Mintaqaviy turizm resurslari infratuzilmalarini takomillashtirish yo’llari - Geografiya - Referatlar

Mintaqaviy turizm resurslari infratuzilmalarini takomillashtirish yo’llari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

44.1005859375 KB

Ko'chirib olish

Mintaqaviy turizm resurslari infratuzilmalarini takomillashtirish yo ’ llari Reja: 1 . Turizm industriyasi va turizm infratuzilmasi tushunchalarining mohiyati 2. Mintaqalarda turizm infratuzilmasini takomillashtirish chora-tadbirl ari

Turizm industriyasi va turizm infratuzilmasi tushunchalarining mohiyati Bugungi kunda «turizm industriyasi» tushunchasining ko ’ plab ta’riflari mavjud bo ’ lib, bunday ta’riflardan eng ishonchli va mukammalroqlaridan biri Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1971 - yilda o ’ tkazilgan savdo va taraqqiyotga bag‘ishlangan anjumanida berilgan edi. Ushbu anjumanda e’tirof etilganidek, turizm industriyasi turistlar yehtiyojini qondirish uchun turistik mahsulotlar yaratishga yo‘naltirilgan barcha turistik tashkilotlarning turli faoliyatlar yig‘indisidan iborat. Keyingi yillar davomida ushbu ta’rifning mazmun va mohiyatini aniqlash hamda turizm industriyasining tarkibiy qismlarini tavsiflash yo‘lida ko‘plab tadqiqotlar bo‘ldi. Ammo bunga qo‘l urgan tadqiqotchi va amaliyotchilar turli qiyinchilik, to ’ siqlarga duch keldilar. Bunday qiyinchiliklarning yuzaga kelishiga asosiy sabab turizm industriyasining iqtisodiyotning boshqa sohalari bilan chambarchas bog‘liqligidadir. Turizmning keng darajadagi ehtiyojini qondirishda sanoat va qishloq xo‘jaligi, qurilish va savdo sohalari yagona, alohida bir tuzilmalar sifatida ishtirok yetadilar. Shu sababli, turizm industriyasini boshqa sohalardan keskin chegaralash o‘ta mushkul masaladir. Hozirgi kunda faol iste’molchi o‘ziga kerakli, xizmatlar haqida individual tasavvurini shakllantiradi va bu taklifga bevosita ta’sir o‘tkazadi. Natijada turizm industriyasi o‘z tarkibini o‘zgartirib, yangi, zamonaviy turistning xohish-istaklari hisobga olingan turistik-rekreatsion ob’ektlarni yaratadi hamda turistlarga xizmat ko‘rsatish sohasiga yashash tarzining qulayligi va ko‘rsatilayotgan xizmatlarning yuqori sifatliligini, originalligini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan yangi faoliyat turlarini jalb yetadi. Bu yesa, o‘z navbatida, turizm infratuzilmasini tashkil yetuvchi muhit va resurslardan jadal foydalanishga hamda avvallari turistik hisoblanmagan yangi resurslarni (qishloq va yekologik turizm) muomalaga jalb yetishga undaydi. Turizm industriyasi mavjud resurslardan shunchaki foydalanib qolmasdan, balki muhitga nisbatan o‘z individual talabini shakllantirib, o‘zaro ta’sir harakterini o‘zgartiradi. Turizm industriyasi – bu mehmonxonalar va joylashtirish vositalari,

transport vositalari, umumiy ovqatlanish ob’ektlari, ko‘ngil ochish ob’ektlari va vositalari, davolash, sog‘lomlashtirish, sportga doir, diniy-marosimchilik, ishbilarmonlikka va boshqa maqsadlarga molik vositalar, turizm operatorlari va turizm agentligini amalga oshiruvchi, shuningdek, turizm infratuzilma tashkilotlari majmuidan iborat bo‘ladi. O’zbekiston Respublikasining «Turizm to’g’risida»gi Qonunida turistik industriya tushunchasi quyidagicha ta’riflanadi: turistik industriya – turistik faoliyatning turistlarga xizmat ko‘rsatishini ta’minlovchi turli sub’ektlar (mehmonxonalar, turistik komplekslar, kempinglar, motellar, pansionatlar, umumiy ovqatlanish, transport korxonalari, madaniyat, yeksport muassasalari va boshqalar) majmui, deb berilgan. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida mamlakatning yoki turistik markazning ijtimoiy tuzilishidan qat’iy nazar turizm industriyasida turistik faoliyatni amalga oshiruvchi bir qancha turli xildagi korxonalar, chunonchi: turizmni tashkillashtiruvchi turoperator va turistik agentliklar mavjud. Bundan tashqari turistlarni tashuvchi, mehmonxonalar va joylashtirish tizimining boshqa korxonalari, umumiy ovqatlanish, attraksionlar va ko‘ngil ochar joylari, shuningdek, ular qatoriga bank sohasidagi muassasalar, sug‘urta xizmati va boshqalar kiradi. Turizmning maxsus turlarida davolash muassasalari, o‘qitish tizimi muassasalari hamda aniq turistik mahsulotning maqsadlariga muvofiq keladigan sport va boshqa muassasalar ishtirok yetishlari mumkin. Bu tashkilotlarning barchasi bir-birlarini uyg‘un ravishda to‘ldirishi va iste’molchi uchun zarur bo‘lgan hamda assortiment bo‘yicha yetarli darajadagi barcha xizmatlarni ko‘rsatadi. Turizm infratuzilmasi tushunchasi - turistik faoliyatni amalga oshirishda turistlarning turistik resurslaridan bemalol foydalanishini ta’minl ovchi bino va inshoatlar tizimi , muxandislik va kommunikatsiya tarmoqlari , s hu jumladan yo‘llar , turizmning turli xizmat ko‘rsatish korxonalari va ularni kerakli darajada ishlatish va ta’minlash tushuniladi. Bu avtomobil va temir yo ’ llar, yo ’ l harakatini, havo yo ’ llarini, dengiz va dar

