eng yirik sholi yetishtiruvchi mintaqa Jahondagi yetishtirilayotgan sholining .0;i va eksportning 33% i mintaqa hissasiga to‘g‘ri keladi Eng ko‘p sholi ishlab chiqaruvchi mamlakatlar: Tailand, Birma va Vetnam, Indoneziya va Filippindir (Indoneziya dunyoda sholi ishlab chiqarish bo‘yicha 3- o‘rinda (yiliga 50 mln t) va Filippin .0-o‘rinda (yiliga .0,3 mln t) turadi va sholidan 3 martagacha hosil olish imkoniyati bo‘lishiga qaramay, . marta hosil olinadi (yomg‘irlar mavsumida) Boshqa oziq-ovqat ekinlaridan dukkaklilar, makkajo‘xori, shakarqamish, shirin kartoshka va maniok, sabzavot va mevalar (banan, greypfrut, ananas), shirin ziravor ekinlar ko‘plab yetishtiriladi Texnika ekinlaridan kauchuk daraxti Malayziya, Indoneziya va Tailanddan yetishtiriladi hamda dunyoda yetishtirilayotgan tabiiy kauchukning 90% dan ortig‘i shu mintaqaga to‘g‘ri keladi Umuman, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida amalga oshirilgan agrar islohotlar-irrigatsiya tizimlarining yaxshilanishi, tuproq unumdorligining oshishi, shuningdek, qishloq xo‘jaligi infratuzilmalarining rivojlanishi iqtisodiy o‘sish sur’atlarining muhim omili bo‘ldi va ichki moliyaviy mablag‘larning to‘planishiga, sanoat tarmoqlarining jadal taraqqiy etishiga kuchli turtki berdi Transporti Tashqi iqtisodiy aloqalarda dengiz transporti, ichki aloqalari daryo, avtomobil, qisman temir yo‘l transporti hamda jilovli (tog‘li hududlarda) transport muhim o‘rin tutadi Havo transporti Singapur va boshqa mamlakatlarda rivojlangan bo‘lib, xalqaro aeroportlar (Singapur, Jarakta, Xanoy, Kuala-Lumpur, Bangkok, Manila va boshqa) mavjud

Tashqi iqtisodiy aloqalari Tashqi savdo mintaqa iqtisodiyotida muhim o‘rin tutadi Eksportda qalayi (dunyo bo‘yicha 75%), rangli metall rudalari va neft, mahsulotlari, shirik ziravorlar, tabiiy kauchuk (dunyo bo‘yicha 50%), mevalar (jumladan, konservalar) va dengiz mahsulotlari kabi an’anaviy mahsulotlaridan tashqari, 80-yillardan boshlab ilmiy-texnika taraqqqiyoti bilan bog‘liq, zamonaviy va o‘ta zamonaviy mashinasozlik, elektrotexnika va elektronika (ayniqsa, maishiy elektronika mahsulotlari, kompyuter texnikasi, xizmatlar (mehmonxona va restoran xizmati, turizm va boshq) ko‘rsata boshladi Import asosan ishlov beruvchi sanoat maxsulotlari (mashinasozlik va kimyo sanoati), paxta tolasi muhim o‘rin tutadi Mintaqa mamlakatlarining boshqa mamlakatlar bilan investitsion va ilmiy- texnik hamkorligi (asosiy savdo sheriklari-Yaponiya va AQShga tashqi savdo aylanmasining 3/5 qismi to‘g‘ri keladi) kuchayib bormoqda Keyingi yillarda Rossiya, O‘zbekiston va boshqa bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan mamlakatlar bilan harbiy – texnik, savdo-sotiq aloqalari yangi bosqichga kirdi Mintaqa mamlakatlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi, bozor iqtisodiyoti va bozor munosabatlari shakllanishi, xo‘jalik tarkibi va iqtisodiy o‘sish sur’atlari darajasi jihatdan: o iqtisodiy rivojlangan, “Kichik ajdarho” nomini olgan mamlakatlar- Indoneziya, Filippin, Tailand, Malayziya, Singapur, Vetnam; o bo‘sh rivojlanayotgan Birma, Kombodja, Bruney va Sharqiy Timor mamlakatlar guruhiga ajratiladi

T A I L A N D Rasmiy nomi – Tailand qirolligi (Protet-Tai) Poytaxti-Bangkok Hududi- 5.3..5 km . Aholisi-6.400000 kishi Davlat tili-tay Dini-buddaviylik (95%) Pul birligi-ringit Geografik joylashuvi va tabiati Janubi-Sharqiy Osiyodagi davlat Shimol va g‘arbda Tailand Myanma (chegara uzunligi-.800 km), shimoli-sharqda Laos (.754 km), janubi-sharqda Kambodja (803 km), janubda Malayziya (506 km) bilan chegaradosh Mamlakatning janubi-g‘arbida Andaman dengizi, janubi- sharqida Siam qo‘ltig‘i joylashgan Chegarasining umumiy uzunligi – 4863 km Qirg‘oq chizig‘ining uzunligi-3..9 km Mamlakat hududining yarmi pasttekisliklardan iborat Ulardan eng yirigi Menam pasttepaligi bo‘lib, u mamlakatning asosiy daryosi Menam-Chao-Pral havzasida joylashgan Mamlakatning sharqiy qismini Korat yassi tog‘ligi egallaydi Tailandning shimoliy va g‘arbiy qismi tog‘lar bilan o‘ralgan Asosiy tog‘ tizmasi-Tanentaunji Eng baland cho‘qqisi-Intxanon (.595 m) Asosiy tabiiy boyliklari: tabiiy gaz, qalayi, kauchuk, volfram, qo‘rg‘oshin, yog‘och, baliq Haydaladigan yerlar mamlakat hududining 34%ini, o‘ram va yaylovlar 30%ini tashkil qiladi Iqlimi-tropik Tailandning florasi tropik bo‘lib, o‘simliklarning .0000 ga yaqin turi mavjud O‘rmonlarda yang, takyan, turli xil palmalar, terokarpus bambugi o‘sadi Hindiston fili, yo‘lbars, qorlon, bengal mushugi, himolay ayig‘i, hindiston bo‘rsig‘i, kiyikning bir necha turi, 70 turga yaqin ilon, qushho‘r o‘rgimchak, 600 ga yaqin kapalak, turli hashoratlar hayvonot dunyosini tashkil etadi Davlat tuzilishi, siyosiy partiyalari Davlat tuzilishi-konstitusion monarxiY Mamlakat tarkibiga 73 ta provinsiya (changvada) kiradi Mustaqil Tailand davlati ..38 yilda tuzilgan 5 dekabr-qirolning tug‘ilgan kuni Milliy bayram hisoblanadi Davlat boshlig‘i-qirol Ijro etuvchi hokimiyat Bosh vazir

boshchiligidagi hukumatga tegishli Qonun chiqaruvchi hokimiyat Senam (yuqori palata) va Vakillar palatasi (quyi palata)dan iborat Milliy Assambleya tomonidan amalga oshiriladi Asosiy siyosiy partiyalari: Demokratik partiya, Tay milliy partiyasi, Xalq partiyasi, Yangi umid partiyasi, Ijtimoiy harakat partiyasi, Paoangtam partiyasi Iqtisodi, trasnport kommunikatsiyalari Tailand, Osiyodagi iqtisodiy rivojlangan davlatlardan biri .994 yilda YAMM 355,. mlrd (jon boshiga-5970) dollarni tashkil etdi So‘nggi yillarda iqtisodiy o‘sish sanoat va xizmat ko‘rsatish sohalarida kuzatilmoqda Jadal rivojlanayotgan turizm mamlakatning asosiy valyuta manbalaridan biriga aylandi Sanoatning to‘qimachilik, zargarlik, zargarlik, elektron, qazib olish (Tailand volfram ishlab chiqarish bo‘yicha ikkinchi, egallaydi), qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash sohalari rivojlangan Qishloq xo‘jaligi hozirgi kunda iqtisodda muhim o‘rinni egallamaydi Shunga qaramay, qishloq xo‘jaligida (YAMMning ..%i) mehnatga yaroqli aholining 60%i band Tailand dunyoda guruch va kauchukning asosiy ishlab chiqaruvchisi va eksportchisi hisoblanadi Asosiy savdo sheriklari: AQSH, Yaponiya, Singapur, Gonkong, GermaniY Temir yo‘llarining umumiy uzunligi-4 ming km, avtomobil yo‘llari-6. ming km, ichki suv yo‘llari-4000 km Daryo va dengiz transporti rivojlangan Dengiz portlari: Bangkoka xalqaro aeroport bor Temir, guruch, tapioka, kauchuk, qand- shakar qalay va boshqa metall rudalari, asil toshlar, gazlama eksport qiladi Chetdan neft va neft mahsulotlari, mashina va uskunalar, kimyoviy moddalar, qora metall va iste’mol mollari sotib oladi AQSH, Singapur, Yevropa Ittifoqi mamlakatlari .00. yildagi tovar aylanmasa 7,. mln AQSH dollarini tashkil qildi Asosiy portlari: Bangkok, Sattaxip, Pattoni, Pxuket