yo yo ’ lari harakatini tartibga soluvchi , issiqlik , suv, elektr va telefon aloqalari bilan ta’minlash va boshqa kommunikatsiya tizimlaridir. Ma’lumki, turizm sohasida turi stik resurslari, ya’ni tabiiy-iqlim, tarixiy-madaniy, ma’rifiy, ijtimoiy-maishiy turiz m ob’ektlari bo ’ lgan hududlarda kerakli infratuzilmani yaratish muhim masalalard an biri hisoblanadi. Yo ’ llarning ravonligiga qarab ham sayyohlar oqimining oshis hi yoki kamayishi mumkin . Yo‘llar, bozorlar mamlakatning iqtisodiy va madaniy ahvoli qay darajada rivojlanganidan dalolat beradi . Turist - avvalo dam oluvchi bo‘lib, unga ko‘rsatiladigan xizmatlar iste’molchi si ekanligini unutmasligimiz lozim. Bular nafaqat avtomobil yo‘llari, shuningdek, t emir yo‘llarga ham taa’luqlidir. Vokzal va po‘ezd relslaridan tortib, uning ichidagi kommunikatsiya va muhandislik tarmoqlarining barchasi – turizm infratuzilmasini ng tarkibiy qismi bo‘lib hisoblanadi . Nafaqat avtomobil yoki temir yo‘llar, xatto tu ristlar uchun maxsus ajratilgan yo‘llar va yo‘laklar ham talab darajasida bo‘lmog‘i kerak. Mehmonxona va shunga tenglashtirilgan joylardagi kommunikatsiya va mux andislik tarmoqlarida ham muammolar bo‘lmasligi turizm sohasining yangi pog‘on alarga ko‘tarilishida o‘ziga xos o‘rinni yegallaydi. Bir tasavvur qilib ko‘raylik: issi qlik tarmog‘i ishlamaydigan, elektr tarmog‘i past, kanalizatsiya tarmog‘i bo‘lmagan yoki ichimlik suvi talab darajada bo‘lmagan mehmonxonalarda turistni ng bo ’ lishi , bular va boshqalar turizm infratuzilmasining rivojlanishidagi kechiktiri b bo‘lmas va tezda xal qilinishi zarur bo‘lgan muammolardan biri hisoblanadi . Ayniqsa, olis, tog‘li joylar, yo‘l trassalari kabi hududlarda bu muammolarni hal etish katta kapital mablag‘ talab qiladi . Hozir Respublikamizning avtomobillar qatnaydigan trassalarida shoh bekatlarning ahvoli xorijiy turistlarga xizmat ko‘rsatadigan darajada emas . Turistlar tezda hojatini chiqarib oladigan yoki zarur t ibbiy yordam beriladigan ob’ektlarning zamon talabi darajasida emasligi infratuzilma ob’ektlarini qurish borasidagi dolzarb ishlar qatoriga kiradi. Bir vaqtlar Buyuk ipak yo‘li o‘tgan joylardagi muhim maskanlarda karvonsa roylar bo‘lgan. Karvonsaroylar savdo karvonlari uchun hozirgi vaqtlardagi mehmo nxonalar xo‘jaligi vazifasini o‘tagan . Unda karvonlar va savdogarlar tunaydigan xo

nalardan tortib, ichimlik suvi, ovqatlanish xizmati va boshqa xizmatlar (tabiblar, m ashshoqlar, qo’riqchilar ) o‘z joyiga qo’yilgan . Yurtimiz ko ’ hna tarix va madaniyat ga yega. Hozirda kanalizatsiya deb ataluvchi tarmoq bundan uch ming yil avval xizm at ko ’ rsatganligini isbotlovchi dalillarni arxeologiya sohasi olimlarimiz tadqiqot is hlarida ko ’ rsatib berishgan. Bu esa kommunikatsiya tarmoqlari, ichimlik suvi (sard obalar) maxsus quvurlar kulolchilik mahsulotlari sopol quvurlar orqali olib kelinga nligidan daloldat beradi . Mana shunday tarixiy, an’anaviy merosimizni yana tiklas h, zamonaviy holatga keltirish ham bugungi kuning dolzarb masalasidir. Hozirgi paytda turizm infratuzilmasida bank va moliyaviy tashkilotlar – xizmatlarning o‘rni alohida. Turistlar sayohatda va dam olishda xilma-xil xizmat turlaridan foydalanishni xoxlaydilar. Ya’ni, o ’ z xohishi bo‘yicha biror narsa sotib olishni istashadi. Bunda ular ko’ngil ochish uchun har kuni ko’p miqdorda pul sarflashadi. Pulni ayniqsa, katta miqdordagi pulni ko‘tarib yurish, turistlarga noqulaylik va qiyinchiliklar tug‘diradi. Turistlarning ko ’ p miqdorda pulni olib yurishi o‘g‘rilarni , qaroqchi va tovlamachilarni va har-xil turdagi jinoyatchilarning jinoiy harakat qilishlariga olib keladi. Turizm sohasi tashkil topishi bilanoq, to‘g‘rilanishi va tartibga olinishi mumkin bo‘lgan xavfsiz pul bilan ta’minlash muammosi paydo bo‘ldi. Axborot xizmati ham turizm infratuzilmasida turistlarga ham va uning tashkilotchilariga ham juda zarurdir. Turist sayohatga tayyorlanayotganda hamda sayohat vaqtida o‘zi boradigan joy haqida o‘sha mamlakat yoki boradigan hududning qonun-qoidalari, odatlari, mexmondo‘stligi haqidagi qo‘shimcha ma’lumotlarga, shuningdek, o‘sha joyning haritasiga, transport magistrallari sxemasiga muhtoj bo‘ladi. Sayohat va turistlarning sarguzashtlari haqidagi ma’lumotlar ommabop va maxsus adabiyotlar ko‘rinishida chop yetiladi va bu holat turistlarni samarali sayohat qilishga chorlaydi. Turizm infratuzilmasini zamonaviy kompyuter xizmatisiz tasavvur yetish qi yin. Tezkor axborot va so‘zlashuv, yangiliklardan xabardorlik turizmning muhim bir jihatidir. Hozirgi turist internet, faks va boshqa zamonaviy texnika vositalaridan

foydalanishiga talab turizm infratuzilmasini qay darajada yekanligidan yana bir nis honadir. Zamonaviy yelektron vositalari, shu jumladan, turistik xizmatlar , turistik markazlar haqidagi ma’lumotlar joylashgan millionlab saytlarga yega bo‘lgan Internet tarmoqlari nafaqat sayohat va turistik agentliklarni tanlash, hattoki , tur say ohatning chiptalari, xizmatlar uchun to‘lovlarni ham oldindan tayinlab qo‘yish mu mkin. Tasniflanadigan belgilarning turlari bo’yicha turizm industriyasi va infratuzilmasining tarkibiy qismi quyidagi rasmda batafsil ifodalangan. Mintaqalarda turizm infratuzilmasini takomillashtirish chora-tadbirlari Ma’lum bir mamlakatda turizmning samarali rivojlanish darajasiga sayohatning bevosita amalga oshishini ta’minlovchi binolar tizimi, muxandislik va kommunikatsiya tarmoqlari, shu jumladan yo’llar, transport tizimi, elektr va aloqa bilan ta’minlash tarmoqlari, turizm sohasiga kadrlarni tayyorlash tizimi, turizmning turli xizmat ko’rsatish korxonalari va ularni kerakli darajada ishlatish va ta’minlash tizimini qamrab olgan rivojlangan turistik infratuzilmasiz erishib bo‘lmaydi. Bunda turizm sohasida turistik resurslar, ya’ni tabiiy-iqlim, tarixiy- madaniy, ma’rifiy, ijtimoiy-maishiy turizm ob’ektlari bo‘lgan hududlarda kerakli infratuzilmani yaratish muhim masalalardan biri hisoblanadi. Turizm infratuzilmasi milliy va hududiy iqtisodiyotga bevosita va bilvosita ta’sir etadi. Bevosita ta’siri aynan turizm tarmog‘ining samarali rivojlanishida o‘z aksini topsa, bilvosita ta’siri tarmoqlararo o‘zaro aloqalarning rivojlanganligiga bog‘liq bo‘lgan multiplikativ samara orqali namoyon bo‘ladi. Shu sababli, turizmning samarali rivojlanishi turizm infratuzilmasini rivojlantirish masalasiga kompleks yondashuvlar asosidagi chora-tadbirlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Quyida, hududiy turizm infratuzilmasini alohida tarkibiy qismlarining rivojlanish xususiyatlari va tendensiyalarini tadqiq etgan holda, ularni takomillashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan. Turizmning transport infratuzilmasi turni tashkil etishda foydalaniladigan transport vositalari, transport ob’ektlari, transport va turistik tashkilotlar, transport yo‘llari va marshrutlari, yo‘l bo‘yida joylashgan servis ob’ektlari, sohaga tegishli