I N D O N E Z I Y A Hududi- .9.9400km . Aholisi- ..0,5 mln kishi Poytaxti- Jakarta Iqtisodiy-siyosiy geografik o'rni Indoneziya Respublikasi Janubi-Sharqiy Osiyodagi davlat Dunyodagi eng katta Malay arxepelagining .7,5 ming oroli va Yangi Gvineya (G'arbiy Irian) orolining g'arbiy qismida joylashgan Tabiiy sharoiti va resurslari Indoneziya hududining yarmidan ko'prog'i o'rtacha baland va pastqam tog'lardan, Yangi Gvineyada qisman baland tog'lardan (eng baland joyi-50.9 m) qolgan qismi allyuvial tekisliklardan iborat Orolda 400 dan ortiq vulqon bor, shundan .00 tasi harakatdagi vulqonlardir Tektonik harakatlar natijasida tez-tez kuchli zilzilalar bo'lib turadi Mamlakatda neft, ko'mir, temir, marganes, qalayi rudalari, boksit, mis, qo'rg'oshin, rux, alyuminiy, nikel va fosfat konlari bor Indoneziyaning katta qismida ekvatorial, Yava orolining sharqiy va Kichik Zond orollarida subekvatorial iqlim mintaqalari joylashgan Aholisi Mamlakat aholisi soniga ko'ra dunyoda Xitoy, Hindiston, AQShdan keyin 4-chi o'rinda turadi .003 yilda aholi soni Indoneziyada ..0,5 mln kishini tashkil etdi Mamlakatda aholi notekis joylashgan Aholi zichligi .kv kmga ..6 kishini tashkil etib, bu borada Indoneziya dunyoda .9-o'rinda turadi Mamlakatda aholining 87 foizi islom diniga, 6 foizi protestant, 3 foizi katolik, 3 foizi buddizm diniga e'tiqod qiladi Davlat-tili indonez tili hisoblanadi Indoneziyada .50 dan ortiq elatlar yashaydi, ular orasida eng ko'p sonlilari-yavaliklar, sundlar, madurliklar, 3 mln dan ko'proq xitoylar yashaydi Davlat tuzumi XIV asrda Hindiston va Malakkadan Indoneziyaga islom dini kirib keldi XVI asrdan Majapaxit imperiyasi musulmon sultonliklarga bo'linib ketgach, Indoneziya hududiga yevropaliklar (portugallar, gollandlar) kirib kela boshladi .60. yilda gollandlar Indoneziyada Ost-Indiya kompaniyasiga asos soldi .8.. yili Indoneziyani inglizlar bosib oldi .8.4 yilgi Angliya-Niderlandiya