axborot va aloqa vositalarini qamrab olgan majmuadir. Hududga turistik oqim hajmining ko‘payishi, mustaqil ko‘chib yurishi, turga yangi hududiy turistik ob’ektlarni kiritish imkoniyatlari, avvalambor, transport infratuzilmasining rivojlanganligiga bog‘liq. Bugungi kunda mamlakatimizda turizmning transport infratuzilmasini takomillashtirish yo‘nalishida qator ijobiy natijalarga erishildi. O‘tgan davrda Toshkent, Samarqand, Buxoro, Urganch, Farg‘ona va Navoiy shaharlari aeroportlari modernizatsiya qilindi va bugungi kunda O‘zbekistonda 11 ta xalqaro aeroport faoliyat yuritmoqda. Milliy aviakompaniyamiz zamonaviy «Eyrbas» va «Boing» avialaynerlari bilan ta’minlangan. Ushbu samolyotlar Yevropa, Osiyo, Yaqin Sharq va Shimoliy Amerikaning 50 dan ortiq shaharlariga muntazam parvozlarni amalga oshirmoqda. Toshkent-Samarqand-Toshkent yo‘nalishi bo‘ylab Ispaniyaning «Talgo» kompaniyasida ishlab chiqarilgan, yuqori tezlikda harakatlanadigan zamonaviy elektr poyezdlarining har kungi qatnovi yo‘lga qo‘yilgan. Soha rivojlanishidagi ijobiy siljishlar qatorida, Samarqand viloyatida qattiq qoplamali avtomobil yo‘llari uzunligini kamayish tendensiyasining kuzatilishi hududiy turizmning shiddatli rivojlanishiga to‘sqinlik qiluvchi ahamiyatli omillardan biridir (1-rasm).2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 3.5 44.5 55.5 66.5 7 барча йўллар қаттиқ қопламали йўлларминг км. 1-rasm. Samarqand viloyatida avtomobil yo‘llari uzunligi Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi

Vaholanki, mamlakatimizda umumfoydalanadigan transportda shaharlararo (respublika ichida) yo‘lovchi tashish ma’lumotlariga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, 88,1% aholi avtobus transportidan foydalanishi holatini kuzatish mumkin (2-rasm). темир йўл; 10% автобус; 88% ҳаво йўли; 2% 2-rasm. Shaharlararo (respublika ichida) yo‘lovchi tashishda foydalanadigan transport turlari Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi Ammo, bugungi kunda hududiy turizm bozorida aynan turizm sohasiga ixtisoslashgan transport tashkilotlari mavjud emas. Hududiy turizm bozorida tashrif buyuruvchilarga transport xizmatlari turni tashkil etuvchi tashkilot (turoperatorlar) tomonidan taqdim etilmoqda. Bundan tashqari, “mustaqil turistlar” o‘z safarlarini tashkil etishda transport xizmatlarining taqdim etilishi borasida bir qator muammolarga duch kelmoqdalar. Ayniqsa, ichki turizmning shiddatli rivojlanishiga ushbu segmentga ixtisoslashgan transport infratuzilmasining yetarli darajada takomillashmaganligi asosiy to‘siq hisoblanadi. Masalan, Toshkent shahrida xududiy turistik mahsulotlarning tashqi iste’moli qatorida, ichki turistik talabni qondirishga yo‘naltirilgan transport infratuzilmasining mavjudligi hudud turistik salohiyatidan nisbatan to‘liqroq foydalanishni ta’minlab turibdi (Toshkent shahrida Aznur Travel tashkiloti tomonidan “Tashkent City Tour” ekskursiyasi tashkil etilib, ekskursantlarga zamonaviy ikki etajli avtobuslar(dabldekerlar)da xizmat ko‘rsatilmoqda). Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, hududiy turizmning transport infratuzilmasi rivojlanishida quyidagi masalalarga alohida e’tiborni qaratish lozim:

– hududda va hududlararo yo‘l bo‘yi transport infratuzilmasining yetarli darajada rivojlanmaganligi (avtomobil yo‘llarining texnik holati joylarda juda past darajada); – turizm sohasiga ixtisoslashgan transport infratuzilmasining yetishmasligi; – katta avtotrassalar (Toshkent-Samarqand, Samarqand-Buxoro, Samarqand- Shaxrisabz) bo‘ylab joylashgan xizmat ko‘rsatish korxonalarida (ovqatlanish, texnik xizmatlar, sanitariya uzellaridagi) servis darajasining juda pastligi; – hududiy transport tizimida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish darajasining pastligi; – sohada yuqori malakali kadrlarning yetishmasligi va h.k. Hududiy turizm transport infratuzilmasini takomillashtirish yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:  asosiy turistik marshrutlar yo‘nalishida transport yo‘llari to‘rini hamda ularda harakatlanishni tartibga soluvchi vositalarni takomillashtirish (yo‘l qoplamasining sifatini oshirish, yo‘l bo‘yi tratuarlarni xalqaro standartlar asosida qayta ta’mirlash);  katta avtotrassalar bo‘ylab zaruriy infratuzilmani takomillashtirish va ko‘rsatiladigan xizmatlar servis darajasini oshirish (yo‘l bo‘yida xizmat ko‘rsatish tashkilotlarining bir me’yorda joylashuvini ta’minlash);  transport infratuzilmasi va yo‘l harakati majmuasini tartibga solish tizimini takomillashtirish;  hududiy turistik tashkilotlar qoshida turizmga ixtisoslashgan transport tashkilotlarini tashkil etish va h.k. Jamoaviy joylashtirish muassasalari turli darajadagi servis va xizmatlar sifatini ta’minlovchi mehmonxona, motel, pansionat, xostel, kemping, dam olish bazalari va uylari, turistik bazalar va sanatoriya-kurort tashkilotlari majmuasidan tarkib topadi hamda hududiy turizm infratuzilmasining eng asosiy tarkibiy elementlaridan biri hisoblanadi. Bugungi kunda Samarqand viloyatida mehmonxonalar majmuasining joylashtirish quvvatini 2447 xona va 4899 joy fondiga ega 101ta mehmonxona