bitimiga ko'ra Indoneziya Niderlandiya qo'liga o'tdi .94.-.945 yillarda Indoneziya Yaponiya bosib oldi Yaponiya II jahon urushida mag'lubiyatga uchragach, mamlakat mustaqil Indoneziya Respublikasi deb e'lon qilindi (.945 yil .7 avgust) .945 yil 6 sentabrda Indoneziyaga ingliz, keyinroq golland qo'shinlari bostirib kirdi .949 yil noyabrda Gollandiya Indoneziya mustaqilligini tan olishga majbur bo'ldi Biroq Indoneziya .6 hududga bo'linib tashlandi Mamlakat «Indoneziya Qo'shma Shtatlari» nomi bilan yuritila boshlandi Gollandiya G'arbiy Irianni o'z qo'l ostida saqlab qoldi .950 yil 6 avgustda Indoneziya unitar davlat deb e'lon qilindi .953 yil . mayda G'arbiy Irian Indoneziya Respublikasi tarkibiga qo'shib olindi Indoneziya-unitar respublika Davlat va hukumat boshlig'i prezident, Qonun chiqaruvchi oliy organ-Xalq Maslahat Kongressi Amaldagi konstitusiyasi .945 yil .8 avgustda qabul qilingan Ijroi hokimiyatni prezident o'zi tayinlagan hukumat bilan birga boshqaradi Xo'jaligi A) Qishloq xo'jaligi Indoneziya-agrar-industrial mamlakat Qishloq xo'jaligi Indoneziya iqtisodiyotining yetakchi tarmog'i hisoblanadi Mehnatga yaroqli aholining yarmidan ko'prog'i qishloq xo'jaligida band Mamlakat tabiiy kauchuk va palma yog'i ishlab chiqarish bo'yicha dunyoda birinchi o'rinda turadi Indoneziya daraxt yog'ochidan yasalgan buyumlar, tamaki, choy, qahva, ziravor-dorivorlar, shuningdek, baliq va dengiz mahsulotlari yetkazib beruvchi eng katta davlatdir Mamlakatda donli ekinlardan sholi, makkajo'xori ekiladi Chorvachilik tarmog'ida qoramolchilik, cho'chqachilik, echkichilik, qo'ychilik, yilqichilik va parrandachilik muhim o'rin tutadi B) Sanoati Indoneziya hududining 65 foizi o'rmon bilan qoplangan bo'lib, qimmatbaho yog'och tayyorlanadi Konchilik sanoati byudjet tushumlarining ancha qismini ta'minlaydi Mamlakatda yiliga o'rtacha 576 mln barrel neft qazib olinadi Indoneziya suyultirilgan tabiiy gazni chetga chiqarishda dunyoda birinchi o'rinda, nikel qazib olishda to'rtinchi o'rinda qalayi qazib olishda ikkinchi o'rinda, turadi Mahsulot ishlab chiqarish sanoatining asosini iste'mol mollari: gazlama, charm

buyumlar, ro'zg'orbop kimyoviy mahsulotlar, oziq-ovqat mahsulotlari tashkil etadi Shuningdek sholi oqlash, tamaki, qand shakar, choy, yog', ip-gazlama, jun, qurilish materiallari, farmasevtika va poligrafiya, konditer korxonalari va mineral o'g'it, shina zavodlari ishlab turibdi Mamlakatda yuksak texnalogiyali tarmoqlardan kemasozlik, samolyotsozlik, neft kimyosi, avtomobil yig'ish, radioelektronika sohalari jadal rivojlanmoqda C) Transporti Mamlakatda temir yo'llarning umumiy uzunligi 6964 km, avtomobil yo'llarining uzunligi ..9500 km ichki suv yo'llari ..579 kmni tashkil etadi Shuningdek dengiz transportining ahamiyati katta bo'lib, mamlakatda Tanjungprion (Jakarta porti), Surabaya, Palembang, Balikpapan, Ujungpan kabi yirik dengiz portlari ishlab turibdi Tashqi iqtisodiy aloqalari Indoneziya jahoning Yaponiya, AQSH, Singapur, Germaniya kabi rivojlangan mamlakatlari bilan iqtisodiy aloqalarni olib boradi