namoyon etmoqda hamda mamlakat miqyosida faoliyat olib boruvchi mehmonxonalar va joylashtirishning boshqa muassasalari (MJBM) umumiy miqdorining 16,4%ni tashkil etadi. 2015 yil O‘zbekiston Respublikasi Statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakat miqyosida joylashtirish muassasalarining asosiy quvvati beshta hududga: Toshkent (41,6%); Samarqand (14%); Buxoro (8,4%); Farg‘ona (4,9%), Xorazm (6,3%) viloyatlariga to‘g‘ri kelmoqda. 2005-2015 yillar davomida Samarqand viloyati mehmonxona infratuzilmasi rivojlanishida quyidagi ijobiy tendensiyalarni, ya’ni: MJBM sonining 2,53 marotaba; xonalar sonining 2,12 marotaba, joy fondining 2,19 marotaba ko‘payganligini kuzatish mumkin. Ammo, 2015 yilda Samarqand viloyatida MJBM joy fondidan foydalanish darajasi respublikamiz boshqa hududlariga nisbatan eng past darajani namoyon etgan holda, 16,3%ni tashkil etib (yuqori mavsum paytida ham 60%dan oshmaydi), 2005 yilning tegishli ko‘rsatkichidan 43% pastdir. Vaholanki, respublikamizning boshqa hududlarida mazkur ko‘rsatkich: Toshkent (34,4%); Jizzax (36,5%); Sirdaryo (40%) viloyatlarida nisbatan yuqoridir. Bu holat Samarqand viloyatida mehmonxonalar quvvatidan past darajada foydalanilishini namoyon etmoqda. Qolaversa, Yevropa mamlakatlari va AQShda mehmonxonalarida joylar yuklamasining o‘rtacha yillik koeffitsiyenti 70%ni tashkil etadi. Yuqori darajadagi mavsumiylik omili hududiy mehmonxonalarning samarali faoliyatiga o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatmoqda. Ammo, mavsumiylik omili ushbu holatni keltirib chiqaruvchi yagona sabab emas. Hududda xostel yoki pansionat shaklidagi joylashtirish muassasalarining mavjud emasligi, ushbu shakldagi joylashtirish xizmatlari iste’molchilarining uy xo‘jaliklari tomonidan taklif etiladigan joylashtirish xizmatlaridan foydalanishiga sabab bo‘lmoqda (bunday xizmat shakli rasmiy statistikada aks etmaydi). Qolaversa, Samarqand viloyatida joylashtirish muassalarini koyka yuklamasining 50,8% O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari tomonidan ta’minlangan bir paytda, respublikamizning boshqa hududlarida mazkur ko‘rsatkich: Toshkent (64,6%); Farg‘ona (85,5%); Andijon (81,5%); Jizzax (94,4%) viloyatlarida nisbatan yuqoridir. Shunday qilib,

Samarqand viloyatida pansionat va xostel shaklidagi mehmonxonalarning ishga tushirilishi ichki turistik oqimning oshishiga ijobiy ta’sir qiluvchi muhim omillardan biridir. Tahlil natijalariga ko‘ra 2015 yilda hududiy mehmonxonaga o‘rtacha: 24ta xona, 49 joy (masalan, mazkur ko‘rsatkich Toshkent v. – 90ta, Buxoro v. – 31ta, Xorazm v. – 57ta joy), jami xizmat ko‘rsatilgan 1390kishi, xizmat ko‘rsatilgan 640ta xorijiy fuqaro to‘g‘ri kelgan. 2005-2015 yillar davomida bitta hududiy mehmonxonada o‘rtacha xizmat ko‘rsatilgan xorijiy fuqarolar sonining 11%ga kamayishi kuzatilgan bir paytda, o‘rtacha xonalar soni 16%ga va o‘rtacha joylar soni 13%ga kamaygan. Bundan xulosa qiladigan bo‘lsak, Samarqand viloyatida koyka yuklamasi nisbatan katta bo‘lmagan mehmonxonalarning ishga tushirilishi tendensiyasi kuzatilib, bu holat yuqori darajadagi mavsumiylik omilining ta’siri sharoitida ham hududiy mehmonxonalar samarali faoliyatini ta’minlab turmoqda. Joylashtirish muassasiga taqdim etilgan «yulduz», iste’molchi uchun mazkur muassasa tomonidan taklif etiladigan xizmatlar va ularning sifati to‘g‘risidagi muhim ma’lumotdir. Ammo, mazkur klassifikatsiyaga ega bo‘lmagan mehmonxonalarning darajasi va o‘rnini belgilash mushkuldir. Hozirda sayohatini mustaqil o‘zi tashkil etuvchi turist Internetning https://ostrovok.ru , https://www.tripadvisor.ru , https://ru.hotels.com , http://www.orexca.com kabi sahifalarida joylashtirilgan, aniq hududiy mehmonxona xizmatlarining real iste’molchilari tomonidan ushbu mehmonxona to‘g‘risidagi fikr-mulohazalari va bahosi bilan tanishib, o‘ziga maqbulini tanlash imkoniyatiga ega. Ammo, ba’zan real iste’molchilar tomonidan aynan bir xil mehmonxona xizmatlarini turli xil baholash holatlari ko‘p uchraydi. Shu sababli, hududiy turizm bozorida faoliyat olib boruvchi mehmonxonalarni klassifikatsiyalash tizimini takomillashtirish asosida yulduzsiz mehmonxonalarni guruhlashning yangi standartlarini ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir. Bizning nazarimizda, mehmonxonalar va joylashtirishning boshqa muassasalarini klassifikatsiyalash tizimini takomillashtirish kelajakda:

 mehmonxonalarda xizmat ko‘rsatishning zamonaviy standartlariga rioya qilish hamda taklif etilayotgan xizmatlar sifatining o‘sishiga;  “mustaqil turistlar” oqimining ko‘payishiga;  mehmonxona xizmatlarining narxi va sifati o‘rtasidagi o‘zaro muvofiqlikni ta’minlashga;  turistlarga o‘ziga maqbul sifat va narxdagi xizmat turlarini tanlashga (xizmatlarning tegishli sifati ularga narxning to’g’ri belgilanganligini namoyon etadi) ko’mak beradi. Dam olish va ko ’ ngilochar muassasalar turizm infratuzilmasining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Hududga turistik safarni tashkil etishda nafaqat tabiiy, tarixiy-madaniy, etnografik resurslar, balki muzey, sirk, zoopark, attraksionlar, tabiiy va dam olish parklari, teatr va kinoteatrlar, konsert zallaridan iborat dam olish va ko’ngilochar muassasalarning mavjudligi ham alohida ahamiyatga molikdir. Viloyatda bir qancha muzeylar: Samarqand viloyat o’lkashunoslik muzeyi, O’zbekiston madaniyati va san’ati tarixi muzeyi; Samarqand shahar (Afrosiyob) tarixi muzeyi; Sadriddin Ayniy yodgorlik uy muzeyi; Kattaqo’rg’on shahar tarix-o’lkashunoslik muzeyi; Paxtachi tuman tarix muzeyi, Ishtixon tuman tarixi muzeyi mavjud bo‘lib, ulardan asosan Samarqand shahrida joylashganlari turistik marshrutga kiritilgan. Samarqand viloyatida oxirgi yillar mobaynida dam olish va o’yin-kulgi tadbirlarini tashkil etish faoliyatida (XXTUT bo’yicha 91611-kodli faoliyat turi) ijobiy rivojlanish tendensiyalari kuzatilmoqda (2.16-rasm). 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 -90 10110210310410510 2.16-rasm. Samarqand viloyatida dam olish va ko‘ngilochar muassasalar faoliyatining iqtisodiy natijasi (mln.s.)

Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi. Attraksion, istirohat bog‘lari, ijtimoiy-madaniy ahamiyatdagi buyumlarni ijaraga berish, bilyard klublari, kompyuter va boshqa o‘yinlarni tashkil qilish va boshqa faoliyatdan tushgan tushum. Bugungi kunda viloyatimizda 17 ta sanatoriya-kurort va 8 ta dam olish tashkilotlari (kemping, dam olish bazalari) faoliyat yuritmoqda. 2005-2015 yillar davomida Samarqand viloyati sanatoriya-kurort tashkilotlarida xizmat ko‘rsatilganlar sonining 2,8 martaga oshganligi sohadagi ijobiy tendensiyalarni namoyish etmoqda. Ammo, soha xizmatlari iste’molchilari umumiy sonining atigi 4,97% Samarqand viloyati hissasiga to‘g‘ri keladi (mazkur ko‘rsatkich: Toshkent viloyatida – 42,5%, Farg‘ona viloyatida – 20%, Namangan viloyatida – 13,6%). Bundan tashqari, mazkur tashkilotlarning xorijiy turistlarga ixtisoslashmaganligi, shuningdek, keltirilgan davr oralig‘ida dam olish tashkilotlari tomonidan xizmat ko‘rsatilgan tashrif buyuruvchilar sonining 72,7%ga kamayganligi sohada o‘z yechimini kutayotgan muammolarning mavjudligini ko‘rsatmoqda. Vaholanki, yer osti va yer usti gidrologik suv resurslari, shifobaxsh buloqlar (Qaynar buloq, Rohatbuloq, Muz buloq), tabiiy manzaralar, yam-yashil o‘rmonzorlar va ming yillik daraxtlar (Omonqo‘ton o‘rmonzorlari, Urgut shahridagi Chor Chinor (1020 yillik) va h.k.), mashhur g‘orlar (Hazrati Dovud, Kelsi, Lev), go‘zal shar-sharalar (G‘ussoy, Kamangaron), noyob tabiat yodgorliklari (Kamangaron, G‘us), ajoyib ko‘llar (Alvasti ko‘li), Zarafshon qo‘riqxonasi kabi tabiiy maskanlar viloyatimizning Urgut, Samarqand, Nurobod, Qo‘shrobod va boshqa tumanlarida joylashgan bo‘lib, joylarda zaruriy infratuzilma ob’ektlarini shakllantirish orqali turistik oqimning sezilarli darajada oshishiga erishish mumkin. Xulosa tariqasida, turizm ushbu infratuzilmasining rivojlanishida quyidagi muammolarni ajratib ko‘rsatish mumkin:  ko‘pchilik tashkilotlarda taklif etiladigan xizmatlar sifati va servis darajasi xalqaro standartlarga mos kelmaydi;

 yil davomida faoliyat yurituvchi tashkilotlar ulushining kamligi yuqori darajadagi mavsumiylikni keltirib chiqaradi;  soha tashkilotlarida moddiy-texnika bazasining moddiy va ma’naviy eskirganligi holatining kuzatilishi;  zaruriy axborotlar va zamonaviy axborot texnologiyalari bilan ta’minlanganlik darajasining pastligi. Mavjud muammolarning yechimi, aavalambor, moliyaviy mexanizmlarni takomillashtirish orqali sohaga investitsiya oqimini ko‘paytirish bilan bog‘liq hisoblanadi. Bu borada, davlat va xususiy biznes sub’ektlari o‘rtasidagi, shuningdek, turizm tizimida xususiy biznes tuzilmasidagi mavjud vertikal va gorizontal aloqalarni kuchaytirishga xizmat qiluvchi institutsional asosni (assotsiatsiya, strategik alyanslar, franchayzing, autsorsing, konsessiya kelishuvlari va h.k.) shakllantirish maqsadga muvofiqdir. Turizm infratuzilmasi tarkibida turoperator va turagentlar muhim o‘rinni egallaydi. Bugungi kunda O‘zbekiston Republikasida 617 ta tashkilot turoperatorlik faoliyati litsenziyasiga ega bo‘lib, ular mamlakat bo‘ylab hududiy jihatdan tekis taqsimlanmagan. Jumladan, Toshkent viloyatida jami turoperatorlarning 75,8%, Samarqand viloyatida 13,4%, Buxoro viloyatida 3,5% joylashgan. Shuningdek, mamlakat bo‘yicha realizatsiya qilingan turni tashkil etish xizmatlari hajmining 74,51% Toshkent viloyatida, 19,67% Samarqand viloyatida faoliyat yurituvchi turoperatorlar hisobiga to‘g‘ri keladi. Demak, milliy turizm bozorining “tashkillashtirilgan mahsulot” segmentiga mamlakatimizning uchta hududi: Toshkent, Samarqand, Buxoro viloyatlari ixtisoslashgan. Bugungi kunda hududiy turizm bozorida turli xil tashkillashtirilgan hududiy turistik mahsulotlar taklif etilmoqda. Tahlil natijalariga ko‘ra, hududiy turizm bozorida tashkillashtirilgan turmahsulotlarning 40-50 foizi asosan 7-8 ta turistik tashkilotlar: ya’ni “Sogda tour”, “Silk tour”, “Oriyent voyages”, “Sarbon tour”, “Zamin-travel”, “Ko’hinur”, “Karavan travel”, “Tour Oriyent & Travel” kabi tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilmoqda. Ushbu turistik tashkilotlar kiruvchi xorijiy turistlar uchun bir nechta xorijiy tillarda ekskursiyalarni tashkil qilib,

geografik jihatidan bir qator bozor segmentlarida faoliyat olib bormoqda. Misol uchun, “Oriyent Voyaj” xususiy turistik tashkilotida Fransiya, Belgiya, Germaniya, Italiya, Shveysariya, Isroil, Angliya kabi davlatlardan turistlarga xizmat ko‘rsatiladi. Kuzatishlarimizga ko‘ra, yuqorida e’tirof etilgan tashkilotlarning barchasi kamida 10-15 yillik ish tajribasiga ega bo‘lganligi tufayli, hududiy turizm bozorida mustahkam raqobatbardosh o‘ringa ega bo‘lishib, qator yillar davomida ijobiy natijalarga erishib kelishmoqda. Shuningdek , ushbu korxonalarni muvaffaqiyatli faoliyatining asosiy sabablaridan biri – bu ular tomonidan qator yillar davomida xorijiy hamkor tashkilotlar bilan mustahkam aloqalarning o‘rnatilganligidadir. Xorijiy turistik tashkilotlar bilan mustahkam hamkorlik o‘rnatgan hududiy turistik tashkilotlar, aynan o‘z hamkorlari buyurtmalari asosida turistik mahsulotning aniq turlarini (turlarni tashkil qiladi) ishlab chiqadi. Milliy turoperatorlar bilan qator yillar davomida o‘zaro manfaatli aloqalarni o‘rnatgan shunday yirik xorijiy turagentlar qatoriga “Studiosus”, “Gebeco”, “Francorosso”, “Kuoni”, “Jet tours”, “Nouvelles frontiyeres”, “Azia”, “Voyageur du monde”, “Ars yet viye” kabilarni kiritish mumkin. Hududiy turizm bozorida faoliyat yurituvchi boshqa kichik turistik tashkilotlar esa, geografik jihatdan bitta yoki ikkita bozor segmentiga ixtisoslashgan. Tadqiqotlarimiz natijalariga ko‘ra, hududiy turizm bozorida turoperatorlar tomonidan asosan 6-7 (2015 y.da hududiy turoperatorlar tomonidan turistlarga o‘rtacha 6,5 kishi-kuni xizmat ko‘rsatilgan) kunlik turlar tashkil etilib, turlarning 2-3 kuni Samarqand hududiga to‘g‘ri keladi (2015 y.da hududda 1ta turistga o‘rtacha 2,3 tunash to‘g‘ri kelmoqda). Bugungi kunda mamlakatimizga kiruvchi tashrif buyuruvchilar tarkibida MDH davlatlaridan tashrif buyuruvchilar ulushining o‘sib borish tendensiyasi kuzatilmoqda. Tahlil natijalariga ko‘ra, MDH mamlakatlaridan tashrif buyuruvchilarning 79,7%ga Toshkent hududi turoperatorlari tomonidan tashkil etish xizmatlari ko‘rsatiladi. Vaholanki, mazkur segment hududiy turoperatorlarimiz uchun ham istiqbolli hisoblanadi. Bugungi kunda hududiy turizm bozorida faoliyat yuritayotgan aksariyat turoperatorlar kiruvchi turistlarga xizmat ko‘rsatishga hamda ulardan sanoqli