F I L I P P I N Rasmiy nomi – Filippin Respublikasi Poytaxti-Manila Hududi-.99765 km . Aholisi-77.00000 kishi Davlat tili-filippin Dini-katolik Pul birligi-filippin pesosi Geografik joylashuvi va tabiati Tinch okeanning g‘arbiy qismida, Malayya arxipelagining Filippin orollarida joylashgan davlat Filippinga tegishli 7.00 dan ortiq orollar bor Eng yirik orollari-Luson, Mindanao, Samar, Panay, Palavan, Negros, Mindoro, Leyte, Mamlakat g‘arbda Janubiy Xitoy, sharqda Filippin, janubda Sulavesi dengizlari bilan tutashgan Shimolda Filippin orollarini Tayvan orolidan Bashi bo‘g‘ozi ajratib turadi Sohil bo‘ylab chegara uzunligi-36.89 km Eng yirik o‘n bir orol mamlakat hududining 9.% ini tashkil etadi Eng baland cho‘qqisi Mindanao orolidagi Apo tog‘idir (.954 m) Asosiy tabiiy boyliklari: yog‘och, neft, nikel, kobalt, kumush, oltin, mis Mamlakat hududining .6%i haydaladigan yerlar, 40%i o‘rmon va to‘qaylardir Iqlimi-tropik Filippin hududining deyarli yarmini tropik o‘rmonlar tashkil etib, bu o‘rmonlarda palma, kauchuk daraxti, banyan, apitong, mayyapis, lauan, bambuk o‘sadi Dengiz sathidan ..00 m balandlikda buta va yaylov o‘simliklari o‘sadi Ohu, mangust, qobon, turli qushlar va sudraluvchilar hayvonot olamini tashkil etadi Sohilbo‘yi suvlarida turli xil baliqlar va mollyuskalar uchraydi Davlat tuzilishi, siyosiy partiyalari Davlat tuzilishi-prezident respublikasi Mamlakat tarkibiga 74 ta provinsiyani o‘z ichiga olgan .. ta ma’muriy rayon kiradi Filippin AQShdan o‘z mustaqilligiga .946 yilning 4 iyulida erishadi Milliy bayrami .. iyun-Mustaqillik kuni (.898 yili Ispaniyadan) Davlat va hukukat boshlig‘i-prezident Qonun chiqaruvchi oliy organ Senat (yuqori) va Vakillar palatasidan (quyi) iborat Kongressdir Yirik siyosiy partiyalari: Fillipinliklarning demokratiya uchun kurashi, Lakas-Filippin demokratik partiyasi, Millatchilar partiyasi

Iqtisodi, transport kommunikatsiyalari Sanoatning eng rivojlangan tarmoqlari (YAMMning 35%i)% elektron, to‘qimachilik, kimyo, yog‘ochni qayta ishlash, oziq-ovqat, farmatsevtika Qishloq xo‘jaligi (YAMMning 30%i) ham mamlakat iqtisodida muhim o‘rin egallaydi Filippin kokos yong‘ochlari va kokos mahsulotlarini eksport qiluvchi yirik davlat hisoblanadi Sholi, makkajo‘xori, shakarqamish, banan, ananas, mango yetishtiriladi Chorvachilik rivojlangan YAMM .994 yilda .6.,4 mlrd (aholi jon boshiga-.3.0) dollarni tashkil etdi Asosiy savdo sheriklari: AQSH, Germaniya, Yaponiya, Gonkong, Buyuk Britaniya, Tayvan, Singapur Temir yo‘llarining umumiy uzunligi-378 km, avtomobil yo‘llari-.56.00 km, ichki suv yo‘llari-3..9 km Asosiy portlari: Davao, Manida, Sebu