qismigina chiqish turizmi va ichki turizmga ixtisoslashgan. Masalan, tashkil etish xizmatlari ko‘rsatilgan ichki tashrif buyuruvchilarning 47,34%iga (hududiy turoperatorlarimiz 3,25%iga), chet elga tashkillashtirilgan tarzda turistik sayohat qiluvchilarning 98,2%iga (hududiy turoperatorlarimiz 0,7%iga) Toshkent shahrida joylashgan turoperatorlar tomonidan xizmat ko‘rsatiladi. Vaholanki, tadqiqotlarimiz natijalariga ko‘ra, hududiy turizm bozorida ichki talab yildan-yilga o‘sib bormoqda. Shuni e’tirof etish lozimki, ichki tashrif buyuruvchilar o‘z safarlarini asosan mustaqil ravishda (tashkillashtirilmagan tarzda) shakllantirishmoqda. Bunga asosiy sabab, bizning fikrimizcha, turistik tashkilotlar bilan dam olish, davolanish va sanatoriya tashkilotlari o‘rtasida hamkorlik aloqalarning mavjud emasligi, shuningdek turizm bozorida “axborot taqchilligi” tufayli, turistik ob’ektlar haqida yetarli darajada ob’ektiv ma’lumotlarning yetishmasligidir. Shunday qilib, yuqoridagi tahlil natijalaridan kelib chiqib, hududda turoperatorlik faoliyati rivojlanishining quyidagi muammolari aniqlandi: – turoperatorlar qator yillar davomida jo‘g‘rofiy jihatdan bir xil bozor segmentlariga ixtisoslashgan hamda yangi istiqbolli bozorlar (masalan, Rossiya, Xitoy) ularning nigohidan chetda qolib ketmoqda; – hududiy turaperatorlar yangi turistik marshrutlarni ishlab chiqish bilan deyarli shug‘ullanmayapti; – hududiy turizm bozoridagi “axborot taqchilligi” hududiy turoperatorlarning yangi turmahsulotlar yaratish yo‘lidagi asosiy to‘siqlardan biridir; – tashkilotlarning ko‘pgina xodimlari turizm ixtisosligiga oid tayanch ma’lumotga ega emas (turistik tashkilotlarda faoliyat olib borayotgan xodimlarning 70-80% gumanitar yo‘nalishdagi ixtisoslikka ega); – hududiy turoperatorlar tomonidan zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan yetarlicha foydalanilmayapti. Xulosa qilib aytish mumkinki, ma’lum bir hududda turizm sohasining rivojlanishi kompleksli tarzda olib boriladigan tadbirlar majmuini talab etadi. Samarqand viloyatida xalqaro turizmning rivojlanishi esa, nafaqat ushbu hududda faoliyat

yurituvchi turistik tashkilotlarning samarali faoliyati, balki hududiy davlat boshqaruvi organlarining biznes tuzilmalari bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan tadbirlarining ijobiy natijalari, hududda oliy ta’lim muassasalarining turizm amaliyotchilari bilan hamkorlikda malakali kadrlarni yetishtirib berish faoliyati, soha mutaxassislari va tadqiqotchi-olimlarning ushbu hamkorlikning samarali mexanizmlarini ishlab chiqish yo‘lidagi sa’i-harakatlari hamda izlanishlar natijalarini ilm-fan, turistik tashkilotlar, davlat boshqaruvchi organlarining faoliyatiga samarali tadbiq etish yo‘lidagi hamkorlikdagi chora-tadbirlar majmuidan tashkil topgan.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.«O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bo`lgan davlat dasturi», O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 15.01999 yildagi UP-2286 farmoni. 2. O`zbekiston Respublikasining «Turizm to`g`risidagi qonuni». Xalq so`zi gazetasi 109.1999. 3. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2000 Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 5 . Лицензирование и сертификацие в туризме. Учебное пособие Дехтярь Г.М.: Финансы и статистика, 2003 г. 6 . Маринин М.М. Туристские формальности и безопасность в туризме.2000 7 . Планирование туризма. Учебное пособие. Юреев А.П. Донецк 2003 г. 8 . Харрис Г. Кац К.М. Стимулирование международного туризма в 21 век. (Пер. с анг.) М.: Финансы и статистика.2002. 9 . Trevel Guide Uzbekistan – Tashkent: National Company Uzbekturizm 2003 . 10. Intеrnеt saytlari. www.bashexpo.ru – выставки, конференции

O'xshashlar

Mintaqaviy turizm resurslari fanining predmeti maqsadi va vazifalari

Fransiya turizm resurslari

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishning ijtimoiy iqtisodiy ahamiyati

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishda xalqaro tajribadan foydalanish

Mintaqalarda ekologik turizm resurslari va ulardan foydalanish