M A L A Y Z I Y A Rasmiy nomi – Malayziya Poytaxti-Kuala-Lumpur Hududi-33.8 km . aholisi-..700000 kishi Davlat tili-malayya Dini-islom (50%), dini, buddizm, konfusiylik, hinduizm, taoizm, xristianlik Pul birligi-ringit Geografik joylashuvi va tabiati Janubi-Sharqiy Osiyo davlati bo‘lib, Malakka yarim orolining janubida (G‘arbiy Malayziya) va Kalimantan orolining shimoliy qismida (Sharqiy Malayziya) joylashgan Sharqiy Malayziya g‘arbda va janubda Indoneziya bilan (chegara uzinligi .78. km), shimolda Bruney bilan (8. km) chegaradosh, G‘arbiy Malayziya esa shimolda Tailand (506 km) bilan chegaradosh Shimoliy hududlari Janubiy Xitoy dengizi bilan, shimoli-sharqi Sulu dengizi bilan, sharqi Sulavesi dengizi bilan tutashib ketgan Chegarasining umumiy uzunligi-.669 km . mamlakatning Malakka yarim orolida joylashgan qismida bir necha parallel ravishda joylashgan tog‘ tizmalari va ko‘p sonli vodiylari bor Klimantan orolida ham uncha baland bo‘lmagan tepaliklar va tog‘lar ko‘p Bu yerda mamlakatning eng baland nuqtasi Kikabalu (4.0. m) tog‘i joylashgan Qirg‘oq bo‘ylab tekisliklar joylashgan Mamlakatda ko‘p sonli uncha uzun bo‘lmagan, lekin suvi ko‘p daryolar bor Yirik daryolari-Paxang, Radjang, Kinabantang Malayziyada qo‘rg‘oshin va volframning yirik konlari bor Boshqa tabiiy resurslardan mamlakatda neft, mis va temir rudasi, tabiiy gaz, yog‘och, kauchuk, yog‘ daraxtlari ko‘p Iqlimi-ekvatorial Davlat tuzilishi, siyosiy partiyalari Davlat tuzilishi-kontitusion monarxiY Mamlakat tarkibiga .3 ta shtat va . ta federal hudud (Kuala-Lumpur va Lubuan oroli) kiradi Malayziya mustaqilligi .957 yil 3. avgustda e’lon qilingan (Milliy bayrami-Malayziyaning mustaqillik kuni) Qonunchilik ingliz umumiy huquqiga asoslangan Ijroiya hokimiyat prmeyer-ministr boshchiligidagi Ministrlar kabinetiga tegishli Qirol asosan davlatning vakillik funksiyalarini bajaradi Jafar

ibn Abdul Rahmon (qirol) .994 yil .6 apreldan buyo taxtni egallab turibdi Qonun chiqaruvchi hokimiyat ikki palatali parlament-Senat va quyi palata vakillar palatasi tomonidan amalga oshiriladi Yirik siyosiy partiyalari: Milliy front, Birlashgan Malayya milliy tashkiloti, Malayziya Xitoy assosiatsiyasi, Malayziya hindular Kongressi, Umummalay Islom partiyasi, Demokratik harakat partiyasi Iqtisodi, transport kommunikatsiyalari Chet el investitsiyalarining ko‘plab kiritilishi, ayniqsa yapon va Tayvan firmalarining say-harakatlari bilan Malayziya iqtisodiyoti yuqori sur’atlar bilan (mamlakat yarim o‘tkazgichli uskunalar ishlab chiqarish bo‘yicha jahonda uchinchi o‘ringa chiqib oldi) rivojlanmoqda Neftni qayta ishlash, kimyo, to‘qimachilik, yog‘ochni qayta ishlash, metallurgiya kabi sanoat sohalari hisoblanadi), shuningdek, mashinasozlik rivojlangan Eksportning katta qismini neft va neft mahsulotlari tashkil qiladi Siqilgan gaz, temir rudasi, mis konsentrati, qo‘rg‘oshin qazib olinadi Qishloq xo‘jaligida kauchuk va palma yog‘i (muhim eksport mahsulotlaridan biri), kakao, kokos yong‘og‘i, shakarqamish, ananas, qalampir yetishtiriladi, biroq mamlakat o‘zini-o‘zi oziq-ovqat bilan ta’minlay olmaydi va qishloq aholisining ko‘pchiligi qashshoq hisoblanadi Asosiy savdo hamkorlari: Singapur, Yaponiya, AQSH Temir yo‘llarining umumiy uzunligi-.. ming, avtomobil yo‘llari uzunligi-5.5 ming km Dengiz savdo flotining tonnaji-.,9 mln t dedveyt Dengiz portlari: Jorjtaun, Kelang, Kota-Kikabalu, Kuching, Miri, Sondakon, Sibu aeroportlar bor Mamlakat chetga neft, elektron va elektrotexnika buyumlari qishloq xo‘jalik mahsulotlari, transport vositalari (jumladan, avtomobil), rezina, texnika, to‘qimachilik mahsulotlari, poyabzal, kiyim-kechak sotadi; chetdan mashina- uskuna, sanoat va optika jihozlari, transport vositalari, stanoklar, oziq-ovqat oladi Savdo-sotiqdagi asosiy mijozlari: Yaponiya, Singapur, AQSH, Yevropa Hamjamiyat mamlakatlari, Janubiy Koreya, Xitoy, Tayvan Pul birligi-ringgit (Malayziya dollari)

X U L O S A Biz yuqorida Janubi-Sharqiy Osiyoni o‘rganib chiqdik Unda Tailand, Indoneziya, Filippin, Malayziya davlatlari haqida ma’lumotlar keltirilgan Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Janubi-Sharqiy Osiyo mintaqasi Malayya arzipelagi va orollarini o‘z tarkibiga oladi Janubi-Sharqiy Osiyo mintaqasida siyosiy kartasi birmuncha murakkab (6 ta respublika, 3 ta monarxiya va . ta mustamlaka hudud), ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi turlicha bo‘lgan mamlakatlar joylashgan Iqtisodiy-geografiya holati juda qulay Fillippinda eng ko‘p “tekislik xalqlari”-tagal tili, Idoneziyada kichik xalqlar malayya tilida gaplashadi va ularga davlat tili maqomi berilgan Singapur g‘oyat ko‘p xalqlar (qo‘shni davlatlardan) to‘plangan hudud bo‘lib, xitoy tili va ingliz tillari rasmiy davlat tilidir Bu jarayon diniy xilma- xillik va animistik qarashlar bilan yanada ayqash-uyqash bo‘lib ketgan Tashqi savdo mintaqa iqtisodiyotida muhim o‘rin tutadi Eksportda qalayi (dunyo bo‘yicha 75%), rangli metall rudalari va neft, mahsulotlari, shirik ziravorlar, tabiiy kauchuk (dunyo bo‘yicha 50%), mevalar (jumladan, konservalar) va dengiz mahsulotlari kabi an’anaviy mahsulotlaridan tashqari, 80-yillardan boshlab ilmiy-texnika taraqqqiyoti bilan bog‘liq, zamonaviy va o‘ta zamonaviy mashinasozlik, elektrotexnika va elektronika (ayniqsa, maishiy elektronika mahsulotlari, kompyuter texnikasi, xizmatlar (mehmonxona va restoran xizmati, turizm va boshq) ko‘rsata boshladi Import asosan ishlov beruvchi sanoat maxsulotlari (mashinasozlik va kimyo sanoati), paxta tolasi muhim o‘rin tutadi FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1. IAKarimov, Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi O‘zbekiston sharoiti uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari Toshkent “O‘zbekiston” .009 y 2. IAKarimov, «O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo'lida» Toshkent «O'zbekiston» .995 yil 3. IAKarimov «O'zbekiston XXI-asr bo'sag'asida», «Xafvsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolotlari» Toshkent «O'zbekiston» .997 yil 4. Soliyev A, Maxammadaliyev R, Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya asoslari T, O'zMU .005 yil 5. Ergashev A va boshq Jaxon mamlakatlari Toshkent .006 yil 6. Mintaqalar va mamlakatlar iqtisodiyoti Olimjon Abdullayev Toshkent “Yangi asr avlodi”-.009 yil 7. Toirov I, Fayzullayev M Jahon ijtimoiy – iqtisodiy geografiyasi Ma’ruzalar matni Qarshi-.0.0 yil 8. XAbdunazarov Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi II-qism (Dunyoning regional tavsifi) Ma'ruzalar matni Termiz .007 yil 9. Jahon mamlakatlari 10. Jahon mamlakatlari Spravochnik TO’zbekiston .990 y 8. ta avtor 11. “Atlas mira” Strani mira v kartax i sifrax M “Ast-Press” .000 g 12. Ahmedov B Lotin Amerikasi TO’z dav nashr .963 13. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M .006 “Drafa” 14. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M .000“Ast- Press” 15. Arab mamlakatlari Spr O’zb T .965 16. Internet materiallari wwwgoogleuz 17. Internet materiallari wwwziyonetuz

O'xshashlar

Markaziy Osiyoning sanoati

Osiyoning tabiat zonalari

Skandinaviya mamlakatlari turizmi

Markaziy Osiyoning qishloq xo`jaligi

Osiyoning iqlimi va ichki suvlari